Wpływ czynników środowiskowych i społecznych na zdrowie populacji obszarów zurbanizowanych jest nadal stosunkowo mało poznany. Dotychczasowe badania miały zazwyczaj charakter przekrojowy i porównawczy. Pod względem ekologicznym środowisko miejskie (biorąc pod uwagę różnice ze środowiskiem wiejskim) charakteryzują następujące czynniki:

— mniejsze zróżnicowanie gatunkowe biocenozy,

— większa możliwość kontaktu z drobnoustrojami chorobotwórczymi,

— specyficzny bioklimat obszarów zurbanizowanych,

— większe zanieczyszczenie środowiska,

— większe wytwarzanie odpadów gospodarczych i przemysłowych,

— większe zapotrzebowanie na wodę, energię, żywność,

— zagęszczenie populacyjne,

— większa presja stresów psychospołecznych.

Obszary miejskie charakteryzują się przede wszystkim stosunkowo większym zanieczyszczeniem fizycznym i chemicznym środowiska. Są one pochodną emisji przemysłowej, komunikacji samochodowej, większego nagromadzenia powierzchni śmieci na jednostkę, odpadów, ścieków itp.

Warunki przebywania na obszarach zurbanizowanych sprzyjają chorobowości i umieralności. Dotyczy to zwłaszcza chorób nowotworowych, gruźlicy, rozedmy, astmy i różnych stresowych zaburzeń funkcji psychicznych.

ZANIECZYSZCZENIA WÓD

Szczególne znaczenie dla zdrowotności populacji miejskiej ma zaopatrzenie w wodę. Jakość wody spożywczej na wsi uzależniona jest głównie od zabezpieczenia indywidualnych ujęć (studni) przed zanieczyszczeniami biologicznymi.

W miastach, w komunalnej sieci wodociągowej to zagrożenie występuje rzadko dzięki stosowaniu uzdatniania wody, a zwłaszcza chlorowania. Używane środki dezynfekcyjne mają jednak skutki uboczne z powodu powstawania halogenowych pochodnych, które mogą mieć różne subkliniczne i kliniczne działania.

Najczęstsze przyczyny zagrożeń dla zdrowia w skali globalnej to:

— niedożywienie, żywienie jakościowo niewłaściwe,

— zanieczyszczona woda spożywcza i dla celów higienicznych, złe warunki sanitarne, nieprzestrzeganie zasad higieny osobistej,

— niewłaściwe zachowanie seksualne,

— alkohol (choroby i wypadki),

— praca zawodowa (choroby i wypadki),

— palenie tytoniu,

- choroby związane z otyłością (zwłaszcza nadciśnienie tętnicze i cukrzyca),

— hipokinezja,

— narkomania, lekomania,

— zanieczyszczenia chemiczne powietrza atmosferycznego.

psychofizyczne i psychospołeczne nieprawidłowości w środowisku, wywołujące często reakcje stresowe są bardzo istotnym czynnikiem chorobotwórczym. W medycynie pracy wyróżnia się trzy grupy chorób, które mogą powstać jako efekt narażenia zawodowego. Są to choroby zawodowe, choroby związane z wykonywaniem zawodu i choroby parazawodowe.

Czynniki ryzyka zdrowotnego

1. Społeczno środowiskowe:

• ubóstwo

• niski status społeczny

• stresogenna praca

• zanieczyszczenia środowiska pracy

• dyskryminacje

• znaczne zróżnicowanie hierarchiczne (dochody, ogólna zasobność, autorytet, status społeczny)

2. Psycho- społeczne

• izolacja społeczna

• brak wsparcia społecznego

• niewielkie powiązania społeczne

3. Wynikające z zachowań osobniczych:

• palenie tytoniu

• zła dieta

• brak aktywności fizycznej

• nadużywanie alkoholu, leków i narkotyków

Pracodawca zobowiązany jest poinformować pisemnie pracownika o wszystkich zagrożeniach, zagrożeniach także o istniejącym ryzyku zawodowym, gdyż na każdym stanowisku ono istnieje.

Istnieje kilka grup czynników, które mogą zagrażać zdrowiu i życiu w środowisku pracy m.in.: czynniki mechaniczne, chemiczne, psychofizyczne i biologiczne, ich skutki oraz sposoby przeciwdziałania.

