POJĘCIE SEKTY
Słownik Wyrazów Obcych PWN definiuje sektę jako grupę religijną, która oderwała się od któregoś z wielkich kościołów panujących i przyjęła własne zasady organizacyjne, odłam wyznaniowy jakiejś religii.
W ujęciu socjologicznym w szerszym znaczeniu sekta to grupa społeczna izolująca się od reszty społeczeństwa, mająca własną hierarchię wartości i zespół norm zachowania się, z silnie akceptowaną rolą przywódcy lub też mała grupa, w której realizuje się dążenie do wytworzenia się osobistych, bezpośrednich więzi między członkami, a której stosunek do świata, państwa czy społeczeństwa pozostaje obojętny lub niechętny.
W wąskim znaczeniu to grupa wyznaniowa o stosunkowo małej liczbie członków, powstała przez wyodrębnienie z macierzystego kościoła lub/i jako efekt protestu religijnego wobec istniejącej już doktryny i kultu.
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE SEKT:
-ostra izolacja świadomościowa przejawiająca się w negacji celów, środków i norm akceptowanych w środowisku zewnętrznym wobec sekty, izolacja od społeczeństwa,
-wykształcenie zespołu norm ujednoliconego zachowania członków,
-rozbudowanie wewnętrznej hierarchii ról ze szczególną rolą charyzmatycznego przywódcy,
-przejęcie przez sektę funkcji jedynej i bezkonkurencyjnej więzi społecznej swoich członków, nacechowanej przerostem lojalności,
-fanatyzm,
-radykalnie sprawowana kontrola społeczna,
-silny konformizm,
-członkowie sekty często wyróżniają się ubiorem i wyglądem zewnętrznym,
-często odrzucają korzystanie z dóbr kultury: nie czytają świeckich książek, nie chodzą do kina i teatru,
-w sekcie stosuje się metody psychomanipulacji,
-rekrutacja odbywa się w nieuczciwy i niejawny sposób.
REKRUTACJA JAKO PROCES:
Osoby rekrutujące do sekt dobrze wiedzą, że nie sposób dokonać zmiany myślenia człowieka za jednym zamachem. Stąd generalną strategią wykorzystywaną przez werbowników jest stopniowe wprowadzanie w sektę, czyli zaczynanie od małych kroczków, by skończyć na dużych. W literaturze psychologii wpływu społecznego sposób ten określa się jako „technikę stopy w drzwiach” lub „od rzemyczka do koziczka”.
W procesie rekrutacji mamy do czynienia z okresem przygotowań i następującym po nim okresem konsolidacji. W zasadzie wyróżnia się trzy kluczowe etapy:
UWIEDZENIE - doprowadzenie do tego, aby potencjalny adept zachwycił się sektą, zainteresował. Sekta odpowiada na egzystencjalne problemy, proponuje uproszczoną, „łatwo strawną” wizję świata.
ZDOBYWANIE KONTROLI NAD UMYSŁEM - usunięcie starego systemu wartości, aby wtłoczyć w jego miejsce nowe treści. Punktem wyjścia jest doprowadzenie, aby człowiek zwątpił w prawdziwość własnej wizji świata. Kwestionuje się dotychczasowy styl życia.
SEKTA PRZYSTĘPUJE DO FORMOWANIA NOWEJ TOŻSAMOŚCI- modelu zachowań, sposobu myślenia i odczuwania. Ma ona zastąpić dotychczasową. Potem występuje jeszcze działanie służące jej utrwaleniu. Jednostka przechodzi metamorfozę - zmienia osobowość, styl życia, słownictwo, zainteresowania, przyjaciół i wartości.
JAK SEKTY WERBUJĄ ?
