Ćw. Nr 6

Finansowanie obrotów z zagranicą

Uwagi ogólne

Postępujący wzrost międzynarodowej współpracy gospodarczej przejawia się nie tylko w rozszerzaniu tradycyjnie występujących operacji eksportowych oraz importowych. Znacznie pogłębia się w różnych dziedzinach kooperacja przedsiębiorstw, mających swoje siedziby w różnych państwach. Rozwija się także tworzenie wspólnych przedsięwzięć gospodarczych przy udziale obcego kapitału na terenie rodzimego kraju i poza nim. Widoczną pozycję w określonych sferach gospodarki zajmują przedsiębiorstwa międzynarodowe, posiadające filie w różnych państwach.

Te coraz silniejsze związki wielu przedsiębiorstw z kontrahentami zagranicznymi stwarzają szanse osiągnięcia korzyści, których realizacja jedynie na rynku krajowym nie byłaby możliwa. Jednak dokonywanie transakcji z zagranicznymi partnerami wymaga specjalistycznej wiedzy m.in. w dziedzinie zarządzania finansami, Uwzględniającej określone odrębności w tej sferze, jakie wiążą się m.in. z dokonaniem rozliczeń transakcji gospodarczych i kapitałowych w różnych walutach.

Przy dokonywaniu operacji gospodarczych z zagranicą występować może przede wszystkim w różnej skali ryzyko polityczne 1 kulturowe.

Ryzyko polityczne oznacza możliwość wydarzeń w kraju partnera o politycznym charakterze, które powodują znaczne obniżenie zysków, powstanie strat, zniszczenie lub utratę własności znajdującego się na innym terytorium majątku, oraz wstrzymanie zapłaty należności za dostawy i roboty lub ich nieściągalność. Ryzyko to występuje zwłaszcza w krajach o nieustabilizowanej władzy państwowej, co może prowadzić do zaburzeń społecznych strajków, podjęcia decyzji o nacjonalizacji majątku zagranicznych osób, radykalnego pogorszenia warunków podatkowych, ograniczeń lub likwidacji uprawnień do transferu należności oraz zysków za granicę itp. Niekiedy zaburzenia takie przeradzają się w niszczące gospodarkę wojny domowe. Ostre ryzyko polityczne dotyczy krajów uwikłanych w konflikty z krajami sąsiednimi.

Ryzyko kulturowe, wyraża się w specyficznych przesłankach religijnych, tradycyjnych itp. Może ono wpływać na przykład na obniżoną skłonność miejscowych partnerów do wywiązywania się ze zobowiązań finansowych, zbiurokratyzowanie systemu uzyskiwania odpowiednich zezwoleń, stwarzające stan niepewności przy realizacji współpracy z zagranicznym partnerem.

Jednak szczególnie istotny wpływ na zarządzanie finansami wywiera wyrażenie operacji dokonywanych z partnerami w różnych walutach. Wiąże się z tym bowiem konieczność umiejętnego stosowania zasad wzajemnego przeliczania wartości wykazywanych w różnych walutach, przy czym ich stosunek wymienny ulega nieraz istotnej fluktuacji. Rodzi to powstanie ryzyka kursowego.

Jednocześnie odległość dzieląca siedzibę eksportera oraz importera, oraz współdziałających z nimi partnerów, a zwłaszcza położenie tych siedzib na terytoriach różnych państw rządzących się suwerennymi prawami, wywołuje istotny wzrost ryzyka w za kresie wypłacalności czyli tzw. ryzyka handlowego. Wymaga to specjalnych, ograniczających ryzyko handlowe form rozliczeń finansowych między kontrahentami, znajdującymi się W różnych krajach.

Specyficzne rozwiązania mogą być wykorzystywane przy finansowaniu operacji eksportowych oraz importowych, uwzględniając m.in. tworzone w szeregu krajów systemy wspierania własnego eksportu przy pomocy systemu kredytowego, ubezpieczeniowego czy fiskalnego.

Wiedza w dziedzinie zarządzania finansami dotyczącymi trans akcji z partnerami zagranicznymi obejmuje szeroki zakres. W wielu przypadkach opłacalne jest korzystanie w toku przygotowania takich transakcji ze współpracy specjalistycznych firm prowadzących zawodowo operacje z zagranicą, z poradnictwa bankowego itp. W dalszej części opracowania uwaga zostanie skoncentrowana jedynie na kilku wybranych problemach istotnych przy dokonywaniu operacji w stosunkach z zagranicznymi partnerami.

Kursy walutowe

Kurs walutowy jest swoistego rodzaju ceną określonej waluty wyrażonej w innej walucie. Odzwierciedla on zatem stosunek wymienny dwóch różnych walut.

Kursy walutowe ogłaszane są w poszczególnych krajach przez ich banki centralne (w Polsce przez Narodowy Bank Polski). Tabele kursów określają ceny, według których bank centralny gotów jest kupować lub sprzedawać poszczególne waluty. Niezależnie od tego kursy walutowe ustalają banki komercyjne, dokonujące obrotów dewizowych. Notowania kursów występują także na giełdach pieniężnych, w kantorach wymiany walut itp. Kursy te mogą odchylać się od kursów określanych przez bank centralny. Jeżeli jednak zachowana jest wymienialność waluty krajowej na inne waluty bez istotniejszych restrykcji, odchylenia kursów od notowań banku centralnego nie są znaczne.

Kursy ogłaszane są w dwóch przekrojach, tj. jako:

• kursy kupna, według których bank (lub kantor wymiany) gotów jest płacić przy skupie walut,

• kursy sprzedaży, według których bank (lub kantor) oferuje Sprzedaż walut.

Kurs kupna jest niższy od kursu sprzedaży, a różnica stanowi marżę zarobkową (tzw. spread) banku lub kantoru Wymiany walut.

W tabelach kursów ogłaszanych przez banki (por. tabela opublikowana przez Bank Handlowy w Warszawie S.A. z dnia 15 stycznia 1996 r. zamieszczona poniżej) odrębnie wykorzystywane są kursy dotyczące:

• operacji w zakresie inkasowania należności i regulowania zobowiązań za pośrednictwem rachunków bankowych (kolumna „dewizy” w tabeli),

• transakcji polegających na skupie lub sprzedaży pieniądza gotówkowego (kolumna „pieniądze” w tabeli).

Marża zarobkowa banku jest bowiem zróżnicowana dla obu rodzajów tych operacji. Operacje „dewizowe” dotyczą z reguły poważniejszych sum i nie wymagają gromadzenia, sortowania i przechowywania znaków pieniężnych. Koszty dokonywania ta kich operacji są zatem niższe relatywnie aniżeli przy operacjach gotówkowych, łatwiej także bank może uchronić się przed ryzykiem zmiany kursów. Dlatego marża (spread) zarobkowa banku przy operacjach „dewizowych” jest niższa w stosunku do marży związanej z transakcjami gotówkowymi.

Istotny wpływ na wysokość kształtowania się marży zarobkowej banków przy skupie i sprzedaży walut ma również stopień stabilności kursu danej waluty i masowość dokonywanej w niej transakcji. Przy walutach „mocnych” nie narażonych na utratę wartości w stosunku do innych walut, wykorzystywanych masowo w operacjach płatniczych, marża banku jest niższa. W przypadku walut „słabych”, narażonych na znaczniejsze spadki kursu lub walut rzadziej stosowanych w rozliczeniach marża ulega powiększeniu. Twierdzenie to ilustruje przytoczona tabela kursów Banku Handlowego (por poniżej), zgodnie z którą różnica między kursem sprzedaży i kupna niektórych walut w procencie do ceny kupna wynosiła:

BANK HANDLOWY Warszawa, dnia 97.09.29

w WARSZAWIE S.A.

TABELA KURSÓW NR 189/97

obowiązująca od dnia 97.09.29

DEWIZY - stosuje się w rozliczeniach bezgotówkowych

PIENIĄDZE - stosuje się w rozliczeniach gotówkowych

A. Kursy waluty krajowej w stosunku do walut obcych i dewiz

* Bilonu nie kupuje się.

** Pieniędzy opiewających na tą walutę BANK HANDLOWY nie kupuje.

B. Kursy waluty krajowej w stosunku do walut niepublikowanych w tabelach NBP

W tabeli - oprócz kursów walut narodowych - uwzględniane są także notowania kursów walut międzynarodowych, które są wykorzystywane dla rozliczeń prowadzonych w jednostkach rozrachunkowych. Waluty te nie są jednak emitowane w formie znaków pieniężnych, dlatego ich kursy ustalane są tylko „dla dewiz”. Są to następujące waluty zamieszczane na końcu pierwszej części tabeli:

• ECU (European Currency Unit), kreowana przez Europejski Fundusz Współpracy Walutowej utworzony w ramach Unii Europejskiej,

• SDR (Special Drawing Rights), kreowana przez Między narodowy Fundusz Walutowy.

W tabeli podano również notowania kursu przeciętnego w wysokości ustalonej przez Narodowy Bank Polski, stosowanego dla szeregu rozliczeń dokonywanych między bankami.

Znacznie prostszy jest układ tabeli kursowej publikowanej przez kantor wymiany walut, dokonujący wyłącznie transakcji kupna i sprzedaży pieniędzy w formie znaków pieniężnych. Tabela taka ogranicza się bowiem do notowania kursów „,pieniądza” pomijając kursy „dewiz” oraz jednostek rozrachunkowych. Tabele publikowane przez banki a także przez niektóre kantory niezależnie od nazw walut podają często ich symbole liczbowe, według których waluty ewidencjonowane są w systemie bankowym.

Kursy mogą być ogłaszane w formie bezpośredniej lub pośredniej. Bezpośrednia forma polega na wyznaczaniu w tabeli stosunku wartości wymiennej walut zagranicznych w walucie krajowej (np. 1 DEM = 1,95636 zł). Formę tę uwzględniono w przytoczonej uprzednio tabeli kursowej Banku Handlowego. Pośrednia forma występuje jeżeli ustala się cenę jednostki waluty krajowej w walucie zagranicznej (np. 1 zł = 0,5112 DEM). Dysponując tabelą kursów walutowych określonych w stosunku do danej waluty, można także stosunkowo łatwo określić relacje zachodzące między innymi walutami.

