Współczesne zadania pedagogiki pracy.
Pedagogika pracy stanowi klarowny przykład pojawienia się badań naukowych i stworzenia odrębnej dyscypliny na skutek potrzeb życia, potrzeb praktyki.
Problematyka przygotowania zawodowego młodego pokolenia, jeżeli wyłączymy działalność Hugona Kołłątaja, Komisji Edukacji Narodowej i Stanisława Staszica, wegetowała na marginesie zainteresowań społecznych. Skoncentrowanie uwagi na tych wielkich zagadnieniach bytu narodowego nie wiązało się w rozważaniach ideologów, filozofów, polityków ze sprawami gospodarczymi i podwyższania poziomu kwalifikacji zawodowych, z wyjątkiem pism niektórych pisarzy pozytywistycznych.
Mimo wysiłków niektórych działaczy i teoretyków, jak np. Władysława Radwana i dość dużej uwadze, jaką w swych polskich książkach poświęcił tej problematyce Sergiusz Hessen w okresie II Rzeczypospolitej, szkolnictwo zawodowe pozostało szkolnictwem nie znaczącym ze względu na bardzo małą ilość owych gimnazjów i liceów zawodowych.
Dopiero po ostatniej wojnie, w której wyginęła olbrzymia liczba rzemieślników, a równocześnie władze partyjne i rządowe podjęły ambitny program przekształcenia Polski w kraj przemysłowy, rozpoczął się gwałtowny, początkowo żywiołowy, rozwój szkół zawodowych wszelkich odmian. Szczególnie żywą działalność przejawiło w tej dziedzinie dawne Ministerstwo Przemysłu i Handlu i departament kadr tegoż ministerstwa. Stało się więc konieczne powołanie centralnego organu koordynującego rozmaite akcje, nie zawsze w pełni dojrzałe i pożyteczne, gdyż obok wymienionego ministerstwa wielką inicjatywę przejawiały wszelkie inne organizacje społeczne. Powstał Centralny Urząd Szkolnictwa Zawodowego, który wykonał wiele pożytecznych prac, lecz może najpożyteczniejszą była ta, że zajął tą problematyką kilkaset osób, działaczy społecznych i oświatowych, pedagogów, inżynierów, słowem wszystkich, którzy w rozmaity sposób zostali zaangażowani bądź do kierownictwa, bądź do pracy w terenowych władzach szkolnictwa zawodowego i organizacjach pomocy metodycznej dla nauczycieli.
Dość szybko się jednak okazało, że zapotrzebowanie społeczne na rozwiązywanie zagadnień pedagogicznych, związanych z przygotowaniem kadr dla gospodarki i kultury narodowej, przerasta możliwości badawcze kilkuosobowego zakładu w sytuacji, gdy w żadnej z licznych szkół wyższych problematyka ta nie budziła zainteresowania.
Minister oświaty i wychowania podpisując w dniu 20 lipca 1972 r. statut Instytutu Kształcenia Zawodowego przerwał urzędowo i instytucjonalnie pewnego rodzaju izolację cechującą większość uprzednich badań pedagogicznych. Była to izolacja pedagogiki w stosunku do życia gospodarczego kraju i do pracy ludzkiej. Wychowanie traktowano jako odrębną dziedzinę życia narodowego, zajmującą się głównie ,,wytwarzaniem wykształconych ludzi", natomiast niewielka była ilość publikacji poświęconych związkom wychowania z pracą i gospodarką w Polsce, nie rozwinęła się pedagogika pracy, stanowiąca pod różnymi nazwami ogromny dział nauk w krajach rozwiniętych.
Tadeusz Nowacki definiuje pedagogikę pracy jako tę dziedzinę wiedzy, która obejmuje całokształt przemian osobowości zachodzących pod wpływem pracy, tzn. zagadnienia związane z przygotowaniem człowieka do pracy, funkcjonowaniem jego na określonym stanowisku roboczym oraz doskonaleniem zawodowym. Wymienia on trzy główne obszary zainteresowań badawczych pedagogiki pracy:
— kształcenie przedzawodowe,
— kształcenie zawodowe,
doskonalenie zawodowe.
Kształcenie przedzawodowe obejmuje głównie: poradnictwo wychowawczo-zawodowe, kształcenie politechniczne, wychowanie przez pracę do pracy oraz przyuczenie do zawodu.
Kształcenie zawodowe zawiera: kształcenie ogólne, ogólnozawodowe, zawodowe teoretyczne i praktyczne. Jest to szeroko pojmowane kształtowanie osobowości zawodowej młodzieży.
Doskonalenie zawodowe pracujących obejmuje głównie szczeblowy system doskonalenia (opracowany szczegółowo przez T. Nowackiego), w skład którego wchodzą zarówno zagadnienia rekwalifikacji pracujących, jak i praca społeczna i polityczna oraz działalność kulturalna pracowników.