Skuteczny werbunek opiera się na jak najlepszym poznaniu potencjalnego adepta. Werbownicy są niejednokrotnie dobrze przygotowani do swojej roli, umieją łatwo inicjować kontakt i umiejętnie go podtrzymywać. Potrafią również wnikliwie obserwować i rozpoznawać potrzeby osób, z którymi mają do czynienia. Już krótka rozmowa z kandydatem daje możliwość zdobycia wystarczającej wiedzy na jego temat oraz opracowania odpowiedniego klucza do „rozpracowania” go.
Każda osoba w sekcie jest rozpracowywana osobno. Sporządza się mapę człowieka, na której zaznacza się jego słabe punkty: fizyczne, psychiczne, duchowe. Istnieje cała masa sposobów oddziaływania na każdą z tych sfer tak, aby uzależnić człowieka od siebie. Kiedy sporządzi się już mapę, to uderza się bez litości.
Specyfika werbowania może być różna w zależności od grupy. Metody można pogrupować w trzy kategorie:
METODA WPŁYWU EMOCJONALNEGO
Najbardziej skuteczne i powszechne jest „bombardowanie miłością”. Wybrana osoba zostaje na wstępie otoczona wyjątkowa serdecznością, życzliwością i troską. Członkowie grupy ofiarowują mu niemal wszystko. Tym sposobem zdobywają krok po kroku coraz większe jego zaufanie. To tzw. „miłoterapia”. Bombardowanie miłością wykorzystuje jedno z najsilniejszych narzędzi wpływu społecznego - regułę wzajemności. Wg. niej zawsze powinniśmy starać się odwdzięczyć odpowiednio osobie. Głównie dotyczy to osób: mających problemy z akceptacją we własnym środowisku, problemy rodzinne lub psychiczne z samym sobą, trudne momenty życiowe. Ważną rolę pełni też pochlebstwo i technika flirtu -uwodzenie osób płci przeciwnej w celu przyciągnięcia do sekty. Można też pozyskiwać adeptów na zasadzie penetracji grup towarzyskich i rodzin. Np. przyjaciel lub krewny opowiada po prostu o swoich niezwykłych przeżyciach i prosi o opinię. Jednak częściej rekrutujący jest osobą obcą i trzeba wówczas zapracować na jego sympatię i zaufanie.
METODA KAMUFLAŻU
Inną formą agitacji jest zakładanie przez sekty organizacji fasadowych
lub paralelnych. Są to organizacje na pozór niezależne, ale w praktyce
utrzymywanie i kontrolowane przez sektę. Pod hasłami: pomoc humanitarna,
walka z głodem, pokój, nauka, kultura, itd. kryją się inicjatywy, które mają
wspomagać działalność macierzystej sekty. My często nie zdajemy sobie
sprawy z tego.
METODA AUTORYTETU
Sekta powołuje się na popularne osoby lub instytucje. Np. w ulotce
zachęcającej do wzięcia udziału w festiwalu Hare Kryszna zamieszczono pełną uznania wobec krisznaitów wypowiedź Jurka Owsiaka. Poza tym na organizowanym przez niego Przystanku Woodstock przyjeżdża co roku spora grupa krysznaitów. Poza tym powołuje się na autorytet gwiazd muzyki. I tak Paul McCartney i jego żona Linda nagrali wspólnie z chórem Hare Kriszna singlową płytę „Hare Kriszna Mantra”.
PSYCHOMANIPULACJA CZYLI JAK SEKTY UZALEŻNIAJĄ?
Osoba, która trafia do sekty poddawana jest procesowi „prania mózgu” zwanego też „kontrolą umysłu”. Jednostka poddawana temu procesowi nie przyjmuje zwykle postawy obronnej, bo jest przekonana, że ma do czynienia z osobami przyjaźnie do niej nastawionymi. Zaczyna, mimowolnie współpracować z osobami, którzy chcą uzyskać nad nią kontrolę, wprowadza ich w swoje sprawy i dostarcza informacji, które mogą być wykorzystane przeciwko niej.
Proces „kontroli umysłu” przebiega w kilku płaszczyznach równolegle. Obejmuje on kontrolę: zachowań, myśli, uczuć, informacji.
