PATOLOGIA W SPOŁECZEŃSTWIE INFORMACYJNYM
Społeczeństwo informacyjne - tym terminem określa się społeczeństwo, w którym towarem staje się informacja traktowana jako szczególne dobro niematerialne, równoważne lub cenniejsze nawet od dóbr materialnych. Mówi się, że społeczeństwo informacyjne tworzy współczesne społeczeństwo określane jako globalna wioska elektryczna. W takim społeczeństwie posiadanie informacji, która steruje rozwojem kulturowym i społecznym, jest równoznaczne z posiadaniem wiedzy i bogactwa, bo informacja jest także pewnym źródłem bogacenia się. Takie społeczeństwa narażone są jednak na pojawienie się lokalnej patologii, a duży wpływ na taki stan rzeczy mają zagrożenia globalnej cywilizacji informacyjnej.
Patologia społeczna - definiując patologię społeczną należy rozróżnić dwa podstawowe ujęcia:
Patologię jako teorię zjawisk społecznych
Patologię jak specyficzną odmianę rzeczywistości społecznej
Ad 1 - Patologia jako teoria zjawisk patologicznych jest refleksją nad objawami i przyczynami powstania i istnienia problemów społecznie szkodliwych oraz środkami zaradnymi wobec nich stosowanymi.
Ad 2 - Patologia jako swoista rzeczywistość społeczna oznacza zespół zjawisk szkodliwych w sensie indywidualnym lub grupowym, o określonej genezie, zasięgu społecznym i negatywnych skutkach.
Z wyrażeniem patologia występuje również wiele innych terminów takich jak: dewiacja, dezorganizacja, przestępczość, nieprzystosowanie społeczne, demoralizacja, dysfunkcyjność zachowań, postaw i ról. Jednak starając się zrozumieć każde z tych pojęć, należy pamiętać, że znaczenie słowom nadają poszczególni twórcy tych teorii, w zależności od tego jakie mają skojarzenia wobec danego wyrażenia. Tak więc oznacza to, że te same zjawiska można opisać za pomocą różnych pojęć, jednak ich istota pozostanie taka sama, czyli zawsze to będzie odchylenie od stanu optymalnego, wyznaczonego przez homeostazę społeczną, czyli interes wszystkich.
Homeostaza - w społeczeństwie istnieją dwa rodzaje homeostazy, mianowicie homeostaza całego społeczeństwa i homeostaza poszczególnych ludzi. Równowaga pomiędzy jedną a drugą może różnić się od siebie, czyli może dojść do niezgodności interesów między jednostką a społeczeństwem.
Homeostaza utrzymywana w społeczeństwie może się różnić od homeostazy utrzymywanej przez pojedynczych ludzi. Zatem interes społeczny może być inny od interesu poszczególnych członków tego społeczeństwa. Zgodnie z istnieniem równowagi społecznej, równowagi pojedynczych ludzi oraz prawa, które jest zespołem zasad organizacyjnych wyróżniamy 5 sytuacji mogących wystąpić w społeczeństwie:
Stan optymalny - Istnieje zgoda pomiędzy prawem, homeostazą społeczną i homeostazą grupy. Oznacza to, że interes społeczny jest taki sam jak interes grupy i znajduje się w granicach prawa.
Przestarzałe prawo - Istnieje zgoda pomiędzy homeostazą społeczną, a homeostazą grupy, lecz nie są one zgodne z prawem. Prawo jest nieaktualne oraz nie dba o niczyje interesy.
Grupa przestępcza - Homeostaza społeczeństwa jest zgodna z prawem, lecz niezgodna z homeostazą grupy. Grupa dba o własne interesy i korzyści ze szkodą dla społeczeństwa.
Rządy elity politycznej - Homeostaza grupy jest zgodna z prawem, lecz niezgodna z homeostazą społeczeństwa. Grupa podporządkowała sobie prawo w celu uzyskania korzyści.
Anarchia - Nie istnieje zgoda pomiędzy homeostazą społeczeństwa, a homeostazą grupy, ponad to każda z nich jest niezgodna z prawem. Interes społeczeństwa jest niezgodny z interesami grypy a prawo nie znajduje poparcia u nikogo.
Z wyjątkiem pierwszej sytuacji, wszystkie pozostałe są patologiami społecznymi, czyli odchyleniem od stanu optymalnego społeczeństwa.
Patologia a dewiacja
Pojęcie "dewiacja społeczna" upowszechniło się w teorii i badaniach społecznych jako pojęcie alternatywne wobec patologii i destabilizacji społecznej. Pojęcie dewiacji ma być- wg tej propozycji- bardziej "pojemne", mniej wartościujące, lepiej przystające do struktur poznawczych i sposobu opisu oraz analizowania wnoszonego przez podejście interpretatywistyczne. Za prekursora terminu dewiacja uważano E. Durkheima, który jako kryterium normalności przyjął powszechność występowania danego zachowania czy zjawiska społecznego, czyli normalnymi nazwiemy fakty o formach najbardziej powszechnych, innym nadając charakter chorobowych lub patologicznych. Wg Durkheima zjawiska uważane potocznie za patologiczne, mogą być nie tylko normalne, ale użyteczne, funkcjonalne dla innych składników społeczeństwa. Z rozważań Durkheima wynika, że "w realnej rzeczywistości zawsze obok sytuacji występują sytuacje patologiczne, a człowiek i społeczeństwo może istnieć i doskonalić swoje działania tylko przez przeciwdziałanie złu i tworzenie dobra jednocześnie- to jest właśnie sytuacja optymalna".
Wyróżnia się trzy podejścia do identyfikowania przejawów dewiacji, czyli problemów społecznych:
podejście obiektywne- zakłada, że możliwe jest identyfikowanie rozmaitych stanów rzeczy czy zachowań w życiu zbiorowym, które utrudniają, zakłócają lub uniemożliwiają osiąganie celów społeczeństwa, na podstawie właściwości intersubiektywnie sprawdzalnych cechujących te stany rzeczy lub zachowania.
podejście obiektywno- subiektywne- zakłada, że przejawami społecznego są takie stany społeczne, które znacząca część członków społeczeństwa postrzega i odczuwa, jako łamanie wysoko cenionych przez nich norm społecznych
podejście subiektywne- dopuszcza uznawanie rozmaitych zjawisk i zachowań za dewiacje, czy problemy społeczne niezależnie od tego ilu i jakich ludzi takowe zjawiska ocenia, w szczególnych przypadkach problemem społecznym może być zjawisko, które jako problem przez innych w ogóle nie jest dostrzegane, bądź zjawisko, które w ogóle nie istnieje.
Z punktu widzenia rzeczowego, obu wyrażeń "patologia społeczna" i "dewiacja społeczna" można używać zamiennie, jeżeli tylko te same zjawiska i skojarzenia ma się na myśli