ŚWIAT

1.Cechy państwa totalitarnego 583

Katastrofa gospodarcza i społeczna związana z Wielkim Kryzysem przełomu lat dwudziestych i trzydziestych, dotykająca praktycznie wszystkie państwa europejskie , obnażyła w sposób bardzo wyraźny zupełną niezdolność istniejących instytucji demokratycznych i stojących za nimi sił politycznych w nowo powstałych państwach europejskich, do przeciwstawienia się skutkom rozwoju wydarzeń. Stworzyło to przestrzeń dla formacji radykalnych, które z jednej strony formułowały programy nawołujące do naśladowania modelu sowieckiego, z drugiej strony - do adaptowania doświadczeń włoskiego faszyzmu. Największe znaczenie, jak się okazało, miało faktyczne obalenie demokracji w Niemczech i zdobycie dominującej pozycji przez formację nazistowską. Zmierzała ona do pogodzenia postulatów socjalnych z radykalną frazeologią nacjonalistyczną. Niemiecki nazizm w stopniu nieznanym we Włoszech stworzył model państwa totalitarnego, przy czym pamiętać należy , iż konstrukcja ta wykazywała cechy znacznego podobieństwa z kształtującym się równolegle totalitarnym modelem Związku Sowieckiego. Formacje radykalne, cieszące się poparciem społecznym, zdobywały władzę w większości krajów europejskich (oprócz Skandynawii, Belgii, Holandii, Francji i Wielkiej Brytanii) W połowie lat trzydziestych XX w. kraje europejskie zdominowane zostały przez rozwiązania w sposób mniej lub bardziej otwarty negując model demokratyczny. Towarzyszyły temu różne koncepcje dotyczące konstruowania określonych rozwiązań ustrojowych. Istnieje zatem wiele definicji państwa totalitarnego. Odznaczają się one różnorodnymi podejściami do tego problemu, ale można pokusić się o pewne ujęcie syntetyczne tego zagadnienia.

Cechy państwa totalitarnego:

- dominacja jednej formacji politycznej, która ma władzę nad wszystkimi, klasycznymi obszarami funkcjonowania instytucji publicznych , ale również wyłączność określania perspektywicznych celów funkcjonowania danej społeczności narodowej czy wspólnoty państwowej,

-brak jakichkolwiek instrumentów niezależnej kontroli wskazanego wyżej ośrodka,

-wspieraniem tej dominacji przez podporządkowane wymienionemu wyżej ośrodkowi tajne struktury bezpieczeństwa, ingerujące w stopniu bodaj dotąd nieznanym w dziejach w prywatne sprawy obywateli,

-propaganda państwowa , narzucająca określoną wizję świata i celów danej społeczności , z całkowitym wyłączeniem jakichkolwiek ośrodków mogących kreować opinie niezależne od siły dominującej,

-całkowita fasadowość istniejących instytucji ustrojowych i sprowadzenie ich do roli służącego propagandzie narzędzia potwierdzania decyzji ośrodka dominującego.

Wskazane wyżej elementy występowały w różnych systemach w różnym stopniu. W największym stopniu można je znaleźć w Związku Sowieckim i w Niemczech. Oba te kraje dodały elementy nie występujące w istocie w innych modelach totalitarnych tej epoki, a mianowicie masowe ludobójstwo.

Dwaj współcześni politolodzy, Zbigniew Brzeziński i Carl Friedrich, wyróżnili 6 cech , które występując jednocześnie w danym państwie, świadczą o jego totalitaryzmie:

-oficjalna ideologia

-masowa partia pozostająca pod kontrolą oligarchii

-monopol rządu na broń

-rządowy monopol dysponowania środkami masowego przekazu

-terrorystyczny system policyjny

-scentralizowane zarządzanie

2.Cechy państwa autorytarnego

1.)autorytaryzm- sprawowanie władzy bez ograniczeń przez jednostkę lub grupę. W autorytaryzmie dyktator chce kontrolować tylko sferę władzy. Nie chce by go obalono. W totalitaryzmie chce kontrolować wszystkie sfery.

Cechy państwa autorytarnego:
1.Dyktatura;
2.Najważniejszą wartością jest państwo;
3.Nie są przestrzegane prawa człowieka;
4.Pątępienie zasad demokracji, wolnych wyborów i pluralizmu;
5.Zmusznie społeczeństwa do bierności w życiu politycznym państwa;
6.Wzmacnianie władzy wykonawczej.
7.Brak wolności słowa, stowarzyszeń i zgromadzeń.
8.Władza sprawowana przez jedną osobę.

Cechą charakterystyczną jest brak możliwości działania społeczeństwa obywatelskiego. Społeczeństwo jest apatyczne politycznie. Jeśli już obywatele biorą udział w życiu politycznym, to przypomina to rytuał i jest ściśle kontrolowane przez państwo. Charakterystyczna dla państwa autorytarnego jest elitarność władzy. Przejawia się to rządami ludzi związanych z jakimś zewnętrznym kręgiem, czymś się wyróżniających. Mamy tu też do czynienia z odpolitycznieniem społeczeństwa, czyli odsunięciem obywateli od życia politycznego. Wpaja się im teorię, zgodnie z którą władza państwowa powinna dysponować pełnią praw. W państwie autorytarnym działa cenzura prewencyjna. Zgodnie z jej zasadami o władzy można mówić wyłącznie dobrze, ewentualnie wcale. Państwo autorytarne likwiduje albo zawiesza niektóre swobody obywatelskie, np. ogranicza wolność słowa.

Autorytaryzm - system rządów bezpartyjnych, opartych na autorytecie charyzmatycznego przywódcy, a często także na armii. Szczególnie rozpowszechniony w Europie w pierwszej połowie XX wieku, powstawał najczęściej wskutek nieefektywnego funkcjonowania systemów demokratycznych. W przeciwieństwie do systemów totalitarnych, nie opiera się na uniwersalnej ideologii, ani na masowym terrorze, a ogranicza się do represjonowania tych, którzy otwarcie go krytykują i dążą do jego obalenia.

Autorytarny system rządów często zachowuje pewne cechy i instytucje demokracji jak na przykład wybory, które jednak - podobnie jak w totalitaryzmie - nie mają większego znaczenia prawnego i politycznego. Z drugiej strony brak tu charakterystycznej dla totalitaryzmu ścisłej kontroli państwa nad wszystkimi aspektami życia społecznego, kulturalnego i gospodarczego obywateli.

Wielu ludzi błędnie utożsamia autorytaryzm z totalitaryzmem (choć ten drugi system musi nosić cechy pierwszego). Jako swego rodzaju forma pośrednia między demokracją a totalitaryzmem, jest krytykowany za łatwość, z jaką może przerodzić się w ten ostatni.

Władza autokratyczna koncentruje się w ręku przywódcy i jego najbliższego otoczenia. To oni podejmują decyzje, co ma miejsce z lekceważeniem podstaw prawnych lub ich pomijaniem. Dla pozorów demokracji (demokracja fasadowa) decyzje zatwierdzane są przez bezwolny parlament. Przywódca posiada szereg osobistych prerogatyw, które dają mu realny wpływ na politykę państwa. Uwidacznia się to w rządzeniu wykonywanym za pomocą rozkazów, nakazów, sankcji karnych. Podstawą władzy jest rozbudowany aparat przymusu w postaci armii, policji i służb bezpieczeństwa. Podtrzymują one władzę, co wiąże się z częstym stosowaniem lub grożeniem przymusem państwowym. W przeciwieństwie do totalitaryzmu ta dowolność posługiwania się przymusem ogranicza się do jawnych przeciwników systemu. Jest to wybiórcze stosowanie przymusu, a nie powszechne i przejawia się w policyjnej inwigilacji czy represjonowaniu przeciwników politycznych.

Przykładami reżimów autorytarnych były rządy Kemala Paszy (Atatürka) w Turcji, Józefa Piłsudskiego i jego następców w Polsce w latach 1926-39, Antonio Salazara w Portugalii, Juana Perona w Argentynie, gen. Francisco Franco w Hiszpanii, gen. Augusto Pinocheta w Chile, "rządy pułkowników" w Grecji i Saparmyrata Nyýazowa w Turkmenistanie w latach 1991-2006. Obecnie oprócz Federacji Rosyjskiej zalicza się również do rządów autorytarnych szereg dyktatur w Azji, Afryce i Ameryce Łacińskiej jak i wszystkie tradycyjne przeddemokratyczne ustroje.

3. Różnice między państwem totalitarnym

a autorytarnym - przykłady.

1. Tym co istotnie różni system autorytarny od totalitarnego jest niewystępowanie w ogóle lub występowanie w o wiele mniejsze skali zjawiska szowinizmu. Szowinizm jest ideologią skrajnie nacjonalistyczną. Odmawia ona praw do egzystencji innym narodom, o ile w jakikolwiek sposób ich interesy przeciwstawiają się interesom własnego narodu. Szowinizm uprawia też apoteozę własnego narodu poprzez nienaturalne eksponowanie jedynie jego pozytywnych cech i jego przeszłości.

2. Inne jest też podejście klasy rządzącej do państwa: w ustroju totalitarnym upaństwowione jest społeczeństwo a w autorytarnym sprywatyzowane jest państwo, które służy głównie rządzącym i grupom z nimi powiązanym.

3.Autorytaryzm ,jest łagodniejszy od totalitaryzmu - dopuszcza nawet pewną rozbieżność zdań w obrębie grupy rządzącej. Występuje ono w społeczeństwach mniej cywilizacyjnie rozwiniętych.

4. W przeciwieństwie do totalitaryzmu w państwie autorytarnym dopuszcza się do istnienia partii innych niż rządząca o ograniczonych jednak kompetencjach.