Przykład

Zgodnie z tabelą Banku Handlowego w dniu 9 września 1997 r. bezpośrednie kursy dewizowe kupna wybranych walut wynosiły:

1 dolar USA (USD) 3,3889 zł

1 frank szwajcarski (CHF) 2,3281 zł

Wobec tego kursy pośrednie tych walut ukształtowały się następująco:

1 USD = 0,2951 zł, tj. 1 : 3,3889

1 CHF = 0,4295 zł, tj. 1 : 2,328 1

Dysponując tymi informacjami, można ustalić wzajemne relacje kursowe pomiędzy USD i CHF:

1 USD = 3,3889 : 2,3281 = 3,3889 x 0,42953 = 1,4557 CHF

1 CHF = 2,3281 : 3,3889 = 2,3281 x 0,29512 0,6870 USD

Kursy walutowe ulegają ciągłej fluktuacji w zależności od popytu i podaży danej waluty. Na popyt i podaż a więc na wielkość kursu określonej waluty wpływa szereg różnorodnych czynników, a zwłaszcza stopień równowagi bilansu płatniczego kraju, różnica realnego poziomu stóp procentowych w stosunku do innych krajów, odchylenia stopy inflacji między krajami itp.

Jeżeli kurs określonej waluty rośnie oznacza to jej aprecjację. Spadek kursu waluty powoduje jej deprecjację. Zmiany kursu walutowego mogą być dokonywane jako akt decyzji administracyjnej (np. banku centralnego, rządu) zmierzający do jednorazowego obniżenia, tj. dewaluacji waluty krajowej lub do podwyższenia jej wartości, tj. rewaluacji w stosunku do innych walut. Niekiedy stosuje się system dewaluacji pełzającej, tj. postępującej stopniowo w miarę utrzymującej się inflacji na wyższym poziomie aniżeli w innych krajach, z którymi utrzymywane są szersze stosunki gospodarcze.

Deprecjacja waluty krajowej stanowi jedno z narzędzi regulowania obrotów z zagranicą. Sprzyja ona w początkowym okresie ożywieniu eksportu, zwłaszcza, jeżeli skala zmniejszenia wartości pieniądza jest wyższa od wewnętrznej inflacji. Natomiast oddziałuje hamująco na import, którego ceny krajowe wynikające z przeliczenia cen dewizowych na walutę krajową odpowiednio rosną. Z kolei aprecjacja waluty powoduje trudniejsze warunki finansowe dla własnego eksportu i wpływa na tańszy import z zagranicy.

Ryzyko kursowe

Wahania kursów walutowych wywierają duży wpływ na skutki finansowe związane z inkasowaniem należności i regulowaniem zobowiązań zagranicznych. Mogą one powodować powstanie dodatkowych korzyści dla przedsiębiorstw lub przyczynić się do nieoczekiwanych niekiedy strat.

Wahania te powodują bowiem powstanie różnic kursowych, które dla przedsiębiorstwa mogą mieć charakter:

- dodatni, jeżeli kurs waluty obcej, w której wyrażone były należności firmy, rośnie albo kurs waluty, w jakiej zaciągnięto zobowiązania, uległ obniżeniu,

- ujemny, w przypadku gdy kurs waluty obcej, w której powstała należność, obniża się lub wzrasta kurs waluty, w jakiej zaciągnięto zobowiązanie.

Dodatnie różnice kursowe wpływają na poprawę a ujemne na pogorszenie wyniku finansowego. Powodują także bądź wzrost lub zmniejszenie w walucie krajowej przychodów i wydatków pieniężnych a więc oddziaływują również na bieżącą płynność finansową firmy. Potencjalna możliwość powstania ujemnych różnic kursowych nosi miano ryzyka kursowego.

Przykład

Przedsiębiorstwo importuje z Niemiec towary. Na początku lutego otrzymało dostawę wraz z fakturą na 50 000 DEM z terminem zapłaty w ci trzech miesięcy. Kurs 1 DEM w momencie otrzymania faktury wynosił 1,8157 zł, ale w dniu jej płatności - po upływie trzech miesięcy - wzrósł do 1,9246 zł. Gdyby firma uregulowała fakturę dostawcy gotówką, nie korzystając z kredytu handlowego, to wydatkowałby na ten cel sumę:

50 000 x 1,8157 = 92 785 zł

Jednak w dacie płatności faktury kwota niezbędna na uregulowanie zobowiązania wzrosła do:

50 000 X 1,9246 = 96 230 zł

Była ona wyższa o 3 445 zł od zapłaty gotówkowej (tj. o 3,7%), stanowiąc ujemną różnicę kursową. Można ją potraktować jako koszt kredytu handlowego za 90 dni, którego stopa w skali rocznej wynosi 15,4%.

Jeżeli byłaby to transakcja eksportowa, tzn. fakturę wystawionoby dla odbiorcy niemieckiego z opóźnionym terminem zapłaty, przed upływem którego nastąpiłaby dewaluacja złotego, to o analogiczną kwotę zwiększyłby się zysk eksportera.

Ryzyko kursowe występuje nie tylko przy operacjach towarowych, ale również przy innego rodzaju transakcjach wyrażanych w walutach obcych, w tym także często finansowych, łączących się ze spłatą zobowiązań i inkasowaniem należności dotyczących pożyczek pieniężnych. Może ono wówczas wiązać się ściśle z różnicami stóp procentowych stosowanych przy wyrażaniu należności i zobowiązań w odmiennych walutach.

Przykład

Przedsiębiorstwo zamierza zaciągnąć kredyt na okres jednego roku i rozważa bądź kredyt złotych, od którego odsetki wyniosłyby 28% i byłyby płatne wraz ze zwrotem kredytu, bądź kredyt w USD, od którego odsetki miałyby stanowić 14% rocznie. Jednak przewiduje się, że w ciągu roku kurs USD w złotych wzrośnie o około 15%. Wobec tego łączny koszt kredytu dewizowego ukształtuje się jak następuje:

[(1,14x1,15)-1]100 = 31,1%

Jak z tego wynika, po uwzględnieniu przewidywanego wzrostu kursu USD koszt kredytu dewizowe o byłby znacznie wyższy aniżeli złotowego.

Zmiany kursów walutowych, obrazujące zmiany swoistego rodzaju cen obcych walut wyrażone w walucie kraju macierzystego, wskazują często silne związki z różnicami poziomu inflacji w tym kraju w porównaniu z poziomem inflacji występującym w innych krajach. Jeżeli na przykład w kraju macierzystym w ciągu roku nastąpił wzrost ogólnego poziomu cen, o 20%, zaś w kraju A o 4% a w kraju B o 8%, to, jeśli inne uwarunkowania pozostałyby bez zmian, można by oczekiwać, iż nastąpiłby wzrost kursu waluty kraju A o 16% a kraju B o 12%. Jednak w praktyce taka bezpośrednia zbieżność nie zawsze występuje. Dlatego

- zwłaszcza przy kalkulacji opłacalności przedsięwzięć eksportowych i importowych - trzeba odróżniać nominalną i efektywną aprecjacją lub deprecjację waluty krajowej w stosunku do odpowiednich walut zagranicznych.

Przykład

W Polsce w grudniu 1995 r. kurs dolara USA wynosił 2,4372 (według notowań NBP) a w grudniu poprzedniego roku 2,4131, tj. zwiększył się nominalnie o 1,01%. Natomiast kurs maiki RFN uległ w tym samym czasie zwiększeniu z 1,5690 do 1,7037 zł, tj. o 11,1%, a ogólny poziom cen zwiększył się o blisko 22%. Wobec tego, mimo nominalnej deprecjacji złotego, w rzeczywistości wystąpiła jego wysoka realna aprecjacja, gdyż wzrost kursów walutowych był znacznie mniejszy od poziomu inflacji. Dodatkowo potwierdza to fakt, że w tym okresie inflacja w USA i RFN była niewielka. Przedstawiona sytuacja oznaczała istotne pogorszenie zyskowności transakcji eksportowych a także możliwość wzrostu opłacalności transakcji importowych. Sprzyjała ona również dodatkowym korzyściom przy spłacie zobowiązań zaciąganych w obcych walutach, ale wpływała jednocześnie niekorzystnie na przychody z tytułu inkasa należności zagranicznych. Dodajmy, że stopa oprocentowania kredytów złotowych była wysoka i oscylowała wokół 30% w skali rocznej.

Przedsiębiorstwo dążące do ustrzeżenia się przed ryzykiem z tytułu strat wywołanych zmianą kursów walutowych, zwłaszcza spowodowanych większymi dewaluacjami waluty krajowej, po winno przede wszystkim ustalić, jakie waluty należałoby preferować, już w trakcie negocjowania warunków kontraktu z partnerem zagranicznym. Rozwiązaniem korzystnym dla firmy byłoby uwzględnienie w kontraktach powodujących powstanie

- należności (np. z tytułu eksportu) - walut „silnych”, których kurs w walucie krajowej wzrasta stosunkowo wysoko i przewiduje się utrzymanie tej rosnącej tendencji w przyszłości;

- zobowiązań (np. z tytułu importu) - walut „słabych”, których kursy w stosunku do waluty krajowej obniżają się, względnie rosną wolniej niż innych walut, a zwłaszcza znacznie wolniej niż wynosi inflacja.

Przykład

Firma nabywa surowce i produkty chemiczne we Włoszech, regulując zobowiązania w lirach.

Otrzymana za dostawę faktura opiewa na sumę 50 mln lirów z terminem zapłaty w ciągu 90 dni. Kurs sprzedaży lira w dniu otrzymania faktury wynosił 0,1996 zł za 100 lirów. W tym samym dniu wystawiono fakturę odbiorcy w RFN na kwotę 52000 DEM, przy czym kurs tej waluty wynosił 1 DEM = 1,9536 zł. Termin zapłaty faktury upływa po 90 dniach od jej daty.

W ciągu trzech miesięcy postępowała stopniowo dewaluacja złotego, w wyniku której kurs 100 krów zwiększył się do 0,2014 zł, tj. o 0,9% a marki RFN do 2,0107 zł, tj. o 2,9%.

Przy tych założeniach operacje związane z dokonaniem rozliczeń z partnerami zagranicznymi przedstawiają się następująco:

- równowartość faktury dostawcy włoskiego w dniu jej otrzymania:

50000 000xO,1996:100=99 800 zł

- suma wydatkowana na uregulowanie faktury dostawcy włoskiego w terminie płatności:

- ujemna różnica kursowa:

50 000 000 x 0,2014: 100 = 100 700 zł

100 700-99 800 =900 zł

- równowartość faktury dla odbiorcy niemieckiego w dniu jej wystawienia:

52 000x 1,9536= 101 587 zł

- suma zainkasowana za dostawę dla odbiorcy niemieckiego:

52 000x2,0107=104 556 zł

- dodatnia różnica kursowa:

104 556-101 587 =2 969 zł

- różnice kursowe wpływające dodatnio na wynik finansowy:

2969-900=2069 zł.

