LECZENIE CHORÓB NOWOTWOROWYCH

Chemioterapia, czyli leczenie choroby nowotworowej za pomocą naturalnych i syntetycznych leków cytostatycznych, jest obecnie podstawową metodą leczenia nowotworów rozsianych oraz metodą wspomagającą leczenie nowotworów ograniczonych ze współistnieniem przerzutów.

Nieswoistość działania i wąski współczynnik terapeutyczny leków cytostatycznych powodują, że chemioterapia nowotworowa jest postępowaniem trudnym, wymagającym uwzględnienia mechanizmów działania, farmakokinetyki, sposobu dawkowania, czystości i czasu stosowania leków cytostatycznych.

Większość leków przeciwnowotworowych nie wykazuje wybiórczego działania przeciw-nowotworowego i uszkadza nie tylko komórki nowotworowe, lecz także tkanki prawidłowe szybko rosnące, w których często występują podziały komórkowe.

Do tkanek takich należą:

• szpik kostny;

• komórki nabłonkowe;

• gamety;

• immunokompetentne komórki układu immunologicznego.

Uszkodzenie wymienionych tkanek przez leki cytostatyczne prowadzi do:

• pancytopenii;

• stanu zapalnego i owrzodzeń błon śluzowych;

• wypadania sierści;

• upośledzenia czynności narządów rozrodczych;

• osłabienia odporności organizmu.

Toksyczność cytostatyków dla prawidłowych tkanek, zwłaszcza dla szpiku, jest tak duża, że może prowadzić do mielosupresji (uszkodzenie wszystkich elementów szpiku) i śmierci pacjenta, wskutek agranulocytozy, zakażenia, niedokrwistości i skazy krwotocznej.

Zasady chemioterapii:

• Należy jak najwcześniej rozpocząć leczenie cytostatykami, po rozpoznaniu histopatologicznym we wczesnym okresie choroby, z powodu mniejszej ilości komórek nowotworowych, istnieje większa wrażliwość na chemioterapię i większa szansa przeżycia chorego. Jeśli nie są wcześnie stosowane, to interwencja chirurga.

• Chemioterapia wielolekowa (stosowanie programów terapeutycznych) jest skuteczniejsza niż stosowanie pojedynczych leków. Należy stosować łącznie leki cytostatyczne o różnych mechanizmach działania i różnych działaniach niepożądanych, aby uniknąć kumulacji działania toksycznego.

• Skuteczniejsze i mniej immunosupresyjne jest odpowiednio długotrwałe stosowanie największych tolerowanych dawek leków cytostatycznych z pewnymi przerwami niż dawek mniejszych w sposób ciągły.

• Celem odpowiedniego doboru chemioterapeutyków w zestawie wielolekowym, doborze wielkości dawek, czasu i czystości podawania leków, powinno być wybiórcze maksymalne zniszczenie tkanek nowotworowych

• Najważniejszą zasadą chemioterapii nowotworów jest dążenie do maksymalnego zniszczenia populacji komórek nowotworowych.

• Nieodzownym warunkiem racjonalnej chemioterapii jest uwzględnienie wpływu leków cytostatycznych na cykl komórkowy tkanki nowotworowej.

• Dawkowanie leków cytostatycznych winno uwzględniać powierzchnię ciała zwierzęcia a nie jego masę.

• Powierzchnia ciała = waga zwierzęcia ^0,67 x K/10⁴, gdzie K = 10 - 10,1.

Fazy cyklu komórkowego (okresu od jednego do drugiego podziału komórki).

• G₁ - faza wzrostu 1, faza prosyntezy następująca po mitozie komórki; w fazie tej ma miejsce wzrost komórki, różnicowanie struktur cytoplazmatycznych, synteza RNA, synteza niektórych swoistych białek, komórki osiągają swój charakterystyczny kształt i odpowiednią wielkość;

• S - faza aktywnej syntezy DNA, następuje po zakończeniu fazy G₁; w okresie tym garnitur chromosomowy zostaje podwojony, jako następstwo utworzenia podwójnej ilości DNA; komórka przygotowuje się do podziału;

• G₂ - faza wzrostu 2, między syntezą DNA a mitozą;

• M - faza mitozy, w której zachodzi podział komórek. Komórki o podwójnej ilości DNA dzielą się na dwie komórki potomne.

Po przejściu przez fazę mitozy komórki tworzą trzy populacje:

• Komórki nieklonogenne, nieproliferujące, które opuszczają cykl podziałowy, dojrzewają, różnicują się i umierają, np. granulocyty.

• Komórki klonogenne, proliferjące, które regularnie przechodzą przez cykl komórkowy.

• Komórki klonogenne, nieproliferujące, spoczynkowe (resting cells), przechodzące do fazy nieproliferacji, czyli fazy przedłużonego spoczynku, określanej mianem fazy G₀. Komórki w tej fazie są bardzo mało wrażliwe na chemioterapię.

Podział leków p/nowotworowych w zależności od ingerencji w fazę proliferacji komórkowej.

• Nieswoiste.

• Swoiste dla cyklu, niszczące przede wszystkim komórki znajdujące się w cyklu komórkowym, znacznie słabiej działające na fazę G₀. należą tu wszystkie leki alkilujące oraz antybiotyki cytostatyczne z wyjątkiem bleomycyny.

• Swoiste dla fazy, niszczące komórki znajdujące się w określonej fazie cyklu. Należą tu antymetabolity oraz hydroksykarbamid i prokarbazyna (działają na fazę S), alkaloidy oraz ligmany (? Etopozyd, tenipozyd) działające na fazę M, nie stosowane w weterynarii; bleomycyna, razoksan działajace na fazę G₂, asparaginaza działająca na fazę G₁.

Leki cytostatyczne uszkadzają przede wszystkim komórki znajdujące się w cyklu komórkowym. Mogą jednak też wpływać na procesy przechodzenia komórek z jednej fazy cyklu do drugiej.

Zwiększenie liczby niszczonych komórek i uniknięcie interakcji leków osiąga się przez dobór cytostatyków, z których każdy działałby na inną fazę proliferacji komórki.

Najskuteczniejsze jest skojarzone i etapowe niszczenie masy nowotworowej.

LEKI P/NOWOTWOROWE

GRUPA	PRZEDSTAWICIELE
Leki alkilujące	Cyklofosfamid Chlorambucil Busulfan
Antymetabolity	Metotraxat 5-fluorouracyl Cytozyny arabinozyd
Antybiotyki	Bleomycyna Doksyrubicyna Dactinomycyna
Leki platynowe	Karboplatyna Cisplatyna
Alkaloidy roślinne (winka)	Winkrystyna Winblastyna
Enzymy	L-asparaginaza
Hormony	Glukokortykosterydy