wyk 1

Makroekonomia - abstrahując od szczegółowych różnic pomiędzy poszczególnymi elementami gospodarki skupia się tylko na kilku kluczowych relacjach zachodzących pomiędzy wielkościami zespalającymi całą gospodarkę.

Wielkości te nazywane są agregatami ekonomicznymi i obejmują m.in. stopę inflacji, stopę procentową, deficyt handlu zagranicznego, inwestycje, stopę bezrobocia, deficyt budżetowy, PKB, konsumpcje, oszczędności itp.

Makroekonomia traktując te agregaty jako zmienne bada wewnętrzne związki jaki pomiędzy nimi zachodzą. Do badań tych włącza również podmioty gospodarcze.

wyk 2

Ustroje gospodarcze

Ustrój gospodarczy stanowią te reguły prawne, które przesądzają o tym komu oraz jakie przysługują prawa do posiadania oraz te jakie może lub musi wykonywać gospodarcze czynności.

Prawo do posiadania jakiegoś dobra - kto legalnie jest albo może zostać jego właścicielem.

Czynnością gospodarczą jest działanie, którego bezpośrednim rezultatem staje się bądź zmiana sytuacji gospodarczej bądź zapobieżenie zajścia takiej sytuacji ( zmiany).

Czynności gospodarcze:

• zastrzeżone (zakazane dla obywateli)

• nakazane

• uniemożliwione

Ustrój etatystyczny i liberalistyczny.

[RYSUNEK WYKRES]

Liberalizm gospodarczy to pogląd zgodnie z którym tym lepiej dla społeczeństwa i dla funkcjonowania gospodarki im mniej czynności gospodarczych zastrzeżonych jest dla instytucji lub przedsiębiorstw państwowych, a więcej dostępnych każdemu obywateli oraz im mniej jest czynności nakazanych. Zatem gospodarka liberalna to taki typ gospodarki, w którym postulat liberalizmu wprowadzony jest w życie czyli ilość czynności gospodarczych zastrzeżonych dla państwa jest wysoce ograniczony.

Ustrój jest bardziej etatystyczny, a gospodarka bardziej zetatyzowana im więcej czynności gospodarczych jest w niej zastrzeżonych wyłącznie dla instytucji i przedsiębiorstw finansowych oraz im więcej jest czynności nakazanych.

Gospodarka zcentralizowana(nakazowa) i rynkowa.

Gospodarka zcentralizowana jest w wysokim stopniu zetatyzowana. Tak ważne dziedziny jak banki; wielkoprodukcyjne przedsiębiorstwa produkcyjne i rolne; handel zagraniczny; hurt; detal są w rękach państwa.

Jednak wysoki stopień etatyzacji nie jest wyróżnikiem gospodarki zcentralizowanej.

Wyróżnikiem tym jest pewien szczególny rodzaj nakazu i zakazu.

Nakazem tym była konieczność realizacji dyrektyw.

Dyrektywa nakładała na przedsiębiorstwo obowiązek prowadzenia działalności w dziedzinach i rozmiarach określonych przez władze i sposobem przez te władze wymaganym.

Zakaz - nie wolno zaopatrywać się poza rozdzielnikiem.

Rozdzielnik jest to wydane przez władzę zezwolenie na nabycie określonych ilości czynników produkcji.

Wejście na tory gospodarki rynkowej ma miejsce wówczas, gdy nastąpi likwidacja nakazów wykonywania dyrektyw gospodarki i zakazu zaopatrywania się w czynniki wytwórcze poza rozdzielnikiem.

Celem przedsiębiorstwa staje się maksymalizacja zysku, samodzielnie określa ono asortyment produkcji, negocjuje ceny z dostawcami i odbiorcami wybiera kooperantów itd.

[RYSUNEK WYKRES]

Ustrój klasowy i bezklasowy.

Z ustrojem klasowym mamy do czynienia wtedy, gdy jakaś część ludności objęta jest na mocy prawa większą liczbą zakazów prowadzenia i nakazów wykonywania czynności gospodarczych w porównaniu z pozostałą częścią społeczeństwa

[RYSUNEK WYKRES]

[wykład 03]

Ustrój kapitalizm i socjalizm

Rozróżnienie tych ustrojów wymaga rozróżnienia kategorii własności. Jednak właściciele danego dobra można być w różny sposób. Wyróżniamy trzy stopnie własności w zależności od uprawnień przysługujących posiadaczowi.

Istnieją, bowiem 3 najważniejsze grupy tych uprawnień:

1. Prawo do sprzedaży dobra lub nieodpłatnego przekazania osobie fizycznej lub prawnej.

2. Prawo do prowadzenia przy użyciu danego dobra działalności gospodarczej, której sensem jest uzyskanie określonej nadwyżki ekonomicznej

3. Prawo do użytkowania dobra w granicach jego fizycznych możliwości.

Z gospodarką kapitalistyczną mamy do czynienia wówczas, gdy większość dóbr gospodarczych jest bądź na mocy prawa może być własnością prywatną.

Przy czym własność ta obejmuje przynajmniej pierwszą i drugą grupę uprawnień

Z kolei ustrój ma charakter socjalistyczny wtedy, gdy większość dóbr gospodarczych jest własnością bądź państwową bądź prywatną lecz w tym ostatnim przypadki ograniczoną jedynie do pierwszej grupy uprawnień.

Ustrój demokracja i dyktatura (sposób stanowienia prawa)

Ustroje te różnią się od siebie, bo nie są skutkiem istniejących reguł prawnych, lecz związane są ze stanowieniem prawa.

Z ustrojem demokratycznym mamy do czynienia wówczas, gdy całe społeczeństwo lub klasa uprzywilejowana wyposażona jest w mechanizmy wyborcze za pomocą, których może wpływać na charakter prawa gospodarczego może zmieniać obwiązujące zakazy i nakazy, a także rozszerzać albo ograniczać uprawienia właścicieli.

Jeżeli możliwości te nie istnieją i stanowienie praw odbywa się z pominięciem tych mechanizmów wówczas ustrój gospodarczy ma charakter dyktatorski.

[RYSUNEK - TABELKA]

E - ustrój etatystyczny

L - ustrój liberalny

C - centralnie zarządzanie

R - gospodarka rynkowa

B - ustrój bezklasowy

K - ustrój klasowy

- - > próby transformacji systemowej w Polsce Ludowej

--- >transformacje systemowe w Polsce 90'

Tworzenie dochodu narodowego

Dochód narodowy jest końcowym efektem działalności gospodarczej społeczeństwa w jakimś czasie.

Proces tworzenia nadwyżki ekonomicznej ma charakter ponad ustrojowy skupiają się w nim wszystkie istotne cechy gospodarcze, czyli walory jakościowe i struktura rodzajowa dóbr składających się na dochód narodowy odzwierciedlają stan zachowania danej gospodarki.

Dochód narodowy jest podstawowym źródłem konsumpcji może być również traktowany jako wskaźnik dobrobytu ludności.

Z kolei obserwacja dynamiki pozwala sobie wyrobić pogląd o prężności ekonomicznej gospodarki w procesie reprodukcji.

Wszystko to powoduje, iż dochód narodowy jest centralnym punktem zainteresowań polityki i teorii gospodarczej we wszystkich współczesnych systemach ustrojowych.

Dochód narodowy jest bogactwem społeczeństwa; wszystkie kraje dążą do jego pomnażania.

Nie należy jednak fetyszować(gloryfikować) jednostronnego ilościowego wzrostu gospodarczego traktującego stopę wzrostu dochodu narodowego niemal jako podstawowy cel gospodarki i podporządkowującemu mu inne procesy i wielkości.

Wyróżnić można 2 zunifikowane metody rachunku dochodu narodowego:

• metoda MPS (Material Product System)

• metoda SNA (System of National Accounts)

Metoda MPS

W metodzie tej dochód narodowy jest rezultatem nakładów pracy żywej w sferze produkcji materialnej, czyli stanowi on nowo wytworzoną wartość przez społeczeństwo w jakimś okresie.

Jest on produktem globalnym, a u jego podstaw leży pojęcie pracy produkcyjnej.

Za pracę produkcyjną uznaje się wszelką działalność ludzką potrzebną do realizacji procesu produkcji niezależnie od tego czy od jego wyniku powstaną nowe przedmioty czy, też zwiększenia ulegnie wartość wcześniej wytworzonych dóbr.

W tym drugim przypadku chodzi o usługi produkcyjne (materialne) tj. transport, łączność, usługi magazynowe, usługi związane z przechowywaniem, opakowania.

Wszelka działalność prowadzona poza tą sferą bez względu na znaczenie dla społeczeństwa określona była jako działalność nieprodukcyjna.

Rozdzielenie pracy produkcyjnej od nieprodukcyjnej nie jest łatwe. Trudności powstają przy ocenie, niektórych rodzajów pracy w przedsiębiorstwie produkcyjnym gdzie podział tej pracy i specjalizacji są bardzo rozwinięte.

W celu rozwiązania tych problemów metoda MPS posługuje się kategorią robotnika łącznego, za jakiego uznaje się wszystkich zatrudnionych w przedsiębiorstwie produkcyjnym.

Każdy rodzaj pracy niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstwa traktowany jest jako produkcyjny nie zależnie od tego czy świadczący ją przykłada bezpośrednio rękę do wytwarzania nowych dóbr czy też nie.

Zatem o zakwalifikowaniu danej pracy do sfery produkcyjnej decyduje miejsce jej wydatkowania, a nie jej charakter.

[wykład-04]

Podstawą do obliczenia dochodu narodowego są wg MPS podmioty zakwalifikowane do sfery materialnej, czyli jednostki gałęzie bądź gałęzie sfery produkcyjnej osiągają efekty ekonomiczne stanowiące ich wkład w tworzenie produktu globalnego i dochodu narodowego.

I II

I - koszty materialne stanowiące część wartości produkcji przeniesioną przez zużyte środki produkcji.

Te rzeczowe, czyli materialne koszty produkcji nazywane są wartością przejętą czy też wartością przeniesioną.

II - produkcja czysta będąca wartością nowo wytworzoną przez pracowników danej gałęzi czy też

przedsiębiorstwa.

Produkcja czysta jest, zatem wartością dodatnią do wartości uprzedmiotowionych przejętych z zewnątrz i w gałęzi przetworzonych.

Dochód narodowy można, więc zdefiniować jako sumę produkcji czystych wszystkich przedsiębiorstw sfery produkcji materialnej.

Produkcję globalną można również przedstawić pod kątem jej przeznaczenia.

W ujęciu tym składa się z produkcji końcowej oraz obrotów wewnętrznych (wew. gałęziowych).

(Qw - obroty wewnętrzne)

Produkcja końcowa nie może być dobrą miarą osiąganych efektów, bowiem zawiera w sobie wartość zużytych surowców i materiałów pochodzących z poza gałęzi.

Produkcję końcową musimy „oczyścić” odejmując od niej środki zużyte w produkcji, a przejęte z innych gałęzi.

(Qz - obroty zewnętrzne reprezentują wartości środków zużytych z poza gałęzi)

W ten sposób dochodzimy do produkcji czystej będącej odpowiednikiem dochodu narodowego na szczeblu przedsiębiorstwa czy też gałęzi.

Dochód narodowy możemy zdefiniować jako tę część produktu globalnego, która pozostaje po potrąceniu środków materialnych zużytych na jego wytworzenie.

Jeszcze inaczej można obliczyć dochód narodowy korzystając z pojęcia produktu finalnego.

Produkcja finalna obejmuje te dobra, które nie podlegają dalszemu przetworzeniu, a przeznaczane są na konsumpcję bądź inwestycje.

Suma produkcji finalnej daje nam produkt finalny. Stanowi on rzeczowe ujęcie dochodu narodowego i jego wartość w skali całej gospodarki narodowej jest równa wartości dochodu narodowego.

3. Wartość przeniesiona + produkcja czysta

/--------------------------\

2. Wartość przeniesiona + produkcja czysta

/-------------------------\

1. Produkcja czysta

Dochód narodowy wg metody MPS możemy liczyć:

1. Jako sumę produkcji czystej wszystkich gałęzi sfery materialnej;

2. Jako część produktu globalnego pozostającą po potrąceniu środków materialnych zużytych na jego wytworzenie

3. Jako sumę dóbr finalnych przeznaczonych na konsumpcję i inwestycję w danym roku.

Wszystkie te metody dają identyczny wynik.

Związki pomiędzy produkcją globalną, czystą i finalną w gałęzi gospodarki.

Produkcja globalna gałęzi [1]
[2] obroty wew. gałęziowe Qw	Koszty materiałów
[3] obroty zewnętrzne Qz
[4] amortyzacja
[5] {5=1-2} Produkcja końcowa Pk
[6] {6=5-3} Produkcja czysta brutto
[7] {7=6-4} Produkcja czysta netto
[8] produkcja finalna

Metoda SNA

Metoda SNA wywodzi się z koncepcji zawartych w pracach Valerasa i Marshala.

Wg nich dochód narodowy nie jest związany z konkretną produkcją dóbr materialnych.

Powstaje on jako rezultat działalności gospodarczej różnego typu. W konsekwencji każda praca, za którą uzyskuje się wynagrodzenie w postaci pieniężnej uznawana jest za pracę produkcyjną tworzącą dochód narodowy.

Za taką pracę uznaje się pracę zatrudnionych w administracji państwowej, w obronie wewnętrznej, zewnętrznej, wojsko, w kulturze, oświacie zdrowiu itp.

Dochód narodowy wg SNA powstaje według wyniku 3 czynników produkcji - ziemi, pracy i kapitału i równa się sumie dochodów powstałych w wyniku usług świadczonych przez te czynniki

[wykład 05]

Dochód narodowy brutto - suma wszystkich dochodów osiąganych przez wszystkich członków społeczeństwa.

Dochód narodowy netto wg cen czynników produkcji.	Elementy osobistych dochodów ludności.	Dyspozycyjny dochód ludności (-) podatki.	Osobiste dochody ludności.
Narzuty na świadczenia socialne	Podatki
Podatki	Pensje i płace
Nierozdzielone dochody	Dochody właścicieli przedsiębiorstw
Pensje i płace
Dochody właściceli przedsiębiorstwa				Dochody z tyt. innych czynników produkcyjnych
Dochody ludności z tyt. innych czynników produkcji
Dochody państwa z tyt. własności środków produkcji.
Dochody typu transferów

Odejmując od osobistych dochodów ludności podatek bezpośredni otrzymujemy dyspozycyjny dochód ludności.

Jednak dochód narodowy nie jest tylko sumą wszystkich dochodów indywidualnych ludności. Wielkość tę, bowiem uzupełnić należy o dochody przedsiębiorstw prywatnych, które powstają w wyniku prowadzonej przez nie działalności, a do ludności nigdy nie trafiają.

Najważniejsze z nich to dochody niepodzielne(nierozdzielne) przeznaczone na cele inwestycyjne lub zwiększanie stanu środków obrotowych, a także podatki bezpośrednie płacone z dochodów przedsiębiorstw.

Aby od dochodów prywatnych przejść do pojęcia dochodów w sensie dochodu narodowego trzeba je skorygować poprzez odjęcie dochodów nie pochodzących z działalności gospodarczej i dodanie dochodów instytucji i przedsiębiorstw państwowych oraz narzutów na świadczenie socjalne.

Narzuty na świadczenia socjalne traktowane są jako część dochodów uzyskiwanych przez czynniki produkcji, jakim jest praca.

Wyjaśnienia wymaga różnica między cenami czynników produkcji, a cenami rynkowymi. Dochód narodowy w cenach czynników produkcji określany jest przez wielkość, jaką producenci towarów i usług otrzymali za swoje usługi.

Natomiast dochód narodowy w cenach rynkowych określa wielkość, jaką za te same produkty i usługi zapłacili konsumenci.

Wynika z tego, że dochód narodowy wg cen rynkowych różni się od dochodu narodowego wg cen czynników produkcji o dwa elementy:

1. O wysokość tzw. podatków pośrednich, które powodują, że cena płacona przez konsumenta jest wyższa w porównaniu z ceną wytwórcy.

2. O wielkość tzw. subsydiów, które podnoszą dochody czynników produkcji ponad sumy faktycznie płacone przez konsumentów.

Wariant obliczania dochodu narodowego wg cen rynkowych używany jest do wszelkiego rodzaju analiz związanych ze zmianami poziomu życia. Natomiast system cen wyników produkcji pomocny jest przy badaniu zmian rozmiarów produkcji.

Obok powyższych pojęć wyróżniamy Produkt Krajowy Brutto, który jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terenie kraju niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.

PKB > PNB

- ? export kapitału zagranicznego zysku z ich działalności w Polsce jest większy od krajowych przychodów - transfery dominują -

lub PKB < PNB

PKB = PNB

Rola cen w agregacji dochodu narodowego (DN):

• DN może być liczony jedynie wartościowo, bowiem każdy z produktów wchodzących w jego skład ma swoją cenę.

• Przy agregacji dochodu możemy stosować bieżące ceny rynkowe, jakie ukształtowały się w danym kraju w danym okresie; bądź ceny niezmienne przyjęte z „jakiegoś roku”.

• W zależności od celów analizy korzystamy z jednego bądź z drugiego rodzaju cen.

• Ceny bieżące służą głownie do podziału dochodu narodowego oraz do określania równowagi gospodarczej.

• Ceny stałe z kolei wykorzystywane są do analizy tempa wzrostu dochodu narodowego.