5.Autorytaryzm dopuszcza: istnienie różnych organizacji młodzieżowych, związanych z partiami politycznymi, wolność prasy i tylko czasowe ingerencje cenzury, ograniczony wpływ władzy na życie kulturalne, ograniczone represje wobec opozycji, pozostawieni ograniczonych swobód obywatelskich, duża rola Kościoła w życiu państwa i ludzi.

- ideologia:
Totalitaryzm buduje nową ideologię, w myśl której chce regulować każdy obszar życia państwowego, społecznego a nawet indywidualnego. Jednostka musi się podporządkować tej ideologii w 100%, wyrzekając się własnych poglądów i jakichkolwiek prób ich realizacji. Totalitaryzm chce budować nowy świat i nowego człowieka, zniszczyć wszelkie tradycyjne więzi społeczne i na tym miejscu postawić coś zupełnie nowego.
Natomiast klasyczny autorytaryzm opiera się na ideologii konserwatywnej, a więc nie tylko nie niszczy tradycyjnej społecznej hierarchii i powiązań, ale wręcz je konserwuje i wspiera.
W systemach totalitarnych mamy masową monopartię, która w sposób całkowity dominuje nad państwem i jego strukturami. Partia ta wytwarza własne struktury, równoległe do struktur państwowych. Struktury te zdobywają nad państwem przewagę i wysuwają się na plan pierwszy.
W autorytaryzmie bardzo często dopuszczone jest istnienie innych formacji politycznych prócz tej rządzącej (np. w Polsce). Obóz rządzący rzadko kiedy buduje masową partię, częściej ogranicza się do zbudowania bloku politycznego mającego stanowić jego bezpośrednie zaplecze.

-zaplecze władzy:
Totalitaryści dochodzą do władzy na fali masowego poparcia szerokich grup społecznych. W przypadku faszyzmu było to głównie drobnomieszczaństwo, inteligencja i część robotników. Monopartia totalitarna szybko tworzy masowe struktury, które skupiają jej zwolenników - bojówki partyjne, policję partyjną, służby specjalne. Gdy władza totalitarna jest już ugruntowana, właśnie te organizacje stanowią jej bazę.
Konserwatywny autorytaryzm opiera się zazwyczaj na armii i klasach posiadających - starej arystokracji i burżuazji, często szuka też poparcia w klerze oraz konserwatywnie nastawionych kręgach społecznych (cześć chłopstwa, inteligencji, często też robotników). W większości przypadków to armia wynosi do władzy autorytarnego dyktatora i to ona stanowi jego główne oparcie.

- parlament:
W systemach totalitarnych istnieje zazwyczaj jakaś kompletnie fasadowa forma parlamentu, złożona najczęściej z delegatów organów partii rządzącej. Jego znaczenie polityczne jest zerowe.
W autorytaryzmie nierzadko zachowany zostaje parlament w quasidemoktratycznej formie - odbywają się wybory, oczywiście odpowiednio sterowane przez władze. Nierzadko dopuszczona jest pewna forma parlamentarnej opozycji.

- przywódca:
Przywódca totalitarny to niemal bóg - ostateczny punkt odniesienia, "drzewo wiadomości dobrego i złego". Propaganda kreuje go na istotę niemal wszechpotężną i mityczną (zwłaszcza Hitler, Stalin i dynastia Kimów, ale nie Mussolini). Słowo przywódcy jest prawem, jego wola ma być wykonana za wszelką cenę.
Przywódca autorytarny to wódz "starego typu" - autorytet, mędrzec, zbawca ojczyzny, ale jednak zawsze zachowujący pewne granice. W swoich działaniach powołuje się na wyższe racje, na przykład na religię, na tradycję etc. To go odróżnia od przywódcy totalitarnego, który jest najwyższym punktem odniesienia i nie ma ponad nim żadnej innej racji.

- kontrola społeczeństwa:
W totalitaryzmie kontrola ma być TOTALNA. Każdy aspekt życia człowieka jest podporządkowany ideologii, a każde uchybienie jest zwalczane i karane. Inwigilacja służb specjalnych dotyczy każdego aspektu życia, a terror jest nieobliczalny - nigdy nie wiadomo, kto zostanie uznany za wroga i przeznaczony do zniszczenia.
Władza autorytarna natomiast pozwala obywatelom żyć po swojemu, byle tylko nie politykowali za mocno i nie sprzeciwiali się zanadto władzy. Inwigilowane są tylko takie środowiska, które mogą stanowić dla władzy zagrożenie i tylko ich dotyka terror.

- armia:
O tym już trochę wspomniałem powyżej. W systemie totalitarnym armia zostaje całkowicie podporządkowana partii rządzącej i jej ideologii. Kult armii związany jest z wpisanym w totalitaryzm kultem siły i wojny. Totalitaryzm w zasadzie od początku do wojny dąży i zazwyczaj w końcu do niej doprowadza.
W systemie autorytarnym armia jest podporą władzy i otaczana jest wręcz kultem jako siła stojąca na straży suwerenności państwa i bezpieczeństwa jego obywateli. Mimo to władza autorytarna stara się unikać wojny zaborczej, zazwyczaj zadowala się utrzymaniem status quo.

- gospodarka
Tutaj reguły nie ma. W systemach faszystowskich poziom interwencjonizmu państwowego był bardzo wysoki, w systemach komunistycznych w ogóle zlikwidowano wolny rynek.
Podobnie w systemach autorytarnych gospodarka zostaje zazwyczaj poddana wzmożonej kontroli władzy, kierującej się w tym względzie postulatami antyliberalnymi. Czasami jednak (np. Hiszpania albo Chile) zwycięża czasowo opcja wolnorynkowa.

- religia:
Totalitaryzm chce zniszczyć wszelką konkurencje ideologiczną, a więc także (a może przede wszystkim) religię. Ma powstać nowa religia państwowa, stanowiąca element ideologii totalitarnej (Niemcy), albo też religia ma zostać całkowicie zniszczona i zastąpiona kultem przywódcy (ZSRR).
Natomiast większość systemów autorytarnych, jako opartych o ideologię konserwatywną, religie wspiera albo jest wobec niej obojętna. Wyjątek to laicki autorytaryzm turecki (kemalizm).

4. Państwo totalitarne a państwo absolutne.

Totalitaryzm - charakterystyczny dla XX-wiecznych reżimów dyktatorskich system rządu dążący do całkowitej władzy nad społeczeństwem za pomocą monopolu informacyjnego i propagandy, ideologii państwowej, terroru tajnych służb, akcji monopolowych i masowej monopartii.

Totalitaryzm charakteryzuje państwa, w których ambicje modernizacyjne i mocarstwowe idą w parze z brakiem tradycji demokratycznej lub - jak w przypadku Niemiec - rozczarowania demokracją, jej kryzysem lub niedostatkiem. Przykładami państw totalitarnych były narodowo-socjalistyczna III Rzesza, stalinowski Związek Radziecki lub Chiny Mao Zedonga. Totalitarny system rządów istnieje do chwili obecnej w Korei Północnej.

Charakterystycznymi cechami państw totalitarnych są autokratyzm (w szczególności zasada wodzostwa), kontrolowanie przez aparat władzy wszystkich dziedzin życia i ingerencja w przekonania, poglądy, zachowania obywateli, a także rozbudowana propaganda (m. in. fałszująca obraz rzeczywistości) i pełna kontrola nad siłami zbrojnymi, policją i wymiarem sprawiedliwości - wykorzystywanymi jako elementy systemu terroru i represji przeciwko społeczeństwu.

Absolutyzm - forma rządów występująca przede wszystkim we wczesno nowożytnej oraz starożytnej (przykładem starożytnej monarchii absolutnej może być ustrój Cesarstwa Rzymskiego) monarchii oraz mające ją uzasadnić doktryny polityczne. W systemie absolutystycznym monarcha skupia w swoim ręku władzę sądowniczą, ustawodawczą i wykonawczą (z oczywistych względów król wyznaczał swoich przedstawicieli do poszczególnych ośrodków władzy, osobiście zajmując się tylko sprawami najwyższej wagi oraz utrzymaniem stanu, w którym nie dochodzi do konfliktu interesów żadnych z podległych mu ośrodków władzy). Kształtowanie się nowożytnego absolutyzmu związane jest z końcem feudalizmu i pojawieniem się silnych, scentralizowanych państw narodowych, co doprowadziło do ograniczenia feudalnych przywilejów stanowych. Proces ten rozpoczął się w XIV w. wraz z upadkiem autorytetu papieża i cesarza, a nasilił w wieku XVI. W wieku XVII doprowadził do powstania klasycznej formy absolutyzmu we Francji, szczególnie za panowania Ludwika XIV, któremu przypisuje się słowa "państwo to ja". W XVIII w. absolutyzm zyskał własną ideologię gdzie władca miał być pierwszym urzędnikiem nowoczesnego, scentralizowanego państwa - taką postać absolutyzmu nazywamy absolutyzmem oświeconym. Absolutyzm oświecony najbardziej wyraźne formy przybrał w Królestwie Prus za panowania Fryderyka Wielkiego i w Austrii pod rządami Józefa II. W absolutyzmie oświeconym panowały, zgodne z ideologią oświecenia, tendencje do reformy całokształtu życia społecznego i gospodarczego, realizowanego przez rozbudowany aparat biurokratyczny.

W niektórych państwach (Polska, Anglia) absolutystyczny system rządów nigdy się nie ukształtował, a co więcej, budził stałe, poważne obawy społeczeństwa. W innych (Szwecja, Niderlandy, także Anglia Stuartów) da się zauważyć starą walkę między zwolennikami władzy absolutnej a zwolennikami decentralizacji. W jeszcze innych (Rosja) nałożył się na dawniejsze formy despotyzmu (samodzierżawie).

