Bezpieczny fundament
Od staranności, z jaką zrobimy fundament, zależy nie tylko trwałość i stabilność domu, ale również to, czy pojawi się w nim wilgoć i ile będziemy płacić za ogrzewanie. Błędów popełnionych na tym etapie prac nie da się łatwo i tanio naprawić.
Projekt budynku określa wymiar fundamentu, materiały użyte do jego budowy, a także rodzaj i sposób wykonania izolacji przeciwwodnej i cieplnej. Technologie i materiały muszą być dostosowane do warunków lokalnych. Przed rozpoczęciem budowy trzeba więc sprawdzić nośność gruntu, jego uziarnienie oraz ukształtowanie terenu i ewentualne występowanie wód gruntowych.
Szczególnie dokładnego sprawdzenia wymagają tzw. tereny trudne - obszary rekultywowane, w pobliżu zbiorników wodnych i na skarpach. Jeżeli okaże się, że na terenie stale utrzymuje się wysoki poziom wód gruntowych, nie stawiajmy tam domu podpiwniczonego; koszty izolacji będą wysokie i zawsze istnieje niebezpieczeństwo, że pojawią się przecieki. Dobór metod fundamentowania i ochrony przed wilgocią odpowiednich do miejscowych warunków należy powierzyć uprawnionemu projektantowi.
Sucho i ciepło
Podziemną część budynku stawia się z reguły z materiałów betonowych - bloczków pełnych lub pustaków albo wylewa w deskowaniu. Stosowanie innych materiałów nie jest uzasadnione ani kosztami budowy, ani trwałością takich fundamentów. Powierzchnie ścian podziemia muszą być gładkie, ponieważ później zakłada się na nie izolacje przeciwwodne. Ściany stawiane z bloczków lub pustaków muszą być równo wypionowane, a wszelkie wykruszenia uzupełnione zaprawą cementową. Do wylewania fundamentu można użyć - zamiast tradycyjnych desek do szalowania - deskowania wielokrotnego użytku, dzięki któremu uzyskana powierzchnia betonu jest równa i gładka.
W każdym budynku część podziemna musi być wyprowadzona ponad poziom terenu co najmniej na wysokość 30 cm. Zwróćmy na to uwagę, jeśli przewidujemy podwyższenie terenu, odpowiednio wysoko wyprowadzając fundament.
Na wierzchu fundamentów układamy zawsze istotną dla ochrony przed wilgocią izolację poziomą; może to być papa powlekana układana w dwóch warstwach i sklejona lepikiem na gorąco lub na zimno. Musi być ona położona na wszystkich elementach domu stykających się z gruntem, a więc zarówno na ścianach zewnętrznych, jak i wewnętrznych, filarach, stropach np. pod kominek. Papa pełni funkcję przegrody zapobiegającej podciąganiu kapilarnemu wody z niżej położonych części budynku; jeśli jej zabraknie, ściany nad ziemią będą wilgotne.
Podłoże przed ułożeniem izolacji powinno być dokładnie wyrównane i oczyszczone z pyłu. W domach podpiwniczonych izolację poziomą kładzie się nie tylko na styku fundamentów z częścią nadziemną, ale też na poziomie stopy fundamentowej. Zapobiega to zawilgoceniu ścian piwnicy wodą podciągniętą z gruntu.
Zewnętrzna strona fundamentów w domach bez piwnic wymaga jedynie ochrony przed nadmiernym nasiąkaniem wodą opadową, która po zamarznięciu powodowałaby niszczenie części podziemnej. Wystarczającą ochronę zapewniają w tym przypadku powłoki z mas bitumicznych nakładane na gorąco.
Ochrona przed przenikaniem zimna pod podłogę parteru wymaga założenia izolacji cieplnej na fundamencie wokół budynku sięgającej do głębokości 1 m od poziomu terenu lub też pod podłogą na całej jej powierzchni. Grubość izolacji i miejsce jej ułożenia zależą od tego, czy dom jest podpiwniczony i czy będziemy montować ogrzewanie podłogowe.