Analogicznie do wymienionych trzech głównych obszarów pedagogiki pracy można wyróżnić trzy główne obszary zainteresowań psychologiczno-badawczych. Wyróżnienie tych obszarów posiada istotne, metodologiczne znaczenie dla treści pracy, jej wartości oraz użyteczności praktycznej. Obszary zainteresowań psychologicznymi zagadnieniami w pedagogice pracy można ująć następująco:
psychologiczne aspekty wychowania i kształcenia przedzawodowego,
psychologiczne aspekty kształcenia zawodowego młodzieży,
psychologiczne aspekty dokształcania, doskonalenia, rekwalifikacji i pracy zawodowej młodych robotników.
Całość problematyki psychologicznej, zawartej w wymienionych obszarach, można ująć jako psychologiczne podstawy kwalifikacji zawodowych.
Znaczenie związku psychologii z pedagogiką pracy podkreśla T. Nowacki pisząc: ,,Psycholog zajmuje się psychicznymi aspektami kształcenia zawodowego i szerzej aspektami psychicznymi zetknięcia człowieka z pracą. Psychologia pracy, podobnie jak socjologia pracy, są dziedzinami, z których teoretyk pedagogiki pracy czerpie oświetlenie niektórych ważnych dlań problemów”. Stwierdza on również: „Pedagogika pracy zajmuje się warunkami, którym powinna odpowiadać czynność wytwarzania dobra materialnego, wytworu kultury lub usługi, aby wywierała pozytywny wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka, ucznia czy pracownika”.
Zrozumienie szczegółowych aspektów zagadnień psychologicznych w pedagogice pracy na pewno ułatwi wstępne przedstawienie głównych zagadnień jej problematyki badawczej. T. Nowacki wymienia 10 takich zagadnień. Są to:
l. Cele kształcenia.
2. Podział pracy, wyodrębnianie zawodów, budowa nomenklatur zawodowych, zwłaszcza nomenklatur zawodów szkolnych.
3. Kryteria doboru treści kształcenia i uformowanie przedmiotów nauczania w poszczególnych kierunkach kształcenia zawodowego.
4. Zagadnienia wychowawcze, głównie wpływ uczestnictwa w pracy na osobowość.
5. Prace metodyczne dla szkoły zawodowej i procesów doskonalenia zawodowego.
6. Badania zawodoznawcze dla celów orientacji zawodowej.
7. Procesy kształcenia i doskonalenia.
8. Wyposażenie materialne procesów kształcenia, budownictwo szkolne, środki dydaktyczne i audiowizualne.
9. Kontrola i ocena wewnątrzszkolna, badania przydatności zawodowej.
10. Zagadnienia pedeutologiczne i pedeutagogiczne.
W tym miejscu pragnę przedstawić obszary badań pedagogiki pracy.
l. Pierwszy obszar obejmuje problematykę celów kształcenia i ich analizę w powiązaniu z przemianami kultury, gospodarki, struktury zatrudnienia. Podstawy dla takiej analizy dostarczają główne kierunki rozwoju gospodarczego, postępu nauki i techniki, zmian w polityce oświatowej.
Głównym zagadnieniem jest tutaj wpływ pracy i jej rozmaitych postaci na kształtowanie się i przemiany osobowości człowieka. Do tego tematu należy określenie miejsca pracy w układzie wartości i w panujących przekonaniach społecznych, walor pracy w osobowym układzie wartości. W związku z badaniami rozwoju techniki i gospodarki, przemianami charakteru pracy dostarcza to ważnych wskazówek co do możliwości kierunków rozwoju osobowości.
Wyniki badań w tym obszarze dostarczają dalej oceny stopnia zgodności funkcjonowania systemu kształcenia zawodowego — przynajmniej w podstawowych jego formach i strukturach — z oczekiwaniami i interesami gospodarki narodowej, jej wzrostem ekonomicznym i wartością społeczną. Staną się one podstawą przeprowadzenia odpowiednich korektur organizacyjnych lub programowych całego systemu kształcenia zawodowego lub jego ogniw.
2. Drugi obszar problemowy jest ściśle związany ze zjawiskami życia gospodarczego i stanowi jednocześnie fundament dla wielu praktycznych poczynań w dziedzinie pedagogiki pracy. Jest to problematyka podziału pracy i wyodrębnionych na tej podstawie zawodów, zasad i kryteriów dotyczących tych zagadnień. Wiadomo, że w Polsce mamy przynajmniej trzy spisy nomenklatury zawodów. Najbliższy rzeczywistości byłby spis, który by wynikał z zestawienia taryfikatorów poszczególnych gałęzi przemysłowych. Nikt takiego spisu nie zestawiał, ale należy przypuszczać, że wykazałby on kilkadziesiąt tysięcy nazw i tytułów zawodowych.
