Szanowni Państwo, przypominam, iż przedstawiony materiał jest tylko punktem wyjścia dla własnej refleksji, pozdrawiam i życzę mnóstwa inspirujących przemyśleń

I. TEORIA WYCHOWANIA JAKO DYSCYPLINA PEDAGOGICZNA

Przedmiot zainteresowań teorii wychowania (M. Łobocki) - wychowanie w wąskim rozumieniu, tj. kształtowanie postaw i cech osobowości wychowanka łącznie ze stwarzaniem mu warunków ułatwiających samoaktualizację drzemiących w nim potencjalnych możliwości (w zakresie rozwoju moralnego, społecznego i kulturalnego)

Zadania (S. Kunowski)

1/ formułowanie celów, jakie winno się realizować w procesie wychowawczym (sfera wartości, norm, ideałów)

2/ projektowanie działalności wychowawczej - poszukiwanie sposobów umożliwiających realizowanie określonych celów wychowania

3/ diagnozowanie warunków determinujących powodzenie lub niepowodzenie projektowanej działalności wychowawczej (podmiotowość w wychowaniu, komunikacja między podmiotami wychowania

K. Konarzewski

Zadaniem teorii wychowania jest jedynie podejmowanie zagadnień związanych ze sposobami i warunkami skutecznej pracy wychowawczej, czyli z celowym wywoływaniem zmian w osobowości wychowanków

Płaszczyzny kształtowania teorii:

• normatywno-filozoficzna - teoria pełni funkcję głównie ideologiczną, jest narzędziem umacniania ładu i porządku społeczno-politycznego i zarazem umacniania sprawowanej władzy państwowej (tworzenie „nowego człowieka”, lojalność wobec systemu państwa, uległość i konformizm)

• empiryczno-indukcyjna - to podejście scjentystyczne, uznaje priorytet metodologii badań nad przedmiotem badanym (ścisły pomiar procesu wychowawczego zdaje się tu być dość wątpliwy, stąd kruchość tego ujęcia)

WYCHOWANIE

Etymologicznie oznacza „chować” - żywienie, utrzymanie lub „wyprowadzam ku lepszemu”

Stąd rozumienie pojęcia jako przekształcanie - wyprowadzanie jednostki do stanu kulturalnego człowieczeństwa

4 grupy definicji: prakseologiczna, ewolucyjna, sytuacyjna i adaptacyjna

Rozumiane jako:

• działanie wychowawcze (czynności wychowawców). Mówimy tu o socjologizmie, czyli oddziaływaniu dorosłych, wychowującego społeczeństwa na dziecko oraz prakseologii - skutecznego działania wychowawców - ma związek z URABIANIEM (William, Kotarbiński)

• zmiana (całokształt procesu rozwoju sfery kierunkowej) - pajdocentrycznie pojęte samowychowanie, samorzutny rozwój - swobodny wzrost dziecka przez nabywanie doświadczenia - rozwój zachodzi w jednostce jako rezultat jej działalności w środowisku i jej reakcji na środowisko - to SWOBODNY ROZWÓJ (Doughton, Dewey, Bagley)

• sytuacje wychowawcze (warunki, okoliczności i bodźce, jakim podlega wychowanek). Wychowanie - to organizowanie przeżycia wspólnotowego przez zabawę, pracę, rozmowę, wyrażanie - ekspresję twórczą. Istotne jest organizowanie środowiska wychowującego zgodne z rozumieniem ekologizmu (Decroly, Petersen)

• wynik działań i warunków - wychowanie polega na kształtowaniu charakteru lub osobowości wychowanka tak, by dostosować go do środowiska. Aby stał się przysposobiony do pełnoprawnego członkostwa w grupie. W tym rozumieniu ma charakter adaptacyjny i wiąże się z aksjologizmem socjologicznym - wychowanie jako WYTWÓR (Durkheim, Znaniecki)

Wychowanie jest zawsze społecznie uznanym systemem działania pokoleń starszych na dorastające, celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem dla przygotowania według określonego ideału nowego człowieka do przyszłego życia (Stefan Kunowski).

