Wykład 3(AG), 10.03.08:
Logika erotetyczna(nie erotyczna-to inna bajka;):
1.Geneza:
Logika erotetyczna jest to logika pytań.
Została ona stworzona przez Kazimierza Ajdukiewicza w latach 20 i 30 ubiegłego stulecia za czasów logiki pozytywistycznej.
Punktem wyjścia stało się dzieło Kazimierza Ajdukiewicza: „ Analiza semantyczna zdania pytajnego” .
2. Budowa/pojęcia:
Pytanie jest to wyrażenie, które składa się z 3 elementów:
Partykuły pytajnej- np.: czy?, kto?, który?, jaki?, dlaczego?, co?;
Zdania lub fragmentu zdania(zdanie określa treść pytania);
Znaku zapytania(?).
Np.:
Czy Jan kocha Zosię? (Czy-1 el.; Jan kocha Zosię-2 el.; ?-3 el.);
Kto odkrył Amerykę? (Kto-1 el.; odkrył Amerykę-2 el.; ?-3 el.);
Dlaczego egzamin z logiki jest prosty?;) (Dlaczego-1 el.; egzamin z logiki jest prosty-2 el.; ?-3 el.);
Komentarz 1: należy zaznaczyć-iż jest diametralna różnica pomiędzy pytaniami z partykułą pytajną czy a z pytaniami o innych partykułach pytajnych. Pytania z partykułą czy są to pytania rozstrzygnięcia. Można je zadać nawet beż użycia tej partykuły-wystarczy bowiem odpowiednia intonacja.
Komentarz 2: Definicja ta tworzy specyficzne pojmowanie pytań(nie faktyczne, są najmniej abstrakcyjne).
Pytanie Pytanie w sensie pragmatycznym.
w sensie
gramatycznym.
Mają jak widać część wspólną, ale nie zawsze-bo więcej jest jednak pytań gdzie nie ma części wspólnej. Np.:
Pytanie w sensie gramatycznym- Czy wiesz, która jest godzina?[a wracamy późno do budy z wieczornej imprezki;)];
Pytanie w sensie pragmatycznym- Interesują mnie wycieczki do Egiptu?(a jesteśmy w agencji turystycznej i określamy co wzbudza nasze zainteresowanie-w tedy biuro to wie co ma przedstawić takiej osobie).
Analiza- analizujemy treść pytania w celu uzyskania odpowiedzi. Czynimy to przez schemat odpowiedzi(tkzw. datum questionis)
Schemat odpowiedzi jest to funkcja zdaniowa, której treść wyznaczana jest przez partykułę pytajną oraz treść pytania.
Np.:
Czy Jan kocha Zosię? Odpowiedź: Tak, Jan Kocha Zosię; Nie, Jan nie kocha Zosi.
Jest to zmienna(x)-czyli niewiadoma pytania. Może ona przyjąć 2 wartości.
Zbiór wartości niewiadomych pytania-jest to zakres niewiadomej tego pytania.
Gdy występuje partykuła dlaczego lub inna podobnie brzmiąca to datum questionis nie da się określić, bo go nie posiada takie pytanie z taką partykułą(są możliwe tu różne schematy odpowiedzi-jest ich kilka).
Np.:
dlaczego...?;
Co sądzisz o..?
Logiczna analiza pytań występująca w procesach komunikacji(są to różne podziały pytań):
Pytania rozstrzygnięcia i pytania dopełnienienia(pytanie do uzupełnienia):
Pytania zamknięte i otwarte:
To pytanie, które nie posiada swojego schematu odpowiedzi.
To pytanie, które posiada swój schemat odpowiedzi.
Relacje jakie zaczadzą między tymi rodzajami pytań:
Każde pytanie rozstrzygnięcie jest pytaniem zamkniętym a pytanie dopełnienie może być pytaniem zamkniętym(np.: Kto odkrył Amerykę?), jak i pytaniem otwartym w innym wypadku(np.: Dlaczego egzamin z logiki jest prosty?)
