GENEZA WOJNY TROJAŃSKIEJ
Aby zrozumieć wydarzenia opisane w Iliadzie - poemacie o dziejach wojny trojańskiej (Ilion to po grecku Troja) - należy cofnąć się w czasie znacznie wcześniej, do wesela księcia tesalskiego Peleusa i pięknej boginki Tetydy. Na wesele zaproszono wszystkich bogów poza Eris, boginią niezgody. Zeus znając jej kłótliwy charakter, nie kazał jej posyłać zaproszenia. W pewnym momencie Eris jednak zjawiła się nieoczekiwanie na weselu - przyszła, aby się zemścić. Rzuciła na stół biesiadny złote jabłko z napisem „Dla najpiękniejszej”. Pomiędzy boginiami zakotłowało się, każda chciała, aby to ją ogłoszoną „tą najpiękniejszą”. Najgłośniej domagały się: Hera, Atena i Afrodyta. Każda chciała mieć jabłko dla siebie. Zeus rozsądził, że sędzią sporu pomiędzy boginiami będzie młody pasterz, Parys: której on przyzna złote jabłko, ta je mieć będzie.
Parys był synem Priama, króla Troi, miasta leżącego na wybrzeżu Azji Mniejszej. Na kilka dni przed jego urodzeniem jego matka, Hekabe, miała sen, że wydała na świat płonącą żagiew, od której spłonęło całe miasto. Wróżbici orzekli, że syn, którego urodzi, stanie się przyczyną zagłady państwa. Noworodka oddano więc pasterzom, aby go wynieśli między wąwozy i tam porzucili. Tak też się stało, ale w parę dni później jeden z owych pasterzy, przechodząc obok miejsca, gdzie zostawiono dziecko, ujrzał, jak niedźwiedzica własną piersią karmiła Parysa. Wzruszył się i zabrał chłopaka do domu. Pasąc trzody przybranego ojca wyrósł Parys na ślicznego pasterza, nic nie wiedział o swym królewskim pochodzeniu.
Gdy boginie przybyły do niego na „sąd”, każda obiecywała mu co innego, zależnie od swej profesji. Hera - władzę królewską, Atena - mądrość, a Afrodyta - najpiękniejszą kobietę świata, Helenę, żonę Menelaosa, króla Sparty. Parys bez wahania oddał złote jabłko Afrodycie.
Niedługo po tym wydarzeniu urządzono w Troi publiczne igrzyska. Parys stanął do zawodów, a odniósłszy zwycięstwo tak zjednał wszystkich urodą i wdziękiem, że wzięto go na dwór królewski. Po kilku dniach odkryła się tajemnica jego pochodzenia. Stary król Priam płakał z radości, płakała Hekabe, zapomniano o złej wróżbie i przyjęto go Parysa do grona książąt. Teraz młodzieniec mógł wykonać z dawna planowany zamiar. Dobrał sobie świtę dworzan i podążył statkiem do Sparty.
Na dworze spartańskim podejmowano gościa bardzo serdecznie, Menelaos przyjął królewicza trojańskiego z honorami. Tymczasem Parys porwał Menelaosowi jego żonę Helenę i odjechał z nią do Troi. W całej Grecji zawrzało na wieść o tym, jak zamorski barbarzyńca podeptał święte prawa gościnności. Ogłoszono wojnę. Naczelne dowództwo objął Agamemnon, brat Menelaosa. Grecy przybiwszy do brzegów Azji wysłali do Troi Odyseusza i Menelaosa żądając wydania Heleny. Trojańczycy odmówili wydania dziewczyny i zaczęła się wojna....
Wojna trojańska trwała dziewięć lat. Akcja „Iliady” obejmuje ostatni rok trwania walk, od momentu sporu Achillesa z Agamemnonem w sprawie Bryzeidy do pogrzebu Hektora.