3. Trzeci obszar problemowy pedagogiki pracy łączy się i wynika z dwu poprzednich. Skoro bowiem w systemie zawodów szkolnych zostaną ustalone potrzebne kierunki kształcenia, materiały te staną się .podstawą opracowania dla nich odpowiednich dokumentów pedagogicznych. System zawodów szkolnych i charakterystyki zawodowe stanowią część potrzebnej dokumentacji. Należą do nich także programy. Zanim jednak dojdzie się do tego pożytecznego wyniku, należy przeprowadzić wiele złożonych operacji ustalenia treści kształcenia na podstawie charakterystyk zawodowych. Ustalenia poprzedza określenie kryteriów doboru tych treści, wyrażenie stosunku treści ogólnokształcących do zawodowych, stosunku nauczania teoretycznego do praktycznego.
4. Czwarty obszar problemowy obejmuje zagadnienia wychowawcze, które poruszane są przy sposobności omawiania teleologii. Do zadań w tym obszarze należy opracowanie teoretycznych podstaw wychowania młodego robotnika w szkole i w zakładzie pracy. Praktycznym owocem badań i eksperymentów powinien być system wychowawczy w zasadniczej szkole i w liceum zawodowym.
5. Piąty obszar badawczy pedagogiki pracy wiąże się z wyposażeniem nauczycieli. Konkretnie chodzi o metodyki i opracowania metodyczne. Jak wielki jest ten obszar potrzeb, ilustruje fakt istnienia ponad 2000 przedmiotów zawodowych zgrupowanych w ponad pięciuset kierunkach kształcenia zawodowego. Nie wszystkie z nich mogą zostać wyposażone w metodyki. Są między nimi przedmioty tzw. unikalne, to znaczy występujące tylko w jednej lub kilku szkołach na terenie kraju. Zbyt dużo wysiłków wymagałoby stworzenie metodyk dla takich przedmiotów w porównaniu z możliwością praktycznego ich zastosowania.
6. Szósty obszar zagadnieniowy wiąże się z obszarem drugim. Wynikiem badań zawodoznawczych są charakterystyki zawodowe i układ zawodów szkolnych, a także materiały, jakie są niezbędne dla prawidłowego prowadzenia procesu preorientacji zawodów w szkołach podstawowych, dla orientowania nauczycieli szkół średnich ogólnokształcących i zawodowych w kierunkach kształcenia i w rodzajach stanowisk pracy, do których wiodą wymienione kierunki.
7. Odrębnym obszarem problemowym są sprawy dokształcania i doskonalenia zawodowego. Ujmowane są one niejednokrotnie w opracowaniach jako pedagogika zakładu pracy. Jednak termin ten jest znacznie szerszym zakresowe pojęciem. Obejmuje on nie tylko procesy dokształcania i doskonalenia zawodowego, ale i procesy kształcenia ogólnego i zawodowego. Wiele zakładów pracy prowadzi przecież dokształcanie pracowników w zakresie szkoły podstawowej i utrzymuje wewnętrzne szkoły zawodowe. Te ostatnie stanowią ważną część szkolnictwa zawodowego w Polsce. Niektóre zakłady mają własne technika, a nawet filie politechnik.
8. Ósmy obszar problemowy stanowią warunki prawidłowej realizacji procesów przygotowania i doskonalenia zawodowego. Jest to obszar ogromnie urozmaicony, którego problematyka zaczyna się od właściwego ukształtowania budynku szkolnego. Wiadomo, że w tej sprawie nastąpił ogromny postęp. Istnieją budynki szkolne, w których właściwie zlikwidowano sztywny podział przestrzeni na poszczególne izby-klasy. Dopuszcza on znaczną elastyczność w tworzeniu zamkniętych pomieszczeń większych i mniejszych. Nowoczesne budownictwo szkolne zrywa ze sztywnym schematyzmem podziałów i wysuwa zasadę i możliwość swobodnego gospodarowania wewnątrz pomieszczenia budynku.
9. Dziewiąty obszar problemowy tworzą sprawy kontroli i oceniania. Rozróżniamy tu trzy zakresy. Pierwszy dotyczy wewnątrzszkolnej zarówno bieżącej, jak i okresowej kontroli wyników nauczania. Zgodnie z wytycznymi Ministerstwa Oświaty i Wychowania pragniemy przygotować serie sprawdzianów, które służyłyby jako gotowy materiał dla nauczycieli. Wobec ogromnej ilości przedmiotów w szkolnictwie zawodowym serie takie będziemy przygotowywali tylko dla przedmiotów masowych. Pełna realizacja tego zadania będzie wymagała dłuższego okresu czasu, i to pod warunkiem uzyskania współpracy wielu nauczycieli. Instytut ma sprecyzować zasady konstrukcji poszczególnych sprawdzianów i ich zestawów i zorganizować pracę nad nimi.
