Mapy poznawcze

Reprezentacja poznawcza - umysłowy odpowiednik obiektów realnie istniejących lub fikcyjnych. Obiektem reprezentacji może być przedmiot, osoba, kategoria lub relacja.

Reprezentacje nietrwałe ( np. wyobrażenia, sądy, modele umysłowe) - powstają doraźnie np. w celu rozwiązania problemu lub podjęcia decyzji po czym znikają.

Reprezentacje trwałe - to one tworzą naszą wiedzę, powstają i zmieniają się dłuższym cyklu czasowym.

Realizm: od starożytności, Platon - umysł to pieczęcie odciśnięte z wosku. Ale co jeśli obiekt, który mamy w myślach został przez nas tylko wyobrażony?

Konstruktywizm: tworzenie konstrukcji umysłowych polega na zakodowaniu danych sensorycznych w specjalnym języku, w wyniku czego dane zmysłowe zostają „przetłumaczone” na dane umysłowe. To samo może być widziane, rozumiane, zapamiętywane na wiele różnych sposobów - każdy z nas samodzielnie i aktywnie konstruuje treść swoich przedstawień umysłowych (choć zwykle nie zdaje sobie z tego sprawy). Pogląd podzielany przez większość psychologów.

Imagery debate - 30- letnia debata nt. natury wyobraźni: na dwóch płaszczyznach teoretycznej i metodologicznej.

Teoretyczna: czy rzeczywiście istnieją odpowiedniki świata w umyśle?

Metodologiczna: czy pojęcie reprezentacji poznawczej jest niezbędne do prawidłowego opisu i wyjaśnienia funkcjonowania umysłu?

Teoria reprezentacji obrazowych Kosslyna:

Wyobrażenia składają się z 2 komponentów: powierzchniowego i głębokiego.

Powierzchniowy - to, co dostępne w doświadczeniu wewnętrznym, powstają w wyniku działania komponentu głębokiego

Głęboki - to, co zapisane w pamięci długotrwałej; jest to właściwe wyobrażenie; niedostępny świadomości. Każde wyobrażenie oznaczające jakiś obiekt ma swoją wielkość i znajduje się w pewnym położeniu oraz w pewnej odległości względem innych obiektów. Na poszczególnych wyobrażeniach można dokonać takich samych operacji, jakie można wykonać na prawdziwych obiektach w rzeczywistości, czyli rotować, przeglądać, powiększać.

Dane zmysłowe są kodowane w postaci reprezentacji posiadających zarówno własności przestrzenne jak i właściwości specyficzne dla poszczególnych modalności zmysłowych. Np. wyobrażenie konia - grzywa na łbie, ogon z tyłu, kopyta, ale też zapach, rżenie itp. Natomiast stanowisko propozycjonalne Pylyshyna twierdzi iż dane zmysłowe są kodowane w postaci abstrakcyjnych zbiorów twierdzeń czy sądów...

Badania:

- Shepard i Chipman wybrali 15 stanów z Ameryki Północnej. Niektóre były podobne, inne się wyróżniały. Uczestnicy mieli porównywać 105 par stanów pod względem podobieństwa kształtu. Warunki:

1. Osoby korzystały cały czas z mapy --> korzystanie z percepcji

2. Pytania zadawano po usunięciu mapy z pola widzenia ---> tylko z wyobraźni

Osoby, które dobrze korzystały z możliwości jakie dawała im percepcja, również dobrze radzą sobie wtedy, kiedy używają tylko wyobraźni.

- ocena podobieństwa cyfr arabskich umieszczonych na tablicy w zasięgu wzroku. Potem usunięto tablicę i badani określali poziom podobieństwa cyfr z wyobraźni. Następnie badani mieli wyobrazić sobie cyfry za pomocą kropek i wtedy ocenić ich podobieństwo. Na początku 3 i 8 było podobne, potem: 4 i 6.

Skanning mentalny - przeszukiwanie pola świadomości w poszukiwaniu pewnych info.

Efekt ziarnistości obrazu - zależy co, z czym porównujemy. Im większe i prostsze tym szybciej znamy szczegóły. „Mentalny zoom” wymaga czasu.