Ściany piwnicy okładamy od zewnątrz płytami styropianowymi odmiany FS 15 lub FS 20 z reguły na całej wysokości. Wystarczająca będzie grubość 5-6 cm. Płyty przykleja się lepikiem na gorąco do ściany. Uwaga: nie można stosować wygodniejszych w użyciu lepików na zimno, gdyż zawarte w nich rozpuszczalniki zniszczą styropian. Ponieważ izolacja ta będzie stykała się bezpośrednio z gruntem, trzeba zabezpieczyć ją przed gryzoniami powłoką z papy asfaltowej lub grubej folii izolacyjnej.
Cieplną izolację podpodłogową układamy w budynkach niepodpiwniczonych. Płyty styropianowe FS 20 układa się na podkładzie z chudego betonu i dociska wylewką o grubości 4-5 cm. Jeśli zamierzamy zamontować ogrzewanie podłogowe, to grubość płyt nie może być mniejsza niż 12 cm - w innych przypadkach wystarczy grubość 6-8 cm.
Na mokrym gruncie
Podstawowe sposoby izolacji przeciwwodnej będą skuteczne tam gdzie grunt jest piaszczysty, łatwo przepuszczający wodę do głębszych warstw ziemi. Na glebach gliniastych lub przy okresowo podnoszącym się poziomie wód gruntowych fundament trzeba dodatkowo zabezpieczyć przed przenikaniem wody. Dotyczy to zwłaszcza domów podpiwniczonych, gdzie nie tylko może nastąpić zawilgocenie ścian, ale również zalewanie piwnicy wodą.
Ponieważ uzyskanie absolutnej szczelności izolacji przeciwwodnych jest praktycznie niemożliwe, na terenach podmakających - niezależnie od izolacji fundamentu - stosuje się metody zmniejszające napór wody. Do najskuteczniejszych należy połączenie dobrej izolacji ścian podziemia i podłogi piwnicy z drenażem opaskowym odprowadzającym nadmiar wody.
Izolację pionową na zewnątrz najlepiej ułożyć z tłoczonej folii, tzw. kubełkowej. Jest wytrzymała i odporna na uszkodzenia mechaniczne związane z osiadaniem gruntu, odkształceniami budynku, a sposób łączenia poszczególnych pasów izolacji zapobiega powstawaniu przecieków w tych miejscach. Zaletą folii kubełkowej jest też możliwość odparowania wilgoci ze ściany, gdyż nie przylega ona całą powierzchnią dzięki wytłoczeniom. Folia w dolnej części musi być wywinięta na ławę fundamentową, a u góry przytrzymana specjalną listwą montażową (kupuje się ją tam, gdzie folię).
Drenaż opaskowy odprowadza przenikającą przez grunt wodę opadową, a także obniża poziom wód gruntowych w pobliżu domu. Jego skuteczność zależy od intensywności napływu wody i możliwości jej odprowadzenia poza działkę. Rury drenarskie o średnicy dobranej do warunków glebowych tworzą wokół domu pierścień na poziomie stopy fundamentowej. Przenikająca do nich woda spływa do studzienki zbiorczej, skąd odprowadzana jest do kanalizacji lub systemów melioracyjnych.
Szczególnie starannie musi być ułożona izolacja przeciwwodna na podłodze piwnicy. Typowym zabezpieczeniem są dwu- lub trzywarstwowe izolacje z papy powlekanej ułożone na wyrównanym, betonowym podkładzie i dociśnięte betonową wylewką. Miejsca połączenia pasów papy w kolejnych warstwach muszą się ze sobą mijać, a przy ścianach sięgać na wysokość ok. 15 cm od poziomu podłogi. Izolację podłogową należy połączyć z izolacją ułożoną na poziomie ławy fundamentowej. Wszelkie załamania powłoki izolacyjnej należy prowadzić łagodnym łukiem o promieniu co najmniej 5 cm, aby w miejscach tych nie nastąpiło uszkodzenie papy.
Do izolacji podłogowej nadaje się też folia izolacyjna płaska i tłoczona układana w podobny sposób jak papy asfaltowe. Dodatkowe zabezpieczenie przed przenikaniem wody zapewniają dodatki uszczelniające do betonu oraz impregnaty nakładane na wylewkę.
Mimo nawet najlepszej izolacji przeciwwodnej warto podłogę w piwnicy ukształtować z niewielkim spadkiem w kierunku zagłębionej, szczelnej studzienki. Umożliwi to szybkie wypompowanie wody nie tylko przenikającej z gruntu, ale i tej zalewającej piwnicę w przypadku awarii instalacji wodociągowej lub ulewnych deszczów.