[wykład 06]

Podział dochodu narodowego:

1. Y=C+I

2. Y=YD=C+S

3. C+I=Y=C+S

4. I=S

5. Y=C+I+G

6. GS=G+TR

7. YD=Y-TA+TR

8. C+S=YD=Y-TA+TR

9. Y=C+S+TA-TR

10. C+I+G=Y=C+S+TA-TR

11. S-I=G-TA+TR

G+TR>TA

G+TR<TA

G+TR=TA

12. Y=C+I+G+B

13. C+S=YD=Y-TA+TR-P+L

14. C+I+G+B=Y=C+S+TA-TR+P-L

15. S-I=G+TR-TA+B+L+P

16. Y=C+I+G+B+Ex-Im

17. Y=C+I+G+B+NX

18. C+I+G+B+Ex=C+S+TA-TR+P-L+Im

19. S-I=(G+TR-TA)+(B+L-P)+NX

20. C+I+G+B+NX=Y=YD+TA-TR-P+L=C+S+TA-TR+P-L

Objaśnienie:

Y - d chód narodowy wytworzony G - rząd

YD - dochód do dyspozycji B - bank

C - konsumpcja TA - podatki

S - oszczędności P - płatności

I - inwestycje TR - transfery rządowe

L - kredyty (udzielane pożyczki) NX - saldo handlowe (różnica pomiędzy Ex, a Im)

Proces gospodarczy uwidacznia się w szeregu efektach znajdujących wyraz w wielkości dochodu narodowego.

Stanowią one podaż.

Dobra i usługi wchodzące w skład podaży służą zaspokojeniu popytu, który obejmuje:

1. Wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych (konsumpcja).

2. Wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw (inwestycje).

3. Zakupy dóbr i usług dokonywane przez instytucje państwa szczebla centralnego i lokalne zarówno rządowe jak i samorządowe.

4. Zakupy dóbr i usług dokonywane przez banki.

5. Zakupy dóbr i usług realizowane przez podmioty zagraniczne(export).

Załóżmy, iż w gospodarce funkcjonują jedynie gospodarstwa domowe oraz przedsiębiorstwa nie ma banków, rządów i jest to gospodarka zamknięta.

Jeżeli gospodarka obejmuje tylko te dwa podmioty to wśród składników popytu wyróżnić można jedynie dwa: konsumpcje i inwestycje. [form. 1]

Na wielkość konsumpcji {c} w form. 1 składają się dobra zużyte przez gospodarstwa domowe, nabyte od innych podmiotów gospodarczych.

W analizie tej abstrahujemy od samoobsługowej działalności gospodarstw domowych.

Inwestycje to obok zakupu dóbr i usług przeznaczonych na cele inwestycyjne także wartość tych dóbr, których przedsiębiorstwa nie zdołały sprzedać, i które stanowią część zapasów.

Konsumpcja i inwestycje występujące w form. 1 dotyczą fizycznego wykorzystania dóbr i usług stanowiących składniki podaży.

A zatem pojęciem inwestycji nie są np. objęte zakupy papierów wartościowych, akcji, obligacji itp.

Rozróżnienie pomiędzy dobrem konsumpcyjnym, a inwestycyjnym wynika z tego, kto dokonuje zakupów.

Przy założeniu funkcjonowania dwóch podmiotów cały dyspozycyjny dochód {YD} pozostaje do dyspozycji tych podmiotów.

Mogą one wykorzystać go na cele konsumpcyjne bądź oszczędzić. [form. 2]

Porównując form. 1 i 2 uzyskujemy form. 3.

Lewa strona form. 3 prezentuje składniki popytu w gospodarce składającej się tylko z przedsiębiorstw i z gospodarstw domowych.

Prawa strona pokazuje sposób alokacji dochodu.

Form. 3 pozwala na przedstawienie kolejnej istotnej zależności sprowadzającej się do stwierdzenia, że w gospodarce zamkniętej bez wydatków rządowych i bez instytucji bankowych oszczędności są równe inwestycji. [form. 4]

Wprowadzamy do analizy kolejny składnik dochodu - rząd. Chodzi to o zakupy dóbr i usług przez instytucje państwa różnego szczebla w tym inwestycje samorządowe.

Zakupy te mają charakter inwestycji infrastrukturalnych (budowa drób, szpitali itp.), inwestycji związanych z obroną narodową i ochroną porządku publicznego, a także z ochroną środowiska naturalnego.

Włączenie do analizy zakupów rządowych spowodowało, iż form.1 przybierze postać form. 5

Aby dokonywać zakupów rząd musi mieć określone dochody w tym celu nakładane są na inne podmioty podatki.

Podatki te zmniejszają dochody będące do dyspozycji przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.

Zakupy rządowe nie wyczerpują jednak pojęcia wydatki rządowe. Wydatki te obok zakupów obejmują również transfery [form. 6]

Transfery w tej analizie obejmują zarówno kwoty przeznaczone z budżetu na płace urzędników państwowych, środki służące wspomaganiu niektórych przedsiębiorstw - subwencje, a także wspieraniu gospodarstw domowych (zasiłki dla bezrobotnych, renty, emerytury).

O ile podatki zmniejszają dochody będące do dyspozycji przedsiębiorstw i gospodarstw domowych to transfery dochody te zwiększają [form. 7]

Dochód dyspozycyjny stanowi sumę tego, co przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na konsumpcję oraz oszczędności [form. 8]

Po jej przekształceniu otrzymujemy form. 9.

Porównując form. 5 i 9 otrzymujemy form. 10.

Lewa strona form. 10 przedstawia składniki popytu składającej się z gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i rządu.

Strona prawa wyraża rozdział dochodów pomiędzy różne cele.

Wykorzystując form. 10 możemy zapisać form. 11.

Po lewej stronie form. 1 mamy różnicę pomiędzy oszczędnościami, a inwestycjami.

Strona prawa jest wyrazem deficytu budżetowego, nadwyżki budżetowej bądź wyrazem równowagi budżetowej.

Szczególnie istotną jest sytuacja deficytu budżetowego - wartość zakupów rządowych i transferów jest większa od popytu z podatkiem.

Jeżeli założymy, iż nadwyżki wydatków na dochodami budżet nie może pokrywać zwiększoną emisją pieniądza to jedynym sposobem pozostaje pożyczenie pieniędzy od gospodarstw domowych (sprzedaż obligacji państwowych). W konsekwencji część oszczędności {s} zamiast być wykorzystana na inwestycje zostaje udostępniona rządowi w celu pokrycia jego wydatków.

Im większy deficyt budżetowy tym mniejsza część oszczędności może być przeznaczona na inwestycje.

[wykład 07]

(c.d.)

Kolejnym składnikiem popytu, który włączamy do analizy są zakupy dóbr i usług dokonywane przez banki. Ich włączenie powoduje, iż form. 5 przybiera postać form. 12, w której B oznaczają zakupy rządowe.

Banki nie tylko dokonują zakupów dóbr i usług, ale także przede wszystkim dokonują z jednej strony transferów środków finansowych na rzecz innych podmiotów głównie w postaci kredytów, a z drugiej strony otrzymują wpłaty z tytułu zobowiązań tych podmiotów wobec banków.

Oznaczając transfery bankowe jako L, a wpłaty R możemy zapisać form. 13, a następnie form. 14.

Podobnie jak w form. 10 lewa strona form. 14 zawiera różne składniki popytu, prawa natomiast wyraża rozdział dochodów pomiędzy poszczególne cele.

Przekształcając form. 14 otrzymujemy form. 15 podobną do form. 11.

Form. 15 informuje o związkach między możliwościami przeznaczania oszczędności gospodarstw domowych i przedsiębiorstw na inwestycje, a sytuację budżetu i systemu bankowego.

Im większy deficyt i im większe potrzeby kredytowe w stosunku do zobowiązań innych podmiotów wobec banków tym mniejsza część oszczędności może być przeznaczona na inwestycje przy założeniu, że nie jest możliwe korzystanie z dodatkowych emisji pieniądza czy to w celu wyrównywania deficytu budżetowego czy też zwiększenia udzielonych kredytów.

Cała dotychczasowa analiza prowadzona była przy założeniu zamkniętego charakteru gospodarki.

Brak importu i exportu oznacza, że dochód wytworzony przez podmioty z danej gospodarki jest równy dochodowi, który pomiędzy te podmioty jest podzielony (dochód wytworzony= dochód podzielony).

Uchylamy założenie o nie występowaniu exportu i importu wprowadzamy, zatem ostatni ze składników, jakim są zakupy dóbr i usług dokonywanych przez podmioty zagraniczne.

Exportowi zawsze musi towarzyszyć import, czyli zakupy dóbr i usług od podmiotów zagranicznych. Dlatego w podziale dochodu narodowego uwzględnić należ nie sam export, ale różnicę między eksportem, a importem określoną jako export, ale różnicę między eksportem, a importem określoną jako saldo obrotów handlu zagranicznego bądź też export netto.

Dw = Dp Im > Ex Ex > Im

Dw ≠ Dp (przy exporcie i imporcie) Dw < Dp Dw > Dp

Nadwyżka exportu nad importem oznacza zmniejszenie dochodu dzielonego przez podmioty krajowe w stosunku do dochodu przez nie wytwarzanego.

Sytuacja druga, w której import jest większy od eksportu powoduje, iż podmioty krajowe zużywają więcej dóbr i usług niż więcej wytwarzają.

Uwzględnienie handlu zagranicznego powoduje, iż form. 12 przybiera postać form. 16 oraz form. 17.

Na jej podstawie można zapisać form. 18.Po lewej stronie zawarte są wszystkie składniki popytu, a strona prawa z kolei sumuje różne elementy wykorzystania dochodu.

Przekształcając form. 18 otrzymujemy form. 19. Jej lewa strona zawiera różnicę pomiędzy oszczędnościami, a inwestycjami przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Po stronie prawej zobrazowana jest sytuacja w zakresie budżetu, nawias drugi przedstawia sytuację systemu bankowego, a wielkość NX odzwierciedla sytuację w sferze handlu zagranicznego.

Tak, więc im większy deficyt budżetowy i nadwyżka kredytów nad dochodami wynikającymi z zobowiązań innych podmiotów wobec banków oraz im większa nadwyżka exportu nad importem to tym mniejsza część oszczędności przedsiębiorstw i gospodarstw domowych może być przeznaczona na inwestycje.

Podsumowując dotychczasową analizę dochodu narodowego prowadzoną z punktu widzenia składników popytu oraz rozdziałów dochodu krajowych podmiotów gospodarczych można zapisać form. 20.

Jej lewa strona wyraża popyt równy wielkości podaży i równy dochodowi narodowemu.

Dochód narodowy równa się dochodowi dyspozycyjnemu powiększonego o podatki zobowiązania wobec banków, a pomniejszonemu o transfery z budżetu państwa i kredyty bankowe.

Dochód dyspozycyjny dzieli się na konsumpcję i oszczędności.

Dochód narodowy jako miernik i poziom dobrobytu danego społeczeństwa

Dochód narodowy nie jest doskonałym miernikiem poziomu życia. (?)

Liczony w statystyce na głowę mieszkańca posiada szereg wad:

1. W poszczególnych krajach może być bardzo nierównomierny podział dochodu mała grupa osób może zawłaszczać większość dochodów;

2. Dochód narodowy nie uwzględnia tzw. samoobsługi;

3. W rachunku dochodu narodowego nie uwzględnione są dochody szarej strefy;

4. Sposób ustalania kursów walutowych;

5. Sposób liczenia dochodu (metoda MPS lub SNA).

T: Wzrost gospodarczy i jego podstawowe modele wzrostu.

Jeżeli dochód narodowy w roku Tn jest większy od dochodu narodowego w roku T1 to mówimy, ze w okresie T1Tn dokonał się wzrost gospodarczy.

Jeżeli dochód narodowy w roku Tn jest mniejszy od dochodu narodowego w roku T1 to mówimy, iż w gospodarce wystąpiła recesja gospodarcza.

Z kolei brak zrostu oraz spadku poziomu dochodu w okresie T1-Tn określamy jako stagnację gospodarczą.

W praktyce korzystamy z kategorii wskaźnika dynamiki wzrostu gospodarczego. Zapisać go można:

Wzrost gospodarczy oznacza zmianę strumienia dóbr i usług oraz zasobów gospodarczych, a także poprawę relacji ilościowej i podziału dóbr oraz świadczonych usług co prowadzi do poprawy ich jakości i zwiększenie ich ilości przypadających przeciętnie na każdego członka społeczeństwa.

Najważniejszymi elementami wzrostu gospodarczego są czynniki sprawcze powodujące zwiększenie strumieni dóbr i usług. Do tych czynników sprawczych należy zaliczyć czynniki produkcji.

[wykład 08]

W procesie produkcji zaangażowany jest czynnik ludzki, który jest aktywnym pierwotnym czynnikiem wytwórczym.

Obok pracy żywej w procesie produkcji uczestniczy także praca uprzedmiotowiona, która nazywana jest rzeczowym czynnikiem produkcji, a zatem proces produkcji jest wyrazem zespolenia osobowych i rzeczowych czynników produkcji.

W procesie produkcji człowiek wykorzystuje również pewne dobra naturalne - ziemia, powietrze, promienie słoneczne. Spośród nich tylko ziemia traktowana jest jako czynnik produkcji gdyż musi być odtwarzana, uprawniana, czyli podlega gospodarowaniu.

Czynnikami produkcji są tylko te zasoby, które przenoszą swą wartość na wytwarzane dobra i usługi i które wymagają nakładów do ich odtworzenia.

Można, zatem wyróżnić następujące grupy czynników produkcji:

• Zasób siły roboczej;

• Zasób środków trwałych;

• Zasób środków obrotowych;

• Zasób bogactw naturalnych, czyli ziemi.

Komplementarność i niepodzielność czynników produkcji

Ilość i rozmiary zaangażowanych czynników produkcji dla wykonania określonego dobra nie mogą być dowolne.

Pomiędzy czynnikami produkcji zachodzi, bowiem komplementarność oznacza ona, że wyprodukowanie pewnego dobra wymaga określonego zestawu czynników produkcji, z których żaden nie może być zastąpiony innymi.

Jeżeli powyższe zjawisko występuje to mówimy o komplementarności ilościowej.

Między czynnikami produkcji może także zachodzić komplementarność jakościowa, czyli potrzeba zgodności pomiędzy czynnikami produkcji z punktu widzenia jakości.

Komplementarność czynników produkcji może wykluczać lub ograniczać możliwości częściowej wymiany urządzeń produkcyjnych i w konsekwencji hamować modernizację niektórych dziedzin gospodarki.

Ze zjawiskiem komplementarności ściśle wiąże się niepodzielność czynników produkcji.

Dla uruchomienia produkcji niezbędny jest, bowiem nie tylko określony zestaw czynników produkcji, lecz również wielkość użytego zasobu czynnika.

Substytucja czynników produkcji, metody wytwarzania.

Pomiędzy czynnikami produkcji występuje nie tylko komplementarność, ale także substytucja. Można zastąpić czynnik A czynnikiem B w ramach tych samych zespołów czynników (siła robocza → maszyny), a także innego zestawu.

W dowolnym czasie istnieje możliwość wyprodukowania jakiegoś dobra za pomocą różnych metod produkcji. Przez metody te należy rozumieć ilościowe proporcje między różnymi czynnikami wytwórczymi stosowanymi w procesie produkcji. Metody produkcji różnią się proporcją nakładów czynników produkcji bądź przychodów produktu względnie kombinacją obu tych elementów.

Ilość pracy włożonej w proces produkcji oraz ilość zużytych środków trwałych i obrotowych określa się jako nakład. Z kolei ilość uzyskanego produktu nazywa się przychodem danego procesu produkcyjnego.

Jeżeli strumień nakładów zostanie podzielony przez strumień przychodów w określonym czasie to uzyska się jednostkowy nakład albo inaczej mówiąc techniczny współczynnik produkcji.

Stąd też każda określona metoda charakteryzuje się zespołem nakładów jednostkowych oraz współczynników produkcji.

Ogół znanych metod produkcji będących rezultatem wiedzy i postępu technicznego w przeszłości możemy podzielić na następujące grupy:

1. Metody niesprawne

2. Metody równoważne

3. Metody efektywne

Jeżeli w badanej metodzie produkcji nakłady jednostkowe wszystkich czynników są większe niż w pozostałych metodach albo też nakład jednych czynników nie jest mniejszy niż pozostałych to taką metodę nazywamy niesprawną.

Jeżeli dwie lub więcej procesów technologicznych wymaga dokładnie tych samych nakładów poszczególnych czynników produkcji to można powiedzieć, że są to metody równoważne.

Jeżeli w określonej metodzie wytwarzania nakład jednego czynnika produkcji jest większy niż pozostałych, a nakład drugiego czynnika jest mniejszy to taką metodę nazywa się efektywną.

Kierując się tą zasadą dostępne znane metody wytwarzania można przedstawić w postaci krzywej produkcji.

[wykres]

Załóżmy, że efektem, który chcemy uzyskać jest jednostka dochodu narodowego, którą możemy uzyskać z efektywnej metody A.

Metoda B jest metodą niesprawną - wymaga więcej nakładów pracy żywej niż uprzedmiotowionej.

Metoda C jest metodą efektywną - wymaga więcej nakładów pracy uprzedmiotowionej niż zatrudnienia.

Metoda D nie występuje w danym momencie.

Metoda E jest metodą efektywną.

Krzywa produkcji jest to miejsce geometryczne punktów reprezentujących różne alternatywne metody uzyskiwania tego samego jednostkowego efektu użytkowego (jednostka dochodu narodowego).

Krzywa produkcji umożliwia analizę zmian w stopnie substytucji, czyli ∆J/∆Z.

Na jej podstawie można wykazać, iż w rzeczywistości gospodarczej działa prawo rosnącej stopy substytucji.