5. Państwo samodzierżawne a państwo absolutne

Rosyjski model absolutyzmu, określany mianem samodzierżawia, tylko pozornie jest zbliżony do modelu ustroju absolutnego w państwach europejskich. W istocie pozycja monarchy w modelu rosyjskim nie miała żadnych ograniczeń prawnych. Nie ponosił on odpowiedzialności przed żadnym ośrodkiem, przed nikim nie musiał rozliczać się z podejmowanych decyzji. Jednocześnie zdecydowana supremacja nad Kościołem prawosławnym powodowała, iż nawet w sferze duchowej nie było żadnego czynnika niezależnego od monarchy. Stąd panujący nie ma żadnych praktycznie limitacji w wykonywaniu swych kompetencji, te zaś obejmują właściwie wszystkie obszary życia państwowego ,a sięgają także bardzo daleko w życie indywidualne poddanych. Tak silna pozycja monarchy nie jest z pewnością znana nigdzie w Europie i wydaje się bardziej zbliżona w istocie do modelu despotii wschodnich (np. perska monarchia Sasanidów) czy modelu chińskiego.

6. Państwo samodzierżawne, a państwo totalitarne.

Państwo samodzierżawne to przemoc jednostki wobec mas, państwo totalitarne natomiast mas wobec jednostki. W totalitaryzmie władza polityczna kontroluje każdy aspekt życia ludzkiego. Samodzierżawie natomiast polegało na monopolizowaniu władzy politycznej, przy pozostawieniu wolności w innych dziedzinach, zwłaszcza w dziedzinie gospodarczej.

Państwo samodzierżawne:

Rosyjski model absolutyzmu( np. Rosja Katarzyny Wielkiej)

Monarcha nieograniczony prawem, nie odpowiada przed żadnym ośrodkiem

Supremacja nad Kościołem prawosławnym,

Silna władza monarchy porównywalna do modelu despotii wschodnich

Państwo totalitarne:

Największe znaczenie w Związku Sowieckim i Niemczech

Jedna dominująca partia polityczna i brak jakichkolwiek instrumentów jej kontroli (monopartia)

Duży stopień ingerencji w życie obywateli

Propaganda państwowa, narzucanie poglądów i opinii społecznej

Kontrola państwa nad siłami zbrojnymi, policją i wymiarem sprawiedliwości - wykorzystywanymi jako elementy systemu terroru i represji przeciwko społeczeństwu.

7. Przemiany czynnego i biernego prawa wyborczego w I poł. XXw.

I połowa XX wieku to okres gwałtownych przemian w życiu społecznym, burzliwy okres wojenny oraz czas ustalania nowych porządków nie tylko w kwestii społecznej, ale także pod względem prawno ustrojowym. Prawa wyborcze i ich przemiany są dość dobrym odzwierciedleniem zmian, jakie zaszły w owym okresie w poszczególnych państwach.

Już przed wybuchem pierwszej wojny światowej kształt ordynacji wyborczych na Kontynencie Europejskim kształtował się tak, iż wybory do przynajmniej jednej z izb parlamentu odbywały się na podstawie ordynacji zapewniającej prawo do głosowania wszystkim mężczyznom, bądź większości z nich. Oprzyjmy się na konkretnych przykładach.

Francuzi np. ustalili ordynację już w 1875 roku i w omawianym okresie nie miały miejsca przemiany ordynacji.

Anglia, jako największa potęga polityczna i gospodarcza świata wprowadziła zmiany w swej ordynacji wyborczej dopiero po zakończeniu wojny. Tak zwana reforma Lloyda Georga wprowadziła powszechne prawo wyborcze dla wszystkich mężczyzn, którzy ukończyli 21 lat, przy jednoczesnym zniesieniu ograniczeń majątkowych. Nowe rozwiązania przyznały także prawo głosowania dla kobiet, które ukończyły 30 lat, ale w tym wypadku istniały pewne ograniczenia majątkowe. W 1928r. znowelizowana ustawa zrównała definitywnie prawa wyborcze kobiet i mężczyzn ,a prawa te nabrały rzeczywiście powszechnego charakteru.

Izba Gmin była reprezentacją społeczeństwa, pochodzącą z wyborów powszechnych, gorzej sytuacja wyglądała w przypadku Izby Lordów, gdyż była ona ciałem anachronicznym wciąż wybieranym przez króla, przez co utraciła swoje kompetencje na rzecz Izby Gmin.

Rosja

Ciekawie wyglądała sytuacja w Rosji. Rada Państwa, jako wyższa izba parlamentu składała się bowiem połowicznie z nominatów cesarskich, zaś drugą połowę stanowiły osoby wybierane przez korporacje: np. ziemstwa ,gubernie, struktury kościelne prawosławne. Natomiast Duma Państwowa pochodzić miała z wyborów mających kurialny charakter . Ograniczało to zatem pełną reprezentowalność tego ciała. Prawa wyborcze były zatem dość ograniczone, do czasu gdy władzę osiągnęli bolszewicy i wprowadzili w 1917 roku, jako jedni z pierwszych w Europie powszechne prawa wyborcze również dla kobiet.

USA

W USA natomiast zmiany ordynacji wyborczych w omawianym okresie dotyczyły wprowadzenia bezpośrednich wyborów do senatu oraz ustalenia nowych zasad określenia składu liczbowego izby reprezentantów. Pewnym odstępstwem od przyjętych reguł wyborczych była kandydatura F. D Roosvelta, który mimo półtorawiekowej tradycji dwukadencyjności podwoił okres i liczbę kadencji, a następnie 22 poprawką uchwalono w 1947 roku zakaz sprawowania urzędu prezydenta więcej niż przez 2 kadencje.

Mocą 17 poprawki z 1912 r. wybory senatorów stały się bezpośrednie tzn., że mieszkańcy każdego stanu, a nie kongres stanowy wybierali odtąd swoich reprezentantów do senatu. Ustalono jednocześnie, że w przypadku zwolnienia mandatu odbywać się miały wybory uzupełniające, a na czas do ich odbycia kongres stanowy obsadzał wakujące stanowiska. Zmieniła się też pierwotna liczba senatorów z 26 do 100.Wzrost liczby ludności stanów doprowadził także do wzrostu liczby kongresmenów w Izbie Reprezentantów z 65 początkowo do 435 w połowie XX wieku. Podjęto również decyzję, iż Izba ta nie będzie zmieniana, natomiast uwzględniono możliwość zmiany liczby ludności przypadającej na 1 mandat.

Okręgom wyborczym do Izby Reprezentantów , ale de facto również do Senatu ( z uwagi na przemienność kadencji senatorów)przysługiwało po 1 mandacie.

Od połowy XIX wieku system polityczny w USA opierał się na 2 partiach demokratycznej i republikańskiej, wybory na prezydenta miały charakter pośredni. Z czasem system ten ewaluował w kierunku większego znaczenia kandydatów wysuwanych przez poszczególne partie. Choć formalnie wyborcy głosowali na elektorów(prezydent) w praktyce wybierali ich ze względu na kandydata typowanego przez partie. W ten sposób rozwinęła się instytucja prawyborów . Podczas, których wybierano elektorów na krajową konwencję wyborczą, o wyborze kandydata na prezydenta i wiceprezydenta( z każdej partii). (GG nie podaje dokładnej daty pierwszej konwencji)

Główne zmiany wyborcze w opisywanym okresie dotyczyły praw wyborczych kobiet.

W 1918 roku Naczelnik Państwa Józef Piłsudski podpisał dekret o ordynacji wyborczej, ustanawiający wybory w wolnej Polsce na styczeń 1919 roku. W dekrecie, który został opublikowany 29 listopada, znalazł się zapis: "Wyborcą do Sejmu jest każdy obywatel państwa bez różnicy płci, który do dnia ogłoszenia wyborów ukończył 21 lat" oraz "Wybieralni do Sejmu są wszyscy obywatele (obywatelki) państwa posiadający czynne prawo wyborcze".

8. REFORMY KONSTYTUCYJNE W ROSJI W POCZĄTKACH XX WIEKU

1.Ustrój Cesarstwa rosyjskiego ukształtowany w XVIII ,którego podstawę stanowiła władza SAMODZIERŻAWNA(niczym nie ograniczona władza cara)bez większych zmian przetrwał do XX wiek, był to model anachroniczny. Rozwój wewnętrzny Rosji spowodował, ze ten model zarządzania stał się zupełnie nieefektywny.

Car ALEKSANDER II wprowadził reformę samorządu lokalnego, który miał przejąć pewne zadania administracji państwowej. Ukazem z 1864r wprowadzono instytucję ZIEMSTW, które miały funkcjonować na szczeblu powiatów i guberni.(organy te miały zająć się lokalnymi potrzebami)

2.przełom ustrojowy dokonał się po porażce Rosji w wojnie z Japonią, nastąpiła gwałtowna radykalizacja nastrojów społecznych do 1907r.Ożywienie to dotyczyło również opozycyjnych elit.

Konieczne stały się reformy dotychczasowych rządów:

MIKOŁAJ II w 1905-1906 wydał szereg aktów prawnych stanowiących podstawy konstytucyjne cesarstwa.

MANIFEST Z 6 SIERPNIA 1905- zakładał powstanie organu doradczo -ustawodawczego, który miał za zadanie przedwstępne opracowywanie i rozpatrywanie projektów ustawodawczych oraz kontrola budżetu państwa.

