System połączeń miedzy półkulami

1. spoidło wielkie (ciało modzelowate) - obejmuje około 200 mln połączeń, usytuowane centralnie miedzy półkulami, łączy homologiczne obszary półkul:

1. przednia cześć spoidła (dziob i kolano) łączy obszary przedmuchowe i ruchowe

2. środkowa cześć (ciało i cieśń) i tylna cześć (płat) łączy obszary czucia i percepcji

1. Inne szlaki międzypółkulowe:

1. polaczenia przednie

2. polaczenia hipokampa

3. polaczenia podstawy kresomózgowia

4. polaczenia podwzgórza

Szlaki spoidłowe

Odgrywają dominującą role w interakcji międzypółkulowej z następujących względów:

1. stanowią największy szlak łączący półkule

2. pojawiają się późno ontogenetycznie (miedzy 11 a 12 tyg. życia płodowego i rozwijają się do wieku dojrzałego), ich mielinizacja zachodzi wolniej w porównaniu z innymi projekcjami międzypółkulowymi;

3. później rozwijające się polaczenia są bardziej wrażliwe na dysfunkcje

4. im bardziej kompleksowy organizm tym bardziej złożona aktywność połączeń spoidłowych

Uszkodzenia spoidła mogą prowadzić do dyskoneksji (rozdzielenia, rozszczepienia) półkul w transmisji bodźców - każda półkula przetwarza odmiennie informacje, bez możliwości ich integracji. Nie ma połączeń miedzy półkulami, nie ma możliwości wymiany informacji, nie ma interakcji

Etap ostry po którym następuje etap przewlekły, po tych kilku tygodniach czy miesiącach. Potem powinny się wycofać, żeby mógł zacząć się etap przewlekły. Nie wszystkie i nie zawsze występują razem.

Kliniczne konsekwencje przecięcia spoidła wielkiego:

Objawy bezpośrednio po zabiegu (wycofują się w ciągu kilku tygodni, kilku miesięcy):

1. mutyzm: brak werbalnego porozumiewania się (trwa od kilku dni do kilkunastu dni po zabiegu) z zachowaniem rozumienia mowy. Nie jest chorobą, a jedynie objawem: całkowity i częściowy (od czasu do czasu wypowiada słowa, czy wybiórczy - w stosunku do konkretnych osób.) Rozumie a nie mówi.

2. apraksja lewej ręki głębokiego stopnia - niemożność wykonania ruchu zgodnie z instrukcja werbalna (jeżeli prosimy pacjenta o podanie przedmiotu leżącego po lewej stronie, podaje go prawa ręką)

3. konflikt międzyręczny (przejaw dyspraksji) - niemożność jednoczesnego wykonania dwóch rodzajów czynności oraz sprzeczna ze sobą aktywność każdej z rak. Druga ręka przeszkadza pierwszej w wykonywaniu czynności - istota objawów obcej ręki.

4. apatia, perseweracje (powtarzanie tych samych czynności), zaburzenia koncentracji uwagi (objawy ogólnomózgowe, neurodynamiczne)

5. u części pacjentów po zabiegu przecięcia spoidła nie obserwuje się swoistych objawów dyskoneksji, a tylko obecność zaburzeń neurodynamicznych, niespecyficznych (np. trudności z koncentracja uwagi)

Etap przewlekły Drugi etap, po uszkodzeniu, nazywamy go asymptomatycznym. Nie ma dostrzegalnych objawów w codziennych czynnościach.

Wycofują się objawy obserwowane w zachowaniach codziennych i dlatego okres ten nazywa się symptomatycznym; pozostają trudności świadczące o stabilnych zaburzeniach rozłączenia półkul.

Etap przewlekły

Wycofują się objawy obserwowane w zachowaniach codziennych i dlatego okres ten nazywa się asymptomatycznym; pozostają trudności świadczące o stabilnych zaburzeniach rozłączenia półkul, które ujawniają się w specjalnych próbach lub eksperymentach, tzw. rozdzielnej ekspozycji bodźców:

1. lewostronna anomia dotykowa: pacjent nie potrafi nazwać przedmiotów dotykanych lewą ręką (bez kontroli wzroku), chociaż tą samą ręką może je wybrać wśród innych Pacjent z zamkniętymi oczami nie jest w stanie nazwać np. owoców, których dotyka, mimo iż wie, co to za owoce. Wie, ale nie nazwie.