Ograniczeniu ryzyka kursowego sprzyja sytuacja, w której firma dokonuje rozliczeń zarówno z tytułu należności jak i zobowiązań zagranicznych w jednakowej walucie obcej, przy czym zachowane są odpowiednie proporcje między wielkością inkasowanej w związku z tym gotówki i dokonywanych wydatków oraz odpowiednio zsynchronizowane są terminy płatności.

Przykład

Przedsiębiorstwo zakupiło w styczniu za granicą na kredyt maszyny i urządzenia. Kredyt ma być spłacony w dwóch półrocznych ratach, obejmuj również odsetki, z których każda wynosi 10 000 USD. W dniu wykorzystania kredytu kurs 1 USD ukształtował się w wysokości 3,4275 zł.

Dzięki nabyciu maszyn firma uruchomiła produkcję, umożliwiającą eksport wyrobów wysyłanych w kwartalnych partiach: w I kwartale za 7.000 USD przy kursie 1 USD = 3,4412 zł, w 11 za 8 000 USD przy kursie 1 USD = 3,7004 zł, w II kwartale za 9 000 USD przy kursie 3,6931 zł i w IV kwartale za 9 000 USD przy kursie 3,7572 zł.

Pierwszą ratę kredytu firma spłaciła w końcu czerwca w dniu, W którym kurs wynosił 1 USD = 3,6523 zł, a drugą w końcu grudnia przy kursie 1 USD = 3,8088 zł.

W stosunku zatem do kursu dolara USA, jaki występował w dniu wykorzystania kredytu, ujemne różnice kursowe w ciągu roku wynosiły:

- równowartość I i II raty w złotych według kursu początkowego:

2x 10000 x3,4275=68 550 zł

- równowartość w złotych według kursu aktualnego w dniu spłaty:

- I raty:

10 000 x 3,6523 = 36 523

- II raty:

10 000 x 3,8088 = 38 088

- razem obie raty:

36 523 + 38 088 = 74 611

- ujemne różnice kursowe:

74 611 - 68 550 = 6061

Natomiast na sprzedaży eksportowej wystąpiły w tym okresie dodatnie różnice kursowe w stosunku do sytuacji z dnia wykorzystania kredytu:

po I kwartale 7000 (3,4412-3,4275)= 96 zł

po II kwartale 8 000 (3,7004-3,4275)= 2183 zł

po III kwartale 9000 (3,6931-3,4275)= 2390 zł

po IV kwartale 9 000 (3,7572 - 3,4275) = 2967 zł

razem złotych 7636 zł

Wzrost wydatków, jakie musiały być poniesione w celu spłat rat kredytu, spowodowany wzrostem kursu USD w ciągu roku, został z nadwyżką wyrównany dzięki dużym zwiększonym wskutek dodatnich różnic kursowych wpływom za realizowany eksport w walucie analogicznej do waluty zaciągniętych zobowiązań.

Jeżeli przedsiębiorstwo nie może wykorzystać scharakteryzowanych uprzednio metod ograniczenia ryzyka kursowego (np. zaciąga zobowiązanie w „silnej” walucie, natomiast nie posiada należności w obcych walutach lub są one nominowane w „słabych” walutach), to istnieje możliwość ograniczenia skutków ryzyka kursowego dzięki:

- zamieszczaniu klauzul waloryzacyjnych w kontraktach,

- transakcjom sprzedaży lub kupna określonych walut na termin, w którym nastąpi inkaso lub niezbędna będzie spłata zobowiązania wyrażonego w innych walutach,

- zawieraniu opcyjnych transakcji kupna - sprzedaży walut,

- przyjęciu znacznej części ryzyka kursowego przez trudniącą się takimi operacjami firmę ubezpieczeniową.

Klauzula waloryzacyjna polega na wprowadzeniu do kontraktu odpowiednio uzgodnionej zasady przeliczenia zobowiązania, jeżeli kurs waluty, w której jest ono wyrażone, ulegnie zmianie w stosunku do waluty bazowej, którą powinna być waluta uznana za stabilną (mocną) o stosunkowo niezmiennej sile nabywczej.

Przykład

Eksporter sprzedał do Grecji towary, wystawiając fakturę na 2 000 000 drachm, płatną przed upływem 90 dni od daty dostawy. W dniu dostawy kurs 100 drachm wynosił 1,250 zł a 1 USD 3,5090 zł. Jednak od dłuższego czasu następuje systematyczna deprecjacja drachmy w stosunku do innych walut, co spowoduje realny spadek należności spłacanej po upływie 90 dni. W kontrakcie przyjęto zatem klauzulę waloryzacyjną przewidującą, iż w razie pogorszenia kursu drachmy w stosunku do dolara USD odpowiedniej waloryzacji ulegnie kwota należności eksportera. W momencie wykonania dostawy kurs 100 drachm wynosił 0,3562 USD (3,5090: 1,250). Natomiast w dniu zapłaty obniżył się do 0,3272 USD.

Wobec tego zwaloryzowana kwota zobowiązania importera wynosi:

2000 000xO,3562:0,3272=2 177 262 drachm

W dniu zapłaty kurs złotówkowy 100 drachm wynosił 1,2625 zł. Bez klauzuli waloryzacyjnej firma kasowałaby w walucie krajowej:

2000 000:l00 x 1,2625=25 250 zł

Natomiast po waloryzacji wpływ gotówki w walucie krajowej wyniósł:

2 177 262: l00x 1,2625=27 488 zł

Ogłaszane przez banki tabele zawierają notowania kursów dla bieżących operacji, tzn. dokonywanych w dniu, którego kursy dotyczą. Są to kursy bieżące określane również mianem natychmiastowych. Jednak szereg banków oferuje swoim klientom kup no lub sprzedaż walut dotyczących przyszłych wpływów lub wydatków według z góry ustalonych wzajemnie kursów terminowych, które mają charakter kursów prognozowanych i które różnią się od bieżących. Klient banku, oczekujący przyszłych wpływów z eksportu, może zatem zawrzeć wówczas umowę sprzedaży ich w przyszłości (w z góry ustalonym terminie) według określonego kursu. Jeżeli w momencie wpływu walut kurs rzeczy wisty będzie niższy od umownego, to ujemną różnicę kursową pokrywa bank. W przypadku gdy kurs będzie korzystniejszy, klient otrzyma należność zgodnie z kursem umownym a zarobek przypadnie bankowi.

Z kolei klient, który ma uregulować w przyszłości zobowiązanie w walutach obcych, może zawrzeć umowę o kupno tych walut również według z góry ustalonego kursu. Jeżeli w momencie wykonania transakcji kupna walut na pokrycie zobowiązań kurs będzie inny, to klient zapłaci według umownego kursu terminowe go, a różnica zostanie pokryta przez bank (różnica ujemna) lub będzie stanowić zarobek banku (różnica dodatnia).

Zarówno w przypadku zakupu jak i sprzedaży terminowej walut klient może z góry określić swoje zyski lub straty, a ryzyko kursowe ponosi bank, gdyż odchylenia od kursu umownego stanowią jego zysk lub stratę.

Przykład

Firma sprzedała zagranicznemu kontrahentowi maszyny za 120 000 USD, udzielając kredytu handlowego na okres trzech miesięcy. aktualny kurs 1 USD = 3,5204, przy czym istnieje ryzyko osłabienia tego kursu w przyszłości. W celu uchronienia się przed nim firma dokonuje już obecnie odprzedaży przyszłych wpływów, akceptując kurs terminowy oferowany przez bank 1 USD = 3,5334 zł.

Po trzech miesiącach kurs wynosił: wariant A - 3,4575 zł, wariant B - 3,6022 zł.

W przypadku wariantu A - dzięki operacji terminowej wpływy firmy w złotych były wyższe według kursu terminowego, aniżeli byłoby według kursu bieżącego:

120 000 (3,5334-3,4575)=9 108 zł.

Natomiast w razie wariantu B wpływy złotowe według kursu bieżącego byłyby większe aniżeli według terminowego o złotych:

120 000(3,6022-3,5334)=8 256 zł.

Firma zawarła kontrakt na dostawę z zagranicy artykułów spożywczych za 70.000 DEM. W dniu zawarcia transakcji kurs 1 DEM wynosił 1,7560 zł Przewidując możliwość wzrostu kursu marki w większej skali firma zawarła transakcję kupna tej waluty z dwumiesięcznym terminem, po upływie którego spodziewała się płatności za dostawę według oferowanego przez bank kursu 1,8422. W rzeczywistości po upływie dwóch miesięcy kurs marki ukształtował się następująco: wariant A - 1,7914, wariant B - 1,9254.

Przy wariancie A - korzystniejsza byłaby dla firmy rezygnacja z przedterminowego zakupu walut, ponieważ wydatki złotowe według kursu bieżącego byłyby mniejsze aniżeli według terminowego:

70000(1,8422-1,7914) = 3556 zł.

W przypadku wariantu B wydatki firmy dzięki transakcji terminowej byłyby mniejsze:

70000(1,9254-1,8422) = 5824zł

Bardziej wygodną formę, aniżeli terminowa sprzedaż lub za kup walut może stanowić nabycie opcji sprzedaży lub zakupu walut. Nabywca opcji uzyskuje prawo do zakupu lub sprzedaży walut w przyszłym ustalonym w umowie terminie, w której określa się również z góry określony kurs „kontraktowy”. Z prawa tego może skorzystać albo zrezygnować z jego realizacji, płacąc za to sprzedawcy opcji wzajemnie uzgodnione wynagrodzenie, zwane często premią. Natomiast sprzedawca opcji jest zobowiązany do dokonania transakcji, jeśli jej nabywca zażąda wykonania umowy.

Transakcje opcyjne z reguły nie mają rzeczywistego charakteru i ograniczają się z reguły do wyrównywania różnic kursowych przez sprzedawcę opcji, jeżeli jej nabywca zażąda realizacji trans akcji.