10. Dziesiąty - ostatni - obszar problemowy obejmuje zagadnienia pedeutologiczne i pedeutogogiczne. W ostatnich latach ukazało się kilka pozycji poświęconych nauczycielom szkół zawodowych. Mimo że w każdej z opublikowanych pozycji rozwiązane są poważne problemy i posuwają one naprzód naszą wiedzę o nauczycielu szkoły zawodowej, to jednak trudno uznać tę wiedzę za dostateczną. Istnieje potrzeba obszernej i różnorodnej rejestracji, która doprowadziłaby do rozklasyfikowania całej populacji nauczycieli na rozmaite grupy dzielone ze względu na poziom i rodzaj przygotowania itd. Ten materiał orientacyjno-diagnostyczny jest konieczny dla przygotowania racjonalnych projektów doskonalenia nauczycieli.
Dzisiaj interesującą nas dziedzinę wiedzy próbuje się nazywać różnie. W szczególności stosuje się nazwy: pedagogika gospodarcza, pedagogika przemysłowa, pedagogika szkoły zawodowej, pedagogika zawodowa, pedagogika zakładu pracy, i wreszcie — pedagogika pracy.
Występują oczywiście różnice między zakresami treściowymi tych nazw. W Polsce utrwala się ostatnia nazwa, tj. pedagogika pracy.
Przez pedagogikę pracy rozumiemy dyscyplinę pedagogiczną, której przedmiotem zainteresowań i badań naukowych są problemy wychowania przez pracę, kształcenia politechnicznego, przygotowania do pracy zawodowej i doskonalenia ogólnego oraz zawodowego pracowników, a także problemy wychowawcze zakładu pracy.
Wymienione zagadnienia, wraz z wybranymi zagadnieniami związanymi z naukowymi i metodologicznymi podstawami pedagogiki pracy, z racji ich rozległości i złożoności, a także występowania przez całe życie człowieka, przyjęto traktować jako obszary problemowe odpowiadające kolejnym etapom życia człowieka. Poniżej pragnę przedstawić krótką charakterystykę tych obszarów.
Pedagogika przedzawodowa. Obszar pedagogiki przedzawodowej obejmuje to wszystko, co decyduje o rozwoju jednostki w okresie poprzedzającym kształcenie zawodowe i co zbliża ją do wyboru zawodu zgodnie z warunkami osobistymi i potrzebami społecznymi. W obszarze tym mieści się kształcenie ogólne widziane jako podstawa kształcenia zawodowego, wychowanie przez pracę realizowane w domu rodzinnym, w przedszkolu i w szkole ogólnokształcącej (podstawowej i średniej), kształcenie politechniczne, preorientacja oraz orientacja szkolna i zawodowa, wreszcie — przyuczenie do zawodu realizowane głównie w szkole ogólnokształcącej i w zakładzie pracy.
Pedagogika zawodowa. Obszar pedagogiki zawodowej zawiera kształcenie ogólnozawodowe i specjalistyczne, realizowane w różnych instytucjach kształcenia zawodowego, głównie w szkole zawodowej i w zakładzie pracy, prowadzące do uzyskania kwalifikacji zawodowych oraz warunkujące przydatność zawodową, wysoką wydajność i zadowolenie z wykonywanej pracy. W obszarze tym znajdują się cele, treści i programy kształcenia i wychowania zawodowego, proces kształcenia zawodowego, formy, metody i środki kształcenia zawodowego, warunki skuteczności i wyniki kształcenia zawodowego, w tym powodzenia i niepowodzenia szkolne uczniów szkół zawodowych, losy oraz przydatność zawodowa absolwentów szkół zawodowych, wreszcie — orientacja i poradnictwo zawodowe oraz struktura i organizacja kształcenia zawodowego w Polsce i na świecie, jak również problematyka wychowania w szkole zawodowej.
Pedagogika zakładu pracy. Obszar pedagogiki zakładu pracy obejmuje doskonalenie zawodowe realizowane w całym okresie aktywności zawodowej pracownika i prowadzące do nieustannego wzbogacania osobowości człowieka pracy oraz do mistrzostwa w zawodzie. W obszarze tym mieści się dokształcanie zawodowe pracujących, doskonalenie ogólne i zawodowe pracujących, w tym funkcje doskonalenia zawodowego, szczeblowy system doskonalenia zawodowego, dochodzenie do bogatej osobowości człowieka pracy i do mistrzostwa w zawodzie, poradnictwo zawodowe, problemy kształcenia ustawicznego oraz zakład pracy jako środowisko wychowawcze.
W obszarze naukowych i metodologicznych podstaw pedagogiki pracy mieści się związek pedagogiki z innymi dyscyplinami naukowymi, historia kształcenia zawodowego i przygotowania do pracy zawodowej, wpływ rewolucji naukowo-technicznej na proces kształcenia i doskonalenia zawodowego oraz na proces pracy człowieka, kształcenie i doskonalenie zawodowe w jednolitym systemie edukacji narodowej, teoretyczne podstawy kształcenia i doskonalenia zawodowego, problemy zawodoznawstwa, problemy osobowości i postawy zawodowej ze szczególnym uwzględnieniem wiedzy i świadomości zawodowej oraz motywacji i umiejętności, wreszcie problemy pedeutologiczne i metodologiczne.