Ciałem tym była DUMA PAŃSTWOWA ,KTOREJ POWOŁANIU TOWARZYSZYŁO NADANIE ORDYNACJI WYBORCZEJ. Jednocześnie car pozostawiał sobie samodzierżawcą władzę.

MANIFEST KONSTYTUCYJNY Z 17 PAŹDZIERNIKA 1905- zawierał trzy zobowiązania dla rządu ,który miał je wykonać w celu uspokojenia życiu państwowego.

Ludność cesarstwa miała zostać obdarzona nienaruszalnymi prawami obywatelskimi (nietykalność osobista, wolność słowa i sumienia, zgromadzeń i stowarzyszeń)

Przekształcenie ordynacji by prawo głosu mieli ci którzy dotychczas go nie posiadali

Przyjęcie zasady ,ze żadne prawo nie może obowiązywać bez zezwolenia DUMY PANSTWOWEJ oraz zapewniono rzeczywistą kontrole dumy nad innymi organami państwa.

MANIFEST 20 LUTEGO 1906- określał po raz kolejny zasady funkcjonowania DUMY PAŃSTWOWEJ I RADY PAŃSTWA(stała się odtąd rada drugą izbą parlamentu)

Ukształtował się tak system ustrojowy, który przetrwał do 1917r.

Podstawę nowego ustroju stanowiła wciąż SAMODZIERŹAWNA władza cara.

Car był najwyższym suwerenem, jego władza była nadrzędna wobec pozostałych instytucji

W zakresie wł,. ustawodawczej car przeniósł cześć uprawnień na dwuizbowy parlament

Car wł. wykonawcza miał sprawować poprzez rząd.

Najważniejszym instrumentem przez który car realizował bieżący zarząd państwem była RADA MINISTROW Z PREMIEREM . urząd premiera pojawił się wraz z dumą państwowa.

Premier bezpośrednio kierował sprawami państwa, miał zwierzchnictwo nad ministerstwami

Car powoływał i odwoływał premiera i ministrów

Premier i ministrowie byli odpowiedzialni politycznie tylko przed carem

Jedyną forma kontroli parlamentarnej były zapytania i interpelacje składane ministrom i premierowi przez członków izb

PARLAMENT składał się z RADY PAŃSTWA I DUMY PAŃSTWOWEJ.

A)RADA PAŃSTWA była organem doradczym wobec cara. Przekształcona w Izbę Wyższą połowę jej składu stanowili nominowani przez cara, cześć druga to osoby wybrane przez m.in. ziemstwa gubernialne ,struktury kościelne, środowiska kupieckie, naukowe itd.

B)DUMA PAŃSTWOWA pochodziła z wyborów mających kurialny charakter, nie była wiec w pełni reprezentatywna

izby miały równorzędna pozycje

CAR :-zachował prawo nominacji części składu Rady Państwa

- zarządzanie wyborów do obu izb ,

- zwoływanie i zamykanie ich sesji

- car miał inicjatywę ustawodawczą-realną

- prawo sankcji wobec uchwał izb, gdyż car jej nie zaakceptował uchwała upadała

- Car miał wyłączność inicjatywy ustawodawczej ,miedzy sesjami izb mógł wydawać akty o randze ustawowej

- car zazwyczaj kierował inicjatywy ustawowe do Dumy ale warunkiem przyjęcia

ustawy była zgoda obu izb.

Przemiany konstytucyjne 1905-1906 przyczyniły się do stabilizacji sytuacji wewnętrznej i wtłoczenie większości ugrupowań politycznych w ramy legalnej działalności. Po raz pierwszy mogła funkcjonować antycarska opozycja.

9. Przemiany ustrojowe w Rosji po rewolucji lutowej i rewolucji październikowej

I.

-Od XVIII w do początków XX w Rosji panował ustrój cesarstwa

- Władza cara była praktycznie nieograniczona( samodzierżawna)

-Szersze grupy obywateli nie miały udziału w życiu publicznym, prawa jednostki nie były szanowane

-Aleksander II podjął decyzje wprowadzeniu samorządu terytorialnego - ziemstwa, ukazem z 1864

-Ustrój na przełomie XIX i XX w ewoluował w kierunku ograniczenia kompetencji ziemstwa na rzecz administracji państwowej

-Za przełom ustrojowy w Rosji można uznać 1907 r i następstwa klęski Rosji w wojnie z Japonią

-Mikołaj II w 1905- 1906 r wydał akty prawne , które były podstawami konstytucyjnymi cesarstwa:

Manifest z 6 sierpnia 1905 r : w akcie tym car wyraził , że powinien powstać organ doradczo- ustawodawczy , który opracowywać ,rozpatrywać projekty ustaw, a także kontrolować budżet państwa. Ciałem tym miała być Duma Państwowa. Jednocześnie car stwierdzał w manifeście , że samodzierżawna władza zostaje zachowana.

Manifest konstytucyjny z 17 października 1905 r :zawierał zobowiązania dla rządu Obywatele wg aktu mieli być wyposażeni w podstawy swobód obywatelskich , car zobowiązał się do zmiany ordynacji wyborczej w ten sposób, by prawa wyborcze otrzymali ci, którzy dotąd ich nie mieli. Zobowiązał się tez do tego , że żadne prawo nie będzie obowiązywać bez uprzedniego zezwolenia Dumy

Manifest 20 lutego 1906 r : car określił w nim zasady funkcjonowania Dumy Państwowej i Rady Państwowej (2 izba parlamentu)

Konsekwencje wprowadzenia gwarancji konstytucyjnych:

1. Ukształtowanie się systemu konstytucyjnego ( do upadku caratu w 1917)

2. Pojawienie się partii i org. politycznych, przy jednoczesnej samodzierżawnej władzy cara

W rzeczywistości , car realizował władze poprzez organy

Rada Ministrów

- na jej czele stał premier

-urząd premiera był nowy , posiadał zwierzchnictwo nad ministerstwami, z rąk cara przejął kierownictwo w sprawach państwowych

- Car powoływał i odwoływał ministrów

- Odpowiedzialność polityczną premier i ministrowie ponosili wyłącznie przed carem

- parlament posiadał prawo interpelacji i zapytań wobec ministrów (jedyna forma kontroli rządu)

Parlament

-składał się z Rady Państwa, izba wyższa ,której członkowie pochodzili w połowie z wyborów ,w połowie z nominacji cara) i Dumy Państwowej członkowie wybierali w wyborach kurialnych)

-wybory do obu izb zarządzał car

-zwołuje i zamyka ich sesje

-car posiada inicjatywę ustawodawczą i prawo sankcji uchwał obu izb

- car zachował wyłączność inicjatywy ustawodawczej

- w okresach pomiędzy sesjami izb mógł wydawać akty o randze ustawowej

-warunkiem przyjęcia ustawy była jednogłośna zgoda izb

II

- W obliczu klęsk wojennych i nastrojów niechętnych rządom Mikołaja II car ten abdykował 2 marca 1917 r

-Funkcje głowy państwa przejął Tymczasowy Komitet Dumy Państwowej , który zaakceptował kandydature Lwowa na premiera

Lwów objął przewodnictwo nad Rządem Tymczasowym, który pomimo zapowiedzi zmian ustrojowych i społecznych kontynuował dotychczasowa politykę

-W Rosji narastały nastroje antywojenne

-w okresie ich radykalizacji w 1917 r na czele Rządu Tymczasowego stanął A. Kiereński, rząd ten proklamował powszechne wybory do Konstytuanty (jej zadaniem było uchwalenie konstytucji) i ogłosił Rosje republiką.

-

Na terenie całego kraju nastąpił rozwój rad (soviet)

-wrzesień 1917r : delegaci rad utworzyli Wczechrosyjską Radę Demokratyczną , która z terenowymi radami zaczęła przejmować władzę w państwie

-Najwyraźniejszą organizacją w radach byli bolszewicy kierowani przez W. Lenina I L.Trockiego

-w listopadzie 1917r bolszewicy dokonali zamachu stanu w Piotrogrodzie i opanowali ośrodki państwowe

III

- ciałem wykonawczym Zjazdu Rad miała być Rada Komisarzy Ludowych (podczas zamachu stanu odbywłasię II Zjazd Rad)

-na czele organu stanął W,Lenin

-24 listopada 1917 r Rada Komisarzy Ludowych wydała Dekret o sądzie nr 1: zostały zniesione wszystkie instytucje prawne, oraz organy wymiaru sprawiedliwości, ustanowiono sądy lokalne, przemianowane później na sądy ludowe, sądy te wybierane były na roczne kadencje przez rady terenowe. Sądy te mogły „kierować się w swoich postanowieniach ustawami obalonych rządów o tyle tylko, o ile nie sprzeciwia się to rewolucyjnemu sumieniu i rewolucyjnej świadomości prawnej”

-20 grudnia 1917 r Rada Komisarzy Ludowych powołuje Wszechrosyjską Komisję Nadzwyczajną do Walki z Sabotażem i Kontrrewolucją ( komisja wprowadza terror względem wrogów rewolucji)

-10 lipca 1918 r V Wszechrosyjski Zjazd Rad uchwalił Konstytucję , wprowadzono nowa nazwę państwa- Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Sowiecka

-Konstytucja formułowała kategorię liszeńców- osób pozbawionych praw wyborczych (os. Korzystających z najemnej pracy w celu osiągnięcia zysku, os. Żyjące z dochodów nie pochodzących z pracy, kupców prywatnych ,pośredników handlowych ,zakonników ,duchownych cerkwi kultów religijnych, pracowników i agentów byłej policji, członków rodziny carskiej)

-Jednocześnie konstytucja mówiła że suwerenem jest lud pracujący miast i wsi(posiadający prawa polityczne i obowiązki np. Obowiązek pracy)