Przykład

W obawie przed możliwym spadkiem kursu dolara USA eksporter nabywa opcję sprzedaży 10 000 USD, które ma otrzymać od importera po upływie trzech miesięcy za sprzedane mu towary. Wynagrodzenie (premia) sprzedawcy opcji wynosi 200 USD, przy czym w umowie opcyjnej przyjęto „kontraktowy” kurs 1 USD = 3,40 zł. Po upływie trzech miesięcy kurs wyniósł:

wariant A - 3,20 zł,

wariant B - 3,70 zł

W przypadku wariantu A eksporter (nabywca opcji sprzedaży) żąda wykonania umowy i w rezultacie uzyskuje od sprzedawcy wyrównanie różnicy kursowej w wysokości:

10 000 (3,40-3,20) = 2000 zł

Po uwzględnieniu kosztu opcji eksporter uzyskał premię, tj. uniknął straty kursowej w momencie zapłaty należności przez importera, w wysokości:

2000-(200 x 3,40) = 1320 zł

W analogicznej wysokości poniósł stratę sprzedawca opcji.

Natomiast w razie wariantu B nabywca opcji powinien zrezygnować z żądania wykonania umowy opcyjnej, gdyż bardziej opłacalne jest zainkasowanie należności po kursie 1 USD = 3,70 bez odprzedaży waluty sprzedawcy kontraktu opcyjnego po 3,40 za 1 USD. Wówczas zarobek sprzedawcy opcji równy jest kwocie:

200 X 3,40 = 640 zł

Jest to także koszt poniesiony przez nabywcę opcji, stanowiący swoistego koszt ubezpieczenia przed poważniejszym spadkiem kursu USD. Wysokość tego kosztu jest jednak z góry znana i ograniczona do wielkości ceny zapłaconej za opcję.

Jeżeli firma nabędzie opcję sprzedaży walut, to ma możność uzyskania korzyści, gdy rzeczywisty kurs waluty w dniu rozliczenia kontraktu będzie niższy aniżeli ustalono w umowie. Jeśli wystąpi sytuacja odwrotna, zyskuje sprzedawca opcji, natomiast nabywca ponosi dodatkowy koszt równy zapłacie za opcję. Jednak wysokość ewentualnej straty może być z góry uwzględniona kalkulacji opłacalności transakcji. Jednocześnie w przypadku znaczniejszego spadku kursu nabywca opcji uzyskałby od jej sprzedawcy odpowiednią kompensatę.

Opcję zakupu walut nabywa importer, względnie firma która uzyskała kredyt w dewizach, licząca się z zapłatą zobowiązania (spłatą kredytów), jeśli dąży do ubezpieczenia się od istotniejszych wahań kursowych.

Przykład

Założenia dotyczące kursu kontraktowego i rzeczywistego jak w poprzednim przykładzie, z tym jednak, iż dotyczą one zakupu przez importera opcji w związku z przypadającą po trzech miesiącach płatnością zagranicznemu dostawcy.

Importer przewiduje konieczność uregulowania faktury zagranicznego dostawcy po upływie trzech miesięcy. Chcąc ubezpieczyć się przed skutkami ewentualnego wzrostu kursu dolara USA nabył opcję zakupu 10000 USD płacąc premię sprzedawcy wynoszącą 200 USD, przy czym w umowie opcyjnej

- podobnie jak w poprzednim przykładzie - przyjęto „kontraktowy” kurs 1 USD = 3,40 zł. Po upływie trzech miesięcy kurs wynosił:

wariant A - 3,20 zł,

wariant B - 3,70 zł.

W przypadku wariantu A nabywca opcji powinien zrezygnować z żądania wykonania umowy, gdyż może nabyć walutę po kursie niższym na rynku. Wówczas jednak ponosi on dodatkowy koszt ubezpieczenia się przez ewentualnym wzrostem kursu waluty, który jednak nie nastąpił. Zysk sprzedawcy opcji równy jest kosztowi poniesionemu przez kupującego i wynosi 680 zł (200 x 3,40).

Jeżeli jednak kurs w dniu rozliczenia opcji ukształtowałby się jak w wariancie B, to jej nabywca powinien zażądać wykonania kontraktu, gdyż umożliwiłoby mu to uzyskanie od sprzedawcy opcji uzyskanie kwoty:

10 000 (3,70 - 3,40) = 3 000 zł.

Po pomniejszeniu o koszt opcji jej zakupu umożliwił importerowi ograniczenie ujemnych różnic kursowych o sumę:

3 000 - 680 = 2 320 zł

Jeżeli firma nabędzie opcję zakupu walut, to uzyskuje korzyść, jeżeli rzeczywisty kurs waluty w dniu rozliczenia kontraktu będzie wyższy od ustalonego w umowie. W przypadku odwrotnym korzyść przypada sprzedawcy opcji w wysokości uzyskanej za płacie za opcję. Jest ona również dodatkowym kosztem poniesionym w celu ubezpieczenia się w przypadku znacznego wzrostu kursu walutowego.

Formy rozliczeń finansowych w obrotach z zagranicą

Wysyłając towary odbiorcy zagranicznemu, eksporter powinien już w kontrakcie uwzględnić formę zapłaty należności, która zapewniłaby jej inkaso we właściwej wysokości oraz w ustalonym z góry terminie. W szczególności chodzi o uzależnienie w miarę możliwości przyjęcia przez importera prawa do dysponowania nabytymi przez niego towarami od zapłaty należności lub o jej takie zabezpieczenie przy dostawach kredytowych, aby ryzyko niewypłacalności było ograniczone do minimum.

Dlatego tylko między kontrahentami o dużym stopniu wzajemnego zaufania stosuje się nieuwarunkowane formy zapłaty przy pomocy przekazów bankowych, czekowych itp. Wówczas eksporter dostarcza towary, po odbiorze których importer daje polecenie przekazu należności

Jednak powszechne zastosowanie przy realizacji kontraktów z zagranicznymi partnerami mają uwarunkowane formy rozliczeń finansowych, zapewniające większą gwarancję zapłaty zobowiązań, a spośród różnych form inkasa należności z tytułu eksportu powszechne zastosowanie ma inkaso gotówkowe oraz akredytywa..

Inkaso gotówkowe realizowane jest w następującym trybie:

- eksporter - po dokonaniu wysyłki towarów - składa w swoim banku dokumenty uprawniające do ich odbioru (np. listy przewozowe, konosamenty) wraz z fakturą, dołączając także weksel trasowany płatny za okazaniem na sumę należności, w którym podaje własną firmę jako remitenta (tj. osobę, która powinna otrzymać należność); jednocześnie przekazuje bankowi instrukcję z poleceniem dokonania inkasa należności od importera w zamian za wydane mu dokumenty wysyłkowe;

- bank eksportera przekazuje otrzymane dokumenty od swego klienta wraz z instrukcją bankowi importera;

- bank importera przedstawia otrzymane dokumenty odbiorcy towaru wraz z wekslem (tratą) i wydaje mu je po uregulowaniu sumy wekslowej; uzyskaną gotówkę bank importera przekazuje do banku eksportera,

- bank eksportera zalicza otrzymaną gotówkę na rachunek bieżący swego klienta.

Przedstawiony tryb w pełni uzależnia przejęcie przez importera prawa do dysponowania nabytymi towarami od uprzedniej za płaty należności eksportera. Jest jednak mniej pewny dla importera, który dokonuje zapłaty często bez możliwości uprzedniego odbioru zwłaszcza jakościowego dostawy.

Inkaso akceptacyjne występuje przy sprzedaży kredytowej. Tryb rozliczenia jest wówczas analogiczny jak przy inkasie gotówkowym, z tym jednak że bank importera upoważniony jest do wydania mu dokumentów, uprawniających do dysponowania to warami, po zaakceptowaniu weksla trasowanego, który zawiera odroczony termin zapłaty. Zaakceptowany weksel zwracany jest do banku eksportera, który przekazuje go eksporterowi lub na jego zlecenie zatrzymuje w celu zainkasowania gotówki w dacie płatności.

Szeroko rozpowszechnioną formą zwiększającą pewność otrzymania zapłaty przez eksportera jest akredytowa dokumentowa. Oznacza ona zobowiązanie banku złożone eksporterowi na zlecenie importera, że należność będzie uregulowana po złożeniu określonych przy uruchamianiu akredytywy dokumentów. Jest to zabezpieczenie eksportera nie tylko przed odstąpieniem przez importera od transakcji, ale również zwiększenie pewności otrzymania zapłaty po wysyłce towarów i przedłożeniu dokumentów.

W praktyce występują jednak różne formy akredytyw z odmiennymi warunkami, wpływające w niejednakowym stopniu na zabezpieczenie interesów eksportera. Stosunkowo słabe zabezpieczenie stanowi akredytywa odwołalna, jeżeli może być wycofana lub anulowana bez zgody eksportera. Przy takiej akredytywie koszty bankowe są niskie, ale może ona być praktykowana wówczas, gdy importer cieszy się dobrą solidnością płatniczą. Natomiast pełne zabezpieczenie należności eksportera występuje przy akredytywie nieodwołalnej, która w określonym terminie nie może być anulowana ani zmieniona bez zgody wszystkich uczestników transakcji, a zwłaszcza eksportera. Jest ona jednak bardziej kosztowna dla importera, od którego bank otwierający akredytywę wymaga nierzadko przekazania odpowiedniej sumy na po krycie przyszłej płatności.

Niezależnie od zapłaty gotówkowej w szerokim zakresie przy obrocie towarowym z zagranicą wykorzystywane są różne formy kredytu.

Uwzględniając kredytodawcę, można wyodrębnić kredyty kupieckie i bankowe, niezależnie od kredytów udzielanych między rządami (rządowych) oraz kredytów międzynarodowych instytucji finansowych (np. Banku Światowego). Ze względu na termin spłaty rozróżnia się kredyty krótkoterminowe (o okresie spłaty nie przekraczającym jednego roku), średnioterminowe (o okresie spłaty powyżej jednego roku ale nie dłuższym aniżeli 5 lat) oraz długoterminowe (O okresie spłaty dłuższym od pięciu lat).

Istotne znaczenie ma podział kredytów z punktu widzenia swobody ich wykorzystania, tj. na kredyty:

- transakcyjne, które mogą być wykorzystane wyłącznie na sfinansowanie dostaw pochodzących przeważnie z kraju wierzycielskiego; kredyty te udzielane są nierzadko przy uwzględnianiu niższej od rynkowej stopy procentowej, przy wyrównywaniu róż nic z tego tytułu przez władze rządowe, promujące w ten sposób własny eksport;

- finansowe, po uzyskaniu których kredytobiorca może wy korzystać dewizy na dowolny w zasadzie cel.

Jeżeli kredyt towarowy ogranicza możliwość importera wyboru dostawcy, to mimo często niższej stopy oprocentowania ani żeli występująca przy kredycie finansowym, eksporterzy niejednokrotnie próbują oferować wyższe ceny sprzedaży, zwłaszcza jeśli odbiorca nie dysponuje innymi źródłami finansowania.

