Metoda badań porównawczych
Zuzanna Kaczmarz
Agnieszka Grzegoszczyk
Izabela Gruszczyk
Pedagogika terapeutyczna z oligofrenopedagogiką
Gr. III
Rok I
Pedagogiczne badania porównawcze można pojmować dwojako:
Jako badania w wymiarze krajowym, badania opisowe, diagnostyczne i wyjaśniające, obejmujące na przykład różne frakcje uczniów szkół, między innymi zróżnicowanych środowisk. Pytania badawcze o uwarunkowania badanych faktów, zjawisk i procesów pedagogicznych, jak choćby o uwarunkowania efektów nauczania szkolnego związane z cechami psychofizycznymi uczniów na przykład płeć, wiek, zainteresowania. Cechami środowiska rodzinnego na przykład typ rodziny, poziom kulturowy, poziom materialny. Cechami środowiska terytorialnego duże miasto, miasteczko, wieś, oraz rówieśniczego lub szkolnego, są de facto pytaniami, na które odpowiedzi można udzielić na podstawie porównania danych z różnych frakcji, wyznaczonych przez wymienione czynniki psychofizyczne, rodzinne i inne. Badacz prowadzący badania opisowe, diagnostyczne zwykle nie ogranicza się do analizy wyników badanej próby uczniów, wychowanków, nauczycieli, szkół, placówek opiekuńczych, placówek resocjalizacyjnych czy placówek upowszechniania kultury, lecz stara się dodatkowo określić czynniki różnicujące, warunkujące uzyskane wyniki, a to związane jest z analizą porównawczą. Specyficznym rodzajem badań porównawczych w wymiarze krajowym są badania międzykulturowe, gdy rzecz dotyczy zróżnicowań etnicznych lub wyznaniowych.
Jako badania w wymiarze międzynarodowym, bądź jednego kraju obcego, bądź kilku krajów. Tak pojmowane postępowanie badawcze przyjęło się określać badaniami porównawczymi (komparatystycznymi), można je bowiem wyodrębnić ze zbioru badań pedagogicznych, zarówno ze względu na zasięg, jak i specyficzną metodologię badań.
Badania porównawcze w pedagogice mogą służyć realizacji różnych celów
zarówno poznawczych, naukowych, jak i praktycznych. Do celów poznawczych można zaliczyć przede wszystkim:
poznawanie funkcjonowania instytucji pedagogicznych i procesów w nich realizowanych za granicą, przede wszystkim systemów oświatowych,
odkrywanie prawidłowości i niezmienników nieograniczonych przestrzennie.
Cele praktyczne związane mogą być w warunkach polskich:
z wykorzystaniem pozytywnych doświadczeń pedagogicznych, jeśli są możliwe do stosowania w Polsce,
unikaniem wprowadzania rozwiązań, które nie przynosiły korzyści dydaktycznych lub wychowawczych, a nawet prowadziły do strat pedagogicznych.
Powyższe cele mogą być realizowane przy stosowaniu:
badań instytucjonalnych, to znaczy przez poznawanie instytucji dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych, resocjalizacyjnych, profilaktycznych, upowszechniania kultury i innych,
badań skoncentrowanych na zjawiskach i procesach pedagogicznych oraz ich uwarunkowaniach.
Osiągnięcie wymienionych celów jest możliwe wówczas, gdy spełnione są dwa żelazne wymagania: ekwiwalencji oraz kontekstualności.
Wymóg ekwiwalencji dotyczy równoważności badanych obiektów, to jest instytucji, na przykład szkół elementarnych czy domów kultury, oraz badanych procesów, na przykład procesu wychowania przedszkolnego czy procesu upowszechniania kultury w szkołach średnich. Zwykle ekwiwalencja związana jest z równoważnością strukturalną lub równoważnością funkcji.
Wymóg kontekstualności jest trudniejszy do spełnienia przez badaczy. Związany on jest z potrzebą osadzania badanych instytucji, zjawisk i procesów w kontekstach kulturowych, społecznych, politycznych, obyczajowych, wyznaniowych i ekonomicznych poszczególnych krajów. Bez uwzględniania tych kontekstów nie sposób właściwie odczytać sens badanych obiektów, które zewnętrznie mogą być podobne, ale mieć odmienne znaczenie w poszczególnych krajach lub zewnętrznie mogą być różne i mieć to samo znaczenie w badanych krajach. Odmienność kontekstów powinna być istotną tamą dla prób automatycznego przenoszenia na grunt polski na przykład wzorów oddziaływań wychowawczych.
Wymogi ekwiwalencji i kontekstualności powodują, że szczególnie istotnym składnikiem porównawczych badań pedagogicznych jest dobór i definiowanie zmiennych oraz dobór wskaźników do zmiennych.
Klasyczny schemat badań porównawczych obejmuje trzy etapy:
Etap I - opis faktów, obiektów, zjawisk, procesów pedagogicznych i ich związków z innymi elementami otaczającej je rzeczywistości.
Etap II - interpretacja, wyjaśnienie badanych faktów, obiektów, zjawisk i procesów związana z poszukiwaniem ich wartości i sensów oraz uwarunkowań i związków przyczynowo-skutkowych; tu użyteczna jest także analiza historycznych uwarunkowań.
Etap III - jukstapozycja (łac. Iuxta = równie), wyrażająca się w zestawieniu badanych wyników i wskazaniu podobieństw oraz różnic badanych elementów w poszczególnych krajach.
W toku realizacji badan mogą być formułowane hipotezy, szczególnie dotyczące poszukiwanie prawidłowości dotyczących związków przyczyniowo - skutkowych lub współwystępowania zmiennych. W badaniach porównawczych można wykorzystać uznane już makrotorie społeczne. Realizacji badań służą metody ilościowe i jakościowe.
Realizacja badań porównawczych, przy zachowaniu rygoru ekwiwalencji i uwzględnianiu kontekstualności badanych zjawisk, dostarcza danych użytecznych zarówno poznawczo, jak i praktycznie. Przykłady rozwiązań metodycznych, programowych, organizacyjnych, instytucjonalnych stosowane w pewnych krajach mogą być wykorzystywane w innych krajach ( przy zbliżonych kontekstach społecznych, ekonomicznych, politycznych, kulturowych, wyznaniowych) lub twórczo przekształcane. Badania porównawcze co ważne służą również odkrywaniu prawidłowości nieograniczonych przestrzennie. Poznawanie tych prawidłowości podobnie jak poznawanie prawidłowości nieograniczonych czasowo, służy nie tylko budowaniu systemu teoretycznej wiedzy pedagogicznej, lecz także praktykom pedagogicznym, dając im szansę wykorzystywania prawidłowości przy podejmowaniu decyzji dydaktycznych i wychowawczych w sferze rozwoju intelektualnego, moralnego, estetycznego, zdrowotnego dzieci, młodzieży i dorosłych i minimalizowania ryzyka błędów.
Bibliografia
Stanisław Palka „Metodologia Badania. Praktyka pedagogiczna” Gdańskie wyd. Psychologiczne 2006