-KONTROLA ZACHOWAŃ oznacza poddanie całej sfery życia codziennego członka sekty określonym regułom. Dotyczy to otoczenia i aktywności zewnętrznej. Obejmuje zwłaszcza kontrolę czasu i zajęć. Członek poddawany jest rozmyślnie zaplanowanemu rozkładowi dnia. Dzień wypełniony jest forsownymi zajęciami, pozostaje niewiele czasu, jeśli w ogóle ma się prywatność i refleksję.
-KONTROLA MYŚLI wiąże się głównie z intensywną indoktrynacją. Dzięki niej, w miejsce przekonań i zasad, którymi kierował się kiedyś, członek sekty wprowadzany jest w naukę grupy. Wykształceniu ulega nowy sposób myślenia. Dokonuje się radykalnej interpretacji rzeczywistości: poza sektą świat jest zły i wrogi, a liderzy sekty uosabiają modrość i dobro.
-KONTROLA UCZUĆ najskuteczniejszym sposobem jej sprawowania jest wywołanie i podsycanie fobii. Przywódcy wprowadzają do podświadomości wyznawców negatywne wyobrażenia, sprawiając tym samym, że nie dopuszczają oni myśli o tym, iż mogliby być szczęśliwi i odnosić sukcesy w życiu, gdyby opuścili sektę.
-KONTROLA INFORMACJI polega na powszechnej strategii dozowania informacji. Jeśli nowy członek ma jakieś wątpliwości lub zadaje zbyt dużo pytań, mówi mu się, aby troszeczkę poczekał.
OSOBY CHĘTNIE WERBOWANE DO SEKTY:
-młode,
-niepokorne i zbuntowane,
-młodzież pochodząca z rodzin bogatych, lecz zaniedbanych emocjonalnie,
-ludzie osamotnieni lub zakompleksieni,
-słabe psychicznie, z zaburzeniami neurologicznymi,
-osoby, które znalazły się na życiowym „zakręcie”,
-głównie wabią młodych zbliżających się do pełnoletności, bowiem pełnoletni mają prawo wyboru własnej drogi życiowej.
LISTA SYMPTOMÓW ŚWIADCZĄCYCH O TYM, ŻE KTOŚ POZOSTAJE POD WPŁYWEM SEKTY:
-jego zachowanie, ubiór, słownictwo, zainteresowania zmieniły się,
-posługuje się ciągle tymi samymi niecodziennymi cytatami,
-jego mowa przypomina wyuczoną lekcję (efekt magnetofonu),
-życie rodzinne, zawodowe, szkolne i rozrywki stają się mu obojętne,
-chodzi na coraz więcej spotkań,
-podróżuje często po kraju i za granicą,
-prowadzi liczne rozmowy telefoniczne i otrzymuje obfitą korespondencję,
-spędza dużo czasu na czytaniu i medytacji,
-ma duże wydatki, zadłuża się.
ąą
BIBLIOGRAFIA
Baker E., Nowe ruchy religijne, Kraków 1997.
Cialdini R., Wywieranie wpływu na ludzi, Gdańsk 1994.
Encyklopedia Socjologii, Warszawa 2002.
Fillaire B., Sekty, Katowice 1999.
Hassan S., Psychomanipulacja w sektach, Łódź 1997.
Jędrzejewski M., Młodzież a subkultury, Warszawa, 1999.
Klauza K. (red.), Uwaga! Sekty!, Częstochowa, 1998.
Nowakowski P.T., Sekty. Co każdy wiedzieć powinien, Tychy 1999.
Pawluczuk W., Światopogląd jednostki w warunkach rozpadu społeczności tradycyjnej, Warszawa 1972.
Słownik Wyrazów Obcych PWN, Warszawa 1991.
Wach J., Socjologia religii, Warszawa 1961.
Załęcki P., Olechnicki K., Słownik socjologii, Toruń 1998.
1
1