Achilles i Hektor - charakterystyka porównawcza
Achilles i Hektor są najdzielniejszymi herosami z dwóch walczących ze sobą obozów: Greków i Trojańczyków. Achilles jest synem Peleusa i boginki Tetydy. Jest najwaleczniejszym i najsilniejszym z Greków. Nadludzką siłę zawdzięcza swojej matce, Tetydzie, która, gdy był niemowlęciem, zanurzyła całe jego ciało w Styksie. Zanurzając go w rzece trzymała go za piętę, stąd jest to jedyny słaby punkt Achillesa. Hektor nie mógł poszczycić się boskim pochodzeniem, był za to synem króla. Obaj herosi słynęli z niezwykłego męstwa, piękna, siły i waleczności. Obaj wspaniale walczyli, każdy w obronie swojej ojczyzny, każdy z nich gotów oddać za nią życie....
Mimo nadludzkiej siły, wspaniałej muskulatury i niemożności zranienia go Achilles twarz ma piękną, delikatną, prawie dziewczęcą. Hektor zaś był bardzo męski, dobrze zbudowany.
Achilles słynie ze swojego gniewu, uporu, porywczości i zapalczywości. Najpierw wszedł w konflikt z Agamemnonem, który zabrał mu jego brankę Bryzeidę i urażony dumą postanowił nie uczestniczyć w walkach z Trojańczykami, a nawet skłonił przez matkę Tetydę Zeusa, aby im pomógł. Widać w jego postępowaniu zbytnią pewność siebie i butę. Achilles uważał się za lepszego od innych, szczycił się swoimi możliwościami. Nie był wstanie zrezygnować ze swojego gniewu, z osobistej urazy, dla dobra państwa. Trwał w swym postanowieniu bardzo długo, aż do momentu śmierci swego przyjaciela Patroklesa. To wydarzenie wytrąciło go zupełnie z równowagi, jego gniew był nie do opanowania. Podczas pojedynku z Hektorem, zabójcą swojego przyjaciela, nie okazał wrogowi ani krztyny litości. Mimo próśb Trojańczyka, aby ten nie bezcześcił jego ciała, Achilles z satysfakcją przebija jego kostki, przywiązuje do rydwanu i na oczach zrozpaczonego Priama obwozi dookoła murów miasta. Jest Achilles więc osobą nieopanowaną, mściwą i okrutną.
Hektor jest osobą zdecydowanie bardziej opanowaną niż jego przeciwnik. Stara się nie ulegać emocjom i postępować rozważnie, opanowywać w sobie nienawiść do przeciwników. Mimo że wiedział, jak ogromne niebezpieczeństwo grozi mu podczas pojedynku z Achillesem, postanowił walczyć z nim w momencie, gdy wszyscy inni żołnierze uciekli do miasta. W swoim postępowaniu cechuje się więc honorem i odwagą. Hektor jest również bardzo przywiązany do rodziny - wzruszająca jest scena, w której żegna się ze swoją żoną Andromachą i ich synkiem.
Achillesa, mimo jego wad, rekapituluje jednak wiele cech pozytywnych. Wielokrotnie w Iliadzie widzimy jego miłość do najbliższych. Płacze, gdy Agamemnon odbiera mu jego Bryzidę, co świadczy o jego głębokim przywiązaniu i miłości do kochanki. Gniew po śmierci Patroklesa to także wynik miłości do przyjaciela. Znajdziemy także w utworze wiele miejsc, w których ujawnia się wrażliwość Achillesa. Jest to przede wszystkim ból i smutek po uprowadzeniu jego branki Bryzeidy, którą prawdziwie kocha oraz rozpacz po stracie ukochanego przyjaciela, Patroklesa. Wrażliwość herosa ujawnia się także, gdy przychodzi do niego król Priam, prosząc o oddanie zwłok zabitego przez Achillesa Hektora. Achilles wzrusza się cierpieniem starca i rezygnuje z zemsty. ...