° CENY(W zł w III kwartale roku 1999)
Materiały
Lepik asfaltowy do stosowania na gorąco bez wypełniacza (za 1 kg) - 0,76
do stosowania na zimno Abizol DM (za 1 kg) - 2,70
Papa asfaltowa
na tekturze izolacyjna nr 400 (za m 1 kw.) - 1,67
podkładowa odmiany 400/1200 (za m 1 kw.) - 2,58
na welonie szklanym podkładowa odmiany 100/1200 (za m 1 kw.) - 2,72
Roztwór asfaltowy izolacyjny ABIZOL P (za 1 kg) - 2,41
do gruntowania ABIZOL R (za 1 kg) 2,55
IZOLBET A - płynna masa do gruntownia, opak. 45-kg (za 1 kg) - 1,72
IZOLBET D - płynna masa do konserwacji, opak. 45-kg (za 1 kg) - 1,62
Krąg betonowy o wys. 500 mm, średnica 800 mm - 55,32
o wys. 500 mm, śr. 1000 mm - 77,31
Rurki drenarskie
Ceramiczne śr. od 50 mm do 200 mm - 1,03 do 4,67
karbowane PCW: z otw. 1,5x5,0 mm, śr. 50 mm do 145 mm - 1,48 do 12,15; z filtrem syntetycznym śr. 50 mm do 145 mm - 4,49 do 15,28; z filtrem kokosowym śr. 50 mm do 145 mm - 6,69 do 17,23
Roboty
Izolacje przeciwwilgociowe
powłokowe z lepiku, dwie warstwy (za m kw.): poziome na gorąco - 7,58; pionowe na gorąco - 9,12;
pionowe z roztworu asfaltowego na zimno dwie warstwy (za m kw.) - 5,57
ław fundamentowych betonowych dwiema warstwami (za m kw.)
z papy asfaltowej izol. odm. 400 na lepiku na gorąco, z zagruntowaniem podłoża roztworem asfaltowym - 18,15
Drenaż rurowy korytkowy z sączków ceramicznych z obsypką w wykopie nawodnionym (za 1 m): średn. 50 mm - 60,41; śr. 75 mm - 61,63; śr. 100 mm - 62,71
Studzienki połączeniowe drenażowe o śr. 400 mm, w dnie wykopu (za 1 m) - 289,67
Ceny sporządzono na podstawie wydawnictw Sekocenbud, opracował OWEOB Promocja
CEZARY JANKOWSKI, ŁADNY DOM
Na czym stoi dom
Od tego, jak są zrobione fundamenty, zależy trwałość konstrukcji budynku. One przenoszą ciężar całej budowli na grunt. Są jego najniżej położoną częścią i wykonuje się je w pierwszej kolejności.
Fundamenty i ściany fundamentowe są, niestety, nieco lekceważoną częścią budynku. Schowane w ziemi, ukryte przed ludzkim okiem, "zachęcają" niedoświadczonych inwestorów (a niestety, także wykonawców) do niezbyt poważnego traktowania. Wszyscy budujący muszą jednak pamiętać, że po pierwsze - fundamenty są oparciem (dosłownie!) dla całego budynku - przenoszą na grunt wszystkie obciążenia; od ciężaru śniegu na dachu począwszy, na swoim własnym ciężarze skończywszy. Obciążenia są zwykle tak duże, że należy je rozłożyć na powierzchnię większą od przekroju najniżej położonych ścian nośnych, czyli fundamentowych. Fundamenty tworzą oparcie budynku, nie pozwalając na jego nadmierne osiadanie (zagłębianie pod wpływem stałego ciężaru budynku i tzw. obciążeń zmiennych).
Beton pod wszystko
Mimo wszystkich zmian, jakie zaszły we współczesnym budownictwie, materiały konstrukcyjne pozostały praktycznie niezmienione. Beton, szczególnie w wersji zbrojonej, pozostaje od wielu lat najbardziej wszechstronnym tworzywem do wykonywania bardzo wytrzymałych, formowanych na budowie elementów konstrukcji (fundamenty, słupy, belki, płyty).