Określony spadek zatrudnienia rodzi potrzebę coraz większego wzrostu pracy uprzedmiotowionej (zasada stopy substytucji)

Relacje efektywnościowe i zasobowe(zasobochłonności)

Relacje efektywności: Y:P Y:M Y:N

Wydajność pracy Produktywność Efektywność

majątku wykorzystania zasobów

Relacje zasobochłonności: P:Y M:Y N:Y

Pracochłonność Majątkochłonność Surowcochłonność

05-12-2001

Interpretacja wydajności i produktywności

Wydajność pracy - to wolumen pracy wytworzonej przez jednego zatrudnionego gałęzi lub całej gospodarce. W praktyce wolumen wartości pracy obliczany jest w jednostkach wartościowych. Podzielić je można na obiektywne (nie zależne od pracownika), techniczne uzbrojenie pracy, subiektywne ( zależne od cech osobistych). W zależności od potrzeb analizy można dokonać dalszej dezagregacji czynników kształtujących wydajność i wyróżnić czynniki ekonomiczne, techniczno - technologiczne, społeczne, organizacyjne, klimatyczno - środowiskowe itp. Wynika stąd, iż wydajność zależna jest od działania bardzo wielu czynników. W praktyce występują trudności w oddziaływaniu każdego z nich na wzrost gospodarczy. Stąd też wydajność pracy jest wskaźnikiem, który łączy wkład wielu czynników.

Obok wydajności pracy bada się efekt wykorzystania innych czynników produkcji obliczając ich produktywność, nie należy jednak utożsamiać z produkcyjnością. Mierzy się stosunek wart. prod. na jednostkę określonego czynnika bez względu na to jaką rolę odgrywa on w kształtowaniu tej produkcji. Produkcyjność wyraża stosunek wartości produkcji wywołanej tym wynikiem do wartości czy też wielkości tego czynnika.

Modele wzrostu gospodarczego - w zależności od ilości przyjętych założeń modele charakteryzują się różnym stopniem agregacji. Ze względu na ten stopień możemy wyróżnić modele jednoczynnikowe, dwu - i wieloczynnikowe, oraz wektorowe.

M. jednoczynnikowe - w najpopularniejszym modelu jednoczynnikowym zakłada się że jednym wartościowo - twórczym czynnikiem wzrostu gosp. jest praca żywa, zatem dochód nar. Y jest funkcją zatrudnienia.

y = f(z) y = z * w

Do zatrudnienia musimy dołożyć wydajność pracy ^ - delta

^ y / y = ( ^ z / z ) + ( ^ w / w) + ( ^ z * ^ w / z * w)

dynamika ^ y / y stopa zwrotu doch. nar.

Względny przyrost doch. nar. W porównaniu z rokiem poprzednim

^ z / z względny przyrost zatrudnienia w roku t + i₁ w stosunku do roku t

^ w / w ----------------------------------//------------------------------------------

Model, gdzie jedynym czynnikiem jest majątek trwały y = f (F)

Y = F * E

^ y / y = ( ^ F / F) * ( ^ E / E) * ( ^ F * ^ E / FE )

Inwestycyjny model wzrostu Kaleckiego - K. założył, iż podstawowe zwiększenie maj. trw. jest to proces inwestowania, dlatego też istotne staje się zbadanie wpływu inwestycji na tempo wzrostu doch. nar. Na zrealizowanie tego celu K. przyjął nast. założenia:

• Dochód narodowy występuje w kategoriach brutto

• Akumulacja składa się wyłącznie z inwestycji brutto

• Występuję doskonała podzielność aparatu wytwórczego

• Inwestycje w roku t zostają oddane do eksploatacji w roku t +1

^ y / y = i

i => udział inwestycji w doch. narodowym

Wprowadził współczynnik k = I / ^ y, wyraża nakład inwestycyjny brutto poniesiony w roku t, niezbędny do uzyskania w t + i ₁ przyrostu brutto doch. nar. o jednostkę.

i * (1 / k )

1 / k => zawiera informacje, jaki uzyskuje się efekt w postaci przyrostu doch. nar. w wyniku zainwestowania jednej jedn. pieniężnej.

Wielkość współ. k zależy od tego, gdzie inwestujemy i w co inwestujemy, czyli od struktury gałęziowej i rzeczowej nakładów inwestycyjnych.

^ y / y = i * (1 / k ) + u - a u, a => czynniki pozainwestycyjne

u - cząstkowe tempo wzrostu doch. nar. z tytułu szeroko pojętych uprawnień

a - cząstkowe zmniejszenie tempa wzrostu doch. nar. z tytułu zużycia i faktycznego wycofania części zarobku maj. trwałego.

1 / k ^II

p = ^ y /y

p ^II 1 / k

1 / k ^I

p

p ^I

u - a > 0

i i ^I i

Model przyspieszania wzrostu gosp. w warunkach likwidacji bezrobocia.

12-12-2001

W gosp. występuje bezrobocie. Tempo wzrostu doch. nar. ^ y / y = i , ^ y / y = ^ z / z + ^ w / w

Przyjmijmy założenie, iż wydajność pracy jest stała, możliwości zwiększenia tempa wzrostu doch. nar. (R) wynikają jedynie ze zwiększenia tempa wzrostu zatrudnienia (^) W momencie wejściowym istnieje nie tylko nadwyżka zasobów pracy, ale również tempo wzrostu jej podaży jest wyższe od tempa wzrostu zatrudnienia (δ).

W tych warunkach bezrobocie nie tylko wzrasta w wielkościach absolutnych, ale i względnych w stosunku do liczby zatrudnionych. Zakładamy także, iż rezerwy produkcyjne są wyczerpane a istniejący aparat produkcyjny jest w wystarczającym stopniu obsadzony przez prace żywą.

lata	wielkość zasobów pracy żywej δ = 3% rocznie	wielkość zatrudnienia B = 3% rocznie	liczba bezrobotnych	tempo wzrostu bezrobocia	udział bezr. w ogólnej liczbie zatrudnionych
t o	5,000,000	4,700,000	300,000	x	6,38
t 1	5,150,000	4,841,000	309,000	3%	6,38
t 2	5,304,500	4,986,230	318,270	3%	6,38
t 3	5,463,635	5,135,817	327,818	3%	6,38

Po zrównaniu stopy podaży siły roboczej (δ) i stopy zatrudnienia (B) bezrobocie rośnie nam w liczbach bezwzględnych ( absolutnych), chociaż przestaje już wzrastać w liczbach względnych. Zmniejszenie istniejącego bezrobocia wymaga zatem spełnienia warunku B > δ . Im wyższe będzie B w stosunku do δ tym krótszy będzie okres niezbędny do likwidacji istniejącego bezrobocia, ale tym wyższe musi być tempo wzrostu doch. nar. a także stopa inwestycji.

r

r2 1 / k

r3

r1

L +B L+B^II L+B^I

i 1 i 3 i 2 i

1. B < δ => L +B

2. B^I > δ => L+B^I

3. B^II = δ => L+B^II

Przejście do r 3 któremu towarzyszy pełne zatrudnienie wymaga aby gosp. nar. rozwijała się przez pewien okres czasu w tempie r 2 w którym B > δ dopiero po uwzględnieniu rezerw zasobów pracy. Tempo wzrostu r2 musi ulec obniżeniu do poziomu r 3, przy którym B^II = δ . W ten sposób, gosp. nar. przechodzi przez fazę przyspieszonego wzrostu gosp. z r1 do r2 a następnie osiąga tempo r3, któremu towarzyszy pełne zatrudnienie. Całemu procesowi przejścia ze stanu bezrobocia do stanu pełnego zatrudnienia towarzyszą istotne zmiany w podziale doch. nar. Stopa inwestycji w całym okresie likwidacji bezrobocia zostaje zwiększona z i 1 do i 2, a po wyczerpaniu nadwyżek siły roboczej stopa inw. nie wraca do wyjściowego poziomu, ale ustala się na poziomie i3, który wynika za aktualnych warunków podaży pracy żywej

Model dwuczynnikowy

^ y / y = ( ^ z / z * z) + ( ^ k / k *k )

z => określa efektywność zatrudnienia, mówi o ile wzrośnie doch. nar. jeżeli zatrudnienie wzrośnie o 1%

k=> wyraża efektywność kapitału trwałego względem doch. nar.

Czynniki ograniczające wzrost gosp. - ujawniają się zwłaszcza w okresie radykalnych zmian programu gosp., przy forsowaniu nadmiernej dynamiki rozwoju kraju lub gdy popełnione zostają ewidentne błędy w zakresie polityki gosp. Do najważniejszych należą:

• Konsumpcja - osiągnięty poziom konsumpcji przez społ. przy danym dochodzie wyznacza minimalną stopę konsumpcji i obniżeniem wywołuje, co prawda wzrost inwestycji, jednocześnie wywołując niezadowolenie społ. a w rezultacie wydajność pracy i obniżenie tempa wzrostu doch. nar. w następnych latach. Z tego powodu maksymalna stopa inwestycji wyznaczana jest przez minimalną stopę wzrostu konsumpcji, której nie powinno się przekraczać

• Siła robocza - może ona nie tylko wywoływać wzrost gosp., ale i hamować go. Powodem może być niedostosowanie struktury kwalifikacji do struktury stanowisk pracy w układzie sektorowym, działowo - gałęziowym czy regionalnym. Nadmierne zatrudnienie też hamuje tempo wzrostu doch. nar., bo uniemożliwia osiąganie wyższej wydajności pracy

• Handel zagraniczny - może hamować tempo wzrostu gosp. wówczas, kiedy import niezbędny ograniczony jest możliwościami eksportowymi gosp., kiedy istnieje blokada danej gosp. oraz kiedy korzyści z handlu przechwytują partnerzy zagraniczni. Jest on najbardziej uniwersalnym czynnikiem skutecznego przełamywania różnych ograniczeń wzrostu.

• Wymogi ekologiczne, luka technologiczna itp.

Czynniki hamujące wzrost występują z różnym natężeniem. Zależą one od poziomu rozwoju kraju i same rozwój ten warunkują. Charakter i siłę ich wpływu na tempo wzrostu doch. nar. są różne i niekoniecznie działają jednocześnie

09-01-2002

Równowaga w gosp. rynkowej

1. Równowaga na rynku jakiegoś dobra na dowolnym terytorium istnieje wówczas, gdy na tym teryt. popyt na dobro jest równy podaży.

Z globalną równowagą mamy do czynienia wtedy, gdy w jakimś kraju, w pewnym okresie suma popytu zgłaszanego w tym czasie na wszystkie dobra równa jest sumie podaży dóbr w tym czasie zaoferowanych

Równowaga idealna panuje, jeżeli istnieją wszystkie możliwe równowagi cząstkowe na rynkach wszystkich towarów, na każdym teryt. kraju i w każdym momencie badanego okresu

W rzeczywistości gosp. w krajach o scentralizowanym systemie zarządzania istnieje nierównowaga popytowa, zaś w krajach, o gosp. rynkowej - podażowa

W najogólniejszym ujęciu występowanie nierównowagi podażowej można wyjaśnić w oparciu o krzywą podaży i popytu

`

Poziom

Cen D S

Nadwy.

Równo.

Globalny popyt i podaż

2. Mechanizm powstawania nierównowagi podażowej przy stałych cenach

Celem przeds. jest max. zysków w gosp. rynkowej czyli różnicy pomiędzy poniesionymi kosztami, a uzyskanym utargiem

Koszt poniesiony to przede wszystkim równowartość środków zużytych w trakcie działalności gosp. a więc płacy, amortyzacji, a także koszt zużytego surowca nabytego przez przeds.

Gdyby koszty rosły w tym samym tempie, w którym wzrasta produkcja koszt krańcowy pozostawiłby niezmieniony. Tak jednak nie jest. Bowiem koszt krańcowy, czyli wytwarzania każdej nast. jedn. produktu najpierw spada, potem rośnie

Cena

Koszt

Zysk

A B C D produkcja

Koszt krańcowy początkowo, czyli przy bardzo niskich rozmiarach produkcji wyższy jest od ceny, co oznacza, iż do momentu osiągnięcia poziomu wytwarzania OA przedsiębiorstwo ponosi straty. Po przekroczeniu tego punktu każda następna jednostka przynosi zysk, a po przekroczeniu punktu OB nast. wyrównanie strat i zysków.

Zysk krańcowy osiągnięty dzięki sprzedaży kolejnej jednostki produktu jest początkowo coraz wyższy a po osiągnięciu produkcji OC zaczyna spadać. Zwiększenie prod. poza poziom OD nie jest opłacalne gdyż każdy następny sprzedany produkt przynosi stratę. A zatem gdy produkcja przeds. osiąga rozmiary którym odpowiada zrównanie ceny i kosztu krańcowego przedsiębiorstwo znajduje się w punkcie równowagi.

W warunkach stałych cen nierównowaga podażowa powstaje bądź zostaje pogłębiona na skutek:

• Zwiększania produkcji wywołanej obniżką kosztów(przesunięcie p. równowagi w prawo)

• Zmniejszenie popytu na surowce, materiały, energię

3. Powstawanie nierównowagi przy zmiennych cenach

W sytuacji cen zmiennych przedsiębiorca wykorzysta każdą okazję dążąc do max zysku. Ma to miejsce szczególnie wówczas, gdy rośnie popyt na produkowane przez niego dobra. Cena chwilowo zbyt niska zostaje natychmiast ustalona na poziomie przynajmniej równoważącym popyt z podażą. W sytuacji tej następuje osłabienie popytu. Jednak nie pociąga ono za sobą natychmiastowego obniżenia ceny, gdyż jest to sprzeczne z dążeniem przedsiębiorcy do max zysku. Jeżeli wszyscy przeds. tak postąpią to otrzymujemy nierównowagę podażową jako chroniczną przypadłość gosp. rynk.

4. Czynniki samopogłebiające nierównowagę podażową:

• Poprawa trwałości i jakości wyrobów - spadek popytu, mniej zapasów

• Rzetelność dostawców - spadek popytu, mniej zapasów

• Bezrobocie - spadek popytu, bezrobotni dysponują mniejszymi dochodami

• Doskonalenie organizacji - spadek popytu, powstają koszty ponoszone z tytułu niedoskonałości przeds.

• Specjalizacja - spadek popytu, wzrost kosztów związanych z załogą(specjalizacje)

• Rachunek ekonomiczny, - jeżeli inwestycja przekracza pewien poziom ryzyka przeds. rezygnuje z jej realizacji i pogłębia się nierównowaga.

5. Asymetria nierównowagi podażowej

Przejawia się ona we wzroście jej natężenia ku początkowi ciągu technologicznego

Dział t0 t1 t2 t3 t4

F 100 100 100 100 100

F-1 100 99 99 99 99

S+2 100 99 98,01 98,01 98,01

S+1 100 99 98,01 97,03 97,03

S 100 99 98,01 97,03 96,06

{16-01-2002}

Poziom F dążąc do max zysku obniża popyt na produkty działu F-1 o 1%, ten z kolei musi obniżyć produkty o 1 % Z tych samych powodów obniży produkcję dział S+2 w ślad za nim S+1 oraz S, zatem impuls obniżonego popytu zapoczątkowany na poziomie F trafi aż do poziomu S jednak poziom F nie posiada monopolu na obniżanie kosztów i wywołane tym obniżenie popytu. Z tych samych powodów dla których zrobił to poziom F robi to poziom F - 1 . Impuls obniżonego popytu znów trafia aż do poziomu S. Kolejny impuls obniżonego popytu pojawia się w dziale S+2 znów trafia do S. W kolejnym roku obniżka kosztów ma w dziale S+1 i trafia do S. W konsekwencji najniższy popyt na produkty jest w dziale S nieco większy na produkty działu S+1 a największy na produkty działu F.

W syntetyczny sposób działanie mechanizmu asymetrii nierównowagi podażowej można przedstawić nast.:

• Każde obniżenie kosztów dociera do S w postaci niższego popytu na jego wyroby,

• Im bliżej końca ciągu tym dociera mniej impulsów tego rodzaju a dział F położony na koniec w ogóle ich nie odbiera, chociaż jest ich emitentem

t0 t1 t2 t3 t4

F 100 100 100 100 100

F-1 100 101 101 101 101

S+2 100 101 102,01 103,03 103,03

S+1 100 101 102,01 103,03 103,03

S 100 101 102,01 103,03 104,06

Mechanizm asymetrii nierównowagi popytowej sprowadza się do tego, że każdy impuls dotyczący zwiększenia przydziału dóbr zaopatrzeniowych dociera do ogniwa S a im bliżej końca ciągu tym dociera mniejszą ilość razy.

Konsekwencja asymetrii:

Istotne słabnięcie popytu tym szybsze im bliżej początku ciągu powoduje, iż gospodarka rynkowa przebudowywana jest właśnie pod tym kątem. Ogniwo finalne rozwija się najszybciej, najwolniej zaś ogniwo S a niektóre jego części ulegają stopniowej likwidacji. W rezultacie tych właśnie procesów niemal zamknięto ogniwo węgla kamiennego w Europie zachodnie oraz poważnie zmalała ruda hutnictwa.

W gosp. o nierównowadze popytowej zachodziły procesy odwrotne. Stałe, bowiem nasilanie się popytu tym wyraźniejsze im bliżej początków ciągu doprowadziło do niespotykanej w innych regionach świata rozbudowy tych właśnie ogniw. Dzięki temu gospodarki centralnie zarządzane stały się gigantami produkcji surowców i dóbr nisko przetworzonych.

F F tu za mało

F-1 F-1

S+2 S+2

S+1 S+1

S S

tu za dużo

gosp. rynkowa gosp. scentralizowana

HANDEL MIĘDZYNARODOWY I MIĘDZYNARODOWA INTEGRACJA

KORZYŚCI Z HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO

Handel międzynarodowy przynosi krajowi w nim uczestniczącemu szereg istotnych korzyści. Wpływa on, bowiem na strukturę dochodu narodowego, efektywność gospodarowania a także na dynamikę wzrostu gospodarczego.