Obu bohaterów można uznać za postaci tragiczne. Hektor decydując się na walkę z Achillesem wiedział, że przegra, że przeciwnik jest silniejszy, a poza tym sprzyjają mu bogowie. Aby ocalić honor musiał jednak stanąć do walki. Poczynaniami Achillesa także rządzi fatum, z którym nie ma jak walczyć - najpierw traci Bryzeidę, potem Patroklesa. Ostatecznie także zginie, trafiony strzałą w piętę, i podzieli los swojego przeciwnika Hektora.
STRESZCZENIE
Uwagi odnośnie nazw własnych, pojawiających się w tekście Iliady:
W tłumaczeniu Kazimiery Jeżewskiej stosowane są zamiennie następujące określenia:
- Grecy - Achajowie - Danajowie - Argiwowie;
- Agamemnon - Atryda (ponieważ jego ojcem był Atreus);
- Menelaos - Atryda (ponieważ jego ojcem był Atreus);
- Achilles - Peleida (ponieważ jego ojcem był Peleus);
- Apollo(n) - Fojbos;...
Pieśń I - Zaraza. Gniew
Utwór rozpoczyna się inwokacją do muzy z prośbą o natchnienie. Pierwszy wers zapowiada już temat utworu:
„Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peleusa” |
W oryginale pierwszy wers brzmi:
„Ménin aéjde, theá, Peléiadeo Achiléos” |
Tematem „Iliady” jest więc gniew Achillesa - najpierw z powodu odebrania mu przez Agamemnona jego branki Bryzeidy, później z powodu śmierci jego ukochanego przyjaciela, Patroklesa. Pieśń I szczegółowo omawia przyczyny owego gniewu, który zaostrzył się, jak pisze narrator, w momencie kłótni Agamemnona z Achillesem.
Do kłótni herosów podburzył Apollo, który zagniewany na Agamemnona zesłał zarazę na wojsko greckie. Bóg mścił się za swojego kapłana Chryzesa, któremu Agamemnon odebrał córkę i wziął ją sobie jako brankę. Stary kapłan prosił dowódcę greckiego o zwrócenie mu ukochanego dziecka, Agamemnon jednak nie chciał się zgodzić. Wtedy właśnie Chryzes zwrócił się z prośbą do Apolla o pomoc. Apollo ulitował się nad swym sługą i zaczął wybijać najpierw bydło greckie, a potem greckich żołnierzy. Zaraza ta trwała dziewięć dni, dnia dziesiątego Achilles (za radą Hery, przejętej widokiem umierających Greków) zebrał żołnierzy na naradę. Podczas narady doszło do kłótni między Agamemnonem i Achillesem. Achilles optował za oddaniem Chryzesowi jego córki, aby ocalić Greków przed zarazą. Agamemnon nie chciał rezygnować ze swojej branki. Ostatecznie się zgodził, postanowił jednak wynagrodzić sobie stratę i odebrał Achillesowi jego brankę, Bryzeidę. Znieważony Achilles postanowił wycofać się z walki przeciw Trojańczykom (w czym uparcie trwał) i poprosił swoją matkę, boginię Tetydę, o wstawiennictwo u Zeusa. Tetyda udała się na Olimp i wpłynęła na Zeusa, aby pomógł Trojańczykom.
Pieśń II - Sen. Próba. Katalog okrętów
Zgodnie z obietnicą Zeus zaczyna pomagać Trojańczykom. Zsyła na Agamemnona sen, który skłania go do podjęcia szturmu na Troję.
Pieśń III - Przysięgi. Widok z muru. Pojedynek Aleksandra z Menelaosem
Doszło do bitwy między Achajami i Trojańczykami. W pewnym momencie bitwa została przerwana. Ogłoszono zawieszenie broni celem stoczenia pojedynku między Menelaosem i Parysem - głównymi sprawcami wojny. Pojedynek miał rozstrzygnąć o losie wojny - kto wygra, dostanie za żonę Helenę i łupy, a wojna się zakończy. Pojedynek zakończyłby się zwycięstwem Menelaosa, ale w rozstrzygającym momencie Afrodyta pomogła Parysowi i uniosła go do komnat Heleny. Grecy poczuli się oszukani interwencją bogini, stwierdzili, że pojedynek został wygrany przez Menelaosa i zażądali wydania Heleny, co oczywiście nie nastąpiło. Trojańczycy postępują więc niehonorowo....
