Księga VI

SANKCJE W KOŚCIELE

Część I: Przestępstwa i kary w ogólności, kan. 1311-1363

Część II: Kary za poszczególne przestępstwa, kan. 1364-1399

Czym jest kościelne prawo karne?

W znaczeniu podmiotowym - to władza Kościoła do wymierzania kar.

W znaczeniu przedmiotowym - to zespół norm określających wykonywanie władzy karnej w Kościele.

Tytuł I

Karanie przestępstw w ogólności, kan. 1311-1312

Kan. 1311: Kościół posiada wrodzone i własne prawo wymierzania sankcji karnych wiernym popełniającym przestępstwo.

Prawo to wynika z nadania mu go przez Chrystusa, a także z samej natury społecznej Kościoła.

Podstawy władzy karanie w Piśmie Świętym

Ewangelia św. Mateusza 18, 12-22:

- 18, 12-14: zabłąkana owca

„Jak wam się zdaje? Jeśli ktoś posiada sto owiec i zabłąka się jedna z nich, czy nie zostawi dziewięćdziesięciu dziewięciu na górach i nie pójdzie szukać tej, która się zabłąkała? A jeśli mu się uda ją odnaleźć, zaprawdę, powiadam wam: cieszy się nią bardziej niż dziewięćdziesięciu dziewięciu tymi, które się nie zabłąkały. Tak też nie jest wolą Ojca waszego, który jest w niebie, żeby zginęło jedno z tych małych”.

- 18, 15-18: upomnienie braterskie

„Gdy brat twój zgrzeszy <przeciw tobie>, idź i upomnij go w cztery oczy. Jeśli cię usłucha, pozyskasz swego brata. Jeśli zaś nie usłucha, weź z sobą jeszcze jednego albo dwóch, żeby na słowie dwóch albo trzech świadków oparła się cała sprawa. Jeśli i tych nie usłucha, donieś Kościołowi! A jeśli nawet Kościoła nie usłucha, niech ci będzie jak poganin i celnik! Zaprawdę, powiadam wam: Wszystko, co zwiążecie na ziemi, będzie związane w niebie, a co rozwiążecie na ziemi, będzie rozwiązane w niebie”.

- 18, 19-20: konieczność modlitwy

„Dalej, zaprawdę, powiadam wam: Jeśli dwaj z was na ziemi zgodnie o coś prosić będą, to wszystkiego użyczy im mój Ojciec, który jest w niebie. Bo gdzie są dwaj albo trzej zebrani w imię moje, tam jestem pośród nich»”.

- 18, 21-22: obowiązek przebaczenie

„Wtedy Piotr zbliżył się do Niego i zapytał: «Panie, ile razy mam przebaczyć, jeśli mój brat wykroczy przeciwko mnie? Czy aż siedem razy?» Jezus mu odrzekł: «Nie mówię ci, że aż siedem razy, lecz aż siedemdziesiąt siedem razy”.

W Ewangelii św. Mateusza znajdujemy opis praktycznego postępowania w pierwotnej wspólnocie wobec tego, który popełnia grzech (zaciąga winę). Chodzi tutaj o prawne postępowanie dyscyplinarne, które ma na celu doprowadzenie grzesznika do nawrócenia przy pomocy środków autorytatywnych, łącznie z możliwością wykluczenia ze wspólnoty zbawczej. Widoczny tu jest bliski związek pomiędzy przynależnością do wspólnoty a zbawieniem; dlatego wykonywanie władzy przez tego, który ją otrzymał znajduje się na służbie samego zbawienia.

Gdy wspólnota zaś wyczerpie wszystkie środki, aby odzyskać grzesznika zawsze pozostaje obowiązek modlitwy o jego zbawienie.

Pierwszy list św. Pawła do Koryntian: 5, 1-13 (kazirodztwo)