Źródła ryzyka zdrowotnego związanego z pracą są różnorodne. Najpoważniejsze dotyczą materialnego środowiska pracy. Środowisko to może być przede wszystkim źródłem wypadków (urazów) spowodowanych czy to przez maszyny, urządzenia lub ich elementy (np. pasy transmisyjne), czy to przez samo ?podłoże? miejsca pracy (nierówne powierzchnie, progi) lub jego zanieczyszczenie (np. plamy oleju). Ryzyko zdrowotne może być spowodowane także czynnikami fizycznymi tego materialnego środowiska

Pojęcia związane z zagrożeniami mechanicznymi

Wypadek bezurazowy- należy przez to rozumieć nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w związku z pracą i nie spowodowało śmierci, urazów lub pogorszenia stanu zdrowia pracujących

Zagrożenie - potencjalne źródło szkody. Termin „zagrożenie” może być uszczegółowiony z podaniem jego pochodzenia np. zagrożenie mechaniczne albo charakteru oczekiwanej szkody np. zagrożenie cięciem. W myśl tej definicji zagrożenie istnieje stale podczas zgodnego z przeznaczeniem użytkowania maszyny np. ruch niebezpiecznych części przemieszczających się itp. albo może wystąpić nieoczekiwanie np. zagrożenie zgnieceniem w wyniku, niezamierzonego/nieoczekiwanego uruchomienia, wyrzucenia części w wyniku pęknięcia itp.. 
Sytuacja zagrożenia - sytuacja, w której osoba jest narażona, co najmniej na jedno zagrożenie. Narażenie może spowodować szkodę natychmiast lub po pewnym czasie.

Strefa zagrożenia (strefa niebezpieczna) - każda strefa wewnątrz i/lub wokół maszyny, w której osoba może być narażona na zagrożenie.

Ryzyko - kombinacja prawdopodobieństwa wystąpienia szkody i ciężkości tej szkody. 

Ocena ryzyka - całkowity proces obejmujący łącznie analizę i ocenianie ryzyka.

Szkodliwe czynniki zagrożeń biologicznych w środowisku pracy, są to takie mikro- i makroorganizmy oraz takie struktury i substancje wytwarzane przez te organizmy, które występując w środowisku pracy wywierają szkodliwy wpływ na organizm ludzki i mogą być przyczyną chorób pochodzenia zawodowego.

Klasyfikacja szkodliwych czynników biologicznych

Grupa 1 zagrożenia

Czynniki, przez które wywołanie chorób u ludzi jest mało prawdopodobne.

Grupa 2 zagrożenia

Czynniki, które mogą wywoływać choroby u ludzi, mogą być niebezpieczne dla pracowników, ale rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.

Grupa 3 zagrożenia

Czynniki, które mogą wywoływać u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.

Grupa 4 zagrożenia

Czynniki, które wywołują u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników,

a rozprzestrzenienie czynników w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj nie istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.

W stosunku do osób narażonych zawodowo czynniki biologiczne mogą wykazywać działanie zakaźne, alergizujące, toksyczne, drażniące i rakotwórcze. 
Największe znaczenie ma działanie zakaźne i alergizujące 

Zagrożenia mechaniczne to ogólne określenie tych czynników fizycznych, które mogą być przyczyną urazów powodowanych mechanicznym działaniem na człowieka różnych elementów. Do podstawowych zagrożeń mechanicznych zaliczamy: zgniecenie, zmiażdżenie, przecięcie lub odcięcie; wplątanie; wciągniecie lub pochwycenie; uderzenie; przekłucie lub przebicie; starcie lub obtarcie; wytrysk cieczy o wysokim ciśnieniu (zagrożenie wytryskiem) a także poślizgnięcia  i potknięcia. 
Zagrożenia mechaniczne występują praktycznie we wszystkich technologiach i procesach pracy.

Zagrożenia mechaniczne dominują zwłaszcza w technologiach i procesach stosowanych w budownictwie, w produkcji metali i wyrobów z metali, w produkcji maszyn i urządzeń, w transporcie i gospodarce magazynowej a także w handlu i naprawach. 

Zagrożenia mechaniczne mogą być stwarzane przez: 

1. Przemieszczające się maszyny oraz transportowane przedmioty

2. Ruchome elementy

3. Ostre, wystające elementy, chropowate elementy

4. Padające elementy

5. Płyny pod ciśnieniem

6. Śliskie, nierówne powierzchnie

7. Ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia, dostępy)

8. Położenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoża (praca na wysokości oraz w zagłębieniach)inne, np. zwierzęta.

Czynniki chemiczne mają niekorzystny wpływ na organizm ludzki. Działają one toksycznie, drażniąco, uczulająco, a także rakotwórczo. Wchłaniają się do organizmu różnymi sposobami: przez drogi oddechowe, przez skórę i błony śluzowe oraz przez przewód pokarmowy. Każdego roku dochodzi do kilku śmiertelnych wypadków uduszenia przez gazy. Dochodzi do nich przez nieprawidłowe zastosowanie instrukcji pracy, niedostateczne przeszkolenie i nadzór, nieodpowiednie systemy kontroli.

Stres w pracy:

lęk i brak poczucia bezpieczeństwa wpływają negatywnie na zdrowie w każdym okresie życia

Stres osłabia ukł. odpornościowy

zwiększa ryzyko chorób ukł. sercowo - naczyniowego

zwiększa ryzyko zachorowań na depresję

CO nas stresuje w pracy?