Uwarunkowania procesu przemiany - dynamizmy wychowania:

• naturalny rozwój wychowanka - bios (popędy)

• społeczne działanie wychowawcze - bios urabiany (uprzeciętniany) przez konwenans, moralność i obyczajowość społeczną (przymus, kontrolę, zwyczaj) - etos - dziedziczony społecznie (pismo, język, przekaz medialny)

wzorce i role odgrywane zgodnie z wymogami społecznymi, powinność obowiązek, konformizm i odpowiedzialność przez co zachodzi uspołecznienie jednostki (socjalizacja)

• wychowawcze zbliżenie wychowanka do ideału nowego człowieka zapobieganie wpływom negatywnym, człowiek „dobrze wychowany” - agos - jednostka autonomiczna, dążąca do dojrzałej personalizacji

• ukształtowanie postawy wobec przyszłego życia - niezależność od losu

los jako nieubłagany (moira)

determinizm - posłuszeństwo prawom natury (Bacon)

indeterminizm - los jako przypadek, a człowiek skazany na wolność - człowiek wybiera i tworzy działania, kształtuje swój los (egzystencjalizm Sartre'a)

chrześcijaństwo - los w rękach Bogatuje swój los (egzystencjalizm Sartre' ej człowiek " spolecznymi,ka(Durkheim, Znaniecki)wskatwa z grupieznegodziałania m (pomiar procesu wychowawczego cniania spraw

CEL WYCHOWAWCZY: IDEAŁ NOWEGO CZŁOWIEKA

ALTERNATYWNE UJĘCIA

1/ Wychowanie jako SPOTKANIE

Nietzsche prawda „poczyna się we dwoje”, zakłada konieczność zapożyczenia się u drugiego

H.-G.Gadamer - dwóch ludzi spotykających się - to dwa światy, wkraczające w siebie nawzajem, dzięki temu rozszerzenie naszego „ja”

J. Tischner - wychowanie jest zawsze spotkaniem podmiotów które wzajemni oddziaływają na siebie, tzn. wzajemnie się wychowują i uczą od siebie. Scalającą je kategoria jest DIALOG WYCHOWAWCZY

M. Buber wszelkie prawdziwe życie jest spotkaniem, wyróżnia się kontaktem „face to face” - doświadczeniem przeżyć wprowadzających w inny świat - w toku spotkania wydarza się coś, co wywołuje w nas nieodwracalne zmiany. Ma charakter współzależności

C. Rogers - wsłuchiwanie się w siebie i w innych - facilitacja

Spotkanie „Innego” - kwestionuje własną metanarrację, podważa wiarę w sens własnych prawd - oznacza to akceptacje odmienności, ale i patrzenie na siebie oczami innych - jak na kogoś egzotycznego (Z. Melosik).

Spotkanie INTRAPERSONALNE z samym sobą - Baudrillard

zdumienie sobą - Ingarden

Spotkanie W RZECZACH - w nich cząstka osoby, która je wytworzyła

2/ Nieprzewidywalność oddziaływania wychowawczego- EMERGENCJA

Zjawisko emergencji wyodrębniono w naukach matematycznych i filozofii w XIX wieku w pracach autorów Brytyjskich:

Johna Stuarta Mill'a, Alexandra Bain'a

i Georgea Henry'ego Lewes'a

Mill odróżnia skutki i odpowiadające im prawa, które nazywa homeopatycznymi (wspólny skutek jest sumą możliwych skutków oddzielnych, a prawa nie ulegają modyfikacji w trakcie współdziałania przyczyn) od skutków i praw heteropatycznych (nie sumują się skutki a prawa są modyfikowane).