2. lewostronna aleksja: pacjent nie może przeczytać głośno słów eksponowanych do lewego pola widzenia (prawej półkuli)

3. lewostronna apraksja: trudności z wykonaniem przez lewą rękę instrukcji werbalnych np. „zacisnąć pięść”

4. lewostronna agrafia: pacjent traci zupełnie możliwość i zdolność pisania lewą ręką, w opozycji do normalnych możliwości przenoszenia wprawy z jednej ręki na drugą (osoby piszące ręka prawa mogą pisać lewa, chociaż sprawność pisania jest oczywiście mniejsza);

5. prawostronna apraksja konstrukcyjna: pacjent ma trudność z wykonywaniem prawą ręka zadań konstrukcyjnych (np. układanie wzorców z klocków) lub rysowaniem figur geometrycznych, nie ma trudności w pisaniu;

6. objawy wzrokowe: rysunki przedmiotu, litery lub słowa eksponowane do prawego pola widzenia są poprawnie rozpoznawane i nazwane - w przypadku ekspozycji tych samych bodźców do lewego pola widzenia pacjent odpowiada, że nie widział nic albo widział błyski świetlne

7. objawy słuchowe: podczas jednoczesnej ekspozycji obu uszu rożnych bodźców słuchowych (np. rożnych słów) pacjent odtwarza słowa eksponowane tylko do ucha prawego, pomija te eksponowane do ucha lewego.

8. Zaburzenia funkcji somestetycznych:

• Rozpoznawanie dotykiem przedmiotów: badany, przez dotyk rozpoznaje przedmioty w każdej ręce (bez kontroli wzroku), ale tylko przedmioty z ręki prawej potrafi nazwać, z lewej - nie, chociaż prawidłowo je rozpoznaje.

• Badanie pozy ręki: jeśli badacz ułoży badanemu jedna rękę w jakiejś pozycji, to pacjent bez kontroli wzroku nie może przybrać takiej samej pozy w drugiej ręce. Jeśli pacjent ma odtworzyć pozycje ręki na rysunku podanym do jednego z pól widzenia, to może wykonać zadanie tylko ręka tożsama do pola widzenia, w którym był eksponowany rysunek.

9. Nie obserwuje się trudności koordynacyjnych z wykonywaniem codziennych rutynowych czynności oburęcznych, (nie jest to uchwytne. Kontrolują obie ręce i patrzą na to, co robią.) ale w specjalnych próbach mogą pojawić się trudności z uczeniem się jednoczesnych ruchów rotacyjnych (np. poruszanie pokrętłami w celu ustawienia w poziomie i pionie obiektu na ekranie)

Czynności odbioru i nadawania mowy

1. U większości 70% ludzi istnieje skojarzenie korowych ośrodków mowy i ośrodków kontrolujących ruchy precyzyjne ręki w jednej półkuli mózgowej

2. U ludzi leworęcznych (z przewaga motoryczna prawej półkuli) - ośrodki mowy funkcjonują zazwyczaj w lewej półkuli mózgowej

3. niezależnie od tego czy mamy do czynienia z osoba prawo- czy leworęczna, obszary mowy mieszczą się zwykle w lewej półkuli

4. badania nad dominacja półkuli mózgowej w zakresie mowy pochodzą głownie z obserwacji klinicznych:

1. po rożnych uszkodzeniach mózgu

2. po operacjach mózgowych

3. po zastosowaniu środków znieczulających na okolice mózgu odpowiedzialne za precyzyjne ruchy manipulacyjne oraz za funkcje mowy

4. pacjenci z rozszczepieniem mózgu (po przecięciu, zniszczeniu spoidła wielkiego)

5. Chorzy z tzw. zespołem rozszczepienia mózgu (po przecięciu spoideł mózgowych - przerwanie połączeń miedzy półkulami):

1. pozornie mają w pełni zachowane wyższe czynności nerwowe

2. brak u nich uchwytnych zmian w intelekcie

3. brak u nich uchwytnych zmian w percepcji wrażeń:

wzrokowych, słuchowych, węchowych, smakowych, stereognozji (rozpoznawanie dotykiem przedmiotów po ich kształtach z wyłączeniem wzroku)

4. dopiero dokładniejsze badania z podawaniem znanych przedmiotów do ręki lewej i prawej lub z pokazywaniem tych przedmiotów na ekranie i poleceniem ich rozpoznawania oraz określenia słownego ujawniają te zaburzenia

Wytłumaczenie zaburzeń - obie półkule maja podobne ośrodki percepcji wrażeń wzrokowych, słuchowych, węchowych, smakowych i stereognozji oraz obszary w których magazynuje się w pamięci rożne wrażenia zmysłowe, ale tylko lewa dominująca półkula dysponuje ośrodkami mowy (jeśli badany bierze np. do prawej ręki przedmiot, np. klucz, to rozpoznaje go po kształcie dzięki ośrodkom stereognozji w lewym płacie ciemieniowym), nie potrafi go nazwać.