„Słyszy się powszechnie o rozpuście między wami, i to o takiej rozpuście, jaka się nie zdarza nawet wśród pogan; mianowicie, że ktoś żyje z żoną swego ojca. A wy unieśliście się pychą, zamiast z ubolewaniem żądać, by usunięto spośród was tego, który się dopuścił wspomnianego czynu. Ja zaś nieobecny wprawdzie ciałem, ale obecny duchem, już potępiłem, tak jakby był wśród was, sprawcę owego przestępstwa. Przeto wy, zebrawszy się razem w imię Pana naszego Jezusa, w łączności z duchem moim i z mocą Pana naszego Jezusa, wydajcie takiego szatanowi na zatracenie ciała, lecz ku ratunkowi jego ducha w dzień Pana Jezusa. Wcale nie macie się czym chlubić! Czyż nie wiecie, że odrobina kwasu całe ciasto zakwasza? Wyrzućcie więc stary kwas, abyście się stali nowym ciastem, jako że przaśni jesteście . Chrystus bowiem został złożony w ofierze jako nasza Pascha. Tak przeto odprawiajmy święto nasze, nie przy użyciu starego kwasu, kwasu złości i przewrotności, lecz - przaśnego chleba czystości i prawdy. Napisałem wam w liście, żebyście nie obcowali z rozpustnikami. Nie chodzi o rozpustników tego świata w ogóle ani o chciwców i zdzierców lub bałwochwalców; musielibyście bowiem całkowicie opuścić ten świat. Dlatego pisałem wam wówczas, byście nie przestawali z takim, który nazywając się bratem, w rzeczywistości jest rozpustnikiem, chciwcem, bałwochwalcą, oszczercą, pijakiem lub zdziercą. Z takim nawet nie siadajcie wspólnie do posiłku. Jakże bowiem mogę sądzić tych, którzy są na zewnątrz? Czyż i wy nie sądzicie tych, którzy są wewnątrz? Tych, którzy są na zewnątrz, osądzi Bóg. Usuńcie złego spośród was samych”.

Św. Paweł w Imię Jezusa Chrystusa i na mocy władzy udzielonej mu przez Niego (2 Kor 13, 10) wydaje sąd, aby ten kto dopuścił się kazirodztwa został usunięty ze wspólnoty, zarówno dla uratowania świętości tejże wspólnoty, jak i ostatecznego zbawienia samego grzesznika.

Wykluczenie dokonuje się na podstawie przypuszczalnego zerwania relacji z Bogiem przez grzesznika, przy zachowaniu nadziei, że stan ten nie będzie ostateczny, i że usunięty ze wspólnoty będzie mógł otrzymać zbawienie w dniu Pana.

Inne przyczyny wykluczenia ze wspólnoty:

Rozbicia w wierze

Pierwszy list św. Pawła do Tymoteusza: 1, 20 (18-20)

„Ten właśnie nakaz poruczam ci, Tymoteuszu, dziecko moje, po myśli proroctw, które uprzednio wskazywały na ciebie: byś wsparty nimi toczył dobrą walkę, mając wiarę i dobre sumienie. Niektórzy odrzuciwszy je ulegli rozbiciu we wierze; do nich należy Hymenajos i Aleksander, których przekazałem szatanowi, ażeby się oduczyli bluźnić”.

Wg biblistów, „przekazanie szatanowi” oznacza oddanie obwinionego w ręce oskarżyciela lub prokuratora. Cel jednak tego to nawrócenie.

Pierwszy list św. Jana Apostoła: 4, 2-6

„Po tym poznajecie Ducha Bożego: każdy duch, który uznaje, że Jezus Chrystus przyszedł w ciele, jest z Boga. Każdy zaś duch, który nie uznaje Jezusa, nie jest z Boga; i to jest duch Antychrysta, który - jak słyszeliście - nadchodzi i już teraz przebywa na świecie. Wy, dzieci, jesteście z Boga i zwyciężyliście ich, ponieważ większy jest Ten, który w was jest, od tego, który jest w świecie. Oni są ze świata, dlatego mówią tak, jak mówi świat, a świat ich słucha. My jesteśmy z Boga. Ten, który zna Boga, słucha nas. Kto nie jest z Boga, nas nie słucha. W ten sposób poznajemy ducha prawdy i ducha fałszu”.

Drugi list św. Jana Apostoła: 10-11

„Jeśli ktoś przychodzi do was i tej nauki nie przynosi, nie przyjmujcie go do domu i nie pozdrawiajcie go, albowiem kto go pozdrawia, staje się współuczestnikiem jego złych czynów”.

Herezje

Drugi list św. Pawła do Tymoteusza: 2, 17-18 (14-18)

„To wszystko przypominaj, dając świadectwo w obliczu Boga, byś nie walczył o same słowa, bo to się na nic nie przyda, wyjdzie tylko na zgubę słuchaczy. Dołóż starania, byś sam stanął przed Bogiem jako godny uznania pracownik, który nie przynosi wstydu, trzymając się prostej linii prawdy. Unikaj zaś światowej gadaniny; albowiem uprawiający ją coraz bardziej będą się zbliżać ku bezbożności, a ich nauka jak gangrena będzie się szerzyć wokoło. Do nich należą Hymenajos i Filetos, którzy odpadli od prawdy, mówiąc, że zmartwychwstanie już nastąpiło, i wywracają wiarę niektórych”.