Kredyty związane z obrotem towarowym z zagranicą mogą być realizowane w formie rachunku otwartego, dyskonta weksli lub kredytu akceptacyjno-rembursowego.

Kredyty kupieckie są udzielane bezpośrednio przez przedsiębiorstwo eksportujące firmie importującej znajdującej się w innym kraju. Są to przeważnie kredyty towarowe a ich decydującą część stanowią kredyty krótkoterminowe, aczkolwiek przy eksporcie maszyn i urządzeń inwestycyjnych a także przy eksporcie budownictwa występują również kredyty średnioterminowe. Kredyty kupieckie występują w dwóch zasadniczych formach, tj. jako:

- kredyty w rachunku otwartym,

- kredyty wekslowe.

Kredyt w rachunku otwartym polega na przesyłaniu faktur importerowi, które księgowane są w ciężar jego konta. Importer natomiast przekazuje określone sumy na spłatę zobowiązania w ustalonych terminach. Taki kredyt udzielany może być partnerowi, obdarzonemu znacznym zaufaniem pod względem solidności płatniczej, gdyż jego spłata nie ma żadnego zabezpieczenia.

Natomiast kredyt udzielony importerowi przy zabezpieczeniu wekslem trasowanym lub przyjętym od niego wekslem własnym charakteryzuje się znaczną pewnością inkasa spłaty w ustalonym z góry terminie, uwzględniając bezsporny charakter zobowiązania wekslowego (oderwanie od przyczyny), solidarną odpowiedzialność wierzycieli weksla oraz zaostrzony tryb postępowania egzekucyjnego w razie odmowy zapłaty zobowiązania w terminie (rygor wekslowy).

Należy dodać, że korzystanie przez importera z kredytów kupieckich pociąga za sobą dość znaczne koszty finansowe, często ukryte w cenie towaru. Eksporter dąży bowiem nie tylko do pokrycia towaru sprzedawanego na kredyt płacony przez niego odsetek od zaciąganych kredytów w bankach, ale próbuje doliczyć dodatkową marżę na pokrycie ryzyka i dodatkowego zysku, zwłaszcza jeśli ma świadomość, że importer nie dysponuje innymi możliwościami zapłaty.

Kredyty bankowe mogą być przyznawane importerom lub eksporterom w różnej formie. Rozpowszechnioną formą jest dyskonto weksli pochodzących z transakcji zagranicznych. W szczególności dotyczy to dyskonta weksli akceptowanych przez importera, które eksporter przed upływem płatności odstępuje w za mian za gotówkę bankowi komercyjnemu. W ten sposób na stępuje swoistego rodzaju przekształcenie kredytu kupieckiego udzielonego odbiorcy przez eksportera w kredyt bankowy.

Przedstawione w zarysie tylko zasady rozliczeń transakcji zagranicznych nie zabezpieczają często w pełni interesów wierzyciela, jeśli chodzi nie tylko o spłatę udzielanych kredytów ale także o prawidłowe wykonanie świadczeń przewidzianych w kontrakcie. Dodatkową formą zabezpieczenia może być wpłacanie przez kontrahenta zaliczki lub kaucji gwarancyjnej. Za najlepszy sposób prawidłowości wykonania zobowiązań umownych uważa się często gwarancje bankowe.

Gwarancje bankowe występują z reguły w formie poręczenia wekslowego (awalu) lub listu gwarancyjnego.

Poręczenie wekslowe umieszczone na wekslu, stanowiącym zobowiązanie importera oznacza, iż bank odpowiada za wykupie nie weksla w terminie na równi z dłużnikiem.

List gwarancyjny natomiast stanowi pisemne zobowiązanie banku do uregulowania w określonym terminie zobowiązania importera lub innego klienta, jeżeli dłużnik tego nie uczyni. Zarówno poręczenie bankowe na wekslu lub list gwarancyjny może pozwolić niejednokrotnie na uniknięcie zamrożenia gotówki w różnego rodzaju kaucjach (np. z tytułu dobrego wykonania kontraktu budowlanego) i wadiach.

Specjalny charakter w wielu rozwiniętych krajach spełniają utworzone w celu wspierania własnego eksportu instytucje zajmujące się ubezpieczaniem kredytów zagranicznychOferują one krajowym eksporterom gwarancje lub polisy ubezpieczające inkaso należności od ryzyka handlowego (niewypłacalności partnera ryzyka kursowego), i politycznego. Ubezpieczeniem obejmuje się decydująca część sumy w zamian za opłatę zróżnicowaną według krajów w zależności od skali ryzyka.

Warto podkreślić, że koszty ubezpieczenia należności eksportowych są nierzadko niższe, aniżeli koszty korzystania z gwarancji bankowych czy stosowania rozliczeń przy pomocy akredytywy. Jednocześnie prostsza jest sama procedura ubezpieczenia należności eksportowej, co ułatwia samo zawieranie kontraktów. Ponadto towarzystwo ubezpieczeniowe dokonuje oceny ryzyka transakcji, dzięki czemu eksporter jest lepiej zorientowany o jego skali. Przede wszystkim jednak posiadacz polisy ubezpieczeniowej może liczyć na uzyskanie odszkodowania w razie niewypłacalności za granicznego odbiorcy lub nieterminowej zapłaty należności. Jednocześnie właściciel polisy ma łatwiejszy dostęp do uzyskania kredytów preferencyjnych na finansowanie eksportu (tzw. kredytu „pod polisę”).

Podsumowanie

Rozszerzająca się współpraca międzynarodowa w sferze gospodarczej oraz postępująca liberalizacja obrotów w zakresie eksportu oraz importu jak również w dziedzinie zaciągania i udzielania kredytów w walutach obcych wymaga od menedżera finansowego umiejętności rozwiązywania szeregu specyficznych problemów. Wiążą się one w szczególności z fluktuacją kursów walutowych oraz z określaniem właściwych form rozliczeń finansowych z partnerami zagranicznymi.

Zmiany kursów walutowych mogą wpływać na wzrost przy chodów i zysków firmy (w przypadku dodatnich różnic kursowych), ale często wpływają na pogorszenie zysku. Niekiedy przy dużych transakcjach oraz przy znaczniejszej skali dewaluacji lub rewaluacji waluty krajowej pochłaniają nieoczekiwanie spodziewany zysk i prowadzą do strat, zagrażających dalszej egzystencji firmy. Już w fazie negocjacji kontraktów opiewających na obce waluty, powodujących powstawanie należności i zobowiązań, konieczne jest preferowanie waluty płatności, umożliwiającej ograniczenie strat z tytułu ryzyka kursowego, przy ewentualnej dywersyfikacji waluty w różnych kontraktach. Jeżeli nie jest możliwe przyjęcie preferowanej waluty w kontrakcie (np. ze względu na inne stanowisko partnera), to uniknięcie lub ograniczenie strat z tytułu ryzyka kursowego wymaga wykorzystania innych mechanizmów (np. klauzuli waloryzacyjnej w kontrakcie, kupna lub sprzedaży walut na termin, skorzystania z usług firmy prowadzącej działalność ubezpieczeniową od ryzyka kursowego).

Transakcje związane z regulowaniem należności oraz ze spłatą zobowiązań wobec zagranicznych partnerów mogą być dokonywane przy pomocy różnych form rozliczeń uwarunkowanych. Powinny one być dostatecznie ściśle określone w kontrakcie z partnerem zagranicznym. Szczególne znaczenie ma dobór form rozliczeń przez wierzyciela, zapewniających mu dostatecznie pewność zainkasowania należności od dłużnika (np. z tytułu sprzedaży eksportowej).

RYNEK PIENIĘŻNY I KAPITAŁOWY

W odniesieniu do finansów poprzez rynek należy rozumieć obszar, na którym spotykają się:

• dostawcy aktywów finansowych (posiadacze pieniądza),

• nabywcy,

• aktywa finansowe podlegające obrotowi i ich cena,

• instytucje pośredniczące w obrocie np. giełda papierów wartościowych.

Na rynku finansowym występują banki, instytucje ubezpieczeniowe, inne instytucje finansowe oraz osoby fizyczne.

Rynek finansowy najogólniej można podzielić na:

• rynek pieniężny,

• rynek kapitałowy,

• rynek kredytowy.

Podział rynku finansowego jest umowny, w związku z czym, można spotkać róż ego rodzaju podziały. Według innej klasyfikacji rynek finansowy dzieli się na: rynek pieniężny i kapitałowy, rynek papierów wartościowych, rynek walutowy.

RYNEK PIENIĘŻNY

Rynek pieniężny stanowi część szeroko pojmowanego rynku finansowego. Istotą tego rynku jest obrót instrumentami, których termin płatności (zapadalności) nie przekracza jednego roku. Jest to jednak okres umowny, wynikający z charakteru rynku finansowego danego kraju. Rynek pieniężny przekazuje pieniądz od podmiotu, który ma go w nadmiarze, do podmiotu, który go potrzebuje. Obrót dotyczy gotówki, pieniądza na rachunkach bankowych a vista oraz rachunkach terminowych (jeżeli terminy lokat nie przekraczają jednego roku) i krótkoterminowych papierów wartościowych. Rynek pieniężny nie jest rynkiem jednolitym, ponieważ tworzą go różne produkty. Można zatem mówić o rynku depozytów bankowych, na którym banki lokują i przyjmują pieniądze oraz o rynku krótkoterminowych papierów wartościowych.

W warunkach polskiego rynku pieniężnego podstawowa część pieniądza gromadzona jest w bankach, stanowi zatem lokaty imienne nie podlegające obrotowi. Powszechnie stosowane na rynkach pieniężnych innych krajów certyfikaty depozytowe w Polsce dopiero się pojawiają.

Uwzględniając wielkość obrotów, to podstawę rynku pieniężnego tworzą przede wszystkim bony skarbowe emitowane przez Ministra Finansów, a następnie lokaty pieniężne na rynku międzybankowym, rynek weksli handlowych i czeków oraz rozwijający się rynek bonów depozytowych emitowanych przez banki.

Biorąc pod uwagę wielkość obrotu i rozwój nowych produktów najważniejszym podmiotem rynku pieniężnego są banki, ponieważ:

• dominują w obrocie bonami skarbowymi,

• tworzą międzybankowy rynek depozytów pieniężnych,

• dyskontują weksle,

• prowadzą obrót czekowy,

• sprzedają certyfikaty depozytowe.