Pedagogika pracy jest wprawdzie dyscypliną młodą, lecz w Polsce coraz bardziej dostrzeganą. Rozległy i społecznie znaczący jest przedmiot jej badań. Dopracowuje się ona specyficznego dla przedmiotu badań systemu pojęć i twierdzeń oraz układu terminologicznego; wypracowywane są, odpowiadające problemom i terenowi badań, metody, techniki i narzędzia badawcze oraz procedury badań. Tworzy się również określony system przebiegu i przetwarzania informacji naukowej, a nawet kształtuje się reprezentacja instytucjonalna i personalna tej dyscypliny naukowej.
Rolę inspiratora i koordynatora myśli i działań odpowiadających przedmiotowi badań pedagogiki pracy spełnia Instytut Kształcenia Zawodowego w Warszawie.
Wychowanie jest zjawiskiem społecznym, tzn. ulega przekształceniom wraz ze zmianami, jakie zachodzą w społeczeństwie. Przekształcenia te dotyczą przede wszystkim celów i zadań, jakie przez wychowanie powinny być osiągnięte.
Konsekwencją zmiany celów jest oczywiście także zmiana metod, które prowadzić mają do realizacji tych celów. Chodzi o to, aby stworzyć każdemu człowiekowi takie warunki rozwoju i działalności, które zapewnią mu jak najpełniejszą realizację tkwiących w nim możliwości.
Na te zadania trzeba spojrzeć z dwóch punktów widzenia: społecznego i jednostkowego.
Społeczeństwo socjalistyczne nie tylko stwarza jednostce nowe możliwości rozwoju, ale także stawia przed nią poważne, nowe zadania i wymagania, wynikające także z faktu, że tzw. natura ludzka wcale nie jest niezmienna. W historycznym procesie stwarzania swojego własnego świata przez człowieka zmieniają się upodobania i dążenia, postawy wobec życia i sposoby wartościowania, a nawet zdolności i talenty. Wielki, rozbudowany świat techniki, świat narzędzi i maszyn, czyni ludzi innymi, kształtuje w nich nowe sprawności i nowe sposoby myślenia, szerokie zainteresowanie otaczającym ich światem, zdolności, wytrwałość, poczucie odpowiedzialności, umiejętności współdziałania.
Zbliżanie się wychowywanej jednostki do ideału wychowania, jakim jest zintegrowana, harmonijnie funkcjonująca osobowość, powinno być efektem wszechstronnego wychowania. H. Muszyński formułuje ideał wychowania jako „model pożądanej osobowości jednostki jaką ma ukształtować całość oddziaływań wychowawczych.
Człowiek ma być przygotowany do pełnienia szeregu ról społecznych. H. Muszyński przez role społeczne rozumie „ogół tych zachowań, które są oczekiwane od każdej jednostki zajmującej określoną pozycję w organizacji życia społecznego”. Jako naczelne (ze względu na ich ważność społeczną i masowość) wymienia: społeczną rolę obywatela, społeczną rolę człowieka pracy, rolę racjonalnego konsumenta, czynnego uczestnika życia ideowo-politycznego, współtwórcy kultury, społeczną rolę członka kolektywu i członka rodziny.
B. Suchodolski, określając zakres wszechstronnego wychowania, pisze o trzech dziedzinach ludzkiej działalności, do których człowiek powinien być przygotowany. Jest to udział w życiu społecznym, praca zawodowa, uczestnictwo w kulturze.
Udział w życiu społecznym. Podstawowym celem i związanym z nim zakresem działalności wychowawczej jest przygotowanie młodego pokolenia do jak najaktywniejszego społecznego uczestnictwa, w myśl zasady: nie tylko być w społeczeństwie, ale i działać w nim. Ten bardzo szeroki zakres obejmuje m.in. umiejętność życia w zespole, patriotyzm i internacjonalizm.
W tym zakresie chodzi o wychowanie człowieka i obywatela, czyli . niepowtarzalnej jednostki i członka społeczeństwa. Sprawa jest ważna, gdyż dotychczas, według niektórych teorii, przy formułowaniu celów i zadań pracy wychowawczej przeciwstawiano wychowanie jednostki wychowaniu członka społeczeństwa, doszukując się w tak ustawionych zadaniach sprzeczności nie do pokonania.
Zaangażowanie społeczne i polityczne jest ważne ze względu na rosnący współudział i współodpowiedzialność za losy narodu, którą powinien odczuwać każdy członek społeczeństwa socjalistycznego. Niezbędny staje się także współudział i współodpowiedzialność wynikające z pełnienia roli człowieka pracy i członka rodziny.