Pieśń IV - Złamanie przysiąg. Agamemnona przegląd wojsk
Pieśń rozpoczyna się naradą bogów na Olimpie. Hera i Atena, które popierają w wojnie Greków, wchodzą w konflikt z Zeusem. Atena zstępuje z Olimpu i namawia Trojańczyka Pandara do wypuszczenia strzały w stronę Menelaosa. Strzała rani Greka, ale nie zabija go. Zawieszenie broni zostaje zerwane, a Grecy czują się oszukani. Dalsza część pieśni opisuje przegląd wojsk greckich.
Pieśń V - Waleczne czyny Diomedesa. Pieśń VI - Pożegnanie Hektora z Andromachą
Bitwa znowu wrze, w walce szczególnie wsławia się Diomedes. Trojańczycy chcą przebłagać nieprzychylną im Atenę i dlatego wysyłają do Troi Hektora w roli posłańca, aby uprosił matkę (królową Hekabe) i inne kobiety trojańskie o modlitwy do bogini. W mieście Hektor spotyka także Parysa z Heleną i swoją żonę Andromachę i małego synka Astyanaksesa. Następuje wzruszająca scena pożegnania Hektora z Andromachą, pełna złych przeczuć co do dalszych losów Troi.
Pieśń VII - Pojedynek Hektora z Ajasem. Pogrzeb poległych
Bitwa słabnie. Dochodzi do kolejnego pojedynku, znowu nierozstrzygniętego, tym razem Hektora z Ajaksem. Następuje kolejne zawieszenie broni celem pogrzebania poległych. Grecy korzystają z tego, obwarowując swój obóz.
Pieśń VIII - Przerwana bitwa
Zeus zakazuje bogom ingerencji w walkę. Bitwa wybucha ponownie, Trojanie spychają Achajów aż do ich okrętów nad morzem. Po zapadnięciu zmroku nie wracają już do miasta, ale biwakują przy ogniskach.
Pieśń IX - Poselstwo do Achillesa. Prośby.
Wobec zagrożenia klęski Achajowie wysyłają do Achillesa poselstwo prosząc, aby wziął udział w bitwie. Achilles odmawia....
Pieśń X - Doloneja
Pieśń ta opisuje nocny wypad greckich zwiadowców, Odyseusza i Diomedesa, do obozu Trojańczyków. Wypad ten kończy się sukcesem: schwytaniem i zamordowaniem Trojańczyka Dolona, który udał się na zwiad do obozu Greków, oraz wymordowaniem napadniętych we śnie sojuszników Trojan.
Pieśń XI - Świetne czyny Agamemnona
Ranek, bitwa znowu się rozpoczyna, tym razem uczestniczy w niej sam Agamemnon. Po licznych zwycięstwach, zraniony, musi usunąć się z pola bitwy. Wśród Greków jest jeszcze wielu innych rannych. Widząc to z daleka, spod swego namiotu Achilles wysyła na miejsce bitwy swojego przyjaciela Patroklesa, aby dowiedział się, kto jest ranny.
Pieśń XII - Bitwa o mur. Pieśń XIII - Bitwa przy okrętach. Pieśń XIV - Oszukanie Zeusa. Pieśń XV - Powtórne odparcie ataku od okrętów
Kolejne pieśni opisują dalsze etapy bitwy: Trojańczycy forsują mur (pieśń XII), potem walka toczy się już u samych okrętów greckich (pieśń XIII). W sytuacji ogromnego zagrożenia dla Greków Hera uwodzi i usypia Zeusa, aby odwrócić jego uwagę (Pieśń XIV), Zeus jednak po jakimś czasie budzi się i przywraca Trojańczykom przewagę. Są oni już bardzo bliscy zwycięstwa, w pieśni XV Hektor na greckim okręcie i prosi o pochodnię, aby tym samym odciąć wrogom drogę ucieczki.