Ze względu na materiał, z jakiego są wykonywane, fundamenty dzielimy na drewniane (bardzo rzadko stosowane i tylko w lekkich konstrukcjach), kamienne, ceglane, betonowe, żelbetowe i stalowe.
Przy budowie domów jednorodzinnych stosuje się tylko fundamenty betonowe (wylewane i prefabrykowane) oraz żelbetowe (z betonu zbrojonego). Pod względem kształtu dzielimy je na ławy, stopy i płyty fundamentowe. Ich wybór zależy od kształtu części budowli opierającej się na fundamencie i nośności (wytrzymałości) gruntu.
Podłużne ławy fundamentowe (ich długość jest wielokrotnie większa od szerokości) stosowane są pod ścianami.
Stopy fundamentowe (długość zbliżona do szerokości) - pod słupami, kominami lub ścianami na tzw. belkach podwalinowych. Umieszczone pod całym budynkiem lub jego częścią.
Płyty fundamentowe mają z kolei zastosowanie (przeważnie) w przypadku zbyt małej wytrzymałości gruntu lub zagrożenia nierównomiernym osiadaniem fundamentów w różnych punktach budowli.
Ważną cechą fundamentu jest tzw. głębokość posadowienia, czyli odległość między powierzchnią terenu a dolną powierzchnią fundamentów. Jej minimalna, konieczna wartość wynika z cech budynku i jego położenia: poziomu występowania gruntów nośnych, głębokości przemarzania gruntu, poziomu wód gruntowych, wymagań stawianych budynkowi (np. konieczność podpiwniczenia), położenia fundamentów budynków sąsiednich oraz ewentualne występowania, tzw. gruntów "trudnych" (pęczniejących, zapadowych, wysadzinowych). W Polsce, zależnie od strefy klimatycznej, minimalna głębokość posadowienia wynosi od 1 m do 1,4 m.
Uwaga! Zachowanie tej wielkości zabezpiecza przed ujemnym skutkiem zamarzania (a więc i rozmarzania) gruntu pod fundamentami (wysadzanie do góry, osiadanie).
Do roboty
Przed wykonaniem fundamentów niezbędne jest ułożenie na gruncie tzw. chudego betonu. Jest to warstwa wykonana z masy betonowej o niższej wytrzymałości (np. klasy B7,5) i grubości 10 cm. Służy ona do stworzenia równego, wytrzymałego podłoża dla deskowania, czyli tzw. szalunku, ułożenia prętów zbrojenia (na podkładkach) czy też uzyskania równej powierzchni podstawy fundamentu.
Uwaga! Sam fundament, niezależnie od kształtu, wykonywany jest zwykle z betonu klasy B15, w deskowaniu z drewna (deski, sklejka) lub szalunku systemowym. Zależnie od wymogów wytrzymałościowych wewnątrz fundamentów może być ułożone zbrojenie ze stalowych prętów. Grubość chroniącej je przed korozją warstwy betonu (tzw. otuliny) musi wynosić 5 cm (od chudego betonu) lub 7 cm (od gruntu). W przypadku stóp fundamentowych zastosowanie mają też wykonywane wcześniej prefabrykaty. Ich użycie jest jednak ze względów finansowych (koszt prefabrykatu, transportu i montażu) ograniczone do niewielkich elementów.
Z piwnicą i bez
Elementem konstrukcji budynku, opierającym się bezpośrednio na fundamencie (ławie fundamentowej), są tak zwane ściany fundamentowe; w domu podpiwniczonym są one jednocześnie ścianami piwnic. Tu projektant ma znacznie większy wybór materiałów. Typ materiału zależy od rodzaju (np. kierunku) i wielkości występujących obciążeń.
1. W przypadku budynków niepodpiwniczonych ściany te mogą być wykonywane z wylewanego betonu, betonowych bloczków lub pustaków, a także tradycyjnych materiałów ściennych (np. cegła pełna). Pustaki fundamentowe są praktyczną alternatywą dla betonu wykonanego w deskowaniu. Te murowane na zaprawie cementowej "skrzynkowe" elementy tworzą rodzaj szalunku, który wypełniany jest betonem. Oszczędza to zarówno prac ciesielskich (szalunkowych), jak i kosztów samego deskowania. Do tego typu wyrobów należą na przykład wyroby firmy Dro - Bet, pustaki typu AmerBlok czy TeknoBlok.