1. Gospodarka zamknięta, czyli uczestnicząca w wymianie jest całkowicie uzależniona od istniejącej struktury aparatu wytwórczego oraz od dostępnych zasobów wewnętrznych. W takiej gospodarce możliwości zmiany struktury dochodu narodowego dopasowujące ją do zmian w strukturze potrzeb zarówno inwestujących jak i konsumpcyjnych są ograniczone. To ograniczenie spowodowane jest elastycznością istniejącego upadku wytwórczego.

Barierę tę można znacznie ograniczyć otwierając gospodarkę, czyli włączając ją do współpracy z zagranicą pozwalają, bowiem nie tylko na zagospodarowanie ewentualnych nadwyżek lecz także na znaczne unowocześnienie procesów produkcyjnych poprzez oddziaływanie konkurencji międzynarodowej oraz przepływów nowości technicznych i technologicznych.

Istotny jest też import wszelkiego rodzaju towarów, których nie wytworzą się w kraju oraz surowców niedostępnych w zasobach krajowych. Handel zagraniczny tym samym jest podstawowym sposobem rozwiązywania problemu niedoborów wielu dóbr.

2. Kolejną korzyścią wynikającą z handlu zagranicznego jest osiąganie większej skuteczności w zakresie wzrostu efektywności gospodarowania a więc racjonalnego wykorzystania wszelkiego rodzaju zasobów. Cel ten można osiągnąć przez specjalizację międzynarodową, która pozwala na znaczny wzrost konkurencyjności produkcji oraz na obniżanie kosztów wytwarzania w wyniku wzrostu skali produkcji oraz na pełniejsze wykorzystanie aparatu produkcyjnego. Efektywność handlu zagranicznego przynosi również wzajemne korzyści w zakresie dynamiki wzrostu gospodarczego. Korzyści te zawarte są zarówno po stronie eksportu jak i importu.

Eksport nie tylko zwiększa możliwości ulokowania produkcji poza ograniczonym wynikiem wewnętrznym lecz także zmusza do ciągłego unowocześnienia i podnoszenia sprawności produkcyjnej.

Import z kolei pozwala zarówno na zintensyfikowanie procesów produkcyjnych jak i na zwiększenie możliwości wyboru ze strony inwestorów i konsumentów w zakresie dóbr i usług

I teoria koszów absolutnych i komparatywnych -

* W wyborze specjalizacji wymiany z zagranicą

W teorii ekonomii panował pierwotnie pogląd, iż przesłanką międzynarodowej wymiany są różnice w absolutnych kosztach wytwarzania. Korzyści z wymiany pojawiają się, kiedy każdy kraj specjalizuje się w dziedzinie produkcji, w której ma najniższe w skali międzynarodowej koszty wytwarzania. Obniżają się, bowiem wtedy przeciętne, k. produkcji w krajach biorących udział w wymianie, a wobec tego z danych zasobów, jakimi dysponują te kraje mogą one wytworzyć więcej dóbr

Kraj x y Produkcja dobra X i Y w kraju A i B przed spec.

x y

A 5 10 72 15

B 18 3 20 50

= =

92 65

x - 360 jedn. nakł. 360 / 5 = 72 360 / 18 = 20

y - 150 jedn. nakł. 150 / 10 = 15 150 / 3 = 50

Kraj A powinien produkować dobro x, a kraj B dobro y

Kraj prod. po specjalizacji

x y

A 102 --

B -- 170 510 / 5 = 102

= =

102 170 Wzrost prod. na skutek wymiany

Teoria k. absolutnych, acz nie pozbawia logiki nie wyjaśnia wszystkich rzeczywistych korzyści płynących z wymiany międz. Została ona zmodyfikowana przez D. Riccrdo, który zwrócił uwagę na różnice nie tylko w absolutnym poziomie, ale i w strukturze k. wytwarzania występującą między różnymi krajami.

narodowe relacje k. prod. nazwał on kosztami komparatywnymi, czyli porównawczymi, względnymi i udowodnił że właśnie różne relacje k. wytwarzania poszczególnych dóbr w różnych krajach są źródłem korzyści z wymiany międz.

{23-01-02}

Teoria k. komparatywnych

x y

A 5 2

B 15 3

wlk. prod. dobra xi y przed spec.

A 120 150 3-krotnie taniej, x - 600 jedn. nakł.

B 40 100 1,5-krotnie taniej prod. A, y-300 jedn. nakł.

Przed specjalizacją kraj A charakteryzujący się niższymi jednostkowymi k. wytwarzania dobra x i y produkuje obydwa dobra w większych ilościach. Obydwa kraje chcą jednak specjalizować, pomocne w tym będą k. komparatywne. W celu ustalenia specjalizacji prod. badamy relacje kosztów wytwarzania każdego z wyrobów w poszczególnych krajach.

Kraj A ma 3-krotną przewagę prod. dobra x a tylko 1,5-krotną przewagę dobra y. Zatem kraj A powinien specjalizować się w prod. dobra x, a kraj B w prod. Y

wlk. prod. x i y po spec.

A 180 -- 900 / 5 =180

B -- 300 900 / 3 =300

Bezwzględnymi rezultatami dokonanej spec. jest wzrost prod. dobra x o 20 jedn. i dobra y o 50 jedn. Istotnym staje się rozdział tych korzyści pomiędzy poszczególne kraje. Zależy on od relacji wymiennej kształtowanej przez warunki panujące na rynku. Relację wymienną określamy biorąc pod uwagę stosunek k. wytwarzania poszczególnych wyrobów w każdym z krajów przed specjalizacją. W kraju A stosunek ten wynosił 2,5 a w kraju B = 5. Przed specjalizacją relacja wymienna dobra x i y wynosiła w kraju A = 2,5 a w B= 5 zatem w praktyce musi się mieścić w przedziale (2,5;5 )

Jeżeli relacja ta wyniesie 5 to całość korzyści z wymiany przejmie kraj A, Jeżeli przyjmie ona 2,5 to całość korzyści z wymiany przejmie kraj B

W wymianie międz. pomiędzy różnymi dobrami uwzględnia się ceny dóbr towarów eksportowanych i importowanych czyli tzw. „term of trade”

Odnosi się je bądź do poszczególnych grup towarowych, bądź też do całego eksportu i importu całej gosp. W tym drugim przypadku mówimy o terms of trade dla całej gosp.. W praktyce analizujemy wsk. zmian terms of trade.

WZTOT = Pe1 / Pe0 = Pi1 / Pi0

relacje cen światowych dóbr eks. w okresie od 0 do 1 importowych

Wskaźnik TofT może być większy od jedności bądź większy lub równy 1

Wsk = 1 wówczas, gdy ceny dóbr eks. charakteryzują się taką samą dynamiką wzrostu/spadku jak ceny dóbr importowanych

Wsk > 1 gdy ceny dóbr eks. rosną szybciej bądź spadają wolniej od cen towarów import.

Wsk < 1 ceny dóbr import. rosną szybciej bądź spadają wolniej od cen towarów eks.

{20.02.20002}

Cykl koniunkturalny

Pojęcie - analizując rzeczywistość gospodarczą w poszczególnych krajów można stwierdzić, że podstawowe agregaty wielkości takie jak dochód narodowy, produkcja, zatrudnienie, inwestycje charakteryzuje się okresowymi zmianami tempa wzrostu.

Te okresowe wahania poziomu aktywności gospodarczej nazywamy cyklem koniunkturalnym. Wyróżniamy cztery podstawowe fazy cykli: 1. kryzys, 2. depresje, 3. ożywienie, 4. wzrost(rozkwit).

A-B - kryzys

B-C - depresja

C-D - ożywienie

D-E - wzrost

Pomiędzy poszczególnymi fazami cyklu zachodzi związek przyczynowo skutkowy. oznacza to, że mechanizmy i procesy zachodzące w jednej fazie cyklu warunkują na mechanizmy i procesy w fazie następnej.

Faza kryzysu cechuje się spadkiem poszczególnych wielkości gospodarczych.

Faza depresji z kolei ich względną stabilizacja, ale na obniżonym poziomie.

Faza ożywienia charakteryzuje się wzrostem poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej.

Gdy wielkości osiągną parametry z poprzedniego górnego punktu (A) następuje rozkwit, charakteryzuje się dalszym wzrostem poszczególnych wskaźników, ale już w wolniejszym tempie. Górny punkt E zapoczątkowuje fazę kryzysu.

Przedstawione podejście odnieść należy do tzw. cyklu klasycznego. Obecnie w praktyce gospodarczej wyróżnia się zasadniczo 2 fazy:

fazę spadku, która łączy kryzys i depresje

fazę ekspansji łączącą ożywienie i rozkwit.

Zmienił się również, zatem przebieg cyklu. Fazę spadku nie musi odzwierciedlać się absolutnym spadkiem wskaźników aktywności gospodarczej. Jej objawem może być brak wzrostu a nawet zwolnienie tempa wzrostu.

Rodzaje wahań cyklicznych.

Wyróżnić można wahania cykliczne o różnej długości. Najważniejsze z nich to cykle: 1. KITCHINA - trwające 3,5 roku (krótkie); 2. JUGLARA - trwające 10 lat (średnie); 3. KONDRATIEWA - trwające 50-60 lat (długie).

Cykle o różnej długości pozostają względem siebie w określonej relacji.

Krzywa cyklu dłuższego jest trendem dla cyklu niższego rzędu. Faza wznosząca cyklu dłuższego jest wynikiem przebiegu lat dobrej koniunktury nad latami spadku w cyklu krótszym. Faza spadkowa cyklu dłuższego jest wynikiem przewagi lat złej koniunktury nad latami dobrej koniunktury w cyklu krótszym.

{Występowanie cykli średnich zapoczątkował kryzys w Anglii w 1825 roku. Od tego czasu mówi się o cyklach.}

Cykl koniunkturalny a wzrost gospodarczy

Cykl koniunkturalny zdefiniowany został jako okresowe zmiany aktywności gospodarczej Definicja ta jest niepełna nie uwzględnia, bowiem faktu, iż, pomimo że poziom dochodu narodowego faluje, ale na ogół po każdym następnym cyklu kształtuje się na wyższym poziomie. Wahania odbywają się wiec nie wokół linii równoległej osi odciętych, lecz wokół linii wznoszącej się.

Tę linie będącą ilustracją długookresowego wzrostu nazywa się trendem. A ten cykl koniunkturalny określić można jako okresowe wahania aktywności gospodarczej wokół trendu

Teorie cyklu koniunkturalnego

Teorie te muszą dać odpowiedź o przyczyny okresowych wahań w stopniu wykorzystania możliwości produkcyjnych, czyli okresowych rozbieżności między potencjalnym a faktycznie wytwarzanym dochodem narodowym. Wykorzystanie podażowej możliwości gospodarki zależy od rozmiarów popytu.

Teoria wahań cyklicznych musi, więc wskazać, który składnik globalnego popytu jest następstwem cykliczność. I określić przyczynę jego wahania.

Większość teorii cyklu wskazuje na wahania popytu inwestycyjnego jako przyczynę rodzącą cykliczny charakter wzrostu gospodarczego, iż czynnikiem tym są wahania popytu inwestycyjnego.

Natomiast różne są wskazania przyczyn tych wahań popytu inwestycyjnego. Inaczej zjawisko tłumaczoną teorie neoklasyczne i inaczej teorie keynsistowskie.

Neoklasyczne spojrzenie na system gospodarczy zakład, że ma on właściwości stabilności, czyli po każdym zakłóceniu powraca do stanu równowagi. Czynniki zakłócającą tę równowagę mają charakter zewnętrzny {czyli egzogeniczny }w stosunku do mechanizmu gospodarczych. Zachwianie równowagi uruchamia mechanizmy wewnętrzne {endogeniczne} tkwiące wewnątrz systemu, które przywracają stan równowagi, będące też procedurą gospodarczą w kierunku równowagi.

Zatem zdaniem neoklasyków system gospodarczy posiada mechanizmy umożliwiające gojenie się ran wywołanych przez czynniki zewnętrzne. Te czynniki zewnętrzne pochodzą spoza ekonomicznego otoczenia systemu gospodarczego, stanowić je mogą wojny, rewolucje, okrycia nowych złóż, zmiany demograficzne, innowacje techniczne, a także zjawiska przyrodnicze.

Według neoklasyków cykl koniunkturalny jest zjawiskiem naturalnym, ponieważ wszelkie procesy gospodarcze przebiegają w poza ekonomicznym otoczeniu i polityka ekonomiczna rządu nie może tego zmienić. Nie możne bowiem odizolować gospodarki od jej otoczenia.

{27.02.2002}

Teorie Keynsistowskie są opozycją do teorii neoklasycznych. Wyjaśniają one cykliczny rozwój gospodarki ukierunkowanymi wewnętrznymi wiązaniami z systemem gospodarczym. Czynniki zewnętrzne wg ich koncepcji mogą jedynie zakłócić procesy wewnętrzne nie naruszając jednak długookresowej wewnętrznej logiki procesów gospodarczych. Ich zdaniem przyczyny cyklicznych wahań wynikają z określonych reguł gry gospodarki rynkowej. Fazy spadkowe cyklu są efektem procesów, które powodują przechodzenie gospodarki do faz wzrostowych.

Interpretacja przebiegu cyklu zaczniemy od fazy ożywienia. Jej cechą charakterystyczną jest stale rosnąca suma wydatków inwestycyjnych i towarzyszący temu wzrost dochodu narodowego, wzrost zatrudnienia oraz wzrost wydatków inwestycyjnych.

Globalny popyt w tym w czasie rośnie szybciej od podaży produkcji. Towarzyszy temu pewien wzrost cen. Dokonuje się ekspansja inwestycyjna powoduje wzrost zapotrzebowania na kredyt. Wzrasta obrót nieruchomościami oraz papierów wartościowych.

Zaobserwować można również w tym okresie wzrost zapasów produkcji i w handlu, gdyż w okresie wzrostu cen gromadzenie zapasów staje się opłacalne. Gospodarka dochodzi do szczytowego stanu konsumpcji wówczas gdy inwestycje osiągają swój najwyższy poziom i przestają już dalej rosnąć. Na skutek wydatków inwestycyjnych wzrastają zdolności produkcyjnych w gospodarce. W tym czasie obserwuje się również stopniowy wzrost kosztów produkcji w stosunku do wzrostu cen. Jest on wywołany tym, iż w szczytowym okresie koniunktury angażowane są gorsze urządzenia wytwórcze zatrudnia się mniej kwalifikowanych pracowników, zwiększa pracę w godzinach nadliczbowych.

Wzrostowi dochodów uzyskiwanych przez społeczeństwo zawsze towarzyszy coraz większa skłonność do oszczędzania. Tym samym skłonność do konsumpcji. W konsekwencji pojawia się kryzys nadprodukcji, czyli załamanie gospodarcze. Jego symptomem jest spadek kursów papierów wartościowych. Maleją zamówienia na urządzenia wytwórcze zerwane zostają kontrakty budowlane.

Jest to konsekwencją zahamowaniem wzrostu cen, a nawet ich pewnego spadku, co przy wysokich kosztach produkcji powoduje zmniejszenie się zyskowności. Banki w tym czasie znaczącą ograniczają kredyt inwestycyjny. Gospodarka zaczyna przechodzić w fazę depresji, której odzwierciedleniem jest dalsze kurczeniem się wydatków inwestycyjnych. Wiele słabszych, przedsiębiorstw upada, a banki maksymalnie ograniczają kredyt. Spadkowi produkcji dóbr inwestycyjnych towarzyszy z reguły mniejszy spadek produkcji dóbr konsumpcyjnych.

Dlatego załamanie w produkcji dóbr inwestycyjnych jest zawsze głębsze aniżeli w produkcji dóbr konsumpcyjnych. Ograniczenie działalności inwestycyjnej nie powoduje jednak spadku inwestycji do zera np. finansowane są z budżetu pewne wydatki publiczne.

To wszystko wyznaczona dobry parametr dochodu narodowego i zatrudnienia. Gospodarka funkcjonuje na zwolnionych obrotach i zarówno inwestycje, jaki i konsumpcja nie wykazują tendencji malejącej a zatem gospodarka osiąga dno kryzysu.

W tym okresie silniejsi przedsiębiorcy, którzy przetrwali kryzys wykorzystują okres niepomyślnych okresów koniunktury i dokonują renowacji swojego kapitału produkcyjnego. W tym celu wycofuje wiele przestarzałych maszyn i urządzeń produkcyjnych i zgłaszają zapotrzebowanie na bardziej nowoczesne urządzenia, umożliwiające im wzrost wydajności pracy, obniżenie kosztów. a także poprawę jakości wytwarzanej produkcji. Popyt odtworzony opiewa produkcje w sektorze dóbr inwestycyjnych. Powoli rośnie zatrudnienie, zaczynają wyczerpywać się nagromadzone w przeszłości zapasy, zaczyna poprawiać się relacja cen do kosztów wytworzenia, prowadząc do zwiększenia zysków, tanieje tańsze kredyt zachęcając przedsiębiorstwa do zwiększania wydatków inwestycyjnych wzrastają kursy akcji, obligacji.

W ten oto sposób rozwija się ożywienie obejmując coraz to nowe dziedziny życia gospodarczego, i po dwóch - trzech lat gospodarka znów osiąga fazę szczytowego rozwoju. Stopniowo pojawią się sprzeczności i różne napięcia, kładąc kres ekspansji inwestycyjnej i uruchamiając mechanizmy regresu gospodarczego.