„Nazwij trzymany w prawej ręce przedmiot”:

Chorzy z rozszczepieniem mózgu

Takie polecenie wymaga, aby:

1. informacje z ośrodków stereognozji w płacie ciemieniowym lewym zostały przekazane (przez włókna łączące płaty mózgowe) do nadrzędnego ośrodka mowy w lewej półkuli na styku płata ciemieniowego, skroniowego i potylicznego wszystko w lewej, choć przedmiot trzymam w prawej. W związku z tym nie potrzebuję spoidła wielkiego, bo trzymam w prawej, a odbiera lewa półkula, wszystko gra.

2. ze styku tych trzech płatów informacje są przekazywane do kory przedmuchowej i ruchowej w lewym płacie czołowym

3. a następnie dalej poprzez drogę piramidowa do aparatu ruchowego mowy (u chorych z rozszczepieniem mózgu ta droga jest nie zaburzona)

4. chorzy z rozszczepieniem rozpoznają dotykiem i określają słownie przedmioty trzymane w prawej ręce, z której sygnały dotyku i stereognozji docierają drogami czuciowymi do lewej półkuli mózgowej z ośródkami mowy;

5. to samo dotyczy przedmiotów widzianych w prawej połowie pola widzenia, skąd sygnały wzrokowe trafiają do kory wzrokowej w lewej półkuli posiadającej zarówno ośrodki percepcji wzrokowej jak i ośrodki mowy;

„Nazwij trzymany w lewej ręce przedmiot”:

Chorzy z rozszczepieniem mózgu

1. informacje z narządów zmysłowych (receptorów ręki i oka) trafiają do ośrodków stereognozji prawej półkuli, ale stad nie mogą być przekazywanie do ośrodków mowy w lewej półkuli (przecięcie niezbędnych włókien spoidłowych) transmisja jest przecięta, jesteśmy w stanie tylko rozpoznać, a nie nazwać.

2. przedmioty trzymane w lewej ręce lub widziane w lewej połowie pola widzenia są rozpoznawane ale nie można ich określić słownie!!

3. z tych samych względów człowiek z rozszczepieniem mózgu nie potrafi na polecenie słowne wykonać ruchu lewa ręka lub noga

1. badany słyszy i rozumie to polecenie dlatego, że ośrodki słuchowe są sprawne.

2. aby wykonać ruchy lewa ręką lub noga, impulsy z ośrodka czuciowego mowy (który jest tylko w półkuli lewej) musza przejść do drugiej, prawej półkuli a to jest niemożliwe gdyż transfer miedzy półkulami jest przerwany to, że słyszymy, to jest za mało, te bodźce muszą przejść z lewej strony do prawej, a one nie mogą przejść z ośrodka czuciowego mowy do ruchowego mowy??

4. po komisurotomii (przecięcie ciała modzelowatego) następuje przerwanie połączeń kojarzeniowych miedzy ośrodkami mowy w lewej półkuli a ośrodkami stereognostycznymi w prawej półkuli,

5. równocześnie brak jest większych zmian w czynnościach intelektualnych niż w zachowaniu ludzi po tym zabiegu - dowód na autonomie każdej z półkul w zakresie intelektu i pamięci.

Różnice miedzy płciami

To nie znaczy, że wszystkie kobiety mają te wymienione niżej cechy, a mężczyźni nie, ale zakłada się, że kobiety posiadają je częściej, mają je lepiej rozwinięte.

Badania wykonywane u ludzi zdrowych wykazały istotne zależne od płci różnice w wykonywaniu testów angażujących niektóre procesy psychiczne:

1. kobiety odznaczają się:

1. większa szybkością spostrzegania (np. łatwiej dostrzegają rysunek identyczny z wzorcem),

2. lepszą fluencją wyobrażeniowa (gdy musza wyliczyć przedmioty o tych samych cechach fizycznych),

3. lepiej wykonują proste działania arytmetyczne (dodawanie i mnożenie liczb 2 cyfrowych),

4. lepiej wypadają w testach językowych (gramatyka, pisownia, słownictwo).