Praca zawodowa. Drugi równie ważny cel i zakres wychowania to praca zawodowa. Istnieje ścisły związek między tym zakresem, a omówionym poprzednio. Jest to jednak zakres szczególnie istotny ze względu na ogromne znaczenie pracy dla jednostki i społeczeństwa. Problemy związane z pracą są bardzo różnorodne, a zarazem skomplikowane. W społeczeństwie socjalistycznym praca zajmuje (lub powinna zajmować) w życiu człowieka inną pozycję niż dotychczas. W związku z tym trzeba przełamać szereg fałszywych i przestarzałych schematów myślenia. Trzeba nadać pracy odpowiednią jakość i rangę w świadomości ludzkiej, zwłaszcza że w różnych zawodach i na różnych stanowiskach pracy bardzo zmienił się charakter pracy i wymagania przez nią stawiane. Ważne jest zatem ukształtowanie pracownika nowoczesnego, przygotowanego do różnych zadań zawodowych, pracownika, który, nie tracąc nic ze swej niepowtarzalności jako jednostka, będzie jednocześnie zdyscyplinowanym członkiem kolektywu pracowniczego.
Ta dziedzina ludzkiej działalności coraz bardziej wymaga wysokiego poziomu wiedzy, wymaga ludzi legitymujących się coraz wyższym wykształceniem zawodowym i to nie ujmowanym statycznie, lecz stale uzupełnianym i doskonalonym.
Ingerencja nauki w działalność praktyczną i produkcyjną jest coraz intensywniejsza. Niejednokrotnie zacierają się prawie różnice między badaniami naukowymi a pracą produkcyjną. Wszystko to wymaga dużo większego rejestru cech sprzyjających sukcesom w pracy zawodowej, niż było to potrzebne dawniej, ale dzięki temu coraz częściej praca może pochłaniać człowieka, dawać mu pełną satysfakcję, rozwijać go.
Uczestnictwo w kulturze. Rozwój środków masowego przekazu, wyższy poziom wykształcenia i rosnąca jakość potrzeb, lepsze warunki bytowe (m.in. możliwości komunikacyjne i rozwój różnych ośrodków kulturalnych) sprzyjają udziałowi każdego człowieka w kulturze, ale także wymagają od niego tego udziału i to nie tylko w charakterze biernego konsumenta. Konieczne jest zatem rozwijanie potrzeby i umiejętności uczestnictwa w życiu kulturalnym.
Podobnie jak w poprzednich dwóch zakresach, tak i w tym zakresie ma to być człowiek aktywny, nie poddający się biernie fali bodźców, lecz organizujący sobie swoje środowisko kulturalne. Powinien on nie tylko umieć korzystać z istniejącego dorobku kulturalnego, ale i wytwarzać nowe wartości. Skala tych wartości może być różna, zależna od możliwości danego człowieka — musi jednak istnieć potrzeba tworzenia.
Przygotowanie do uczestnictwa w kulturze jest niezwykle ważnym zadaniem także ze względu na konieczność wypełniania wolnego czasu działalnością sprzyjającą rozwojowi osobowości.
Działalność w każdej z tych dziedzin wymaga określonych różnorodnych cech. Należy jednak pamiętać, że człowiek jest całością psychofizyczną, że jest niepowtarzalną osobowością, że najważniejszym warunkiem jego prawidłowego funkcjonowania jest jak największa wewnętrzna integracja.
Zdawanie sobie sprawy z możliwości różnorodnego ujmowania procesu kształtowania osobowości sprzyja głębszemu, bardziej twórczemu podchodzeniu do pracy wychowawczej, efektem której ma być przygotowanie człowieka do życia. Ma to być człowiek zaangażowany w najszerszym i różnorakim rozumieniu tego pojęcia.
Człowiek aktywny — to także człowiek odczuwający potrzebę pracy nad sobą. Osobowość kształtuje się bowiem nie tylko pod wypływem działania z zewnątrz, jakim jest wychowanie. Niezbędne jest samowychowywanie. Im doroślejszy jest człowiek, tym większą rolę odgrywa właśnie aktywny stosunek człowieka nie tylko do świata i innych ludzi, ale także i do siebie samego. Trzeba oczywiście od najwcześniejszych lat stwarzać warunki do tego, aby człowiek, wchodząc z wolna w rolę wychowawcy samego siebie, wziął w pewnym momencie główną inicjatywę w swoje ręce. Trzeba kształtować w nim potrzeby, które będzie chciał zaspokoić przez swoją działalność. Specjalne znaczenie dla rozwoju potrzeb ma budzenie zainteresowań, wywołujących aktywny stosunek człowieka do życia.
Młode osoby, które studiują, uczą się i nie wiedzą za co mają się zabrać wchodząc w tak trudny dziś rynek pracy mogą zasięgać pomocy w uczelnianych biurach karier. Biura te są wspaniałe dla młodych i niedoświadczonych osób, dlatego chcę poświęcić im trochę uwagi.