Pytanie zamknięte.
Pytanie dopełnienie. Pytanie otwarte. Pytanie rozstrzygnięcie.
Pytanie proste i złożone:
Chodzi nam o uzyskanie 2 lub więcej informacji.
Chodzi nam o uzyskanie 1 informacji.
Np.:
Kto i kiedy odkrył Amerykę?
Odpowiedź- Krzysztof Kolumb, 1492r.
Kto widział wypadek i udzielił odpowiedniej pomocy poszkodowanemu?
Pytanie właściwie i niewłaściwie postawione:
[Możemy wyróżnić też inne podziały pytań: podchwytliwe, złośliwe, pozorne, retoryczne, sugerujące(te ostanie będą nas interesować. Są to pytania gdzie następuje nakierowanie pytanego na udzielnie danej odpowiedzi. W treści pytania możemy podać pewne informacje, których pytany nie wiedział lub zapomniał i w tedy będzie to sugestia dotycząca faktów. Np.: Czy oskarżony miał na sobie długi skórzany płaszcz?; Możemy też użyć określeń o pozytywnym lub negatywnym zabarwieniu emocjonalnym lub ocennym i tym samym wpływamy na osobę pytaną-będzie to sugestia dotycząca ocen lub stosunku tej osoby względem czegoś. Np.: Czy w najbliższych wyborach parlamentarnych będziesz głosował na SLD?, Czy w najbliższych wyborach parlamentarnych będziesz głosował na komuchów z SLD?, Czy w najbliższych wyborach parlamentarnych będziesz głosował na mafię z SLD?;))].
[Dyrektywy(normy prawne):
Podał je Hans Kelsen.
Są to treści(zachowania) ludzkie, które mogą być przedmiotem regulacji prawnej. Normy mogą mieć więc dowolną treść, ale muszą odwoływać się do 2 zasad: To co zakazane nie może być nakazane; nie można wymagać świadczeń niemożliwych do zrealizowania(imposibillum nulla obligatio est).
Np.: Każdy człowiek powinien umrzeć. Nie może być normą prawną bo narusza w/w reguły.
Treścią normy prawnej może być więc tylko takie zachowanie, które może być zrealizowane przez człowieka ze względu na jego wolę].
[Na gruncie pytań:
Sensowność pytania-gdy stawiamy na serio pytanie. W tedy po stronie adresata ma być możliwość pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na to pytanie.
Pytania rozstrzygamy przez następujące kwestie:
pozytywne założenie pytania - stwierdzenie, z którego wynika, że przynajmniej jedna odpowiedź na pytanie jest prawdziwa i negatywne założenie pytania - stwierdzenie, z którego wynika, że istnieje przynajmniej 1 fałszywa odpowiedź. Np.: Kto odkrył Amerykę?-pozytywne założenie pytania bo ktoś przecież tą Amerykę odkrył, negatywne założenie pytania-nikt nie odkrył Ameryki; Kto jest aktualnym królem Polski?- nie można udzielić tu odpowiedzi prawdziwej bo pozytywne założenie pytania jest fałszywe bo Polska nie ma króla; Która liczba parzysta jest podzielna przez 2?- nie możemy udzielić fałszywej odpowiedzi bo nie ma takiej liczby bo wszystkie parzyste są podzielne przez 2.;
pytanie właściwie i niewłaściwie postawione.]
I tu trzeba w końcu powiedzieć na czym one polegają;):
Pytanie niewłaściwie postawione:
To pytanie gdzie pozytywne lub negatywne założenie pytania jest fałszywe, mylne.
Np.:
Kto jest aktualnym królem Polski?
Wg. Ziembińskiego i innych prof. nie należy mówić o pozytywnym i negatywnym założeniu pytania tylko o samym założeniu pytania- jest to twierdzenie, które zakładamy stawiając na serio dane pytanie.