Metody oddziaływania państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego

Metody te są określone przez cele tego oddziaływania. W praktyce można zaobserwować ewolucje celów interwencjonizmu państwowego.

Początkowo występował interwencjonizm antykryzysowy oznaczający podejmowanie działań w celu łagodzenia skutków już zaistniałego już kryzysu. Z kolei interwencjonalizm antycykliczny, wiąże się z rozszerzeniem interwencji na wszystkie fazy cyklu. Oznacza to przeciwdziałanie bieżącym działaniom koniunktury a zwłaszcza wahaniom w zakresie zatrudnienia. Polityka gospodarcza ma na celu łagodzenie fluktuacji i zmniejszeniu amplitudy wahań koniunkturalnych. W tym kierunku państwo może oddziaływać przede wszystkim za pomocą polityki fiskalnej i monetarnej. W przypadku prowadzenia stymulowanej polityki fiskalnej następuje zmniejszenie przychodów budżetu na skutek obniżki stopy podatkowej oraz wzrost wydatków powodujących wzrost deficytu budżetowego.

Tego rodzaju polityka prowadzi do wzrostu wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych, czego konsekwencją będą zwiększanie poziomu produkcji i zatrudnienia, a także wzrost cen. Natomiast w przypadku prowadzonej polityki fiskalnej nastawionej na honorowanie koniunktury rząd dąży do zwiększenie przychodów budżetu oraz ograniczenia wydatków, czego konsekwencją jest zmniejszenie inwestycji i konsumpcji. W rezultacie obniża się poziom zatrudnienia i produkcji oraz zmniejsza się tempo wzrostu cen.

Odwrotnie jest przy stabilizacji przez polityka pieniężną, czyli monetarną. Lepsze rezultaty daje oddziaływanie restrykcyjne, czyli polityka drogiego pieniądza. Polega ona na wzroście stopy rezerw obowiązkowych. Stopy redyskontowej na sprzedaży państwowych papierów wartościowych. Działanie te zmniejsza podaż pieniądza i powoduje podwyższenie stopy procentowej. Efektem tego jest zmniejszenie rezerw kredytów i w związku z tym inwestycji a także popytu globalnego, poziomu zatrudnienia i produkcji oraz tempa wzrostu cen.

Natomiast w przypadku ekspansywnej polityki pieniężnej czyli polityki taniego pieniądza polegającej na obniżeniu stopu minimalnych rezerw gotówkowych, stopy dyskontowej oraz skupowaniu przez bank centralny papierów wartościowych rośnie możliwość udzielenia kredytów przez banki, rośnie podaż pieniądza i obniżają się stopy procentowe co prowadzi do wzrostu inwestycji i popytu globalnego a następnie do zwiększenia zatrudnienia i produkcji oraz zwiększenia tempa wzrostu cen.

{13.03.2002}

Podmioty ekonomiczne w gospodarce rynkowej

Podmiotem gospodarczym jest to każda jednostka lub zorganizowana grupa ludzi, która posiada jakikolwiek zakres swobody podejmowania czynności gospodarczych. Tak rozumiane podmioty mogą występować w sensie realnym (np. HCP ZBWBK) bądź też mogą tyć towarami teoretycznymi, modelami reprezentującymi jednak jakąś klasę podmiotów realnych. Podstawowe typy podmiotów: przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, państwo, instytucje finansowe, podmioty demokracji gospodarczej.

Instytucje finansowe to: centralny bank emisyjny, banki komercyjne, banki inwestycyjne, kasy oszczędnościowo-pożyczkowe, towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, giełdy pieniężne, firmy brokerskie itp. Ich wspólną cechą jest to, że prowadzą transakcje, których przedmiotem jest wypożyczanie lub sprzedaż kapitału występującego w postaci finansowej.

Podmiot y demokracji gospodarczej działają w sektorze nierynkowym. Ich podstawową cechą jest to, że wyrażając interesy pewnych środowisk społecznych w kwestiach ekonomicznych i dążąc do lepszej ich realizacji wywierają nacisk na inne podmioty w celu podjęcia przez nie pewnych czynności gospodarczych lub prawodawczych a dotyczących gospodarki. Różne mogą być formy oddziaływania tych podmiotów. Przede wszystkim gwałtowne(strajk, demonstracja)oraz pokojowe(petycje negocjacje inicjatywy ustawodawcze itp.)

Do omawianych podmiotów zaliczyć można: związki zawodowe, organizacje konsumentów, związki pracodawców, izby przemysłowe i handlowe, czyli organizacje związane z pewną rolą ekonomiczną działające na rzecz gospodarki i funkcjonujących w niej podmiotów. Do omawianej grupy podmiotów zaliczyć również można partie polityczne, organizacje ekologiczne, związki wyznaniowe itp.

Przedsiębiorstwo jest to jednostka gospodarcza, która w oparciu o zaangażowane czynniki wytwórcze produkuje i sprzedaje dobra względnie świadczy usługi dążąc do uzyskania nadwyżki przychodów nad wydatkami. Przedsiębiorstwo bezpośrednio związane jest z rynkiem.

Kryterium podziału przedsiębiorstw.

Przedsiębiorstwa wyróżnić można w oparciu o kilka kryteriów: wielkość, własność oraz styl zarządzania.

Z punktu widzenia wielkości wyróżniamy przedsiębiorstwa małe, średnie, duże Wyróżnienia tego dokonuje się na podstawie liczby zatrudnionych bądź wartości zaangażowanego kapitału lub wartości a także wielkość obrotów a także wyróżnikiem może być uczestnictwo właściciela w zarządzaniu firmą. Kryterium własności: prywatne; państwowe; spółdzielcze.

Małe przedsiębiorstwa są głownie prywatne. Szereg z nich bankrutują inne zaś zaczynają się łączyć. Łączą się one z wielu powodów. Najważniejsze z nich to:

1) wykorzystanie. korzyści skali, które pojawiają się wówczas gdy wraz ze wzrostem produkcji jednostkowe koszty ulegają obniżeniu;

2) finansowe potrzeby produkcji, które wymagają znacznie większych zasobów kapitału niż indywidualne osoby posiadają lub skłonne są ryzykować w dane przedsięwzięcie; łączenie się np. w spółki daje większą możliwość produkcyjnego wykorzystania oszczędności drobnych inwestorów. Coraz powszechniejsze formą spółek są korporacje transnarodowe. W ich skład wchodzi firma macierzysta, czyli spółka matka oraz podporządkowane jej własnościowe i decyzyjne filie córki.

Kraj x Kraj Y

Przedsiębiorstwo macierzyste	-<----------------------------- <================>	Filia A
= | = | = |	-=--=--=--=- ****** *-*==-*- ******** ---===--	* * *
Filia B	*********************	Filia C

=== zyski

----- informacje

*** połączenie kooperyjne

W spółkach transnarodywch występuje powiązanie informacyjne pomiędzy spółka matką i filiami. Połączenia kooperacyjne pomiędzy filiami oraz przepływ zysków od filii do firmy macierzystej.

Istnienie spółek transnarodowych wynika z kilku przyczyn:

-umożliwiają omijanie barier w handlu zagranicznym i wysokiej stopy podatkowej;

-umożliwiają rozłożenie ryzyka działalności gospodarczej, bo zaistniała strata w jednym przedsiębiorstwie wychodzącym w skład korporacji kompensowana jest przez zyski innych.-

-umożliwiają one obniżkę kosztów wytwarzania ze względu na tańsze czynniki wytwórcze w danym kraju oraz kosztów transportu;

Przedsiębiorstwa spółdzielcze powstają jako dobrowolne zrzeszenie osób prowadzących wspólną działalność gospodarczą w imieniu swoich członków.

Specyfikacja spółdzielczości polega przede wszystkim w tym, że:1. członkowie spółdzielni mogą poza wkładem pieniężnym wnosić także środki produkcji i ziemię; 2. zarządzanie spółdzielnią opiera się na zasadach samorządowych, które brzmi jeden członek jeden głos, bez względu na wartość wniesionych udziałów; 3. podział nadwyżki ekonomicznej między członków dokonuje się przez uwzględnienie 2 kryteriów: bieżącego wkładu pracy członków spółdzielni (dochody z pracy) i wysokość wniesionego wkładu (tzw. dywidenda).

Przedsiębiorstwa państwowe w gospodarce rynkowej istnieją z kilku powodów: ze względów strategicznych, społecznych, ze względu na to, że niektóre dziedziny są deficytowe.

Style zarządzania:

-autokratyczny

-demokratyczny (partycypujący)

-samorządowe

-patarnalisytczny

{20.03.2002}

Gospodarstwo domowe jako podmiot gospodarki.

Gospodarstwo domowe są wyodrębnionymi i ekonomicznymi samodzielnymi mikropodmiotami. Mają one specyficzne cechy odróżniające je od innych podmiotów gospodarki. Specyfikacja ta wynika z tego, iż gospodarstwa domowe są jednostkami działającymi w sferze spożycia, a nie bezpośrednim ogniwem produkcji społecznej.

Celem gospodarstw domowych jest optymalizacja spożycia. Dążenie do niej pobudza na ogół do maksymalizacji dochodów. Stąd też wyróżnić można 2 strony działalności gospodarstw domowych.

Czynniki określające wydatki na konsumpcje z powiązanego ich wynikiem ile konsumpcji jest rosnącą funkcja dochodu. Jednak w miarę wzrostu rozporządzalnego dochodu i osiągania przez gospodarstwa domowe pewnego standardu materialnego coraz większa część jego dochodów nie jest wydawana na konsumpcje bieżącą, lecz przeznaczona na oszczędności, a zatem w miarą wzrostu dochodu maleje skłonność do konsumpcji. Na kształtowanie się wydatków gospodarstw domowych na dobra i usługi wpływają również czynniki poza dochodowe. Można je podzielić subiektywnie i obiektywnie. Czynniki subiektywne powodują, że wydatki gospodarstw domowych na konsumpcje są mniejsze niż by to wynikało z ich możliwości dochodowych.

Czynniki obiektywne o charakterze pozadochodowym, które maja wpływy na wydatki na konsumpcje są czynniki demograficzne(struktura rodziny wg wieku, płci) oraz czynniki społeczno-kulturowe(zawód, wykształcenie, miejsce zamieszkania, miejsce pracy, wyznanie). Czynniki te różnicuje wydatki na spożycie w gospodarce należących do tej samej grupy dochodowej.

Pomiędzy przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe jako podmiotami ekonomicznymi istnieje szereg zależności. Najogólniej można je przedstawić następująco:

RYNEK

(↓zakup dóbr↓) [wydatki na zakup dóbr↑] [↑dochody ze sprzedaży]( ↑sprzedaż dóbr)

Gospodarstwo Przedsiębiorstwo

[↓sprzedaż czynników wytwórczych↓] [↓opłaty c. wytwórczych↓]

(↑dochody ze sprzedaży c. wytw.-płace, zyski renty;) (↑zakup c. wytw.)

RYNEK

Wewnętrzny kręg- przepływy wartościowe[]

Zewnętrzny kręg - przepływy rzeczowe()

Rynek i jego infrastruktura.

Rynek w najogólniejszym ujęciu to miejsce gdzie podaż spotyka się z popytem i gdzie kształtuje się cena. Odbywa się to w warunkach istnienia określonej infrastruktury rynkowej. Rozumiemy przez nią specjalne

wyznaczenie i przystosowanie do prowadzenia różnego rodzaju transakcji rynkowych miejsca, wyposażonych w odpowiednie urządzenia i obsługiwane przez wyspecjalizowane zespoły ludzkie, a służące wygodzie kupujących i sprzedających. Podstawową prawidłowością występowania na rynku jest mechanizm rynkowy.

Stanowią go sprężone (zależności) popytowo-podażowe, występujących na rynkach wszelkiego rodzaju dóbr gospodarczych, a zajmujących się za pośrednictwem cen pomiędzy równouprawnionymi podmiotami gospodarczymi, dążącymi do osiągnięcia korzyści ekonomicznych przez dokonanie dobrowolnych akt kupna i sprzedaży towarów.

Mechanizm rynkowy kształtować może różne typy dostosowań rynkowych.

Typ 1 najbardziej powszechny to adaptacje podaży do popytu. Jest to sytuacja, w której inicjatywa zależy od kupującego (odbiorcy) i z więzią, z którą zachodzą zależności popytowo-cenowo-podażowe.

Typ 2 (bardziej ułomny) to kształtowanie popytu przez podaż. Z tej strony aktywniejszy jest sprzedający usiłujący wywołać swoje oferty podażowe dostosowane zmiany w popycie poprzez uruchomienie ciągu podażowo-cenowo-popytowych

Na rynku występować mogą różne relacje pomiędzy dostawcą i odbiorcą. Podstawowy ich układ wygląda następująco.

Odbiorca Dostawca	Wielu małych	Wielu średnich	Jeden duży
Wielu małych	Poligol	Oligopson	Monopson
Niewielu średnich	Oligopol	Wzajemny Oligopol	Ograniczony Monopson
Jeden duży	Monopol	Ograniczony Monopol	Wzajemny monopol

Rodzaje rynków:

Wg przedmiotu obrotu: rynek towarowy (np. środków produkcji, konsumpcji); rynek usług, pracy; rynek kapitałowy (papierów wartościowych, walut, kredytu)

Wg zasięgu geograficznego: rynki lokalne, regionalne, krajowe, międzynarodowe, światowe

Ten przestrzenny punkt widzenia związany bywa często z samym przedmiotem transakcji.

Wg sytuacji rynkowej: rynek sprzedawcy (popyt >podaż); rynek nabywcy (popyt < podaży)

Wg homogeniczności i heterogeniczności: rynek zboża jedn. rolnych

Wg stopnia zorganizowania: sformalizowany; niesformalizowany

Rynki szczególnie światowe i międzynarodowe mogą przybrać różne instytucjonalne kształty. Mogą to być targi, aukcje, wolne obszary celne, giełdy itp.

Państwo

Polityka czynnego oddziaływania Państwa na gospodarkę narodowa pojawiła się już w XVIw. Kształtujący się wówczas ustrój społ.-gospodarczy wymagał pomocy ze strony państwa poprzez protekcjonizm celny, system podatkowy, pożyczki państwowe, wojny handlowe, wojny domowe, wywłaszczanie chłopów, system kolonialny itp. Wówczas też państwo zakładało manufaktury, regulowało warunki pracy i płac, wprowadziła przymus pracy, a także budowała infrastrukturę ekonomiczna. Sytuacja zmieniła się w XVIII w., kiedy to kapitalizm był w pełni ukształtowany, wówczas angielscy ekonomiści, głownie A.Smith i A.Ricardojuż zaczęli głosić zasadę liberalizmu gospodarczego, domagając się wolności, handlu zagranicznego i pełnej swobody dla wewnętrznej działalności gospodarczej. Rola państwa sprowadzała się do zabezpieczenia własności oraz do zapewnienia ładu i porządku publicznego.

W XIX i na pocz. XX w. zasady liberalizmu panowały wewnątrz krajów o gospodarce rynkowej. Państwa nie prowadziły pewniejszą działalność gospodarczą organizując jedynie niektóre zakłady wyższej użyteczności. Dopiero wielki kryzys gospodarczy 1929-1933 wymusił aktywna role państwa w gospodarce mającą na celu złagodzenie następstw kryzysu.

Współcześnie większość istotnych problemów gospodarczych rozpatrywany jest przez pryzmat interwencyjnej roli państwa. Podjęło się ono zadania nie tylko pośredniego każdej nowej działalności, ale w wieli dziedzinach bezpośrednich kierując życie społeczno-gospodarcze wyznaczając kierunki i tempo rozwoju oraz wpływając na funkcjonowanie tych dziedzin.

Przesłanki ingerencji państwa w gospodarkę:

{27.03.2002}

Do ważniejszych argumentów przemawiających za aktywnym włączeniem państwa w życie gospodarcze zaliczyć należy:

-konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od silnej instytucjonalno-prawnej. Chodzi o tworzenie przez państwo norm prawnych i instytucji chroniących prawa własności, regulujących funkcjonowanie się prywatnej przedsiębiorczości oraz obsługujących rynek.

-niedoskonałość rynku i konkurencji w praktyce są związane z monopolizowaniem gospodarki oraz niedoskonałą informacją oraz mobilnością czynników produkcji. Niedoskonałość ta prowadzi do nieprawidłowej dotacji gospodarki oraz obniżenia dobrobytu społeczeństwa.

Państwo może te straty ograniczyć podtrzymując konkurencję, wzmacniając system obiegu informacji, usuwając bariery wejścia na rynek oraz przeciwdziałając praktykom monopolistycznym

-występowanie negatywnych efektów zewnętrznych. Dążąc do dynamiki wzrostu gospodarczego często wykorzystuje się procesy, w których wokół biorą np. substancje toksyczne, powodujące poważne zagrożenie. Państwo musi wprowadzać regulacje takich zachowań gospodarczych ograniczając wzajemne efekty zewnętrzne związane np. ze skażeniem powietrza i wody, niebezpiecznymi odpadami, substancjami radioaktywnymi itp.

-istnienie dóbr publicznych. Dobra publiczne są to sfery działalności gospodarczej wytwarzające większe lub mniejsze korzyści dla społeczeństwa, których pozostawione przedsiębiorstwo prywatne byłoby właściwe. Chodzi m.in. o utrzymanie obronności kraju, porządku wewnętrznego, budowanie dróg, ochronę zdrowia itp.

Dobra publiczne odróżnia od dóbr prywatnych to, że ich użytkowanie przez jedną osobę nie oznacza, że równocześnie nie mogą być użytkowany przez innych ludzi. Dobra publiczne stanowią problem ekonomiczny, ponieważ są dostępne również dla osób, które za nie zapłaciły. Ze względu na niemożność egzekwowania opłat za korzystanie z tego tytułu dóbr oraz związane z tym wysokie koszty są one mało opłacane dal sektora prywatnego i bez odpowiedniego zaangażowania się państwa, mogłyby całkowicie zniknąć.