-Nowy porządek charakteryzował się polityka terroru

-Konstytucja usankcjonowała osiągnięcia rewolucji , operowano w niej hasłami komunizmu, wykluczała możliwość posiadania własności prywatnej

-Nie utworzono żadnych instrumentów które gwarantowałyby federalny charakter państwa, konstytucja nie precyzowała jakie podmioty maja tworzyć federację

- system władz określony w konstytucji miał charakter fasadowy , jedyna legalna organizacja polityczną posiadając, a faktyczne rządy była Rosyjska Komunistyczna Partia bolszewików RKP(b), przemianowana później na Wszechzwiązkową Komunistyczna Partii(b)(partia reprezentująca interesy robotników i chłopów)

-struktury władzy państwowej w dużej mierze pokrywały się ze strukturami władzy partyjnej

-formalnie najwyższym organem państwowym był Wszechrosyjski Zjazd Rad Delegatów Robotniczych, Chłopskich i Żołnierskich (decyzje dot. Konstytucji, wojny i pokoju, może stanowić prawo w formie ustaw, sesje min.2 razy w roku)

-najwyższą władze w państwie w okresach pomiędzy sesjami Zjazdu stanowił Wszechrosyjski Centralny Komitet Wykonawczy (ciało o charakterze parlamentarnym, formalnie posiada komp. w zakresie stanowienia prawa i zarządzania państwem, wydaje dekrety i zarządzenia, ma prawo do określania kierunku działalności rządu i innych org. państwowych, czuwa nad wykonywaniem uchwał i decyzji Zjazdu)

-Rada Komisarzy Ludowych stanowiła rząd republiki(przewodniczący +komisarze ludowi )

-komisarze ludowi kierowali komisariatami ludowymi - ministerstwami

-Rada powoływana była przez Komitet Wykonawczy nadzorujący działalności rządu

-Rada zarządzała państwem , stanowiła prawo

-Komisarze Rady byli jednocześnie delegatami na Zjazd i członkami Komitetu Wykonawczego

-Koncentracja władzy państwowej dokonała się w partii komunistycznej (której przecież konstytucja nie nadawała formalnej pozycji w państwie)

-30 grudnia 1922 r podpisano umowę związkową tworząca Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich

-konstytucję ZSRS przyjęto 31 stycznia 1924 r (nowe państwo tworzą republiki sowieckie, mające prawo wystąpienia ze związku, kompetencje federacji określano jako bardzo szerokie-wspólna polityka zagraniczna, obronna, gospodarcza, komunikacyjna , społeczna) Władze związku w rzeczywistości przejmowały kontrole nad władzami poszczególnych republik

-w związku z nowym kształtem państwa , postanowiono przebudować struktury władz bolszewickich

-Zjazd Rad Delegatów posiadał nadal najwyższa władzę (choć stopniowo ja ograniczano), Komitet Wykonawczy podzielono na : Radę Związku i Radę Narodowości .

Rada Narodowości składała się z przedstawicieli danych republiki (charakter federacyjny).

Rada Związku była reprezentacją ludności związku , skład określany na drodze wyborów powszechnych ( w praktyce plebiscyty organizowane przez partię stosująca przymus)

- konstytucja 5 grudnia 1936 : konstytucja wprowadzająca zmiany w strukturze Związku Sowieckiego, będąca uwieńczeniem zdobyczy rewolucji październikowej, podkreślała dominująca rolę partii komunistycznej która kierowała wszystkimi dziedzinami życia w państwie (legalizacja roli partii w państwie), Na polecenie J. Stalina w akcie podkreślono że państwo stało się p. socjalistycznym , czyli stanowiło ostatni etap przed komunizmem.

-Struktura władz państwowych zmieniła się : zlikwidowano Zjazd Delegatów, a jego kompetencje , jak i naczelną rolę w państwie przejęła Rada Najwyższa ZSRS . Rada ta przejęła również kompetencje Wszechzwiązkowego Komitetu Wykonawczego. Struktura Rady obejmowała Rade Związku i Rade Narodowości

- Rada Komisarzy Ludowych nadal była ciałem wykonawczym ( po 2 w.ś. zmienia nazwę na Rade Ministrów)

-Liczba komisarzy i resortów administracyjnych stale rosła

-W Radzie Najwyższej skoncentrowała się całości kompetencji prawodawczych

-zlikwidowano konstytucyjna nierówność obywateli

-zniesiono kategorię liszeńców (zapisy konstytucyjne były jednak w zasadzie fikcją , biorąc pod uwagę czystki Stalina)

-taki kształt ustrojowy przetrwał do upadku ZSRS w 1991

-w 1997 przyjęto nowa konstytucje nie wnosząca jednak zasadniczych zmian

-konstytucja z 1936 r stanowiła sowiecki model konstytucjonalizmu przyjmowany orzez rosyjskich satelitów (w tym Polskę)

10. POWSTANIE ZWIĄZKU SOWIECKIEGO-USTRÓJ PAŃSTWA

2 marca 1917r MIKOŁAJ II abdykował, na rzecz brata Michała, który tronu nie przyjął ,władzę objął TYMCZASOWY KOMITET DUMY PAŃSTWOWEJ ,natomiast na czele RZĄDU TYMCZASOWEGO stanął premier, zaakceptowany jeszcze przez cara Książe Lwowa. Wobec radykalizacji nastrojów społecznych (przeciwko udziale w wojnie)na czele RZADU TYMCZASOWEGO stanął socjalista A. Kiereński i jego rząd 1 wrzesnia1917 proklamował REPUBLIKĘ. Zapowiedział też wybory powszechne do konstytuanty, która miała uchwalić konstytucję nowego państwa.

To nie panowało wzburzonego społeczeństwa i kraju pokrytego siecią RAD reprezentujących interesy robotników, chłopów i żołnierzy.

We wrześniu 1917r otworzono WSZECHROSYJSKĄ RADĘ DEMOKRATYCZNĄ, która wraz z innymi radami zaczęła przejmować władzę w państwie. Tu najlepiej zorganizowane były rady W.LENINA I LWA TROCKIEGO I to oni w 11.1917 r dokonali zamachu stanu w Piotrogrodzie ,opanowali najważniejsze ośrodki w państwie zdobywając przewagę w radach.

Zamach stanu partii bolszewickiej zbiegł się w czasie z obradami II ZJAZDU RAD W PETERSBURGU, TU PRZEWROT PRZYJETO Z ENTUZJAZMEM ,powołano RADĘ KOMISARZY LUDOWYCH z Leninem na czele, ciało to miało być organem wykonawczym Zjazdu Rad.

Zanim przyjęto akt konstytucyjny nowego państwa przyjęto kilka regulacji prawnych:

24 listopada 1917 RADA KOMISARZY LUDOWYCH wydała tzw. DEKRET O SĄDZIE NR1.-znosił on wszystkie instytucje prawne i wszystkie organy wymiaru sprawiedliwości. Ustanawiał SĄDY LOKALNE -SADY LUDOWE wybierane na roczne kadencje przez rady w terenie. mogły one dowolnie realizować sprawiedliwość rewolucyjną określaną przez bieżące potrzeby trybunałów .

Uzupełnienie tego dekretu: 20.12.1917 RADA KOMISARZY powołała WSZECHROSYJSKĄ KOMISJĘ NADZWYCZAJNA DO WALKI Z SABOTAŹEM I KONTRREWOLUCJĄ- wszechobecny terror rewolucyjny

KONSTYTUCJA uchwalona przez V WSZECHROSYJSKI ZJAZD RAD 10LIPCA 1918r.

Nowa nazwa państwa: ROSYJSKA FEDERACYJNA SOCJALISTYCZNA REPUBLIKA RADZIECKA

Sprecyzowano tu kategorię :liszeńców- osób pozbawionych praw wyborczych, wyjętych spod prawa, poddawanych szczególnym represjom

Suwerenem państwa był lud pracujący miast i wsi; tylko ta grupa miała pełne prawa polityczne ,ale i obowiązek pracy oraz szeroki wachlarz uprawnień

Upaństwowiono wiele sfer życia, wykluczono prawo do posiadania własności prywatnej

Sowiecka Rosja miała być federacją republik sowieckich, ale nie określała jakie podmioty mają ją tworzyć.

Faktyczne rządy sprawowała jedyna legalna ROSYJSKA KOMUNISTYCZNA PARTIA BOLSZEWIKÓW RKP(b)później WSZECHZWIAZKOWA KOMUNISTYCZNA PARTIA BOLSZEWIKÓW WKP(b),która miała zbudować państwo komunistyczne

We wszystkich częściach państwa to komórki partyjne miały kierowniczą rolę wobec struktur państwowych, na zjazdach partii określano dyrektywy i kierunek prac władz państwowych ,struktury państwowe uległy upartyjnieniu. Podstawą systemu była tajna

policja polityczna eliminująca przeciwników partii.

Partia była rzeczywistym czynnikiem decyzyjnym w państwie.