Dlaczego tak jest? Cóż jest tak dlatego, że występują pytania obarczone błędem podwójnego (wielokrotnego) pytania. Np.: Panie sędzio czy przestał już pan brać łapówki?
Odpowiedź nie może być 2 znaczna:
-Nie-bo nigdy ich nie brałem,
-Nie-bo nie biorę już.
Czy lubisz dzieci Jana?
Odpowiedź nie może być 2 znaczna:
-Nie-bo nie lubię,
-Nie-bo Jan nie ma dzieci.
Oznaczają wiec 2 sprzeczne materie tego pytania.
Według Kazimierza Ajdukiewicza były by to pytania właściwie postawione. Nie możemy jednak ich dokładniej przeanalizować z tego pkt. widzenia dlatego trzeba było stworzyć inną „lepszą” definicję tego pojęcia.
Podsumowanie:
Pytanie właściwie lub niewłaściwie postawione jest uzależnione od założenia pytania.
Kategorie charakteryzujące pytania niewłaściwie postawione(jest ich 5):
Fałszywe pozytywne założenie pytania-nie możliwa jest odpowiedź prawdziwa na to pytanie(Np.: Kto jest aktualnym królem Polski?);
Fałszywe negatywne założenie pytania-nie możliwa jest odpowiedź fałszywa na to pytanie(Np.: Która liczba parzysta jest podzielna przez 2?);
Pytania obarczone błędem podwójnego(wielokrotnego)pytania-(Np.: Czy przestałeś się już upijać?- właściwe tylko wtedy, gdy założenie jest zgodne z prawdą);
Pytanie nie pozwalające na rozstrzygnięcia-[Np.: Czy lubisz dzieci Jana?(pytanie rozstrzygnięcie 2 członowe)- w przypadku, gdy ten nie ma dzieci; Czy Wisła przepływa przez Kraków czy Wrocław, czy przez Gdańsk?(pytanie rozstrzygnięcie wieloczłonowe)-wybrać można jedno, co jest niewłaściwe)];
Pytanie nie pozwalające na dopełnienie(uzupełnienie)- [Np:. Jak na imię mają dzieci Jana?(pytanie zamknięte); Co sądzisz o ich wychowaniu?(pytanie otwarte)- w przypadku, gdy Jan dzieci nie posiada].
Odpowiedź na pytanie niewłaściwie postawione-to odpowiedź znosząca błędne założenie pytania.
3. Pytania egzaminacyjne z tej materii(przykład):
Scharakteryzuj następujące pytanie:
Kto ostatnio utopił laptopa?- Podaj przykład odpowiedzi całkowitej wprost i częściowej na to pytanie. Swoją odpowiedź uzasadnij i objaśnij następujące pojęcie...
Charakteryzacja tego pytania polega na rozstrzygnięciu kilku zagadnień:
Czy jest to pytanie rozstrzygające czy pytanie dopełnienie?(jest to pytanie dopełnienie, bo zaczyna się od partykuły Kto czyli innej niż czy);
Czy jest to pytanie zamknięte czy otwarte?(jest to pytanie zamknięte- bo jest osoba co utopiła tego laptopa-czyli niewiadoma pytania-w naszym przykładzie pan Zbigniew Z.);
Czy jest to pytanie proste czy złożone?(jest to pytanie proste bo wymaga udzielenia 1 informacji);
Czy jest to pytanie właściwie czy też niewłaściwie postawione?(jest to pytanie właściwie postawione bo ktoś to zrobił-założenie pytania jest więc zgodne z prawdą).
1
Są to pytania, które zaczynają się od innej partykuły niż czy.
Są to pytania zaczynające się od
partykuły pytajnej czy(również należy
pamiętać o intonacji). Są 2 rodzaje tych pytań:
2 członowe-istnieją 2 wzajemnie sprzeczne odpowiedzi: Tak... v Nie...;
wieloczłonowe-istnieje kilka odpowiedzi przeciwnych względem siebie. Np.: Czy Paryż leży nad Sekwaną, Loarą, Wisłą?