-istnienie dóbr, szczególnie niekorzystnych lub korzystnych społeczeństwa. Każda jednostka dokonując wyboru może w istotny sposób przy wyborze tym odbiegać od preferencji społecznych. Może ona podejmować decyzje konsumpcyjne, których konsekwencje są dla niej szkodliwe (tytoń, alkohol) bądź też powstrzymywać ssie od decyzji o przyjętych dla niej skutkach (leczenie, rehabilitacja). Państwo może tworzyć antybodźce bądź stymulatory do konsumpcji tego typu dóbr. A w końcowych sytuacjach może nawet narzucić jednostkom swoją wolę poprzez zmiany odpowiednich przepisów prawnych.

-występowanie takich zjawisk jak duże wahania aktywności gospodarczej, bezrobocie, niepełne wykorzystanie mocy wytwórczej, inflacja. Zjawiska te prowadzą do destabilizacji gospodarczej. Do niepewności i marnotrawstwa zasobów gospodarczych. Państwo dysponując wieloma środkami oddziaływuje na gospodarkę. Może podejmować różnego typu działania stabilizacyjne ograniczające natężenie tego typu zjawisko oraz ich negatywne skutki ekonomiczne i społeczne.

-Istnienie pozbawionych opieki ludzi starszych, niedołężnych upośledzonych i chorych. Istnienie tego typu ludzi oznacza dla państwa konieczność niesienia im pomocy.

-Powstanie zbyt dużych nieakceptowanych społecznie różnic zawodowych i majątkowych.

Jeżeli podział dochodów nie odpowiada społecznym kryteriom równości to państwo, które reprezentuje całość społeczeństwa może dokonać redystrybucji tych dochodów i doprowadzić do bardziej równomiernego ich podziału. Czynią to poprzez politykę fiskalną oraz prognozy ekonomiczne.

INFLACJA

Przez inflacje należy rozumieć proces wzrostu ogólnego poziomu cen. W definicji podkreśla się, iż inflacja jest procesem, czyli mamy z nią do czynienia wówczas, gdy wzrost cen w jakimś okresie ma charakter trwały. Natomiast, jeśli występuje stabilny wzrost cen pod wpływem działania jednorazowego wstrząsu, po którym poziom cen stabilizuje się to taki wzrost cen nie ma inflacyjnego charaktery. W definicji inflacji stwierdza się, że inflacja oznacza wzrost ogólnego poziomu cen. Wynika to z tego, iż nie każdy wzrost cen jest inflacją. Jeżeli bowiem podwyżkom niektórych cen towarzyszą odpowiednio wysokie obniżki innych cen to ogólny poziom cen nie musi wcale wzrosnąć i w tej sytuacji wzrost cen nie ma inflacyjnego charakteru. Obliczaniem zmian ogólnego poziomu cen zajmują się wyspecjalizowane instytucje (GUS), w tym celu konstruuje się wskaźnik cen będący miarą procentowych zmian wydatków związanych z zakupem pewnego zestawu dóbr, czyli koszyka dóbr w jakimś czasie. Ponieważ przy obliczaniu wskaźnika koszyk dóbr się nie zmienia zmiany wydatków związanych z zakupem tego koszyka wynikają wyłącznie ze zmian ceny. Otrzymany wskaźnik informuje nas o dynamice procesów inflacyjnych.

Przy obliczaniu wskaźnika cen należy rozstrzygnąć 2 kwestie.

Trzeba określić asortyment dóbr wchodzących do badanego koszyka każde dobro musi być ważone zgodnie z jego ekonomicznym znaczeniem. Rozstrzygnięcie to zależy przede wszystkim od tego, z jakiego punktu widzenia określa się analizować inflacje. Są one z punktu widzenia konsumentów, producentów, sprzedawców, ale też całej gospodarki np. eliminując inflacje z punktu widzenia konsumentów w koszyku dóbr uwzględni się tylko dobra konsumpcyjne jak żywność, odzież, opał, transport, opieka itp. Natomiast przy analizie inflacji z punktu widzenia całej gospodarki do koszyka włącza się wszystkie produkty i usługi wchodzące w skład PKB. W związku z tym w praktyce oblicza się równe wskaźniki cen, a w szczególności wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych, hurtowych, detalicznych oraz wskaźniki cen wszystkich produktów i usług wchodzących w skład PKB.

Przy obliczaniu wskaźnika cen należy rozstrzygnąć kwestię, w jaki sposób „wziąć” ceny poszczególnych dóbr. Bezsensowne byłoby, bowiem zwykłe dodawanie cen dóbr wchodzących do koszyka i dzielenie ich przez liczbę dóbr. Przy konstruowaniu wskaźników cen każde dobro jest ważone zgodnie z jego ekonomicznym znaczeniem. Jako wagi najczęściej stosuje się wagi wydatków na poszczególne dobra w wydatkach ogółem w okresie wyjściowym.

W statystycznych analizach procesów inflacyjnych wykorzystywany jest powszechnie wskaźnik stopy inflacji określający procentowy wzrost ogólnego poziomu cen w ciągu roku.

Mówiąc dokładniej porównując ogólny poziom cen z roku t₁ z analogicznym poziomem cen z roku t₀, przy czym bierze się tutaj pod uwagę wskaźniki przeciętne dla 12 miesięcy w roku. 2.

{10.04.2002}

Rodzaje inflacji:

Przy wyróżnianiu inflacji przyjąć można różne kryteria wg:

a)tempa wzrostu cen - inflacja pełzająca, krocząca, galopująca, hiperinflacja.

• Z inflacją pełzająca mamy do czynienia wtedy, gdy ceny rosną stosunkowo wolno. Przyjmuje się, iż wzrost ten wynosi do 5% rocznie. Inflacja taka poddaje się kontroli państwa i nie powoduje zakłóceń w procesie produkcji.

• Inflacja krocząca szacowana na 5-10% rocznie wiąże się z występowaniem u ludności oczekiwań inflacyjnych w zakresie wzrostu cen i płac. Ma ona tendencję do wymykania się spod kontroli i przyspieszania tempa. Dość łatwo przeistacza się ona w inflację galopującą.

• Inflacja galopująca - szacuje się ją na 10-50% rocznie. Trzeba jej przeciwdziałać, gdyż przynosi gospodarce poważne wypatrzenia.

• Hiperinflacja - ponad 100% rocznie - charakteryzuje się ogromnym natężeniem procesów inflacyjnych, które uniemożliwiają sterowanie procesami gospodarczymi, niweczą rachunek ekonomiczny oraz przekreślają racjonalność gospodarczą. O ile, więc gospodarki mogą wytrzymywać a czasami nawet się rozwijać np. w warunkach galopującej inflacji to hiper inflacja przynosi dla niej śmiertelne zagrożenie.

b)rozróżniania typów inflacji jest towarzyszenie jej określonej reprodukcji dochodu narodowego (reprodukcja zawężona, prosta, rozszerzona )

Inflacje w warunkach reprodukcji prostej dochodu narodowego określa się jako stagflację. Zarazem inflacja w warunkach reprodukcji zawężonej określamy jako Slumpflację [recesja + produkcja zawężona].

c)z punktu widzenia kryterium czasu rozróżnia się inflację sekularną (chronioną) oraz okresową.. Ta pierwsza polega na nieustannym występowaniu zjawisk inflacyjnych, druga ma zaś miejsce wówczas, gdy po przepłynięciu fali inflacyjnej występuje stabilizacja ogólnego poziomu cen.

d)oddziaływania na przebieg procesów inflacyjnych - infl. kontrolowana i żywiołowa

e)miejsca powstawania - zewnętrzna (powstała za granicą), wewnętrzna(powstała w kraju)

f)wpływu na gospodarkę - cywilizowana(nie ma negatywnych skutków dla gosp.) i barbarzyńska (ma bardzo negatywne skutki dla gosp.)

g)przewidywań inflacyjnych - przewidywana (antycypowana) i nieprzewidziana(nieantycypowana)

h)widoczności ruchu cen - jawna i ukryta(gdy cena pozostaje taka sama, ale np. zostanie zmniejszona objętość produktu)

Przyczyny inflacji:

Inflacji nie sposób wyjaśnić za pomocą jednej przyczyny. Stanowi ona, bowiem zespół objawów będących następstwem współzależności wielu zjawisk ekonomicznych. Wyróżnić można szereg obszarów polityki gospodarczej, gdzie rodzą się określone przyczyny inflacji. Pierwszym obszarem są stosunki pieniężno- kredytowe. Przyczyny inflacji tkwiące w tym obszarze tworzy:

1. Niedostosowanie emisji pieniądza i kreacji kredytu do realnych procesów gospodarowania

2. Ograniczony przymus zwrotności kredytów na inwestycje rozwojowe

3. Nieprzestrzeganie dyscypliny finansowej przedsiębiorstw

Zjawiska te powodują żywiołowość w sferze obiegu pieniężnego a tym samym osłabienie stabilności pieniądza. Drugim z obszarów rodzenia się inflacji są niedostatki polityki alokacyjnej. Wywołane są one zazwyczaj niedostosowaniem struktury rzeczowej gospodarki do rozmiarów struktury popytu pieniężnego. Chodzi tu przede wszystkim o:

1. Nieodpowiadającą realiom rynkowym politykę cen

2. Subiektywizm oceny rządowych w zakresie polityki dochodowej, płacowej i świadczeń socjalnych

3. Uleganie nadmiernym rozszerzeniom związków zawodowych w zakresie podwyżek płacowych

Przyczyny te wywołują niezrównoważony wzrost popytu.

Innym obszarem mogącym rodzic inflację jest zagrożenie polityką państwa. Chodzi w niej o niewykorzystany układ warunków wymiany z zagranicą, określony malejącą relacją cen towarów wyeksportowanych do cen towarów importowanych. Do tego obszaru wlicza się również wpływ inflacji światowej. Wyraża się ona przewożeniem rosnących cen na rynku światowym na rynek krajowy. Import inflacji zaznacza się zwłaszcza w warunkach wzrostu cen surowców, żywności, i paliw na rynkach światowych. Rosną wówczas ceny importu tych dóbr skutkiem, czego jest wzrost cen krajowych, wzmagający i pogłębiający inflacje.

Ekonomiczno-społeczne skutki inflacji:

1.Skutki pozytywne - zgodnie ze spotykanym w literaturze ekonomicznej często poglądem powolne procesy inflacyjne(pełzająca) wywierają korzystny wpływ na przebieg procesów gospodarczych. Najczęściej wskazuje się na 2 argumenty - powolne procesy inflacyjne wpływają korzystnie na dynamikę wzrostu gospodarczego. Pozwalają one, bowiem na obniżki realnych stóp procentowych i stałych płac realnych, co wywołuje optymistyczne nastroje wśród przedsiębiorców z powodu poprawy rentowności produkcji. Te nastroje wzmacniają działalność inwestycyjną przyczyniając się w konsekwencji do wyższego tempa wzrostu gospodarczego.

Podkreśla się, że procesy inflacyjne ułatwiają pożądane zmiany relacji cenowych w gosp., co racjonalizuje decyzje gospodarcze i umożliwia prawidłowa alokację zasobów.

2.Procesy inflacyjne wywołują szereg negatywnych skutków, wśród których wymienić należy - zniekształcenie informacyjnej funkcji cen, ucieczkę od pieniądza, redystrybucję dochodów, wzrost niepewności i osłabienie aktywności gosp., niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym, wzrost kosztów obsługi działalności gosp.

Zniekształcenie - ceny oraz relacje cen pełnią ważna funkcję informacyjna. Zawarte w niej informacje o kosztach produkcji oraz o względnej rzadkości poszczególnych dóbr są dla podmiotów gospodarczych ważnym sygnałem kształtującym ich decyzje gospodarcze. Tymczasem silne procesy inflacyjne zniekształcają informacje rynkowe, gdy ceny rosną stosunkowo szybko podmioty gospodarcze trącą orientację rynkową, gdyż nie są w stanie ocenić czy zmiany cen są rezultatem ogólnych procesów inflacyjnych czy też wynikają ze zmian relacji cen.. Rutynowo wysoka inflacja wywołuje ucieczkę od pieniądza polegającą na gwałtownym spadku popytu na pieniądz. W celu minimalizacji zmniejszonych dzięki inflacji strat aktywa trzymane są głównie w formie lokat oszczędnościowych. Pewne transakcje muszą być dokonywane, czyli realny popyt na pieniądz nie może spaść do zera. Strategia działania podmiotów w tej sytuacji polega na przytrzymywaniu jak najdłużej zapasu gotówki i stosunkowo częstym odwiedzaniu banków w celu podejmowania niewielkich kwot pieniędzy. Koszty zdzierania zelówek - symbolizują tutaj dodatkowe nakłady, jakie trzeba ponieść w celu zawierania transakcji w sytuacji ucieczki od pieniądza.

Inflacja powoduje redystrybucję dochodów a więc ich ponowny podział pomiędzy podmioty gospodarcze. Przede wszystkim ma miejsce przekazywanie dochodów od podmiotów otrzymujących względnie małe dochody nominalne i mających słabą pozycję przetargową w walce o dochody (renciści, emeryci) do podmiotów, które wykorzystują swoją silną pozycje przetargową do uzyskania nadwyżek przyrostów dochodów. W praktyce ma takie miejsce przesunięcie dochodów od właścicieli kont oprocentowanych poniżej stopy inflacji do właścicieli aktywów, których realna wartość wzrasta w czasie inflacji.

Takie procesy inflacyjne zwiększają niepewność w zakresie przewidywań zmian cen, co zasadniczo osłabia aktywność gospodarczą. Gdy tempo wzrostu cen jest dosyć wysokie rachunek ekonomiczny poprzedzający decyzje gospodarcze komplikuje się. Podmioty gospodarcze nie wiedzą, jakie ceny przyjąć w tym rachunku. Istnieją obawy, że ceny przyjęte w rachunku ekonomicznym będą znacznie odbiegać od rzeczywistych. Niepewność w zakresie przewidywań zmian cen osłabia działalność inwestycyjną i tym samym hamuje tempo wzrostu gospodarczego.

Inflacja powoduje niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym. Jeśli inflacja w jakimś kraju kształtuje się na wyższym poziomie niż w innych krajach to dobra eksportowane przez przedsiębiorstwa z pierwszego kraju stają się mniej konkurencyjne na rynkach światowych. Równocześnie dobra importowane stają się tańsze w stosunku do dóbr krajowych. Prowadzi to spadku eksportu i wzrostu importu. W rezultacie występują tendencje do naruszania się bilansu handlowego, co może spowodować dalsze reperkusje w postaci obniżki kursu walutowego. W gospodarce, w której ceny rosną bardzo szybko trzeba ponosić dodatkowe koszty związane z obsługą procesów gospodarczych.

{17.04.2002}

BEZROBOCIE

Bezrobocie w najogólniejszym ujęciu to brak równowagi między stroną podażową a popytową rynku pracy. Brak ten wyraża nadwyżka realnych zasobów pracy nad efektywnym popytem na pracę.

Wielkość bezrobocia zależy od aktywności zawodowej i liczby ludności w wieku produkcyjnym oraz od liczby pracujących.

W części przepisów obowiązujących w urzędach pracy - bezrobotny to osoba niezatrudniona i nie uzyskująca żadnego dochodu, zdolna do podjęcia pracy w pełnym wymiarze czasu, nie ucząca się w szkole w systemie dziennym oraz zarejestrowana w rejonowym urzędzie pracy właściwym do miejsca zamieszkania.

Za podstawowe kryterium zakwalifikowania danej osoby w szeregi bezrobotnych przez GUS w badaniach aktywności ekonomicznej ludności (BAEL) uznaje się wiek 15 lat i więcej lat oraz spełnienie 3 warunków:

1. W okresie badanego tygodnia dana osoba nie pracowała

2. Aktywnie poszukiwała pracy

3. Była gotowa do natychmiastowego podjęcia pracy w badanym i następnym tygodniu

Ważnym składnikiem służącym ocenie natężenia bezrobocia jest stopa bezrobocia. Jest to ważony w procentach stosunek liczby zarejestrowanych bezrobotnych wg stanu na koniec okresu sprawozdawczego. Poziom bezrobocia określa jego wielkość w danym momencie.

Klasyfikacja bezrobocia:

1.Frykcyjne - stanowi ono niemożliwy do obniżenia minimalny poziom bezrobocia występujący w każdym dynamicznym społeczeństwie. Bezrobocie to tworzą osoby ze ułomnościami psychicznymi lub fizycznymi, które uniemożliwiają im podjęcie pracy zawodowej. Są tu też osoby chwilowo pozbawione pracy ze względu na zmianę zawodu lub zamieszkania. Bezrobocie to ma charakter dobrowolnej decyzji o zwolnieniu się z pracy w celu innego zatrudnienia podejmują sami pracownicy, a czas poszukiwania pracy jest krótki. O występowaniu bezrobocia frykcyjnego świadczy przewaga osób pozostających bez pracy krócej niż 3 miesiące. Przyjmuje się, że umiarkowany 2-3% poziom tego bezrobocia jest wręcz pożądany dla zachowania elastyczności rynku pracy. Bezrobocie to jest elementem bezrobocia naturalnego.

2.Strukturalne - jest wynikiem istniejących rozbieżności podaży i popytu na pracę, temu bezrobociu przypisuje się bardziej trwały charakter. Powstaje ono w wyniku istnienia rozbieżności ludzkich kwalifikacji i rodzajów oferowanej pracy w warunkach zmian popytu i rozmiarów produkcji. Likwidacja tego bezrobocia wymaga zmiany zawodu, kwalifikacji czy nawet miejsca zamieszkania.