Formalnie najwyższą władzą był WSZECHROSYJSKI ZJAZD RAD DELEGATÓW ROBOTNICZYCH, CHŁOPSKICH I ŹOŁNIERSKICH (członkowie wybierani na zjazdach odpowiednich rad):

Podejmowali decyzje dotyczące kształtu konstytucji

Decyzje w spr. wojny i pokoju

Stanowienie prawa w formie ustaw, ale nie był zjazd jedynym organem prawodawczym

Sesje dwa razy do roku

Pomiędzy sesjami zjazdu najwyższą władzą był WSZECHROSYJSKI CENTRALNY KOMITET WYKONAWCZY-ciało o charakterze parlamentarnym:

Posiadał kompetencje prawodawcze i w zakresie rządzenia państwem

Wydawał dekrety i zarządzenia-jako niezależne źródła prawa

Prawo do określania kierunków działalności rządu i innych organów państwa

Czuwał nad wykonywaniem uchwał i decyzji zjazdu

RZĄD REPUBLIKI stanowiła RADA KOMISARZY LUDOWYCH:

Składała się z przewodniczącego i komisarzy komisariatami ludowymi(ministerstwa resortowe)

Powoływana przez Komitet Wykonawczy ,nadzorował jej działalność

Bieżący zarząd państwem i stanowienie obowiązujących przepisów prawnych

Koncentrowała władze państwową w rożnych dziedzinach

POWSTANIE ZWIĄZKU SOWIECKIEGO

Po uporaniu się z kontrrewolucją i ustanowieniu dominacji bolszewików na obszarach byłego imperium gdzie tez powstawały republiki sowieckie 30.12.1922r podpisano umowę związkową tworzącą państwo ZWIĄZEK SOCJALISTYCZNYCH REPUBLIK RADZIECKICH ZSRR.

Państwo to miało być federacją kilku republik, spory wokół kształtu federacji

spowodowały przyjęcie KONSTYTUCJI ZSRR dopiero 31.01.1924r,która zakładała:

Państwo tworzone przez republiki radzieckie ,z prawem wystąpienia ze związku

Szerokie kompetencje federacji(wspólna polityka zagraniczna, obronna, gospodarcza, społeczna, sprawy komunikacji i łączności)-dominacja władz związkowych nad władzami republikańskimi; władze republikańskie zmuszone były wykonywać polecenia władz centralnych

Zreorganizowano model władz bolszewickich ,w celu nadania mu elementów ustroju federacyjnego.:

-najwyższą władzą pozostał ZJAZD RAD DELEGAÓW ale jego rolę stopniowo ograniczono

- KOMITET WYKONAWCZY podzielono na dwie izby:

A) RADĘ ZWIĄZKU-organ reprezentujący ludność związku, pochodzić miała z wyborów powszechnych(nie realizowane)

B)RADĘ NARODOWOŚCI-w jej skład wchodzili przedstawiciele poszczególnych republik, ilość przedstawicieli uzależniona była od wielkości republiki

-RADA KOMISARZY LUDOWYCH pozostała organem wykonawczym i zarządzającym o kompetencjach prawodawczych

Gruntowne zmiany w strukturze władz Związku Sowieckiego spowodowała KONSTYTUCJA 5.12.1936r.

11. KONSTYTUCJA SOWIECKA Z 1936 r.

- uchwalona 05.12.1936r.

- podkreślenie postępu, który zaszedł w ZSRR od rewolucji październikowej

- podkreślenie istotnej roli partii komunistycznej, kierowała ona wszystkimi dziedzinami życia w państwie

- ZSSRR jest państwem socjalistycznym( ostatni etap przed osiągnięciem komunizmu)

likwidacja Zjazdu Delegatów Rad, od tej pory najwyższym organem władzy w państwie miała być RADA NAJWYŻSZA ZSRR

- ciałem wykonawczym pozostaje RADA KOMISARZY LUDOWYCH ( po II w.ś. zwana RADĄ MINISTRÓW a jej komisariaty- ministerstwami), stale wzrastała ich ilość

- całość kompetencji prawodawczych skoncentrowana w RADZIE NAJWYŻSZEJ

- rozbudowa resortów administracyjnych

- likwidacja konstytucyjnej nierówność obywateli, zniesienie kategorii 'liszeńców'( w rzeczywistości fikcja)

- kraje satelickie ZSRR miały bliźniacze konstytucje

RADA NAJWYŻSZA ZSRR:

- przejęła równiez kompetencje likwidowanego Wszechzwiązkowego Komitetu Wykonawczego

- jej struktura obejmowała RADĘ ZWIĄZKU i RADĘ NARODOWOŚCI, których zasady organizacyjne i kompetencje nie uległy zmianie

Obowiązywała w zasadzie do upadku ZSRR w 1991r., w 1977r. przyjęto nową konstytucję, która de facto nie wniosła nowych rozwiązań ustrojowych

12. Konstytucja Republiki Weimarskiej 1919r.

W I wojnie światowej Niemcy poniosły dotkliwą klęskę, choć militarnie nie zostały pokonane. Przede wszystkim nasilał się kryzys wewnętrzny, potęgowany nastrojami ludności, zmęczonej trwającą cztery lata wojną oraz przenikającymi wpływami bolszewickimi. Konsekwencją było znaczące wydarzenie listopada 1918 r. - kapitulacja Niemiec, co z kolei wymusiło również na ówczesnym cesarzu abdykację (Wilhelm II Hohenzollern). Oznaczało to, że państwo stanęło przed dodatkowym problemem - ukształtowania na nowo ustroju wewnętrznego. Sprawą tą zajęło się Zgromadzenie Narodowe, które stosunkowo szybko przedstawiło projekt nowej ustawy zasadniczej, który ostatecznie przyjęto jako Konstytucja 11 sierpnia 1919 r. Prace nad przyjęciem konstytucji trwały tak krótko, gdyż od ustawy zasadniczej oczekiwano ustabilizowania sytuacji w kraju. Zanim konstytucja weszła w życie, niemieckie władze funkcjonowały, opierając się na przyjętej 10 lutego 1919 ustawie o tymczasowej władzy w Rzeszy.

Jednym z zasadniczych problemów, jakie rozwiązywać miała ustawa zasadnicza, było określenie miejsca i roli, jaką spełniać miały w państwie Prusy. Ich przytłaczającą przewagę uznawano za główną przyczynę klęski Niemiec w I wojnie światowej. W ostateczności nie udało się przyjąć żadnych skutecznych rozwiązań. Rola Prus, tylko częściowo nadwątlona, w praktyce nie uległa znacznemu ograniczeniu.

Konstytucja stwierdzała przede wszystkim, że Rzesza Niemiecka ma być republiką, w której suwerenem pozostaje lud niemiecki. Stanowisko takie stało w wyraźnej opozycji w stosunku do konstytucji z 1871 r., która stanowiła wyraz wspólnej roli władców poszczególnych państw wchodzących w skład związku. Wg Konstytucji z 1919 r. wszystkie podmioty wchodzące w skład republiki miały również stać się republikami, a likwidacji miały ulec wszystkie rozwiązania ustrojowe utrzymujące monarchię. Oprócz tego w konstytucji zaakceptowano federacyjny charakter państwa, ograniczając jednak stopień samodzielności poszczególnych podmiotów wchodzących w skład unii - nie przysługiwał im już status państw tworzących związek, lecz status krajów związkowych (Länder). Rozwiązanie to miało być teoretycznie jednym z elementów ograniczających pozycję Prus, ale wobec niepowodzenia prób usamodzielnienia niektórych prowincji byłego Królestwa Pruskiego praktycznie nie dało to efektów. Kolejnym sposobem służącym osłabieniu dominacji pruskiej miało być odejście od zasady, wg której władca Prus stoi na czele federacji. Ponadto przeniesiono centralne instytucje państwa do Weimaru. W konstytucji przyjęto także, że żaden z krajów Rzeszy (w zamyśle chodziło przede wszystkim o Prusy) nie może zachować więcej niż 40% wpływów we władzach obieralnych republiki. Dzięki temu Prusy, które w rzeczywistości miały znaczny potencjał ludnościowy i ekonomiczny, w nowym układzie miały być reprezentowane w sposób nieadekwatny do tegoż potencjału. Jednakże w praktyce doszło do tego, że faktyczny potencjał Prus stanowił czynnik, który w zasadniczy sposób wpływał na funkcjonowanie instytucji centralnych Rzeszy. Rzesza pozostawała w prawdzie państwem federacyjnym, jednakże rozwiązania konstytucyjne przenosiły na władze centralne wiele nowych, ważnych uprawnień. Wprowadzono pojęcie wyłącznych kompetencji prawodawczych Rzeszy (art. 6) oraz kompetencji, z których Rzesza mogła skorzystać, wypierając ustawodawstwo poszczególnych krajów (art. 12) - to pojęcie, choć nie zakładało obowiązku wkraczania federacji ze swym ustawodawstwem, zapewniało jednak o wiele szersze kompetencje instytucjom federalnym, niż to miało miejsce dotąd.

Do wyłącznych kompetencji Rzeszy należały sprawy:

-zagraniczne i polityka wobec kolonii;

-przynależności państwowej (obywatelstwa), migracji ludności, ekstradycji;

-organizacji i funkcjonowania sił zbrojnych Rzeszy;

-systemu monetarnego, ceł oraz wolności obrotu gospodarczego;

-poczty i telekomunikacji (telegrafów i telefonów).

Do zakresu kompetencji Rzeszy (art. 7) mogły też wchodzić m.in.:

-prawo cywilne, karne i procedury;

-regulacje dotyczące funkcjonowania prasy, stowarzyszeń oraz wolności zgromadzeń;

-sprawy prawa pracy, ubezpieczeń społecznych oraz organizacji przedstawicielstw zawodowych;

-kwestie przemysłu i górnictwa;

-sprawy żeglugi morskiej, rzecznej i śródlądowej oraz komunikacji lądowej i powietrznej.

Ponadto wprowadzono klauzulę (art. 13), według której prawo Rzeszy miało pierwszeństwo przed prawem krajowym (supremacja prawa Rzeszy), ewentualne konflikty w tym zakresie miał rozpatrywać Najwyższy Trybunał Sądowniczy państwa.