Pieśń XVI - Pieśń o Patroklesie
Patrokles wyprosił u Achillesa, aby ten pozwolił mu pomóc Grekom podczas bitwy. Achilles zgadza się i przyodziewa przyjaciela w swoją zbroję, pouczając go jednak, aby jedynie odparł atak Trojańczyków spod okrętów. Patroklesowi walka idzie znakomicie, Trojańczycy widząc zbroję Achillesa uciekają przed herosem. Zapalony w walce dociera aż do murów Troi i ginie z ręki Hektora.
Pieśń XVII - Bohaterskie czyny Menelaosa
Nad zwłokami Patroklesa wybucha zażarta walka, Menelaosowi (za namową Hery) udaje się uratować jego ciało, ale zbroję Achillesa zabiera Hektor.
Pieśń XVIII - Sporządzenie zbroi Achillesa
Achilles dowiaduje się o śmierci ukochanego przyjaciela i bardzo rozpacza z tego powodu. Zapomina o obrazie, jakiej doznał od Agamemnona i postanawia wziąć udział w walce, aby pomścić śmierć Patroklesa. Tetyda pociesza syna i wyrusza do kuźni Hefajstosa, aby prosić go o wykucie dla syna nowej, jeszcze lepszej zbroi. Opis wykonywania zbroi Achillesa, a zwłaszcza jego tarczy, jest bardzo dokładny. Tarcza składa się z pięciu warstw, każda warstwa przedstawia inną scenę z życia Greków. Wszystkie sceny są w ruchu, jakby tarcza była magiczna. Poszczególne warstwy przedstawiają:
1. Obraz ziemi, nieba i morza, wędrówka słońca, gwiazdy (wymiar kosmiczny)
2. Dwa piękne miasta. W pierwszym odbywają się gody weselne. Drugie to Troja, atakowana przez Greków.
3. Życie rolników w trzech porach roku - pole, na którym odbywają się żniwa, winnica oraz pastwisko z wołami.
4. Życie pasterzy - łąka.
5. Morze (Okeanos), otaczające wszystkie obrazy....
Po wykonaniu tarczy Hefajstos wykuł jeszcze pancerz, hełm ze złotą kitą i nagolenice.
Pieśń XIX - Achilles wyrzeka się gniewu
Dochodzi do pojednania się Achillesa z Agamemnonem, co jednak nie wpływa na pragnienie zemsty herosa za zmarłego przyjaciela.
Pieśń XX - Bitwa bogów
Rozpoczyna się ostatnia bitwa „Iliady”, w której za zgodą Zeusa biorą udział także bogowie. Achilles dokonuje w czasie bitwy walecznych czynów, mordując wielu wrogów.
Pieśń XXI - Walka nad rzeką
Pieśń opisuje walkę Achillesa z bogiem rzeki opływającej Troję - Skamandrem.
Pieśń XXII - Śmierć Hektora
Achilles po wielu stoczonych walkach dociera do murów Troi. Tu czeka na niego Hektor, który jako jedyny nie schronił się za murami miasta. Priam błaga syna, aby nie narażał się na śmierć i schronił się w Troi, Hektor chce jednak stawić czoła Achillesowi. Jednak i jemu brakuje odwagi, ucieka przed Achillesem, trzykrotnie okrążając mury miasta. Decyduje się na walkę z Achillesem dopiero po interwencji Ateny, która przybiera postać jego brata Deifoba i namawia go do walki. Atena dodatkowo wspiera duchowo Achillesa w walce. Hektor proponuje, aby zwycięzca pojedynku postąpił godnie z ciałem zmarłego przeciwnika, Achilles odmawia. Rozpoczyna się pojedynek. Herosi walczą najpierw na włócznie, potem na miecze. Achilles zadaje Hektorowi śmiertelną ranę w szyję. Hektor umierając prosi Achillesa, aby nie dopuścił do zbezczeszczenia jego ciała, Achilles jednak odmawia i pastwi się nad ciałem zmarłego przeciwnika, przebijając mu na wylot stopy, przywiązując je do kół rydwanu i objeżdżając mury Troi. Ojciec Hektora, Priam, oraz jego matka, Hekabe widząc tak bezczeszczone ciało syna rozpaczają.