2. mężczyźni cechują się:

1. przewaga w testach na orientacje przestrzenną i związana z nią sprawnością ruchowa

2. lepiej wykonują zdania wymagające „obracania” w myślach trójwymiarowej figury;

3. skuteczniej trafiają przedmiotem w cel i potrafią wyobrazić sobie trajektorie rzucanego przedmiotu

4. wykazują większą zdolność do operowania złożonymi pojęciami matematycznymi

Funkcjonalne różnice czynności obu półkul są wyraźniej zaznaczone u mężczyzn niż u kobiet. Ciało modzelowate jest większe u kobiet.

Poznanie zasad aktywności półkul PODSUMOWANIE

Pozwoliło na sformułowanie następujących twierdzeń.

1. Zróżnicowanie funkcjonalne półkul.

1. Każda z nich specjalizuje się w regulacji procesów psychicznych.

2. Jest cecha pierwotną (niemowląt istnieją odmienne predyspozycje każdej z półkul.

3. Asymetria strukturalna.

1. Niezależność półkul (…)

Mowa i jej ośrodki korowe

Cechy decydujące o naczelnej pozycji człowieka:

1. pionowa postawa

2. rozwój reki jako narządu chwytnego i manipulacyjnego mamy kciuk!

3. mowa

Wyróżnia się mowę:

1. zewnętrzną - wypowiadana słowami lub pisana, wyraz zewnętrzny naszej mowy;

2. wewnętrzną- będąca podstawą myślenia abstrakcyjnego.

Wraz z mowa rozwinęła się inteligencja i życie społeczne - mające związek z rozwojem ośrodków mowy i okolic kojarzeniowych (funkcje psychiczne wyższego rzędu: poznawanie, interpretowanie, myślenie).

Uwarunkowania mowy

Mowa i wypowiadanie słów wymaga odpowiedniego aparatu wibracyjnego i rezonacyjnego oraz ruchu powietrza, (przepona, mięsnie międzyżebrowe, krtań etc.) wprawiającego struny głosowe w drgania. Ten aparat motoryczny podlega kontroli przez:

1. ośrodki ruchowe mowy w korze mózgowej

2. motoneurony, zaopatrujące mięsnie wydechowe oraz mięsnie artykulacyjne

WAŻNE: Mowa jest funkcją większych obszarów kory i zależy od stanu funkcjonalnego rozległego obszaru kory po obu stronach bruzdy bocznej mózgu (Sylwiusza).

Lokalizacja ośrodków mowy u człowieka opiera się wyłącznie na klinicznych badaniach afazji, polegającej albo na:

- niemożności wyrażania słowami myśli, mimo prawidłowego aparatu wykonawczego mowy (afazja ruchowa), (wszystko działa wspaniale, krtań, przepona etc, ale my nie mamy możliwości wypowiadania słów, słowami myśli. Mamy mowę wewnętrzną, wiemy, co chcemy powiedzieć, co myślimy, ale nie możemy, z naszego gardła wychodzą: bełkot, jęki..)

Albo na:

- niemożności rozumienia mowy (afazja czuciowa) Pacjent słyszy, ale nie rozumie.

Ośrodki mowy

Naukę o afazji zapoczątkowali : Broca (1861) i Wernicke (1874)

Wyodrębniono następujące ośrodki mowy:

1. ośrodek ruchowy mowy (ośrodek Broki) - w tylnej części zakrętu czołowego środkowego i dolnego - uszkodzenie: afazja ruchowa (brak przepływu sygnału do pola ruchowego i dalej do mięśni aparatu ruchowego mowy, warunkującego skurcze mięśni biorących udział w artykulacji dźwięków.

2. ośrodek czuciowy (słuchowy) mowy (ośrodek Wernickego) - tylna część zakrętu skroniowego górnego i przylegających części płata politycznego, skroniowego i ciemieniowego - uszkodzenia: afazja sensoryczna (niezdolność rozumienia słyszanych słów). Nie jest w stanie odczytać.

3. ośrodek wzrokowy mowy - zakręt kątowy płata potylicznego - uszkodzenie: aleksja (ślepota słowna, czyli niezdolność do rozpoznawania znaków pisarskich). Pacjent widzi te znaki, ale nie umie ich rozpoznać i nazwać, co one oznaczają, jaki symbol kryje się za tym znakiem, nie mogą czytać.

4. ośrodek rozpoznawania liczb - zakręt nadbrzeżny na pograniczu płata potylicznego i skroniowego - uszkodzenie: akalkulia (trudności rozpoznawania liczb).