Poza bankami dużą rolę na rynku pieniężnym odgrywa Skarb Państwa, reprezentowany przez Ministra Finansów. Konieczność finansowania deficytu budżetowego oraz obsługa szybko rosnącego długu publicznego zmusza Ministra Finansów do zadłużania się poprzez emisję bonów skarbowych i obligacji skarbowych.

Istotną rolę na rynku pieniężnym spełnia Narodowy Bank Polski. Jest on odpowiedzialny za politykę pieniężną państwa, wpływa na wielkość podaży pieniądza i cenę kredytu. Cele te osiąga za pomocą instrumentów, do których należą: kredyt redyskontowy, lombardowy oraz operacje otwartego rynku. Udzielając kredytów, NBP ustala własne stopy procentowe, które wpływają na kształtowanie się ceny pieniądza na rynku.

Przedsiębiorstwa w zbyt małym jeszcze stopniu finansują swoją działalność poprzez operacje na rynku pieniężnym, tylko nieliczne z nich uczestniczą w obrocie skarbowymi papierami wartościowymi. Przedsiębiorstwa biorą natomiast udział w obrocie czekowym oraz wykorzystują możliwości związane z obrotem wekslowym.

Ludność w zasadzie nie uczestniczy w obrotach na rynku pieniężnym, ponieważ oszczędności gromadzi głównie na imiennych rachunkach bankowych.

INSTRUMENTY RYNKU PIENIĘŻNEGO

Instrumenty rynku pieniężnego są zróżnicowane, można je dzielić według różnych kryteriów np. udziału w obrocie, rodzaju i podobieństwa. Do instrumentów rynku pieniężnego można zaliczyć:

• weksle,

• czeki,

• bony skarbowe,

• bony pieniężne NBP,

• certyfikaty (bony) depozytowe.

BONY SKARBOWE

Zasady i tryb emisji bonów skarbowych reguluje ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 155, poz.1014 z późn. zm.) oraz akty

wykonawcze Ministra Finansów.

Zgodnie z ustawą wydatki budżetu państwa, które nie znajdują pokrycia w jego dochodach, pochodzących przede wszystkim z podatków, opłat, ceł i innych wpływów, muszą być pokryte z innych źródeł. Deficyt budżetowy państwa, spłaty wcześniej zaciągniętych zobowiązań, udzielanie przez Skarb Państwa pożyczek oraz inne operacje, mogą być finansowane między innymi przez emisję skarbowych papie rów wartościowych. Dopuszczalny limit zadłużenia z tytułu emisji skarbowych papierów wartościowych określa corocznie Sejm w ustawie budżetowej (państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 3/5 produktu krajowego brutto).

Bony skarbowe nazywane inaczej wekslami skarbowymi to krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez Ministra Finansów w celu pokrycia bieżących potrzeb płatniczych państwa. Należą do instrumentów bieżącego zaspokojenia popytu państwa na pieniądz.

Cechą charakterystyczną bonów skarbowych jest to, że nie ma określonej jednorazowej wartości emisji, zależy ona od potrzeb finansowych państwa.

Bony skarbowe, jako że są papierami wartościowymi krótkoterminowymi, mają określony termin zapadalności w tygodniach.

Weksle skarbowe emitowane są na okresy:

• 4 tygodni,

• 8 tygodni,

• 13 tygodni,

• 26 tygodni,

• 39 tygodni,

• 52tygodni.

Ustawa umożliwia również emisję weksli skarbowych O terminie wykupu 1 dzień, 2 dni, 3 dni, 6 dni, 14 dni z tym, że nabywcą tych bonów może być tylko Narodowy Bank Polski.

Bony skarbowe oferowane są nabywcom w trzech nominałach: 10 tys. zł, 100 tys. zł oraz 1 mln, zł. Cenę nominalną bonów ustala się na podstawie przetargów, które odbywają się w pierwszy dzień tygodnia. Cena nominalna pomniejsza- na jest o oprocentowanie ustalone przez nabywców. Cena ta musi być zaakceptowana przez Ministra Finansów. Agentem emisji przy sprzedaży bonów skarbowych jest Narodowy Bank Polski.

Sprzedaż bonów skarbowych realizowana jest z dyskontem (zakup po cenie niższej od nominalnej wartości bonu) i właśnie ta stopa dyskonta stanowi przedmiot przetargu pomiędzy potencjalnymi nabywcami. Nabywcy w zgłaszanych ofertach deklarują cenę w złotych za każde 100 zł wartości nominalnej bonów. W ramach oferowanej na przetargu puli bonów sprzedawane są one tym oferentom, którzy za proponują najniższą stopę dyskonta, czyli najwyższą cenę. Informacja o wynikach aukcji drukowana jest w następnym dniu w gazecie „Rzeczpospolita”. W drugim dniu po aukcji, autorzy przyjętych ofert zgłaszają się do oddziałów okręgowych NBP, aby dokonać zapłaty i otrzymać bony.

W przypadku zakupu bonów skarbowych oferent kieruje się dwoma stopami, które pozwolą mu dokonać wyboru konkretnej emisji bonów oraz dadzą możliwość porównania opłacalności inwestowania w bony, w porównaniu z innymi miejscami

inwestowania. Tymi stopami są: stopa dyskonta i stopa przychodu.

Stopa dyskonta jest miarą pieniądza, określającą opłacalność konkretnej inwestycji i wyznaczana jest przez oferenta. Nie jest to miara uniwersalna, ponieważ emitent nie zawsze przyjmuje ofertę złożoną przez oferenta. Natomiast stopa przychodu określa średni zysk uzyskany z bonów skarbowych. Dla obliczenia stopy przy chodu duże znaczenie ma okres, na jaki dokonuje się inwestycji. Generalnie obowiązuje prawidłowość: im dłuższy termin lokaty pieniężnej w bony, tym wyższy musi być zysk. Zarówno stopa dyskonta i stopa przychodu są wielkościami służącymi do porównania alternatywnych możliwości inwestowania.

Przykład

Oferta dotyczy bonów skarbowych emitowanych na okres 8 tygodni o warto ści nominalnej 100 000 zł z ceną 95,97 zł za każde 100 zł wartości nominalnej bo nów oraz bonów skarbowych 13 tygodniowych o wartości nominalnej 100 000 zł z ceną 93,24 zł za każde 100 zł wartości nominalnej bonów.

Na podstawie powyższych danych obliczyć stopę dyskonta i stopę przychodu z bonów skarbowych oraz określ, która oferta przyniesie większy zysk. Stopę dyskonta (d) obliczamy za pomocą wzoru:

gdzie:

Wn -wartość nominalna bonów,

Wc -oferowana cena za bony,

t-termin wykupu (zapadalności).

Stopę przychodu (r) oblicza się za pomocą wzoru:

1. Obliczamy stopę dyskonta d dla bonów 8 tygodniowych:

2. Obliczamy stopę przychodu r dla bonów 8 tygodniowych:

3. Obliczamy stopę dyskonta d dla bonów 13 tygodniowych:

4. Obliczamy stopę przychodu r dla bonów 13 tygodniowych:

Z powyższych obliczeń wynika, że z punktu widzenia stopy przychodu korzystniejsza jest oferta zakupu bonów 13 tygodniowych.

Bony skarbowe podlegają wykupowi według wartości nominalnej po upływie okresu, na jaki bon skarbowy został sprzedany. Bon skarbowy wygasa, je żeli nie zostanie przedstawiony do wykupu w ciągu roku od daty wykupu.

Podstawową zaletą bonów skarbowych jest to, że należą do tzw. inwestycji pewnych, gdyż nie istnieje w tym wypadku niebezpieczeństwo niewypłacalności ich emitenta. Zasadą jest, że „państwo nie może zbankrutować” i za wykup papierów wartościowych Skarb Państwa odpowiada całym swoim majątkiem.

Bony skarbowe służą często jako zabezpieczenie roszczeń wynikających z różnych transakcji dokonywanych na rynku finansowym i kapitałowym (np. zabezpieczenie przy udzielaniu kredytu lombardowego). Papiery te postrzegane są jako atrakcyjna lokata kapitału, dlatego też cieszą się zainteresowaniem określonej grupy inwestorów profesjonalnych np.: funduszy emerytalnych, zobligowanych z mocy prawa do lokowania części aktywów w papierach skarbowych, funduszy inwestycyjnych otwartych i zamkniętych.

W celu ograniczenia nadmiernej spekulacji, która jest niekorzystna dla Skarbu Państwa, przyjęto określone zasady w obrocie bonami skarbowymi:

• jeden inwestor może złożyć maksymalnie 5 ofert na bon o danym terminie wykupu,

• nałożono rygory odnośnie zakupu bonu po przetargu: jeśli inwestor nie za płaci za bon do drugiego dnia po przetargu traci 1/3 dyskonta, jeśli nie za płaci do trzeciego dnia traci 2/3 dyskonta, jeśli nie zapłaci po trzecim dniu, to uznaje się, że zrezygnował z zakupu i jest odsunięty od udziału w przetargach na okres 1 roku,

• bon nie ulega umorzeniu w razie jego utraty.

RYNEK KAPITAŁOWY

Rynek kapitałowy jest elementem rynku finansowego. Na rynku tym podejmowane są decyzje finansowe uczestników rynku, do których należą przedsiębiorstwa, instytucje finansowe oraz osoby fizyczne. Zadaniem rynku kapitałowe go jest przekształcenie wolnych środków pieniężnych w inwestycje. Rynek kapitałowy aktywnie uczestniczy w finansowaniu prywatnych i państwowych potrzeb inwestycyjnych.

Rynek kapitałowy składa się z:

• rynku papierów wartościowych,

• rynku hipotecznego (hipoteka na grunty i budynki),

• rynku długoterminowych pożyczek bankowych.

UCZESTNICY RYNKU KAPITAŁOWEGO

Podstawowymi elementami rynku kapitałowego są uczestnicy rynku tzn. oferenci wolnych kapitałów (inwestorzy), oraz poszukujący tych kapitałów. Uczestników rynku kapitałowego najogólniej można podzielić na dwie grupy:

1. Uczestników (inwestorów) profesjonalnych nazywanych również instytucjonalnymi wśród których największe znaczenie mają:

1. banki:

1. centralny, wykonujący swoje ustawowe zadania np. oferowanie i skupowanie od banków instrumentów finansowych, interwencje na rynkach walutowych,

2. komercyjne, które szukają dla siebie możliwości dobrych inwestycji np. środki uzyskane z rynku kapitałowego przeznaczają na zwiększenie wykonywanych przez siebie operacji aktywnych (zwiększenie akcji kredy

b) inne instytucje, które posiadają „wolne” środki finansowe, które wykorzystują w celu osiągnięcia coraz większych zysków:

• firmy ubezpieczeniowe,

• fundusze emerytalne,

• fundusze inwestycyjne (instytucje zbiorowego inwestowania),

• fundusze venture capital (fundusze wysokiego ryzyka).