Pieśń XXIII - Igrzyska na cześć Patrokla
Pieśń opowiada o pogrzebie Patroklesa i igrzyskach wyprawionych na cześć zmarłego.
Pieśń XXIV - Pogrzeb Hektora
Po zapadnięciu zmroku do Achillesa przybywa Priam, błagając o wydanie ciała syna. Oferuje za nie tyle złota, ile ono waży, rzuca się przy tym do nóg Achillesa. Wzrusza Achillesa wspomnieniem jego własnego ojca i skłania go do wydania ciała. Taki jest kres gniewu Achillesa. Trojańczycy grzebią swego najdzielniejszego wojownika, Hektora.
HOMER - PROBLEMY Z BIOGRAFIĄ
O Homerze wiemy bardzo niewiele, a problemy z odtworzeniem jego biografii potęgowane są podejściem starożytnych dziejopisów do kwestii biografii ważnych postaci. W starożytności po prostu wierzono, że Homer istniał (co dziś nie jest już takie oczywiste) - i to wystarczało. Poza tym biografowie tamtego okresu uważali, ze biografia im barwniejsza, tym lepsza, a prawda historyczna nie jest aż taka ważna.
Zachowało się ze starożytności siedem fantastycznych żywotów Homera, wszystkie napisane stosunkowo późno, około II-III w. p.n.e., autorstwa między innymi Herodota i Plutarcha. Z nich to właśnie ukazuje się obraz Homera jako ślepego śpiewaka natchnionego przez Muzę. Pochodzenie pierwszego w dziejach pisarza jest nieznane, siedem miast-państw kłóci się o prawo do nazwania Homera swoim rodakiem. Wspomniane fantastyczne żywoty Homera mówią o jego boskim pochodzeniu - był rzekomo synem nimfy i boga Melesa.
Wieloznaczne jest imię poety - „Homer”. U Jończyków oznaczało ono po prostu „ślepiec”, w języku greckim „homeros” oznacza zakładnika. Gdzie indziej występuje uzasadnienie etymologiczne „towarzysz” lub „spajacz”, „zbieracz”, „składacz”, co bliskie jest greckiemu określeniu „twórcy”, czyli „poety”. I tak właśnie - po prostu „poeta”, bez żadnych dodatków - nazywali Homera nieraz Grecy przez całą starożytność. Jego imię mogło być więc tylko symbolem.
Oprócz źródeł na wpół fantastycznych istnieją także świadectwa historyczne o Homerze, nie zawsze jednak można wierzyć w ich autentyczność. Jedyną pewną informacją jest fakt, że Homer żył około połowy IX wieku p.n.e. Jego autorstwo „Iliady” i „Odysei” nie jest oczywiste, w obu poematach ani razu nie pojawia się imię autora, tradycja jednak właśnie jemu przypisuje autorstwo dwóch wielkich eposów.
Kwestia homerycka
Z postacią Homera wiąże się tzw. kwestia homerycka. W XVII w. we Francji zaczęto zastanawiać się nad rzeczywistym, historycznym istnieniem Homera. Uważano, iż autorstwo Iliady i Odysei można przypisać wędrownym poetom, zawodowym śpiewakom - tzw. aojdom. Przypuszczano, iż eposy mogły powstać w X w. przed Ch. w postaci twórczości ustnej, spisane zaś miały być dopiero w VI w. przed Ch. w Atenach. Współcześnie przyjmuje się, iż ze względu na zwartą kompozycję i jednolitość stylistyczną autorem dział musiał być jeden człowiek - Homer.- - -