U św. Pawła niektórzy widzą także karę ekskomuniki (jedni latae sententiae inni ferendae sententiae):

List św. Pawła do Galatów 1, 8)

„A gdybyśmy nawet my lub anioł z nieba głosił wam ewangelię różną od tej, którą wam głosiliśmy - niech będzie przeklęty”.

W liście św. Pawła do Tytusa 3, 10-11 widzą (niektórzy) wprost ekskomunikę latae sententiae:

„Sekciarza po jednym lub drugim upomnieniu wystrzegaj się, wiedząc, że człowiek taki jest przewrotny i grzeszny, przy czym sam na siebie wydaje wyrok”.

Oczywistym jest, że nie można we wspólnocie pierwotnej doszukiwać się owej prawnej organizacji, która stopniowo będzie się rozwijała w wiekach późniejszych. Z drugiej jednak strony prawdą jest, że w owej wspólnocie wykonywana jest przez apostołów władza karania, która ma wymiar zbawczy. Można mówić jednak o pewnych elementach, które stanowią podstawę do ukształtowania się prawa karnego w kościele w późniejszym czasie.

Te podstawy można streścić następująco:

1. Istnienie grzechu ciężkiego i notorycznego, który uniemożliwia realizację celu, jakim jest uświęcenie każdego wiernego, a w konsekwencji osiągnięcie zbawienia;

2. Grzech ten ma być potępiony, jeżeli winowajca z uporem trwa w złej woli;

3. Uprzednio występny brat został upomniany i przywołany do poprawy;

4. Interwencja władzy kościelnej, która w rzeczywistości jest surowa, lecz zawsze ma na celu poprawę i nawrócenie przestępcy.

Podmiot kanonicznego prawa karnego

(kogo Kościół może karać?)

Wierni Kościoła katolickiego

Kan. 1311: „Kościół posiada wrodzone i własne prawo wymierzania sankcji karnych wiernym popełniającym przestępstwo”.

Kan. 204: „Wiernymi są ci, którzy przez chrzest wszczepieni w Chrystusa, zostali ukonstytuowani Ludem Bożym i stawszy się z tej racji na swój sposób uczestnikami kapłańskiego, prorockiego i królewskiego posłannictwa Chrystusa, zgodnie z własną każdego pozycją, są powołani do wypełniania misji, jaką Bóg powierzył pełnić Kościołowi w świecie”.

Wg KPK z 1917 roku karom podlegali wszyscy ochrzczeni, nie tylko przynależący do Kościoła Katolickiego.

W aktualnym KPK podobnie jak kiedyś, chodzi o wszystkich chrześcijan.

Jest to jednak kompetencja Kościoła, a nie faktyczne wykonywanie uprawnień względem członków wspólnot niekatolickich (SW II, Dekret o ekumenizmie, nr 3).

KPK, kan. 11: „Ustawom czysto kościelnym podlegają ochrzczeni w Kościele katolickim lub do niego przyjęci, którzy jednak posiadają wystarczające używanie rozumu oraz - jeśli ustawa czego innego wyraźnie nie zastrzega - ukończyły siódmy rok życia.

Jak więc widać, istnieje pewnego rodzaju napięcie pomiędzy kan. 1311 a kan. 11 i kan. 204.

To ograniczenie podmiotu kościelnego prawa karnego do katolików jest uzasadnione względami ekumenicznymi i jest zgodne z SW II.

Osoby fizyczne podmiotem odpowiedzialności karnej

Kogo Kościół może karać? Osoby fizyczne czy osoby prawne?

KPK/1983 - zasad odpowiedzialności indywidualnej. Całkowicie wyklucza karną odpowiedzialność zbiorową.

Wynika to z pojęcia tzw. kary sprawiedliwej. Ukarany zostaje ten, kto zawinił, a nie osoby niewinne. Bez winy nie ma odpowiedzialności karnej. Wina jest istotnym elementem przestępstwa.

W KPK/1917 osoba prawna mogła być podmiotem przestępstwa. Wtedy karano:

- każdą osobę fizyczną oddzielnie, albo

- daną społeczność jako całość, albo

- i każdą osobę i całą społeczność łącznie.

Księga Jeremiasza 31, 29-30

„W tych dniach nie będą już więcej mówić: Ojcowie jedli cierpkie jagody, a synom zdrętwiały zęby, lecz: Każdy umrze za swoje własne grzechy; każdemu, kto będzie spożywał cierpkie jagody, zdrętwieją zęby”.

* Nie ma już interdyktu miejscowego i ogólnego. Pozostał tylko personalny.

* Czasem pojawia się mentalność: Bóg karze za grzech rodziców

5

---