2. Innym sposobem przenoszenia obciążeń na fundamenty, stosowanym w przypadku stóp fundamentowych, jest ustawienie ścian domu na belkach podwalinowych. Są to, oparte na fundamentach, drewniane lub, przy większych obciążeniach, żelbetowe belki. Zaletą tego rozwiązania jest to, że dzięki niemu nie trzeba robić wielkich wykopów.
3. W ścianach piwnic, poza obciążeniami działającymi pionowo (ciężar konstrukcji i tzw. obciążenia zmienne), występuje także poziome parcie gruntu (czasami też wody). Wymaga to ściany o znacznie wyższej wytrzymałości. Zależnie od wielkości tych obciążeń konieczne może okazać się usztywnienie murowanej ściany piwnicy żelbetowymi słupami. Z żelbetu można także wykonać całą ścianę. Także tutaj, zamiast szalunku, zastosowanie mają pustaki fundamentowe. Wewnątrz nich umieszczane są (w razie konieczności) pręty zbrojenia.
Dla suchych i ciepłych stóp
W każdym przypadku ściany fundamentowe (piwniczne) muszą być zaizolowane od oddziaływania wilgoci (wody). Pozioma warstwa izolacji wykonana na ławie fundamentowej (papa, folia do izolacji poziomej ścian) zabezpiecza położoną wyżej ścianę fundamentową od podsiąkania wilgoci do góry. Uwaga! Gdy dom jest podpiwniczony, izolacja ta powinna być szczelnie połączona z poziomą izolacją podłogi. Boczne powierzchnie ścian (w przypadku braku podpiwniczenia - obustronnie) należy zabezpieczyć izolacją pionową z bitumicznych roztworów izolacyjnych stosowanych na zimno, lepiku asfaltowego, zapraw izolacyjnych (działanie wilgoci gruntowej, tzw. wilgoci przesiąkającej) lub pap, mas i systemów izolacyjnych (woda gruntowa).
Do osłony izolacji przeciwwilgociowej (przeciwwodnej) przed uszkodzeniem przy obsypywaniu budynku na skutek oddziaływania korzeni drzew i krzewów służą folie do ścian podziemnych. Są one wyprodukowane ze specjalnego rodzaju polietylenu i mocowane mechanicznie do ścian. W wersji specjalnej pokryte są od zewnątrz warstwą włókniny stanowiącej drenaż ułatwiający spływanie wody w dół. Trzeba pamiętać, że w żadnym wypadku nie zastępują one samych izolacji, lecz tylko je chronią.
Uwaga! Ciekawym rozwiązaniem płyty fundamentowej jest wykonanie jej w wersji wodoszczelnej. Wylane ze specjalnej, "szczelnej" mieszanki betonowej "dno", połączone w prosty i skuteczny sposób (taśma z blachy cynkowej) ze ścianami piwnicy z tego samego materiału, łączy w sobie rolę elementu konstrukcyjnego z izolacją przeciwwilgociową (przeciwwodną) i warstwą podłogową (ewentualne malowanie farbą posadzkową do betonu). Nie potrzebna już jest dodatkowa izolacja (powłoki, papy, folie). Ze Skandynawii przybył zaś do nas pomysł łączenia funkcji nośnej z grzewczą. Elementy ogrzewania elektrycznego, zatopione w zaizolowanej cieplnie od spodu płycie fundamentowej, umożliwiają częściowe rozwiązanie problemu grzewczego już na etapie zwanym robotami stanu surowego.
W większości wypadków na ścianach fundamentowych (piwnic) konieczna jest także izolacja cieplna z odpowiednio zabezpieczonego styropianu (obmurowanie, tynk na siatce) lub ze specjalnych płyt z wytłaczanego polistyrenu. Zmniejsza ona straty ciepła przez podłogę parteru w budynku niepodpiwniczonym oraz przez ściany piwnicy i podłogę parteru w budynku podpiwniczonym.
Uwaga! Po drugie zaś i najważniejsze - skutki ich złego wykonania lub nawet awarii mogą być katastrofalne, a co najmniej - kłopotliwe i bardzo kosztowne w usuwaniu. Każda solidna, trwała rzecz wymaga pewnego fundamentu - ta prosta prawda obowiązuje nie tylko w budownictwie.
IRENEUSZ KULĄGOWSKI