3.Wynikające z niedostatku popytu - jest wynikiem sytuacji, w której popyt globalny zmniejszył się a płace i ceny nie zdążyły się dostosować, co uniemożliwiło przywrócenie pełnego zatrudnienia. Do czasu dostosowania się płac i cen i osiągnięcie przez nie poziomu, który zapewni umowną równowagę długookresową, spadek globalnego popytu prowadzi do spadku produkcji i zatrudnienia. Jest to bezrobocie typu Keynsowskiego.

4.Klasyczne - zwolennicy nurtu klasycznego mieli trudności z wyjaśnieniem przyczyn wysokiego bezrobocia w latach 30-tych. Wówczas pojawiło się pojęcie bezrobocia klasycznego pojawiającego się wtedy, gdy płaca utrzymywana jest powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży i popytu na pracę przecinają się. Przeważnie spowodowane jest to działalnością związków zawodowych lub ustawodawstwem ustalającym minimalne płace na poziomie wyższym od równowagi.

5.Ukryte - to osoby, które zaprzestały pracy po długich okresach jej podjęcia. Ten typ bezrobocia dotyczy także zatrudnienia większej liczby osób niż wymagają tego potrzeby związane z działalnością ekonomiczną.

6.Długookresowe (chroniczne) oraz sezonowe

• Osoby pozostają bez pracy od 6-12 miesięcy

• Uzależnione jest od pór roku np. zimą jest większe

Związki pomiędzy bezrobociem a inflacją:

Krzywa Philipsa na neomonetarystycznej interpretacji (B) oraz relacje między nasileniem inflacji (wzrostu cen) a poziomem zatrudnienia (bezrobocie).

Philips dokonał analizy związków pomiędzy zmianami płac, cen a zmianami bezrobocia w Anglii za okres 100 letni i na tej podstawie przedstawił w formie krzywej A relacje zachodzące między tymi wielkościami. Na osi odciętych jest poziom bezrobocia w procentach w ogólnej liczbie siły roboczej na osi rzędnych przedstawiono zmiany płac nominalnych oraz cen.

- Skala po lewej stronie - przeciętny procent zmian cen

- Skala po prawej stronie - przeciętny procent płac nominalnych za 1h

Różnica między tymi skalami wynosząca 3% odpowiada założeniu, że przeciętny roczny wzrost wydajności pracy wynosi 3%. Z wykresu wynika, że dopiero wzrost przeciętnej płacy przekraczającej 3% rocznie wpływa na wzrost kosztów cen. Przy tym założeniu wzrost płac do 5% powoduje wzrost cen o 2%. Zaś wzrost płac do 7% spowoduje wzrost cen do 4%. Dalsza redukcja bezrobocia prowadziłaby do lawinowego wzrostu cen, gdyż krzywa nie przetnie w żadnym punkcie skali z lewej strony. Zwiększenie bezrobocia powyżej 5% spowoduje ograniczenie wzrostu płac poniżej 3% i spadek cen. Jak z tego wynika nachylenie krzywej Philipsa ma na celu przedstawienie bezpośredniego odwrotnie proporcjonalnego związku pomiędzy nasileniem inflacji a stopą bezrobocia. Krzywa ta ilustruje wybór pomiędzy szybkim wzrostem gospodarczym i niskim poziomem bezrobocia w sytuacji nasilania się procesów inflacyjnych, oraz pomiędzy słabym tempem wzrostu, dużym bezrobociem i niewielką inflacją a nawet stabilizacją cen.

W latach 60-70 okazało się, że teoria Philipsa nie odpowiada rzeczywistości gospodarczej w krajach wysoko rozwiniętych. Neomonetaryści na czele z Fidmanem starali się zmodyfikować teorię Philipsa. Odzwierciedleniem ich koncepcji jest krzywa B.

Przyjmijmy, że w wyjściowym punkcie bezrobocie wynosi 5% a krzywa Philipsa reprezentowana jest przez krzywą A. Roczny wzrost płac nominalnych jest stały i wynosi 3%, co odpowiada tempu wzrostu wydajności płacy. Władza gospodarcza uważa istniejący stan bezrobocia za zbyt wysoki i dąży do jego zmniejszenia w tym celu zwiększa wydatki rządowe. W tym przypadku nastąpi wzrost popytu na siłę roboczą i płace nominalne zaczną rosnąć np. o 2% zgodnie z krzywą A bezrobocie spadnie do 3%. Jednak efekt ten zdaniem monetarystów nie jest trwały, gdyż wzrost płac oznacza wzrost ilości pieniądza w obiegu, a to z kolei powoduje w niedługim czasie wzrost cen, którego skala jest proporcjonalna do wzrostu płac nominalnych. W rezultacie okaże się, że płace realne nie zmieniły się. Zatrudnienie obniży się a bezrobocie wzrośnie do poprzedniego poziomu, czyli do 5%. Powstanie jednak nowy układ równowagi reprezentowany przez punkt B. Jeżeli rząd podejmie kolejną próbę obniżenia bezrobocia w drodze podwyższenia dochodów i spowoduje wzrost płacy do 7% to zatrudnienie chwilowo wzrośnie a bezrobocie spadnie do 2%. Jeżeli społeczeństwo uświadomi sobie, że wzrost cen znowu pochłonie wzrost płac realnych - bezrobocie powróci do poziomu wyjściowego (5%). Nowa sytuacja, czyli punkt C różnić się będzie od poprzedniej tylko wyższą stopą inflacji.

Fridman uważa, że dzieje się tak dla tego, że dla każdej gospodarki istnieje pewna naturalna stopa bezrobocia, której zmiany w drodze interwencyjnego popytu przez państwo są z góry skazane na niepowodzenie, bowiem bezrobocie poniżej tej stopy wywoła przyspieszenie tempa inflacji. Zdaniem neomonetarystów na naturalne bezrobocie składa się część siły roboczej poszukująca pracy w każdym momencie (bezr.frykcyjne) oraz ci, którzy są skłonni przestać być bezrobotnymi tylko za cenę wyższych płac realnych(bezr.dobrowolne).

{24.04.2002}

POLITYKA MONETARNA

Pieniądz - jest to powszechnie akceptowany towar, za pomocą, którego dokonywana jest wymiana produktów i usług. Jego istota odzwierciedlona jest w pełnionych funkcjach. Podstawowe z nich to: środek wymiany, miernik wartości produktów i usług(jednostka obrachunkowa), środek płatniczy, środek tezauryzacji, funkcja pieniądza światowego.

Środek wymiany - dzięki tej funkcji nastąpiła wymiana pośrednia, gdyż różne towary sprzedawane są za ekwiwalent, jakim jest pieniądz, który następnie umożliwia zakup innych produktów i usług. Aby pieniądz pełnił tę funkcję musi spełnić następujące warunki: musi być powszechnie akceptowany, musi być łatwo przenośny, musi być łatwo podzielny na mniejsze jednostki, musi być trudny do podrobienia.

Miernik wartości - w funkcji tej pełni rolę jednostki obrachunkowej, w której wyrażane są ceny towarów. Dzięki temu, że wszystkie towary mają ceny wyrażone w pieniądzu istnieje możliwość sprowadzania ich do wspólnego mianownika, a następnie określenia ilościowych relacji pomiędzy nimi. W funkcji tej pieniądz występuje w postaci idealnej.

Środek płatniczy - w miarę rozszerzania się i pogłębiania wymiany towarowej coraz częstszą praktyką stają się transakcje kredytowe. W momencie ich zawierania pieniądz nie występuje realnie, pełni jedynie funkcję jednostki rozrachunkowej, czyli miernika wartości. Pieniądz realny pojawia się później, gdy odbiorca dokonuje płatności za dostarczone wcześniej produkty lub usługi, albo też reguluje inne zobowiązania. Pieniądz pełni wówczas funkcję środka płatniczego.

Funkcja tezauryzacji (gromadzenia pieniądza jako skarbu) - skłonność do tezauryzacji pieniądza zależy od stopnia jego siły nabywczej. Gdy traci on na wartości niechętnie zostaje tezauryzowany. Pieniądz może wówczas pełnić funkcje:

- pieniądza światowego - i funkcjonować poza granicami danego kraju. Może to mieć miejsce jedynie pod warunkiem, prawnie gwarantuje jego wymienialność zewnętrzną po kursie ustalonym na głównych giełdach światowych.

Czynniki określające popyt na pieniądz - wyróżnić można 3 główne czynniki generujące nominalny popyt na pieniądz. Należą do nich: poziom cen( im wyższy poziom cen tym wyższy nominalny popyt na pieniądz), realny dochód narodowy(im wyższy dochód, tym wyższy nominalny popyt na pieniądz), stopy procentowe(im wyższa stopa procentowa tym niższy popyt).

L= f(P,Y,r)

L - popyt na pieniądz, P - ceny, Y - dochody, r - stopy procentowe

BANKI

Funkcje banków:

• Przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych(depozytów) w zamian za odsetki

• Świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza jako środków cyrkulacji i środka płatniczego

• Udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób fizycznych

• Kreacja pieniądza

W zależności od przedziału pożyczki wyodrębnić można 2 rodzaje kredytów: towarowy i pieniężny. Kredyt towarowy występuje wówczas, gdy normalna transakcja kupna i sprzedaży przekształca się w stosunek kredytowy ze względu na odroczenie terminu zapłaty. Kredyt pieniężny polega na udzieleniu przez wierzyciela pożyczki w zamian za określone odsetki. Z punktu widzenia przeznaczenia udzielane firmom kredyty można podzielić na obrotowe (przeznaczone są na finansowanie bieżących potrzeb związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Są to kredyty głównie krótkookresowe i średniookresowe. Kredyty inwestycyjne udzielane na okres długi. Przeznaczone są na powiększenie środków trwałych lub budowę nowych obiektów inwestycyjnych. W zależności od rodzaju waluty wyróżniamy kredyty walutowe i dewizowe.

Kreacja pieniądza - zdeponowane w bankach wkłady, środki własne banków oraz pożyczki zaciągnięte w banku centralnym i w innych bankach komercyjnych umożliwiają bankom prowadzenie działalności kredytowej. Udzielając kredytów banki muszą utrzymywać określone części swoich rezerw w postaci gotówki lub innych aktywów. Związane to jest z regulowaniem działalności banków przez państwo celu ograniczenia niebezpieczeństwa niewypłacalności banków i zwiększenie zaufania społeczeństwa do systemu bankowego. Bank centralny określa stopę rezerw obowiązkowych, czyli minimalny stosunek rezerw gotówkowych do depozytów w bankach komercyjnych. Kreacja pieniądza bankowego przez banki komercyjne wygląda następująco:

Mechanizm kreacji pieniądza bankowego

Banki	Wkłady pieniężne (depozyty bankowe)	Rezerwy obowiązkowe 20%	Rezerwy nieobowiązkowe umożliwiające udzielanie kredytu
A B C D E F	1000 800 640 512 409 327	200 160 128 103 82 65	800 640 512 409 327 262
Banki A-F	3688	783	2950
Pozostałe banki	1312	262	1050
System bankowy ogółem	5000	1000	4000

Jak widać z tabeli, w banku A wpłacono gotówkę w wysokości 1000zł. Bank więżąc, że klienci nie wycofają swoich wkładów równocześnie, zdeponowaną kwotę może przeznaczyć do prowadzenia działalności kredytowej. W naszym przykładzie bank A i pozostałe banki utrzymują rezerwy w wysokości stopy rezerw obowiązkowych wynoszącej 20%. Oznacza to, że gotówka wpłacona do banku A w wysokości 1000zł. tworzy możliwość kredytu, czyli kreacja podaży pieniądza w wysokości 800zł. Na tym jednak nie kończą się możliwości kreacji. Załóżmy, że pożyczkobiorca X cały swój kredyt przeznacza na zakup maszyny u przedsiębiorcy Y, który uzyskane przychody z tej transakcji umieszcza w banku B. Nowy depozyt stwarza możliwość udzielenia temu bankowi kredytu na kwotę 640zł. Jeżeli kredyt ten w całości trafi do banku C to stworzy podstawę do dalszej kreacji pieniądza bankowego w wysokości 512zł. Obieg pieniądza na podobnej zasadzie może obejmować kolejne banki. O tym, jaka będzie podaż pieniądza bankowego wywołana pojawieniem się depozytu pierwotnego decyduje współczynnik kreacji depozytów.

Stanowi on odwrotność stopy rezerw obowiązkowych i informuje o tym ile razy zwiększy się suma depozytów bankowych w wyniku pojawienia się depozytu pierwotnego.

W rzeczywistości współczynnik kreacji depozytów będzie wyższy, czyli wielkość kreowanego pieniądza będzie niższa niż w przykładzie. Wpływają na to 2 czynniki:

• Stopa rezerw bankowych faktycznie utrzymywana przez banki komercyjne jest zazwyczaj wyższa od stopy rezerw obowiązkowych, gdyż banki często utrzymują rezerwy nadobowiązkowe

• Mało realistyczne jest również założenie, że udzielane przez banki kredyty w całości są przekształcane w depozyty bankowe. W rzeczywistości tylko część uzyskanych kredytów wraca do systemu bankowego.

{08-05-02}

Bank Centralny

B. C. jest bankiem emisyjnym lub b.b. posiada pozycję nadrzędną w stosunku do innych banków, wpływa na działalność a taki jest odpowiedzialny za politykę pieniężną państw.

Funkcje B.C

1. Posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego

2. Jest bankiem banków, czyli zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy, reguluje rezerwy tych banków oraz udziela pożyczek

3. Pełni funkcję banku państwa, czyli prowadzi rozliczenie z rządem, obsługuje budżet państwa, pokrywa zobowiązania zagraniczne państwa a także utrzymuje rezerwę państwową

4. Stabilizuje rynki finansowe, czyli występuje jako kredytodawca ostatniej instancji poprzez to, że wspomaga pożyczkami banki oraz inne instytucje finansowe, w sytuacji, gdy zagraża im stabilności i płynności

5. Bierze udział w realizacji polityki pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje podaż pieniądza oraz kredytów w gospodarce

W bilansie B.C po stronie aktywów występują zapasy w złocie należności zagraniczne, udzielone kredyty budżetowi państwa i innym bankom komercyjnym a także papiery wartościowe głównie w postaci obligacji i weksli.

Po stronie pasywów występują pieniądz rezerwowy, gotówka w obiegu, obowiązkowe lokaty banków oraz rach. bankowe(walutowe)

Bank centralny może być niezależny bądź zależny od rządu. W pierwszej sytuacji cele swej działalności ustala on bez ingerencji władz państwa. Podstawowym jego celem jest stabilność cen. W sytuacji, gdy B.C jest zależny od rządu to właśnie rząd określa kierunki polityki i pozostawia mu wyłącznie zadania wykonawcze.

Instrumenty oddziaływania B.C na podaż pieniądza

Do najważniejszych narzędzi wykorzystywanych przez B.C do kontrolowania podaży pieniądza należy

1. Zmiany stopy rezerw obowiązkowych

2. Zmiany stopy dyskontowej i redyskontowej

3. Operacje otwartego rynku

Określenie przez B.C stopy rezerw obowiązkowych polega na ustaleniu minimalnego stosunku rezerw w gotówce w kasie banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w banku.

Wprowadzenie rezerw obowiązkowych było podyktowane dwojakimi rodzaju względami

I chodziło o zapewnienie wypłacalności banku i utrzymanie płynności

II potrzebny był instrument umożliwiający regulowanie podaży pieniądza przez kontrolowanie zdolności kreowania pieniądza bankowego przez banki komercyjne

Stopa rezerw obowiązkowych stanowi formę podatku, którą bankowi centralnemu muszą płacić banki komercyjne. Banki komercyjne mogą z kolei tworzyć większe rezerwy niż ustalone przez B.C, ale nie mają płacić mniejszych.

Podwyższanie stopy rezerw obowiązkowych wywołuje szereg efektów w sektorze bankowym

1. Ogranicza możliwości ekspansji kredytowej banków

2. Obniża potencjalne zyski banków

3. Mobilizuje b.k. do ściągania wierzytelności od dłużników

4. Zachęca b.k. do sprzedaży pap. wart. w celu uzupełnienia rezerw bankowych w konsekwencji owe podwyższenie obow. rezerw wpływa na zmniejszenie dopływu pieniądza do przeds. i gosp. domowych. Konsekwencją tego jest zmniejszenie wydatków inwestycyjnych i konsumpcyjnych oraz spadek aktywności gosp.

Do innych skutków zmniejszenie stopy obow. rezerw. Wówczas to większe kwoty mogą być przeznaczone przez b.k. na kredyty. Wzrośnie wówczas podaż pieniądza. Dzięki uzyskanym kredytom rosną dochody oraz popyt przeds. i gosp. Wszystko to prowadzi do wzrostu aktywności gosp.

Stopa dyskontowa - to stopa procentowa ustalana przez b.c. przy udzielaniu pożyczek b.k. określona jest ona jako min. stopa pożyczkowa. B.c. jako kredytodawca ostatniej instancji udziela pożyczek b.k. w sytuacji zagrożenia płynności finansowej i utraty zaufania do któregoś z banków. Kredyt ten nazywamy k. refinansowym.

Procent od kredytu refin. powinien być wyższy od stopy procentowej, płacony od depozytów terminowych, aby banki korzystały z tego kredytu tylko w szczególnych uzasadnionych sytuacjach. powinien odbyć zarazem niższy od procentu pobieranego od udzielanych kredytów gdyż w przeciwnym wypadku pobieranie k. refin. byłoby nieopłacalne.