XXI wiek przynosi ze sobą podwyższenie jakości świadczonych usług, w tym usług edukacyjnych. Jednym ze standardów usług świadczonych przez wyższe uczelnie jest działalność biur karier. Słuszność tej tezy potwierdza wspieranie rozwoju biur karier przez Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w formie dofinansowania oraz zwiększająca się ich liczba. Jeszcze w ubiegłym roku w Polsce istniało zaledwie 20 biur karier. Obecnie jest ich już ponad 140.
Jednym z najważniejszych elementów kształcenia w wyższych uczelniach jest uzupełnienie wiedzy teoretycznej o umiejętności praktyczne niezbędne w pracy zawodowej. To waśnie Działowi Praktyk i Karier zostało powierzone zadanie przygotowania studentów i absolwentów do startu zawodowego i konfrontacji z rynkiem pracy. Dział Praktyk i Karier funkcjonuje według zasad „uczącej się organizacji”, elastycznie reagującej na zmiany otoczenia. Niestabilny rynek pracy, rosnąca stopa bezrobocia wśród absolwentów wyższych uczelni, coraz bliższa perspektywa wstąpienia do Unii Europejskiej i związane z akcesją konsekwencje, stawiają przed Działami Praktyk i Karier, podobnie jak przed innymi biurami, nowe wyzwania, określają cel działalności - zapewnienie gruntownego, merytorycznego i praktycznego przygotowania do zawodu. Większość biur karier świadczy usługi o podobnym zakresie, dostosowanym do specyfiki kształcenia oraz lokalnych uwarunkowań. Do zadań realizowanych przez Działy Praktyk i Karier zaliczyć należy przede wszystkim umożliwienie studentom i absolwentom, m.in. dzięki praktykom, stanowiącym integralny, obligatoryjny element procesu dydaktycznego, gromadzenia pierwszych doświadczeń zawodowych, zastosowania w praktyce zdobytej w trakcie studiów wiedzy teoretycznej.
Kolejny ważny aspekt to doradztwo zawodowe. Kształtowanie ścieżek rozwoju zawodowego wiąże się przede wszystkim z jak najwcześniejszym określeniem predyspozycji osobowościowych i zawodowych. Od początku istnienia Działy Praktyk i Karier prowadzi działalność konsultacyjno-doradczą, między innymi w zakresie profesjonalnego redagowania dokumentów aplikacyjnych, przygotowania do rozmów kwalifikacyjnych, kompleksowych informacji dotyczących rynku pracy i jego tendencji. Organizowane wykłady, interaktywne warsztaty, seminaria, prezentacje i inne przedsięwzięcia edukacyjne, takie jak Giełda Pracodawców, czy konkursy mają na celu przede wszystkim przekazanie studentom i absolwentom niezbędnej wiedzy oraz nabycie przez nich praktycznych umiejętności przydatnych zarówno w poszukiwaniu pracy, jak i po jej podjęciu, przedstawienie jak najszerszego spektrum branż ze wskazaniem działów i stanowisk charakterystycznych dla firm w danym sektorze oraz specyfiki wykonywanych zawodów wraz z określeniem niezbędnych kompetencji i możliwych ścieżek kariery. Dział Praktyk i Karier prowadzi na zlecenie pracodawców rekrutację i selekcję kandydatów na wakujące lub nowo tworzone w strukturze organizacyjnej miejsca pracy przy zastosowaniu różnorodnych, nowoczesnych technik i metod. Studenci i absolwenci otrzymują interesujące oferty zarówno pracy czasowej, jak też pracy etatowej na stanowiskach asystenckich, specjalistycznych oraz menedżerskich. Nowa jakość usług to cykl kształcenia niekończący się z chwilą odebrania dyplomu. To również szereg usług dodanych, takich jak te świadczone przez Dział Praktyk i Karier i inne biura, polegających na przejęciu odpowiedzialności za wspieranie ścieżek rozwoju zawodowego, rozpoczynając od pierwszych kroków. Podejmowane działania poza korzyściami edukacyjnymi, dydaktycznymi, merytorycznymi służą promocji studentów i absolwentów na rynku pracy, budowaniu wizerunku Działu jako rzetelnego, profesjonalnego partnera w obszarze zarządzania zasobami ludzkimi oraz marki Uczelni jako bazy wykwalifikowanych, doskonale przygotowanych pod względem merytorycznym, jak również praktycznym specjalistów.
Następną ważną rzeczą, moim zdaniem w podwyższaniu zadań edukacyjnych w tym pedagogiki pracy są różnego rodzaju szkolenia. Potwierdza się tu znana maksyma że, uczyć się trzeba przez całe życie.
Szkolenia dostarczają niezbędnej wiedzy. Księgowy nauczy się nowych przepisów, a menedżer, jak być dobrym szefem. Dużo kursów na rynku skierowanych jest do handlowców
Dobra firma nie może sobie dziś pozwolić, by nie szkolić swoich pracowników.