Konstytucja zobowiązywała kraje związkowe do tego, aby ich ustroje wewnętrzne uwzględniały konieczność zagwarantowania wszystkim grupom ludności równego prawa wyborczego do zgromadzeń reprezentacyjnych a także wprowadzenia zasady odpowiedzialności krajowych władz wykonawczych przed przedstawicielstwem ludowym.

Formę swoistej kontroli ustawodawstwa Rzeszy stanowiła instytucja referendum. Konkretną sprawę do rozstrzygnięcia w ten sposób mógł skierować prezydent, jeśli nie zgadzał się on na przyjęcie uchwalonej przez Sejm Rzeszy ustawy. Prezydent zarządzał referendum również w przypadku, gdy zażądała tego trzecia część posłów lub 10% mieszkańców uprawnionych do głosowania. Wynik referendum był wiążący dla władz federalnych.

Parlament Rzeszy składał się z Sejmu Rzeszy (Reichstag) oraz Rady Rzeszy (Reichsrat) - Sejm stanowił reprezentację ludu niemieckiego, a Rada była wyrazicielem interesów poszczególnych krajów związkowych. Sejm wybierano na 4 kadencję w wyborach bezpośrednich, powszechnych, równych, tajnych i proporcjonalnych.. Prawo wybierania przysługiwało kobietom i mężczyznom, którzy ukończyli 20 rok życia. Proporcjonalność wyborów powodowała, że ugrupowania polityczne musiały podejmować walkę o głosy wyborców praktycznie w całym kraju. Przyjęto zasadę, że na jeden mandat przypada określona liczba wyborców w okręgach wyborczych wielomandatowych, ograniczając liczbę reprezentantów poszczególnych krajów (w praktyce chodziło o Prusy) do maksymalnie 40% składu izby. Na sesje zwyczajne Sejm zbierał się dwa razy w roku, a uchwały podejmował co do zasady zwykłą większością głosów. Istotnym uprawnieniem prezydenta Rzeszy, była możliwość rozwiązywania Sejmu przed upływem kadencji - ograniczeniem była konieczność uzasadnienia decyzji, ponieważ konstytucja zakazywała rozwiązywania Sejmu więcej niż jeden raz z tego samego powodu.

Rada Rzeszy składała się z reprezentantów krajów związkowych. Jeśli chodzi o liczebność poszczególnych delegacji - przyjęto, że jeden delegat przypadać będzie na każdy milion mieszkańców. Najmniejszym krajom (mniej niż miliom mieszkańców) przysługiwało prawo do przynajmniej jednego reprezentanta. Żaden z krajów (w praktyce chodziło o Prusy) nie mógł mieć w Radzie więcej niż 40% miejsc. Delegatów z poszczególnych krajów mianowały rządy krajowe.

Organem ustawodawczym Rzeszy był Sejm -

Radzie przysługiwały jedynie kompetencje kontrolne (weto zawieszające).

Inicjatywa ustawodawcza przysługiwała posłom oraz rządowi Rzeszy. Inicjatywy rządu musiały uzyskać akceptację Rady Rzeszy, a jeśli stanowiska tych ciał były rozbieżne, wiążącym było stanowisko Rady (jej stanowisko przedstawiano Sejmowi wraz z projektem ustawy). Rząd musiał też wnosić do Sejmu projekt zaakceptowany przez Radę Rzeszy nawet, jeśli nie było to zgodne z jego intencjami. Po uchwaleniu ustawy przez Sejm, Rada mogła przeciwstawić się jej przyjęciu - weto to było nieskuteczne, gdy Sejm przyjął ustawę ponownie większością ²/₃ głosów. Uchwałę Sejmu mógł także zakwestionować w przeciągu 30 dni prezydent Rzeszy, zarządzając referendum ludowe bądź formułując podobne żądania wystąpić mogły Rada Rzeszy i określona grupa 10% obywateli. (Wymienione mechanizmy stworzono również po to, aby ograniczyć możliwość narzucania przez Prusy rozwiązań dla całych Niemiec).

Na czele państwa niemieckiego stać miał Prezydent Rzeszy, którego wybierano w wyborach powszechnych i bezpośrednich na 7 kadencję. Konstytucja przewidywała możliwość wielokrotnego sprawowania tego urzędu. Prezydent był reprezentantem państwa w stosunkach zewnętrznych, strażnikiem poszanowania konstytucji (miał możliwość zmuszania do posłuszeństwa krajów nie wypełniających prawa Rzeszy przy użyciu sił zbrojnych), dbał o bezpieczeństwo wewnętrzne. Był zwierzchnikiem armii i floty Rzeszy. Miał istotny wpływ na funkcjonowanie Sejmu (prawo rozwiązania go) oraz na ustawodawstwo (prawo zarządzenia referendum). Do niego należało prawo powoływania i odwoływania kanclerza Rzeszy, a na wniosek kanclerza - także ministrów.

Konstytucja przewidywała specyficzną instytucję odpowiedzialności prezydenta - na wniosek uchwalony przy poparciu ²/₃ członków Sejmu Rzeszy mogło odbyć się referendum ludowe w sprawie odwołania prezydenta. Przyjęcie takiej uchwały skutkowało zawieszeniem sprawowania urzędu prezydenta - pozytywny wynik referendum oznaczał utratę stanowiska. Jeśli wynik referendum odrzucał wniosek Sejmu, rozwiązywano Sejm i zarządzano wybory. Oprócz tego istniała konieczność kontrasygnowania aktów prezydenta przez kanclerza i ministrów, co wyłączało odpowiedzialność prezydenta za skutki takich aktów. Prezydent (jak kanclerz i ministrowie) mógł ponosić odpowiedzialność konstytucyjną za naruszenie konstytucji czy ustaw. Postępowanie w sprawie tych przestępstw toczyło się przed Najwyższym Trybunałem Państwowym Rzeszy.

Zarządzanie państwem należało do Rządu Rzeszy, w którego skład wchodził kanclerz oraz ministrowie. Kanclerz odgrywał decydującą rolę w kształtowaniu składu personalnego rządu, kierował czynnościami rządu, ustalał kierunki jego działalności i w imieniu całego rządu ponosił odpowiedzialność polityczną wobec prezydenta i Sejmu Rzeszy. Brak zaufania ze strony Sejmu skutkował dymisją gabinetu, chyba, że prezydent zadecydowałby o rozwiązaniu izby. Indywidualną odpowiedzialność przed Sejmem ponosili także ministrowie.

Konstytucja nie wprowadzała wielu nowych rozwiązań w zakresie sądownictwa. Najwyższym organem sądowym miał być Sąd Rzeszy, do życia powołano Najwyższy Trybunał Państwowy Rzeszy, który miał sądzić przestępstwa popełniane przez najwyższych urzędników.

Ustrój władz Rzeszy został oparty na zasadzie trójpodziału władz. Dążono do zagwarantowania maksymalnej kontroli wzajemnych poczynań najważniejszych instytucji federalnych przy równoczesnym stworzeniu podstaw dla ich skutecznego działania. Usiłowano również zapewnić funkcjonowanie mechanizmu skutecznego harmonizowania interesów federacji oraz krajów związkowych. Instytucja referendum miała być instrumentem gwarantującym faktyczne zwierzchnictwo narodu.

Z czasem okazało się, że praktyka ustrojowa Republiki Weimarskiej wykazała niezdolność elit politycznych do wykorzystania mechanizmów konstytucyjnych dla stabilizowania sytuacji wewnętrznej. Olbrzymie kłopoty gospodarcze (spłacanie reparacji, Wielki Kryzys) sprzyjały działaniu skrajnych ugrupowań - nazistów i komunistów. Ostatecznie władzę przejęli naziści.

13.Powstanie i Ustrój III Rzeszy

Adolf Hitler funkcję kanclerza Rzeszy objął 30 stycznia 1933r., a stało się to paradoksalnie w następstwie wyborów, w których jego narodowo-socjalistyczna partia NSDAP nie uzyskała najlepszego rezultatu. Nowy kanclerz, chcąc w pierwszym rzędzie wyeliminować ze sceny politycznej komunistów doprowadził do nowych wyborów ( 5 marca 1933r.) w których NSDAP odniosła już wielkie zwycięstwo. Jednak dopiero unieważnienie mandatów zdobytych przez komunistów (pod zarzutem podpalenia przez ich bojówki gmachu Sejmu Rzeszy) przełożyło się na przytłaczającą przewagę nazistów w nowym Sejmie.

24 marca 1933r. Ustawa o zabezpieczeniu Państwa i Narodu przed nieszczęściem - zmieniła konstytucję, przekazując w ręce rządu Rzeszy prawo do wydawania ustaw “poza trybem przewidzianym w konstytucji”. Ustawy rządu Rzeszy mogły nawet “odbiegać od Konstytucji”, jeżeli nie godziły w uprawnienia Sejmu Rzeszy i Rady Rzeszy i nie naruszały kompetencji prezydenta.

Doprowadziła ona do zniszczenia wszelkich organizacji politycznych, społecznych, gospodarczych i kulturalnych poza tymi, których istnieje podporządkowane zostało partii narodowosocjalistycznej.

marzec 1933r- ujednolicenie krajów z Rzeszą - ustanowienie urzędu namiestnika Rzeszy.

marzec 1933r.- zakazano działalności Komunistycznej Partii Niemiec

kwiecień 1933r. - zakazano działalności Niemieckiej Partii Socjaldemokratycznej

sierpień 1933 - samorozwiązanie partii centrowych i prawicowych

14 lipca 1933r. - ustawa zakazująca tworzenia nowych partii politycznych utrwalenie monopartyjnego systemu politycznego i hegemonii NSDAP

30 stycznia 1934r.- Ustawa o przebudowie Rzeszy - ostatecznie zniesienie odrębności krajów związkowych

1 sierpnia 1934r. - śmierć prezydenta von Hindenburga

w tym samym dniu przyjęta przez rząd Ustawa o głowie państwa Rzeszy Niemieckiej - urząd prezydenta Rzeszy połączony został z urzędem kanclerza Rzeszy [uprawnienia prezydenta przechodziły na kanclerza, Adolf Hitler zaczął nosić tytuł wodza (fuhrera) i kanclerza Rzesza ]

Likwidacji uległa Rada Rzeszy, a pozycja Sejmu Rzeszy sprowadzona została do roli czysto propagandowej emanacji NSDAP.