Kredyt refin. może również występować jako lombardowy, czyli pod zastaw pap. wart.

Wierzyciel otrzymujący weksel z reguły stara się z reguły sprzedać go w b.k. zadawalając się nieco mniejszą sumą, nazywa się to dyskontowaniem weksli, czyli ustalanie ich aktualnej wart. niższej w stosunku do wart. nominalnej, która widnieje na wekslu. Podstawową formułę dyskonta można przedstawić za pomocą wzoru:

Przyszła wart. weksla / (1 + q) ⁿ

Przy dyskoncie weksle uwzględnia się obowiązujące stopę dyskontowe. Banki k. często nie czekają do końca terminu płatności weksla, lecz redyskontują go w b.c. Z tego tytułu b.c. pobiera stopę redyskontową i wypłaca b.k. mniejszą kwotę niż figuruje na wekslu

Operacje otwartego rynku 3 instrumenty kształtowania podaży pien. polegają na sprzedaży bądź zakupie pap. wart. przeważnie państwowych. O.o.r. wyraźnie różnią się od poprzednich instr. Ich istota sprowadzała się do pośredniego oddziaływania b.c. na podaż pieniądza przez zwiększenie lub zmniejszanie możliwości kreacji pieniądza, natomiast sprzedając i kupując na otwartym rynku b.c. bezpośrednio wpływa na rozmiary podaży pieniądza

Wykorzystując wskazane inst. rząd może oddziaływać na podaż pieniądza poprzez politykę ekspansywna lub restrykcyjną.

Polityka ekspansywna polega na:

• Obniżanie stopy rezerw obow.

• Obniżenie stopy dyskontowej i redyskontowej

• Skupie pap. wart. przez b.c.

Działania te nastawione są na zwiększenie płynności b.k. i zwiększenie podaży pieniądza w celu pobudzenia aktywności podmiotów gosp.

Polityka restrykcyjna wymaga działań odwrotnych - sprzedaż pap. wart. itd...

{15.05.2002}

POLITYKA FISKALNA - stosowanie wydatków i przychodów państwa do osiągnięcia różnych celów a w szczególności dla stabilności gospodarki. Polityka fiskalna realizowana jest przez budżet państwa, który jest zestawieniem dochodów i wydatków państwa na różne cele publiczne. Wpływy do budżetu pochodzą głównie ze źródeł zewnętrznych (najważniejsze z nich to podatki pośrednie i bezpośrednie, składki na ubezpieczenia społeczne, dochody z prywatyzacji i sektora państwowego). Budżet może być także uzupełniony środkami pochodzącymi z zagranicy, mającymi postać zwrotną i bezzwrotną.

Wydatki budżetowe są na ogół dzielone na wydatki z tytułu zakupu dóbr i usług oraz wydatki związane z transferami.

GS=G+TR

GS - wydatki budżetowe

G - wydatki z tytułu zakupu dóbr i usług

TR - transfery

Zakupy dóbr i usług obejmują zarówno środki przeznaczone na zakup różnego rodzaju dóbr i usług, zarówno dla potrzeb cywilnych jak i militarnych oraz środki wydawane z tytułu wynagrodzeń pracowników instytucji państwowych.

TR - podstawowa cześć transferów to tzw. transfery bieżące obejmujące renty, emerytury i różnego rodzaju zasiłki. Oprócz tego budżet dokonuje transferu środków finansowych na rzecz niektórych przedsiębiorstw np. subwencjonując świadczenia części usług publicznych np.PKP.

Niekiedy dość istotnym elementem transferów są środki przekazywane za granicę czy to z tytułu spłaty zobowiązań czy też w ramach udzielonych pożyczek, bądź świadczonej pomocy dla innych państw.

Wydatki budżetowe mogą być większe, mniejsze lub równe przychodom.

• Większe - oznacza istnienie deficytu budżetowego

• Mniejsze - ma miejsce nadwyżka budżetowa

• Równe - równowaga budżetowa

Funkcje polityki fiskalnej:

• Stabilizacyjna

• Redystrybucyjna

• Alokacyjna

1.Stabilizacyjna rola polityki fiskalnej wiąże się z dążeniem do zapewnienia równowagi gospodarczej oraz wysokiego poziomu zatrudnienia, przede wszystkim poprzez regulowanie strony popytowej gospodarki. Zgodnie z teorią Keynsa rząd posługując się zarówno przychodami jak i wydatkami budżetowymi może wpływać na wielkość i strukturę globalnego popytu, a w konsekwencji na poziom aktywności gospodarczej. W okresach zagrożonych recesją powinna, więc następować obniżka przychodów i zwiększenie wydatków budżetowych, dając w efekcie wzrost globalnego popytu. W sytuacji niebezpieczeństwa przegrzaniem koniunktury rząd powinien z kolei prowadzić politykę restrykcyjną obejmująca z kolei zwiększenie wpływu do budżetu i zmniejszenie wydatków budżetowych mające na celu zwiększenie globalnego popytu. Prowadzenie stymulacyjnej lub restrykcyjnej polityki fiskalnej wiąże się z występowaniem luki recesyjnej oraz luki inflacyjnej w gospodarce. Luka recesyjna występuje wtedy, gdy równowaga pomiędzy popytem a podażą występuje na poziomie niższym niż wynikającym z wielkości produktu narodowego przy pełnym zatrudnieniu. W sytuacji występowania tej luki niezbędny jest wzrost zakupów rządowych, który powinien wywołać przyrost produktu narodowego. Ten przyrost wynika nie tylko z poniesionych wydatków budżetowych, ale łączy się także ze zjawiskiem mnożnika inwestycyjnego i akceleratora.

Mnożnik inwestycyjny - decyduje o tym o ile wzrośnie produkt narodowy, jeżeli inwestycje wzrosną o jednostkę. Zależność tę można przedstawić następująco:

∆Y=k*∆I

∆Y - zmiana dochodu

k - mnożnik

∆I - zmiana inwestycji

Mnożnik inwestycyjny jest większy im większe jest MPC i im zarazem mniejsza jest krańcowa skłonność do oszczędzania.

Z punktu widzenia możliwości stabilizacyjnego wpływu państwa na gospodarkę i likwidacji luki recesyjnej poprzez wykorzystanie efektów mnożnikowych szczególna role odgrywają tzw. inwestycje autonomiczne. Są to przedsięwzięcia, które mogą być podejmowane niezależnie od aktualnego stanu aktywności gospodarczej i aktualnego poziomu popytu. Zgodnie z ideą mnożnika nakłady przeznaczone przez państwo na inwestycje autonomiczne powodują nie tylko wzrost popytu równemu wielkości ponoszonych nakładów, ale dodatkowo wywołuje falę wzrostu popytu z tytułu wydawania dochodów przez ludzi zatrudnionych przy realizowaniu danej inwestycji, a następnie ludzi zatrudnionych przy produkcji dóbr potrzebnych do zaspokojenia potrzeb tych pierwszych.

Należy zwrócić uwagę, iż warunkiem działania mnożnika inwestycyjnego jest istnienie niewykorzystanych rezerw produkcyjnych i zasobów siły roboczej.

Wzrost popytu spowodowany inwestycjami autonomicznymi i efektami mnożnikowymi powinien z kolei prowadzić do pojawienia się tzw. inwestycji indukowanych, czyli tych, które uzależnione są od stanu aktywności gospodarczej, wielkości popytu, przy czym wielkość inwestycji indukowanych będzie oznaczona na skutek działania tzw. akceleratora. Zgodnie z zasadą akceleracji (przyspieszenia) wzrost popytu konsumpcyjnego powoduje bardziej niż proporcjonalny wzrost inflacji. Pojawienie się luki depresyjnej oznacza, że państwo powinno prowadzić politykę aktywizacji życia gospodarczego. Z kolei wystąpienie luki inflacyjnej wymusza prowadzenie polityki restrykcyjnej. Luka inflacyjna oznacza, bowiem że przy danym produkcie narodowym i pełnym zatrudnieniu zagregowany popyt jest większy od wielkości tego produktu. W tej sytuacji państwo powinno zmniejszyć swoje wydatki i o ile to możliwe zwiększyć swoje przychody. Polityka fiskalna jest bardziej skuteczna jako narzędzie zwalczania zjawisk recesyjnych niż jako sposób chronienia gospodarki przed przegrzaniem koniunktury.

2.Funkcja redystrybucyjna polityki fiskalnej - związana jest z faktem, że państwo gromadząc wpływy budżetowe a następnie dokonując wydatków modyfikuje podział produktu narodowego pomiędzy różne podmioty gospodarcze. To redystrybucyjne działanie państwa wynika z obowiązków, jakie na nim spoczywają z racji społecznego charakteru. W swym działaniu musi ono nie tylko kierować się względami ekonomicznymi, ale także przesłankami społecznymi starając się zapewnić wszystkim obywatelom przynajmniej minimalne zaspokojenie podstawowych potrzeb.

Realizacja tego celu może polegać bądź na stosowaniu ograniczeń odpłatności lub bezpłatności w wypadku niektórych dóbr i usług, bądź też na wspieraniu przez transfery grup społecznych o niskich dochodach oraz o ograniczonych a nawet nieistniejących możliwościach uzyskiwania dochodów. Do realizacji tych celów państwo musi uzyskać niezbędne środki przede wszystkim poprzez nakładanie podatków. Przy czym podatki te najczęściej w większym stopniu obciążą grupy społeczne o wysokich dochodach niż grupy społeczne o dochodach niższych. Analizując politykę redystrybucyjną należy zwrócić uwagę na 2 sprawy:

1. W im większym stopniu polityka fiskalna związana jest z działaniami redystrybucyjnymi wynikającymi z przesłanek społecznych tym większe są ograniczenia w realizacji stabilnej funkcji polityki fiskalnej.

2. Zakres ingerencji państwa w sferę dochodów różnych podmiotów. O ile, bowiem poza zwolennikami skrajnie liberalnych poglądów nikt nie neguje potrzeby pewnych redystrybucyjnych działań państwa to jednak często zarzuca się państwu, że poprzez nadmierne rozbudowanie sfera przedsięwzięć redystrybucyjnych ogranicz aktywność zarówno grup społecznych bardziej zamożnych, które czują się karane podatkowo jak i grup mniej zamożnych nie wykazującej dostatniej troski o swój los.

{22.05.2002r.}

F. redystrybucyjna

Istotnym problemem jest wielkość obciążeń podatkowych. Chodzi o to, żeby system podatkowy zapewniając budżetowi odpowiednie przychody nie osłabiał aktywności gospodarczej podatników. Problem pożądanej wielkości obciążeń podatkowych rozpatrywany jest często w oparciu o tzw. krzywą Laffera.

Zgodnie z ideą krzywej Laffera tylko do pewnego stopnia podnoszenie obciążeń podatkowych powoduje wzrost obciążeń podatkowych. Przekroczenie punktu krytycznego w sferze obciążeń podatkowych pociąga za sobą ograniczenie aktywności gospodarczej i to tak wyraźnie, że budżet uzyskuje w sumie mniejsze dochody niż w warunkach niższych obciążeń podatkowych.

Funkcja alokacyjna - odnosi się głównie do obszaru działań ekonomicznych. Wyraża się ona w ingerencji państwa w sferę inwestycji i to zarówno w ujęciu branżowym jak i przestrzennym.

W tym pierwszym alokacyjne działanie państwa odnosi się w znacznej mierze do realizacji tych inwestycji, których inne podmioty nie mogą bądź nie chcą realizować tego rodzaju inwestycjami jest np. znaczna część przedsięwzięć infrastrukturalnych, charakteryzują się one wysoką kapitałochłonnością, dużym ryzykiem inwestycyjnym, często niską rentownością, ograniczeniem kształtowania cen itp. Wszystko to odstrasza prywatnych inwestorów od podejmowania przedsięwzięć inwestycyjnych.

Przestrzenny aspekt funkcji alokacyjnej wiąże się z realizacją przez państwo działań inwestycyjnych w regionach słabiej rozwiniętych, w których występuje niedobór prywatnego kapitału. Państwo stara się w sposób bezpośredni podnieść poziom rozwoju danego regionu jak również zwiększyć jego atrakcyjność alokacyjną dla potencjalnych inwestorów. Szczególna role w podnoszeniu tej atrakcyjności odgrywają publiczne inwestycje infrastrukturalne, które stwarzają tzw. korzyści zewnętrzne dla inwestorów.

1. Pasywna polityka fiskalna i automatyczne stabilizatory gospodarki.

Narzędzia polityki fiskalnej zarówno po stronie wydatków jak i przychodów mogą być podzielone na tzw. stabilizatory automatyczne i nieautomatyczne.

Automatyczne stabilizatory gospodarki to te narzędzia polityki fiskalnej, które reagują na zmiany aktywności gospodarczej bez potrzeby podejmowania jakichkolwiek decyzji dotyczących ich użycia. Działają wiec one samoczynnie, choć ustanowione są przez państwo

Najważniejsze (związane z polityką fiskalną) to podatki mieszczące się po stronie dochodów i zapomogi dla bezrobotnych po stronie wydatków. Z tym, że znacznie większa role odgrywają podatki. Automatyczne działanie podatków jako stabilizatora gospodarczego wyraża się w tym, że w momencie recesji bez jakichkolwiek dodatkowych decyzji państwa maleją dochody budżetu, co prowadzi do pojawienia się bądź zwiększenia deficytu budżetowego. Z kolei w okresie ożywienia rosną wpływy podatkowe. Niewątpliwą zaletą automatycznych stabilizatorów gospodarki jest to, że reaguje ona natychmiast (nie ma tutaj opóźnienia). Natomiast podstawową wada ich jest niezdolność do stworzenia bodźców do zmiany istniejących sytuacji ekonomicznych. Te ograniczenia w działaniu automatycznych stabilizatorów gospodarczych powodują,że polityka fiskalna skoncentrowana na stosowaniu narzędzi autonomicznych określana jest mianem polityki pasywnej.

Polityka pasywna zatem jest polityką polegającą przede wszystkim na dostosowywaniu się przychodów budżetu państwa do powstającej sytuacji gospodarczej a nie wyraża się w próbach aktywnego jej kształtowania.

2. Aktywna polityka fiskalna i nieautomatyczne stabilizatory gospodarki.

Poprzez tę politykę państwo próbuje kształtować rzeczywistość gospodarczą tak, by maksymalnie ograniczać negatywne zjawiska w niej występujące, a zarazem pobudzać zjawiska pozytywne np. wzrost gospodarczy

Realizacja aktywnej polityki fiskalnej wymaga każdorazowego podejmowania decyzji gospodarczych, czyli( aktywna) stanowi ona element interwencjonizmu państwowego i oparta jest na nieautomatycznych stabilizatorach gospodarczych, wśród których szczególna rolę odgrywają różne rodzaje wydatków budżetowych.

Nadwyżka i deficyt budżetowy

Stan finansów publicznych zależy od 3 podstawowych wielkości:

• Stopy podatkowej mierzonej różnego rodzaju podatkami w dochodzie narodowym

• Wydatki budżetowe G

• Wielkość wytworzonego dochodu narodowego Y=PKB

Załóżmy, iż stopa podatkowa wynosi 0,25 , wówczas T=0,02 *Y przy założeniu , że wydatki budżetowe G są niezależne od dochodu narodowego Y stany równowagi i nierównowagi budżetu państwa można przedstawić w następujący sposób

tg £=h

Równowaga budżetowa zostanie osiągnięta w punkcie E przy poziomie dochodu narodowego wynoszącego 800 jednostek , wówczas G=h*Y

200=0,25*800 poniżej tego poziomu dochodu występuje deficyt, gdyż łączna suma wydatków przewyższa łączną sumę wpływów. Przy wyższym niż 800 dochodzie narodowym pojawi się nadwyżka wpływów nad wydatkami.

Deficyt budżetowy występujący w przeważającej większości krajów świata może wynikać:

• Z nadmiernych wydatków budżetowych związanych z szeroką militaryzacją kraju ze zbytnio rozbudowana administracją państwową

• Zbyt szerokimi inwestycjami publicznymi

• Nadmiernie rozbudowanymi transferami

• Wysokimi kosztami obsługi długu zagranicznego

Inna z przyczyn są zbyt małe dochody budżetowe. Mogą one stanowić rezultat zbyt niskiej stopy oprocentowania być wyrazem nieefektywnego i małoskutecznego systemu ściągania podatków a także efektem spadku produkcji i dochodu narodowego.

Deficyt jest większy w okresach recesji, maleje zaś w okresie ożywienia gospodarczego. Deficyt budżetowy może być także rezultatem oczekiwań społecznych, iż państwo będzie finansować część konsumpcji mniej zamożnych grup społecznych.

Sposób ustalania budżetu.

Sposoby finansowania deficytu budżetowego.

28

(dochód narodowy)

Podatki pośrednie (-) subwencyjne

\ -----------------------------------------/

Produkt narodowy netto wg cen rynkowych !!

(+) Amortyzacja

\-------------------------------------------/

Produkt krajowy brutto

A

B

Roczny wzrost

Cen w %

Roczny wzrost płac w %

8

7

6

5

4

3

2

1

0

-1

-2

11

10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

0

-1

-2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

b

c

(1)

(2)

Bezrobocie w %

Ilość

Pieniędzy

L - popyt na pieniądz

Stopa

Procentowa

L - popyt na pieniądz

Ilość

Pieniędzy

Poziom

cen

Kdp=

1

Zro

1

0,2

Kdp= =5

K=

MPC - krańcowa skłonność do konsumpcji

1

1-MPC

MAX

h=

Opodatkowanie

Dochody

Podatkowe

Budżetu

T

Y

400

300

200

100

G,T

100 200 300 400 500 600 700 800

Dochód narodowy

E

Nadwyżka

T

Y

G

£

---