• praca zmianowa, pośpiech/ monotonia

• adaptacja do nowych technologii

• przeciążenie lub niedociążenia pracą

• niejasne lub sprzeczne oczekiwania przełożonych wobec pracowników

• nadmierna odpowiedzialność

• złe stosunki międzyludzkie

Stres w miejscu pracy zwięksa ryzyko:

- występowanie bólów krzyża

- chorób ukł. krążenia

Stwierdzono, że nieodpowiednie wynagrodzenie za włożony wysiłek w pracę prowadzi do zwiększenia ryzyka wystąpienia chorób ukł. krążenia, czyli praca która nie daje odpowiedniego wynagrodzenia finansowego i / lub psychicznego wpływa niszcząco na zdrowie.

Bezrobocie:

Negatywny wpływ zaczyna się juz w chwili, gdy ludzie czują, że ich zatrudnienie jest zagrożone.

Bezrobocie ma największy wpływ na zdrowie psychiczne

Skutki zdrowotne bezrobocia:

lęk i depresje

poczucie utraty zdrowia

wzrost ryzyka chorób serca

Wsparcie społeczne w pracy:

Ludzie, którzy doznają mniejszego wsparcia mają:

• gorsze samopoczucie

• częsciej chorują na depresje

• cechuje ich wieksza niepełnosprawnosć w przebiegu choroby przewlekłej

• istnieje większe ryzyko powikłań ciążowych

Zjawisko mobbingu wśród nauczycieli

Badania w krajach Europy Zachodniej pokazują, że nauczyciele stanowią grupę zawodową szczególnie narażoną na zjawisko mobbingu w pracy.

Nic dziwnego, że przy piętnasto- dwudziestoprocentowym bezrobociu pracownicy są poddawani mobbingowi i wszelkim możliwym formom wyzysku, że regułą jest płacenie części wynagrodzenia i to z ogromnym opóźnieniem, że w wielu (nawet państwowych!) zakładach pracy pracowników nie zapoznaje się z treścią regulaminu i zakresu pracy albo też składa się on z jednego zdania: „wykonywać wszelkie polecenia przełożonych”.

PRZECIĄŻENIE ILOŚCIOWE PRACĄ

znaczny wysiłek fizyczny w pracy

zaskakiwanie zadaniami - „co chwilę coś nowego”

narzucone przez maszynę lub inne osoby tempo pracy

praca w pośpiechu

praca pod presją czasu

nagłe i znaczne ilości pracy do wykonania - „zrywy w pracy”

ciągłe zmiany w pracy

zbyt dużo pracy do wykonania - zabieranie pracy do domu, ciągła praca w nadgodzinach, zbyt mała ilość etatów w zakładzie

PRZECIĄŻENIE JAKOŚCIOWE PRACĄ

konieczność zachowania czujności przez cały czas pracy wykonywanie zadań trudnych i skomplikowanych umysłowo odpowiedzialność za ludzi odpowiedzialność za mienie dużej wartości konieczność wyboru „mniejszego zła”, dylematy moralne

konieczność podejmowania decyzji o znacznych możliwych konsekwencjach

NIEDOCIĄŻENIE JAKOŚCIOWE PRACĄ

wykonywanie prostych, powtarzalnych, monotonnych czynności praca wysoce zautomatyzowana

praca poniżej możliwości

OGRANICZONY ZAKRES KONTROLI NAD PRACĄ

sztywne, niezmienne godziny lub czas pracy niemożność przerwania pracy w razie potrzeby niemożność decydowania o sposobie wykonania zadania praca pod presją innych osób ciągłe zmiany warunków, sposobu, organizacji, miejsca pracy brak wiedzy nt. celu pracy - poczucie bycia „trybikiem w maszynie”

brak informacji nt. efektów pracy - poczucie wykonywania „pracy bez sensu”

NIEJASNOŚĆ PEŁNIONEJ ROLI ZAWODOWEJ

brak wiedzy nt. przydzielonych obowiązków nieznany zakres odpowiedzialności brak wiedzy nt. sposobu wykonywania pracy (np. brak szkoleń wstępnych, wprowadzenia w obowiązki)

konieczność „samo zatrudnienia się” w dotychczasowym miejscu pracy

KONFLIKT ROLI ZAWODOWEJ

niespójne, sprzeczne, zmienne wymagania przełożonych wzajemnie sprzeczne oczekiwania ze strony różnych osób: przełożonych, klientów, współpracowników kontakty z „niezadowolonymi” klientami konieczność kooperacji z wieloma podmiotami wpływ pracy na życie rodzinne -praca w nadgodzinach, częste lub długie wyjazdy służbowe, niemożność sprawowania opieki nad dzieckiem ciągła dyspozycyjność niski prestiż społeczny pracy lub zawodu brak możliwości awansu, rozwoju, podwyżki

praca poniżej aspiracji

FIZYCZNE WARUNKI PRACY

hałas na stanowiskach lub w pomieszczeniach pracy zbyt wysokie temperatury zbyt niskie temperatury nieprzyjemne lub uciążliwe zapachy na stanowiskach pracy

obecność na stanowiskach pracy substancji łatwopalnych, wybuchowych, drażniących, żrących lub trujących

---