Aby mieć silną: pozycję na rynku, musi dbać o doskonalenie umiejętności i podwyższanie kwalifikacji pracowników. Firm, które profesjonalnie zajmują się szkoleniami, nie brakuje.
Dziś, aby być dobrym, trzeba gromadzić jak najwięcej informacji, a dostarczają ich właśnie szkolenia. Przekonanie, że można zrobić studia i na tym zakończyć naukę, należy odłożyć do lamusa. Jeśli chcemy pracować i być dobrzy, uczyć się musimy do końca życia. Już chyba wszyscy zrozumieli, że o swoją pozycję na rynku trzeba dbać nieustannie, a szkolenia bardzo w tym pomagają.
Szkolą się pracownicy, szkolą się szefowie. Na szkoleniach można zdobyć nie tylko wiedzę w jakiejś określonej dziedzinie jak prawo, finanse czy księgowość ale także nauczyć się postaw i umiejętności przydatnych na konkretnym stanowisku. Dlatego księgowi czy dyrektorzy finansowi uzupełniają na kursach wiedzę, by nadążyć za zmieniającym się prawem, a menedżerowie doskonalą zdolności przywódcze, sprawdzają, czy mają predyspozycje do kierowania zespołem i czy potrafią motywować pracowników.
Zdaniem ekspertów od szkoleń, aby być na bieżąco, wiedzę trzeba uzupełniać raz na kilka miesięcy. Zapotrzebowanie na różnego rodzaju szkolenia jest bardzo duże.
Te dwa przykłady jakimi są biura karier i szkolenia to bardzo dobre przykłady tego jak ewoluuje nauka pedagogiki pracy. Innymi przykładami mogą być: powstające w bardzo szybkim tempie strony internetowe, w których szybko i łatwo dowiemy się o szkoleniach, kursach, zamieścimy własne Cv lub znajdziemy interesującą nas ofertę pracy; czasopisma; biuletyny; instytucje samorządowe, które świadczą usługi pośrednictwa pracy itp.
Omawiając podstawowe zagadnienia wchodzące w zakres pedagogiki pracy, stwierdzam, że jest to dyscyplina pedagogiczna zyskująca coraz szersze uznanie. Potwierdzeniem tego jest systematycznie wzrastającą ilość podejmowanych prac naukowo-badawczych. Częste oraz bardziej ścisłe staje się także współdziałanie pomiędzy poszczególnymi ośrodkami i ośrodkami i osobami zajmującymi się tą problematyką.
Dziś na pedagogikę pracy nakłada się wysokie zadania, uważam że, w dobie XXI wieku nauka ta świetnie sobie z tym radzi. Świetnym przykładem jest to co się dzieje na ówczesnym rynku pracy, gdzie podążając za wymaganiami jakie nakładają na swych przyszłych pracownikach pracodawcy, wykształcenie pożądanych osób jest coraz częściej na bardzo wysokim poziomie, często też osoby takie są bardziej chętne do tego aby uczestniczyć w różnych szkoleniach itp. Uważam, że bez działu pedagogiki pracy nie mogłoby się obyć w dzisiejszych czasach.
BIBLIOGRAFIA
T. Nowacki: Pedagogika pracy jako dyscyplina pedagogiczna. W: Pedagogika pracy. Warszawa 1975
K. Czarnecki: Problemy osobowości zawodowej. W: Pedagogika pracy. Warszawa 1975
T. Nowacki: Problematyka i metodologia badań, pedagogiki pracy.
W: Szkoła - Zawód - Praca. Materiały ze zgrupowania naukowego pedagogów pracy. Złotów 1974 Wyd. IKZ
H.Muszyński: Treści i metody wychowania - Pedagogika pod red. M. Godlewskiego,
S. Krawcewicza i T. Wujka
B. Sucholski: Problemy wychowania w cywilizacji nowoczesnej. PWN, Warszawa 1974 r.
T. Nowacki: Pedagogika pracy jako dyscyplina pedagogiczna. W:Pedagogika pracy. Warszawa 1975
K. Czarnecki: Problemy osobowości zawodowej. W: Pedagogika pracy. Warszawa 1975
T. Nowacki: Pedagogika pracy jako dyscyplina pedagogiczna. W: Pedagogika pracy. Warszawa 1975
T. Nowacki: Problematyka i metodologia badań, pedagogiki pracy. W: Szkoła - Zawód - Praca. Materiały ze zgrupowania naukowego pedagogów pracy. Złotów 1974 Wyd. IKZ
Tamże.
Tamże.
H.Muszyński: Treści i metody wychowania - Pdagogika pod red. M. Godlewskiego, S. Krawcewicza
i T. Wujka
Tamże.
B. Sucholski: Problemy wychowania w cywilizacji nowoczesnej. PWN, Warszawa 1974 r.
1