Lewes odpowiednio mówi o skutkach WYPADKOWYCH (resultants) i EMERGENTNYCH (emergents)

• Emergentyści twierdzą, że w ewolucji powstają nowe byty zwane przez nich emergentami, które przed swoim powstaniem nie istniały w jakiejkolwiek postaci i w jakikolwiek sposób

• Emergencja jest szczególnym typem relacji zachodzącej między całością a elementami

• Zasada emergencji głosi, że rzeczy łączą się i organizują wytwarzając nieprzewidywalne rezultaty, których same nie zawierają, nawet potencjalnie

• Obiekt emergentny jest czymś posiadającym własności, których nie posiada żaden z elementów, zaś całość posiada własności czy prawidłowości, których nie posiadają jej elementy (J. Margolis)

• Emergencja [to emerge] wyłanianie się (A. Nobis) to „wynurzanie się czegoś odrębnego pod względem natury” (S. Zieba). Wyłanianie się nowych nie istniejących struktur (C. Lloyd Morgan)

EMERGENCJA jako niesumowalność wielkości w przypadku „składania przyczyn”,

cechuje się nieprzewidywalnością wystąpienia określonej wielkości lub własności w przypadku nowego, złożonego zjawiska

KATEGORIA STAWANIA SIĘ (G.H. Lewes)

- gdy procesy psychiczne grupowane są w specyficzny sposób to powstają zupełnie nowe zjawiska. Proces ten zachodzi bez udziału czynników zewnętrznych.

- powstanie czegoś zachodzi i wcześniej nie było ono możliwe i nie istniało w żaden sposób

• Świat człowieka opiera się na zasadzie samotranscendencji, ryzykownego wykraczania poza to, co istnieje (Erich Jantsch)

• Dla Józefa Kozieleckiego emergencja to swoista odmiana transgresji, pojawia się w zespole osób, w którym funkcjonują na przykład jednostki „nietypowe”. Emergencja staje się tu niejako przekraczaniem granic społecznych określających przestrzeń funkcjonowania członków grupy.

• Pozwala ona indywidualnym, lokalnym aktorom podejmować istotne i nieprzewidywalne działania w krytycznych momentach. Zaś te same zjawiska w odmiennych warunkach lub w różnych przypadkach przynoszą nieprzewidywalne i niepowtarzalne rezultaty

Susantha Goonatilake

Schemat bifurkacji w historii kultury, w których przypadkowe fluktuacje zmieniają tor podlegającego ewolucji układu (historia jest serią bifurkacji). Może to być zaburzenie porządku linearnego wydarzeń lub zmiana kierunku działania.

Stąd↓

emergencyjne podejście do wychowania wskazuje na konieczność stałego monitorowania relacji społecznych wychowanka, a także wymaga założenia, iż wszelaka pozycja i sytuacja społeczna ucznia jest potencjalnie możliwa, bowiem nieprzewidywalne są zjawiska fluktuacji socjotechnicznej.

Lektury uzupełniające:

K. Konarzewski, Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych, Warszawa 1987

S. Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogiki, Warszawa 1993 (s. 164-260)

A. Nobis, Od emergencji do samoorganizacji. Zagadnienia nowości kultury, Wrocław 1999

U. Ostrowska, Dialog w pedagogicznym badaniu jakościowym, Kraków 2000

P. Tyrała, Teoria wychowania, Toruń 2002 (s. 60-86)

1

Starsze pokolenia społeczeństwa

Kształt przyszłego życia

Osoba wychowanka

Stan natury

Wyższy stan kulury

Proces personalizacji

Wewnętrzna przemiana dyspozycji psychicznych

Egoizm

altruizm

Proces socjalizacji

Nostyzm zespołowy

(my → wy)

Illizm wspólnotowy

RAMOWE OKREŚLENIE WYCHOWANIA

BIOS pokoleń

ETOS

AGOS

plan życia

wychowanek

II nurt życia

Działanie etosu na bios

I nurt życiowy

Działanie agosu na nurt II (głębinowy)

---