Mapy poznawcze - reprezentacje umysłowe otoczenia fizycznego, ze szczególnym uwzględnieniem relacji przestrzennych

Pierwsze badania: Kosslyn podał badanym sześć różnych wymiarów prostokąta i poprosił aby sobie po kolei wyobrażali te figury i dodatkowo - w obrębie określonego prostokąta - wyobrazili sobie zwierze, np. tygrysa. Potem pytał o wyobrażony obiekt w stylu: czy tygrys ma cętki? Wynik: im większy obiekt, a więc i prostokąt, tym czas reakcji/odpowiedzi był mniejszy.

Kosslyn, Ball, Reiser: poprosili uczestników o zapamiętanie mapy, na której znajdowało się kilka charakterystycznych obiektów. Pokazywali ją aż uczestnicy potrafili odtworzyć dokładnie mapę. Właściwa część eksperymentu to wyobrażenie sobie zapamiętanej mapy i skupienie uwagi na jednym z wybranych obiektów zwanym punktem fiksacji. Potem przejście z tego punktu to jakiegoś innego, określonego przez badacza. Wynik: im większa odległość pomiędzy punktem fiksacji a elementem docelowym tym więcej czasu potrzebnego na przejście.

W innym badaniach (Zimmer, 2004) potwierdzono to, nawet jeśli badani mieli tylko fragment mapy - potrafimy zbudować całościowy obraz na podstawie fragmentów. Natomiast dużo trudniej było grupie, która otrzymywała tylko instrukcje werbalne.

Ludzie wykorzystują 3 rodzaje wiedzy przy tworzeniu i używaniu map poznawczych:

- o punktach orientacyjnych (oparta zarówno na reprezentacjach obrazowych jak i na sądach)

- o drodze: trasy skądś dokądś, wiedza deklaratywna i proceduralna

- wiedza przeglądowa: szacowanie odległości między punktami orientacyjnymi

Stosujemy tę wiedzę na skróty - poprzez heurystyki, które umożliwiają nam szybsze reakcje. Np:

- odchylenie kąta prostego: reprezentowanie skrzyżowań jako bardziej tworzących kąt 90 stopni, niż w rzeczywistości

- heurystyka symetrii: reprezentowanie kształtów jako bardziej symetrycznych

- h. rotacji - wyrównywanie do pionu lub poziomu figur, które są przekrzywione

- h. szeregowania punkty orientacyjne i granice, przedstawiane jako bardziej w szeregu, mimo że w rzeczywistości z niego wychodzą

Tolman, E. C. (1948). Cognitive maps in rats and men.

- założyciel nowej szkoły myślenia na temat uczenia się, zwanej behawioryzmem poznawczym

-na początek: wyobraź sobie, że chcesz pójść z domu do najbliższej wypożyczalni filmów DVD; obrazy w Twoim umyśle to reprezentacje umysłowe, czyli mapy poznawcze. Wg Tolmana nie tylko ludzie z nich korzystają, ale również szczury

- stanowisko teoretyczne Tolmana:

a) istnieje coś więcej niż obserwowane bodźce i dające się zmierzyć reakcje. Stwierdza on:

„Jesteśmy przekonani, że w trakcie uczenia się w mózgu szczura powstaje coś na kształt mapy terenu. Podzielamy poglądy tamtej szkoły [bodziec - reakcja], że szczur biegnący przez labirynt ma kontakt z bodźcami i w końcu w wyniku działania tych bodźców reakcja rzeczywiście występuje. Jednak myślimy, że procesy zachodzące w tym czasie w mózgu są bardziej skomplikowane, układające się we wzorce i często bardziej [...] autonomiczne, niż uważają zwolennicy psychologii opartej na związku bodziec -reakcja.”

b) choć nie można bezpośredni obserwować wew. procesów poznawczych to jednak można na ich temat wyciągać obiektywne i naukowe wnioski

- Tolman badał 3 grupy szczurów

1. szczury otrzymywały nagrodę za znalezienie wyjścia z labiryntu, w końcu robiły to bezbłędnie

2. szczury nie otrzymywały wzmocnienia w postaci nagrody; z czasem miały lepsze osiągnięcia, ale i tak popełniały wiele błędów

3. przez 10 dni uczenia się szczury nie otrzymywały nagrody, 11 dnia dano im nagrodę, dzięki czemu ich efekty błyskawicznie się poprawiły, tak że prawie dorównały w poprawności grupie 1.

- wnioski: miały sobie mapy poznawcze

- podobnie pszczoły, które za pomocą tańca przekazują wiadomość o nektarze, Karl von Frisch

---