Fundusze ubezpieczeniowe, emerytalne i venture capital zostały już omówione w rozdziale 3 i 6.

Instytucje zbiorowego inwestowania można podzielić na dwa rodzaje:

• fundusze otwarte,

• fundusze zamknięte.

Oba fundusze mają za zadanie zarządzać portfelem papierów wartościowych.

Fundusz otwarty (fundusz powierniczy) jest instytucją emitującą jednostki uczestnictwa, które może nabyć każdy uczestnik. Jednostki uczestnictwa są emitowane w miarę wzrostu popytu. W przypadku otwartego funduszu nie ma ograniczenia liczby uczestników. Uczestnikami funduszy powierniczych otwartych są inwestorzy posiadających niewielki kapitał oraz niewielką znajomość rynków. Zamiast zarządzać bezpośrednio papierami wartościowymi, inwestor zwraca się do wybranego funduszu powierniczego, który kupuje dla swoich członków papiery wartościowe. Każdy klient posiada część zarządzanego wspólnie pakietu papierów wartościowych.

Fundusz zamknięty działa jak spółka akcyjna lokująca pieniądze na rynku i zarządzająca nimi. Uczestnik funduszu posiada jego certyfikaty inwestycyjne, dające podobne prawa majątkowe jak akcje zwykłe. Pewną odmianą funduszu zamknięte go w Polsce są Narodowe Fundusze Inwestycyjne.

Forma	Fundusz zamknięty	Fundusz otwarty
Jednostki uczestnictwa	emituje certyfikaty inwestycyjne, fundusz nie może nabyć własnych certyfikatów,	emituje jednostki uczestnictwa, fundusz może umorzyć jednostki uczestnictwa.
Uczestnicy	posiadacze certyfikatów, których jest ograniczona liczba,	nieograniczona liczba uczestników, którzy nie są akcjonariuszami,
Wycena jednostki uczestnictwa	cena certyfikatów ustalona giełdzie,	dokonywana codziennie przez fundusz,
Przystąpienie	zakup certyfikatu w ofercie publicznej lub na giełdzie	zakup jednostek uczestnictwa w biurze maklerskim.

2. Uczestników (inwestorów) nieprofesjonalnych do których zaliczane są oso by fizyczne.

Inwestorów można również podzielić, biorąc pod uwagę sposób zachowania się ich na rynku (tzw. filozofię inwestycyjną) i tak można wyłonić dwie zasadnicze kategorie:

• inwestorzy bierni, którzy nabywają papiery wartościowe, traktując je jako loka tę długoterminową, przynoszącą korzyści w postaci dywidendy lub odsetek,

• inwestorzy czynni, poszukujący zarobku głównie dzięki częstej wymianie po siadanych walorów na podstawie tendencji zmian ich kursów. Ta grupa inwestorów decyduje o dynamice rynku i skali dokonywanych zmian.

INSTRUMENTY RYNKU KAPITAŁOWEGO

Do instrumentów rynku kapitałowego należą papiery wartościowe o charakterze: wierzycielskim (np. obligacje), własnościowym (np. akcje), praw pochodnych (np. kontrakty terminowe).

Papiery wartościowe jako dokumenty potwierdzające istnienie określonego prawa majątkowego, można podzielić ze względu na różne kryteria. Do najważniejszych z nich należą:

1. otrzymywany dochód:

• papiery wartościowe dywidendowe -np. akcje,

• papiery wartościowe procentowe -np. obligacje,

• dowodowe -np.: bilety, cegiełki.

2. przenoszenie tytułu własności:

• na okaziciela -zmiana właściciela na zasadzie wręczenia papieru wartościowego np. akcje,

• na zlecenie -zmiana właściciela następuje poprzez indos np. weksel,

• papiery wartościowe imienne -własność przenoszona poprzez pisemne zrzeczenie się uprawnień z dokumentu na rzecz danej osoby tzw. cesja wierzytelności,

3. rodzaj uosabianego prawa majątkowego:

• prawa wierzytelności pieniężnych np.: obligacje, weksle, czeki,

• prawa współwłasności majątkowej np. akcje.

Papiery wartościowe, będące przedmiotem obrotu na rynku kapitałowym mogą być nabywane na rynku publicznym i niepublicznym.

Rynek niepubliczny to rynek pozagiełdowy np. międzybankowy.

Rynek publiczny to rynek, który musi spełniać określone warunki, tzn. na rynku tym proponuje się do nabycia lub nabywane są papiery wartościowe, przy wy korzystaniu środków masowego przekazu, a propozycje składane są bezimiennie lub imiennie do ponad 300 osób.

Ustawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi z dnia 28 sierpnia 1997 r. dopuszcza możliwość niezachowania powyższych warunków w następujących sytuacjach:

• proponowanie papierów wartościowych w wyniku postępowania upadłościowego i egzekucyjnego,

• proponowanie nabycia własnych akcji przez spółkę w celu ich umorzenia,

• proponowanie nabycia akcji nie dopuszczonych do publicznego obrotu do tychczasowym akcjonariuszom z tytułu prawa poboru,

• udostępnienie nabycia akcji Jednoosobowych Spółek Skarbu Państwa pra cownikom tych spółek.

Podmiot, który chce wprowadzić papiery wartościowe do publicznego obrotu musi mieć na to zgodę Komisji Papierów Wartościowych i Giełd (KPWiG). Obo wiązek ten nie dotyczy papierów wartościowych emitowanych przez Narodowy Bank Polski i Skarb Państwa.

Rynek publiczny dziali się na:

• rynek pierwotny,

• rynek wtórny.

Rynek pierwotny to rynek, na którym emitent oferuje inwestorom swoje papiery wartościowe. Publiczną sprzedaż może prowadzić sam emitent, lub może korzy stać z pośrednictwa usługowego np. biura maklerskiego.

Rynek wtórny nazywany jest publicznym obrotem wtórnym. Sprzedaż walorów i ich kupno następuje pomiędzy inwestorami rynku. Na rynku wtórnym emitent już nie występuje. Wtórny obrót papierami wartościowymi odbywa się na rynku regulowanym -giełdzie papierów wartościowych.

Ustawa dopuszcza pewne wyjątki od tej zasady. Do wyjątków tych należą sytuacje, gdy transakcja dotyczy:

• papierów wartościowych emitowanych przez Narodowy Bank Polski i Skarb Państwa,

• przenoszonych papierów wartościowych w drodze dziedziczenia,

• podmiotu dominującego i jego podmiotu zależnego,

• papierów wartościowych wchodzących w skład zbywanego przedsiębiorstwa na podstawie Kodeksu cywilnego,

• papierów wartościowych przenoszonych w wyniku przepisów prawa upadłościowego,

• papierów wartościowych przenoszonych w wyniku postępowania egzekucyjnego,

• papierów wartościowych obciążonych zastawem, za zgodą KPWiG.

Giełda papierów wartościowych to zespół osób, urządzeń i środków technicznych, zorganizowany w taki sposób, że przy kojarzeniu ofert kupna i sprzedaży walorów wszyscy uczestnicy rynku papierów wartościowych mają jednakowy dostęp do informacji rynkowej w tym samym czasie, przy zachowaniu jednakowych warunków zbywania i nabywania praw.

Giełda papierów wartościowych funkcjonuje w Polsce od 16 kwietnia 1991 r. na mocy ustawy z 22 marca 1991 r. „Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszami powierniczymi”.

Przy tworzeniu polskiego publicznego rynku papierów wartościowych przyjęto zasadę dematerializacji obrotu. Oznacza ona, że papiery wartościowe nie istnieją fizycznie w postaci in natura. Właściciel dostaje jedynie świadectwa depozytowe lub wyciąg z rachunku, potwierdzające posiadanie papieru wartościowego (waloru). Sam papier wartościowy istnieje w postaci zapisu komputerowego w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych. Obrót walorami odbywa się poprzez ich przelew z jednego konta na drugie. Zasada ta znacznie ułatwia obrót papierami wartościowymi i sprawia, że nie ma problemów z ich przechowywaniem i transportem.

Transakcje na giełdzie zawierane są za pośrednictwem maklerów zatrudnionych w biurach maklerskich. Biuro maklerskie działa we własnym imieniu. Oznacza to, że bierze na siebie odpowiedzialność za realizację prawidłowo wypełnione go zlecenia kupna lub sprzedaży papierów wartościowych. W stosunku do swoje go klienta odpowiada również za błędy popełnione przez inne podmioty rynku papierów wartościowych.

Pod koniec 2000 r. na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie wdrożono nowy System informatyczny WARSET. Wprowadzeniu nowego systemu towarzyszyła nie tylko zmiana komputerów i oprogramowania, lecz zmiana sposobu przeprowadzania notowań i przebiegu sesji giełdowej. Efektem wprowadzenia nowego systemu było podzielenie notowanych na giełdzie spółek na trzy grupy, przy czym, każda z tych grup ma odmienny system notowań. Obrót określonym papierem wartościowym na giełdzie może odbywać się tylko w jednym systemie. Giełda wprowadziła dla poszczególnych grup spółek jeden lub dwa fixingi w ciągu dnia. Przynależność do określonej grupy spółek nie zależy od tego na jakim rynku są one notowane, czy na rynku podstawowym, równoległym czy też na rynku wolnym.

O tym, czy akcje spółki są wyceniane raz, dwa razy dziennie czy w sposób ciągły decyduje przede wszystkim wartość rynkowa spółki oraz płynność jej akcji (intensywność zawieranych transakcji).

Podstawowe grupy notowań spółek na Giełdzie Papierów Wartościowych:

1. Ekstraklasa -NC (notowania ciągle)

Papiery wartościowe w tej grupie notowane są w systemie ciągłym. Podstawowym kryterium przynależności spółek i papierów wartościowych do ekstraklasy jest ich płynność, tzn. skala transakcji. W przypadku spółek, oprócz skali transakcji brana jest również pod uwagę kapitalizacja (wartość rynkowa spółki).

W grupie tej znalazły się:

• największe spółki akcyjne,

• papiery NFI,

• wszystkie spółki zakwalifikowane przez GPW do segmentu innowacyjnych technologii (SiTech),

• obligacje,

• certyfikaty inwestycyjne,

• instrumenty pochodne (kontrakty terminowe, warranty).