5. Ośrodek pisania - tylna część zakrętu czołowego środkowego powyżej ośrodka ruchowego mowy - uszkodzenie : agrafia (niezdolność pisania; ośrodek ten koordynuje ruchy ręki w czasie pisania)

Obszar mowy obejmuje korę:

1. płata czołowego

2. ciemieniowego

3. skroniowego.

W kształcie czworoboku sięgającego:

- od przodu: do tylnych części drugiego i trzeciego zakrętu czołowego.

- od tyłu: do zakrętu nadbrzeżnego i kątowego płata potylicznego

Od środka płata skroniowego do końca płata potylicznego.

W obszarze mowy istnieje znaczne zróżnicowanie czynności:

a) obszary położone bardziej ku przodowi - „nadawanie mowy”

b) obszary położone bardziej ku tyłowi - „odbiór mowy”

Obszar mowy

W obrębie całego obszaru mózgowego mowy można wyróżnić okolice, kierujące jej poszczególnymi elementami:

1. Ośrodek Broki:

a) formułowanie zgłosek

b) łączenie zgłosek w wyrazy

c) płynne wypowiadanie wyrazów

2. okolice płata czołowego do przodu od ośrodka Broki:

a) odpowiedzialna za treściowy aspekt formułowania wypowiedzi

3. okolice podoczodołowe:

a) kierują zrozumieniem mowy wewnętrznej i jej wpływem na zachowanie się

4. Ośrodek Wernickego:

Odgrywa role przy rozpoznawaniu i zrozumieniu mowy (zgłosek, wyrazów i zdań)

5.okolice Plata skroniowego do przodu od ośrodka Wernickego:

Uszkodzenia a wiek

Zdolności mówienia nabywa się we wczesnym dzieciństwie, będąc w kontakcie i naśladując mowę dorosłych. Uszkodzenie lewej półkuli a szczególnie obszaru mowy w okresie:

1. do 2 r. ż - zostaje skompensowane transferem obszaru mowy do drugiej półkuli

2. do 10 r.ż - prowadzi do okresowej utraty mowy, ale potem mowa powraca jako wyraz „plastyczności” kory i przejęcia funkcji mowy przez druga półkule

3. w późniejszym okresie życia - prowadzi do permanentnego zaniku mowy, chociaż częściowy jej powrót w sensie jej odbioru lub nadawania jest możliwy.

Nadrzędny ośrodek mowy (Penfield)

Posiada szczególne znaczenie dla czynności mowy

Znajduje się w dominującej półkuli: (dominującej dla danej osoby, zwykle lewa)

1. na styku płatów ciemieniowo-potyliczno-skroniowego

2. w dolnej- tylnej części płata ciemieniowego

Ma liczne polaczenia ze wzgórzem, z którym maja tez polaczenia:

1. pola korowo-czuciowe, wzrokowe i słuchowe

2. pola korowo-ruchowe (dla mięśni uczestniczących w fonacji i artykulacji dźwięków oraz dla mięśni reki, wykonującej ruchy pisarskie)

W nadrzędnym ośrodku powstaje idea słów i zdań, które następnie zostają przekazane do realizacji do ośrodków ruchowych mowy w płacie czołowym

Afazja motoryczna i sensoryczna

Wyróżnia się 3 zasadnicze rodzaje afazji (niemoty)

1. afazja motoryczna - ograniczenia lub zniesienie zdolności wyrażania myśli słowami. Chorzy maja zupełnie prawidłowy aparat ruchowy mowy, mogą krzyczeć, gwizdać ale nie potrafią zużytkować tego aparatu do wypowiadania slow. Wynik uszkodzenia ośrodka ruchowego mowy, koordynującego ruchy mięśni biorących udział w artykulacji dźwięków słownych

2. afazja sensoryczna - upośledzenie zrozumienia mowy. W postaciach lżejszych chory rozumie sens slow i zdań dopiero po ich wielokrotnym powtórzeniu. W ciężkich postaciach afazji chory nie może pojąć sensu słyszanych slow i zdań. Chorzy w takich stanach wypowiadają wiele slow często bez sensu i z dużym zniekształceniem gramatycznymi. Wynik uszkodzenia ośrodka czuciowego mowy

3. afazja amnestyczna - trudności znalezienia właściwego słowa na określenie przedmiot i pojęć. Często wystarczy podsunąć choremu pierwsza zgłoskę słowa aby wypowiedział cale słowo. Często towarzyszy innym typom afazji. Wynik uszkodzenia lewego Plata skroniowego lub dolnej części lewego płata ciemieniowego.

6

---