1. Grupa 2F (dwukrotny fixing)

W grupie tej znajdują się akcje spółek z rynku równoległego, a znajdą się akcje spółek wchodzące na giełdę. Grupę tę zasilić mogą spółki z rynku wolnego, o ile ich poziom obrotów będzie wystarczająco wysoki. System notowań tzw. „średniaków” oparty jest na dwóch fixingach -o godz. l1” i 1500.

2. Grupa 1F (jeden fixing)

W tej grupie znalazły się akcje spółek o najniższym obrocie. Są one notowane tylko Z jednym fixingiem o godz. 11¹⁵

Na GPW papiery wartościowe mogą być notowane na rynku:

• podstawowym,

• równoległym,

• wolnym,

• praw pochodnych.

Każdy z tych rynków posiada swoje cechy charakterystyczne. Rynek podstawo wy, równoległy i wolny to rynki papierów wartościowych, różniących się od siebie szczegółowymi kryteriami narzuconymi na notowane spółki. Na rynku podstawowym notowane są, oprócz akcji, obligacje Skarbu Państwa.

Rynek podstawowy charakteryzuje się tym, iż:

• zbywalność akcji jest nieograniczona,

• wartość akcji dopuszczonych do obrotu wynosi co najmniej 24 mln zł, a innych papierów wartościowych co najmniej 12 mln zł,

• kapitał zakładowy spółki wynosi co najmniej 7 mln zł,

• wartość księgowa spółki wynosi co najmniej 36 mln zł,

• wartość akcji dopuszczonych do obrotu i będących w posiadaniu akcjonariuszy, z których każdy posiada nie więcej niż 5% ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, wynosi co najmniej 18 mln zł (akcje te muszą stanowić co najmniej 25% wszystkich akcji spółki. Warunek ten uważa się za spełniony, jeżeli co najmniej 500 000 akcji spółki o wartości co najmniej 60 mln zł jest w posiadaniu tych akcjonariuszy),

• właścicielami akcji dopuszczonych do obrotu giełdowego, jest co najmniej 500 akcjonariuszy,

• spółka osiągnęła łączny zysk przed opodatkowaniem za ostatnie trzy lata w wysokości nie mniejszej niż 8 mln zł, a jednocześnie w ostatnim roku obrotowym osiągnęła dodatni wynik finansowy przed opodatkowaniem (zysk brutto).

Rynek równoległy charakteryzuje się tym, iż:

• zbywalność akcji jest nieograniczona,

• wartość akcji dopuszczonych do obrotu wynosi co najmniej 12 mln zł, a innych papierów wartościowych co najmniej 6 mln zł,

• kapitał zakładowy spółki wynosi co najmniej 3 mln zł,

• wartość księgowa spółki wynosi co najmniej 18 mln zł,

• wartość akcji dopuszczonych do obrotu i będących w posiadaniu akcjonariuszy, z których każdy posiada nie więcej niż 5% ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, wynosi co najmniej 9 mln zł (akcje te muszą stanowić co najmniej 10% wszystkich akcji spółki. Warunek ten uważa się za spełniony, jeżeli co najmniej 200 000 akcji spółki o wartości co najmniej 30 mln zł jest w posiadaniu tych akcjonariuszy),

• właścicielami akcji dopuszczonych do obrotu giełdowego, jest CO najmniej 300 akcjonariuszy,

• spółka osiągnęła w ostatnim roku obrotowym dodatni wynik finansowy przed opodatkowaniem.

Rynek wolny charakteryzuje się tym, iż:

• zbywalność akcji jest nieograniczona,

• wartość akcji dopuszczonych do obrotu wynosi co najmniej 4 mln zł, a innych papierów wartościowych co najmniej 2 mln zł,

• kapitał zakładowy spółki wynosi co najmniej 1,5 mln zł,

• wartość księgowa spółki wynosi co najmniej 4 mln zł,

• emitent ogłosił publicznie roczne sprawozdanie finansowe wraz z opinią biegłego rewidenta za ostatni rok obrotowy, obejmujący co najmniej 12 kolejnych miesięcy.

Rynek praw pochodnych to rynek, na którym notowane są papiery wartościowe, których cena zależy w znacznym stopniu od kształtowania się ceny instrumentu bazowego dla danego prawa majątkowego. Na rynku praw pochodnych mogą być notowane: kontrakty terminowe i warranty.

Kontrakt terminowy (futures) to umowa dwustronna zawarta pomiędzy kupującym a sprzedającym, której przedmiotem jest zobowiązanie do wykonania umowy

przyszłości. Kupujący zobowiązuje się do zakupu, a sprzedający do sprzedania określonej liczby towaru (np. akcji) zwanej instrumentem bazowym w ściśle określonym terminie i po określonej w momencie zawierania kontraktu cenie.

Przedmiotem kontraktu terminowego na GPW jest indeks giełdowy WIG2O.

Indeksy giełdowe są wskaźnikami opisującymi stan koniunktury giełdowej, czy

wielkość zysków osiąganych przez przeciętnego inwestora giełdowego w wybranym horyzoncie czasowym.

WIG2O to indeks oparty na 20 wiodących, najbardziej płynnych spółkach akcyjnych. Kontrakt na WIG2O dotyczy wartości indeksu w oznaczonym terminie

w przyszłości. Rozliczenie zawartej transakcji odbywa się pieniężnie i przypada

w trzeci piątek dwóch najbliższych miesięcy z cyklu: marzec, czerwiec, wrzesień

grudzień. Każdy punkt indeksu wart jest 10 zł.

O inwestorze, który kupił lub sprzedał kontrakt, mówi się, że otworzył pozycję na rynku. Inwestor może utrzymać otwartą pozycję do terminu wykonania kontraktu lub może ją zamknąć wcześniej.

Inwestor, kupujący kontrakt liczy na to, że w terminie wykonania kontraktu wartość indeksu WIG2O będzie wyższa niż kurs ustalony w transakcji, natomiast sprzedający oczekuje sytuacji odwrotnej.

Ryzyko transakcji polega na tym, że jeżeli zakupiono kontrakt, licząc na wzrost indeksu do czerwca, może zdarzyć się, że indeks spadnie i wówczas inwestor po niesie stratę.

Przykład

Inwestor kupił w marcu kontrakt na WIG2O z kursem 1000 pkt. i terminem realizacji w czerwcu br. Inwestor czeka do terminu wykonania kontraktu.

W trzeci piątek czerwca mogą zajść dwie sytuacje:

1) kurs rozliczeniowy wyniesie 1200 pkt., w tej sytuacji inwestor osiągnie zysk w wysokości 2 000 zł, ponieważ:

(1 200 pkt. - 1 000 pkt.) x 10 zł = 2 000 zł,

2) kurs rozliczeniowy wyniesie 850 pkt., w tej sytuacji inwestor poniesie stratę w wysokości 1 500 zł, ponieważ:

(1 000 pkt. - 850 pkt.) x 10 zł = 1 500 zł.

Przykład

Inwestor kupił w marcu kontrakt na WIG2O i nie utrzymał otwartej pozycji na rynku do terminu wykonania kontraktu (do czerwca). W maju odsprzedał kontrakt po kursie kontraktu 1150 pkt.

Inwestor osiągnął zysk w wysokości I 500 zł, ponieważ:

(1150 pkt. — I 000 pkt.) x 10 zł = 1150 zł.

Warrant to instrument finansowy, którego emitent (wystawca) zobowiązuje się do pokrycia różnicy pomiędzy z góry ustaloną ceną rozliczeniową a kursem giełdowym instrumentu podstawowego w terminie realizacji praw z warrantu. Instrumentem podstawowym warrantu mogą być: papiery wartościowe, waluta, wskaźniki ekonomiczne np. indeks.

W warranty kupna inwestują osoby liczące na wzrost wartości instrumentu podstawowego, natomiast w warranty sprzedaży, osoby, liczące na spadek ceny instrumentu bazowego.

Nabywca, kupując warrant od emitenta w ofercie publicznej, płaci cenę ustaloną przez emitenta. Cena ta nazywana jest premią. W dniu realizacji warrantu, inwestor otrzymuje wypłatę kwoty, będącej różnicą między ceną rozliczeniową a ceną instrumentu bazowego w danym dniu. Warranty można kupić na rynku wtórnym (na giełdzie).

Przykład

W marcu inwestor nabył 10 warrantów kupna akcji spółki „Omega” po cenie 3 zł za sztukę, z terminem realizacji praw w czerwcu br. Każdy warrant daje prawo do kupna 1 akcji spółki po cenie 50 zł. W sumie zakup warrantów kosztował 30 zł.

W terminie realizacji prawa cena akcji wynosi 65 zł, to sprzedawca warrantu wy płaci nabywcy kwotę równą różnicy między ceną akcji a ceną realizacji warrantu tj.:

(65 zł—50 zł) - 3zł = 12 zł,

Ponieważ inwestor zakupił 10 warrantów, jego zysk wyniesie:

10x12 zł = 120 zł.

Inwestor osiągnął bardzo wysoki zysk, ponieważ zainwestował 30 zł, a otrzymał 120 zł.

Jeżeli w dniu realizacji praw cena akcji spółki jest mniejsza niż 50 zł, straty sprowadzają się do zainwestowanej ceny początkowej warrantu — premii.

Oficjalnym wydawnictwem giełdowym jest „Ceduła Giełdy Warszawskiej”, zawierającą m. in. tabelę notowań. W tabeli umieszcza się najważniejsze dane dotyczące bieżącej sesji, zmiany notowań papierów wartościowych w stosunku do wyników ostatniej sesji, obroty oraz informacje o zrównoważeniu rynku a także wskaźniki rynkowe, takie jak C/Z (stosunek ceny jednostkowej akcji do zysku netto przy padającego na jedna akcję) oraz Warszawski Indeks Giełdowy odzwierciedlający dochodowość wszystkich akcji znajdujących się w obrocie giełdowym.

Są to często instytucje rządowe lub quasi rządowe. Do najbardziej znanych w Polsce

należy działająca w Niemczech spółka Hermes -Kreditversicherung A.G., w USA -Export

-Import Bank of the United States, we Francji COFACE (Compagnie Franęaise d'Assurance pour le Commerce Exterieur), w Wielkiej Brytanii ECGD (Export Credit Guaranty Departament).

Finansowanie obrotów z zagranicą

„Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa” - Witold Bień

„Finanse” - Ewa Jarocka

---