W dość nieskomplikowany sposób dokonał się demontaż Republiki Weimarskiej i stworzono ramy ustrojowe III Rzeszy (1933-45). Władzę w państwie skoncentrowano w rękach wodza i kanclerza ,a jej głównym oparciem stały się struktury partyjne NSDAP oraz siły policji politycznej. Instytucje ustrojowe republiki częściowo wprawdzie utrzymane w praktyce były jedynie fasadą dla wszechwładzy nazistów.

W przeciwieństwie do systemu sowieckiego jednak nigdy nie nastąpiło konstytucyjne zalegalizowanie roli partii narodowosocjalistycznej.

Wszystkie instytucje państwowe podporządkowane zostały odpowiednim strukturom NSDAP , a szefowie i funkcjonariusze partii na odpowiednich szczeblach pełnili równocześnie funkcje administracyjne .Jak dalece sięgało to przenikanie partii w struktury państwowe , świadczy przykład struktur policyjnych.

Oprócz normalnych struktur policji państwowej stworzone zostały specjalne formacje policyjne NSDAP, czyli tzw. SS , a wszyscy szefowie policji na każdym szczeblu pełnili równocześnie funkcje szefów SS. Stworzony system polityczny i ustrojowy niemal do upadku III Rzeszy akceptowała zdecydowana większość społeczeństwa niemieckiego.

14.Ustrój Włoch pod rządami B. Mussoliniego.

Wstęp;

-kryzys wewnętrzny Po I wojnie światowej-powód popularności faszystów

-1922r. „Marsz na Rzym”- zamach stanu dokonany przez zwolenników partii faszystowskiej. W efekcie Mussolini dostaje zadanie sformułowania rządu od króla Wiktora Emanuela III, i od 1922 do 1924r. Mussolini jest premierem

-1924r. wygrana w wyborach partii Mussoliniego, czyli Narodowej Partii Faszystowskiej dzięki wcześniejszym zmianom prawa wyborczego. Represje wobec socjalistów(zabójstwo Matteotiego) i rozpędzenie opozycji

-koniec 1924r. Mussolini jest dyktatorem, przyjął tytuł wodza(Duce).

Rozwinięcie:

1.)25 grud.1925r.-przyjęcie ustawy znacząco wzmacniającej pozycję premiera

Uzyskał tytuł il Capio do Governo. Ustawa ta uniezależniała premiera od parlamentu i sprawiała ,że premier odpowiada politycznie przed królem(wcześniej odpowiadał przed parlamentem)

-skutkiem tej ustawy było też uzyskanie wyłącznego wpływu na politykę państwa i politykę personalną gabinetu.

2.)Jednocześnie dokonywał się proces eliminacji opozycji z izb parlamentarnych.

-Efektem tego była monopolizacja władzy przez B. Mussoliniego.

-Był on premierem i szefem jedynej partii w parlamencie

-Władza ta opierała się na dominacji jednej partii, która podporządkowała sobie instytucje władzy publicznej na wszystkich szczeblach.

-31.stycznia 1926r. rząd uzyskał kompetencje w zakresie stanowienia prawa ,która zapewniała nieograniczone możliwości rządzenia państwem

3.)Wskutek wzmocnienia się rządu zmianom uległa formuła organizacyjna i kompetencje pochodzące z wyborów izby niższej parlamentu, czyli

Izby Deputowanych.

-Najpierw zmieniono prawo wyborcze, na skutek czego najwyższa instancja partyjna ,czyli Wielka Rada Faszystowska desygnowała listy kandydatów(uwzględniając przy tym naciski różnych organizacji społ., oświatowych ,kultur. ,zawodowych).Wybory polegały jedynie na potwierdzeniu desygnowanych kandydatów.

-W 1939r. Izbę Deputowanych zastąpiła Izba Faszystowska i Korporacyjna

-Członkowie tego organu nie byli wybierani, lecz nominowani przez premiera i szefa partii, a nominacje potwierdzała najwyższa rada partyjna.

-Kandydatów przedstawiały różne korporacje należące do Narodowej Rady Korporacji.

-Jednocześnie premier decydował o każdej sprawie ,którą zajmowała się Izba w czasie obrad.

Podsumowanie:

-System ten pozwalał skupić pełniącemu funkcje premiera i szefa partii B.M. skoncentrować w swym ręku wszystkie najważniejsze instrumenty władzy w państwie.

-Król był ubezwłasnowolniony na rzecz Mussoliniego i musiał akceptować wszystkie jego decyzje

-Włochy pozostawały prawnie monarchią konstytucyjną(władza chciała utrzymywać pozory porządku konstytucyjnego)

-Ważną rolę pełniły korporacje w funkcjonowaniu państwa. Pełniły funkcje państwowe i w minimalnym stopniu były reprezentacją grup społecznych.

15. Ustrój Hiszpanii pod rządami gen. Franco

Nowe zasady ustrojowe odwoływać się miały do struktur korporacyjnych jako naturalnych środowisk aktywności obywatelskiej. Korporacje miały uzyskać pierwszeństwo przed partiami politycznymi, które zlikwidowano.

Falanga- jedyna organizacja dopuszczona do współdziałania w określaniu zadań i polityki państwa. Jej założycielem i przywódcą był Franco.

Postawy ustrojowe Hiszpanii sformułowano w trzech aktach prawnych:

Karta Hiszpanów (1937r.),

Karta Pracy (1938r.),

Ustawa o utworzeniu Kortezów (1942r.);

ich uzupełnieniem była ustawa o następstwie tronu (1947r.)- po śmierci Franco tron obejmie władca z rodziny Burbonów

Hiszpania formalnie pozostawała monarchią konstytucyjną, ale władzę sprawował wódz (Caudillo)- gen. Franco. Wódz miał najważniejsze kompetencje wykonawcze i prawodawcze, dopiero po 1942 r. częściowe uprawnienia prawodawcze przekazał parlamentowi. Władzę wykonawczą sprawował za pośrednictwem ministrów (powoływał ich i odwoływał, odpowiadali politycznie tylko przed nim)

Wraz z ustawą sukcesyjną powołano Radę Królewską- organ doradczy, w jej skład wchodzili najwyżsi dostojnicy kościelni, dowódcy armii i floty, przedstawiciele administracji państwowej i 4 przedstawicieli Kortezów. Rada współdziałała z wodzem w koordynowaniu instytucji państwowych i kierowaniu życiem państwowym.

Kortezy po ponownym powołaniu funkcjonowały jako jednoizbowy parlament, co do zasady doradzały wodzowi przy stanowieniu prawa, część izby pochodziła z nominacji wodza, a cześć z wyborów przeprowadzonych w ramach korporacji zawodowych i struktur samorządu terytorialnego .

Hiszpański model ustrojowy opierał się silnie na władzy osobistej wodza, wspierany był przez aparat przymusu.

Podstawy ustrojowe gen. Franco zapewniły Hiszpanii stabilizację wewnętrzną przez blisko pół wieku, co umożliwiło podniesienie kraju z głębokiego upadku po wojnie wewnętrznej.

16. Ustrój korporacyjny w Portugalii.

W 1932r. urząd premiera objął Antonio de Oliveira Salazar, za którego rządów przyjęto nową konstytucję.

Nowa konstytucja uchwalona 19 marca 1933r. (obowiązywała od 11 kwietnia 1933r.) zapoczątkowała okres tzw. Nowego Państwa. Od tej pory państwo portugalskie miało funkcjonować w oparciu o nowe podstawy ustrojowe i ideowe. Konstytucja stwierdzała, iż Portugalia jest „republiką korporacyjną, bazującą na współuczestnictwie wszystkich elementów strukturalnych narodu w życiu administracyjnym i stanowieniu praw”.

Prezydent - najwyższa władza w państwie, głowa państwa, zwierzchnik władzy wykonawczej. Wybierano go w powszechnych wyborach bezpośrednich na 7 letnią kadencję (brak ograniczeń co do liczby kadencji). Mianował i odwoływał premiera, a na jego wniosek - ministrów. Przysługiwało mu wraz z rządem prawo inicjatywy ustawodawczej. Mógł zatwierdzać ustawy uchwalane w parlamencie. Mógł rozwiązywać obie izby parlamentu. Zarządzał wybory parlamentarne, miał prawo zwoływania posiedzeń izb i ich zamykania.

Rząd - z premierem na czele ponosił odpowiedzialność przed prezydentem, który mógł w każdej chwili zdymisjonować cały gabinet lub poszczególnych ministrów.

Organem doradczym prezydenta była Rada Państwa. W rzeczywistości stała się ośrodkiem koordynowania kierunków działania najważniejszych instytucji w państwie, a ustalenia Rady wspierane autorytetem prezydenta były rozstrzygające.

Parlament portugalski był dwuizbowy:

Zgromadzenie Narodowe - izba niższa, wyłaniana w wyborach powszechnych (czynne prawo wyborcze kobiet - zależne od ich wykształcenia). Wprowadzono jednak pewien cenzus majątkowy. Kadencja 4 lata.

Izba Korporacyjna - izba wyższa. Jej członkami byli przedstawiciele różnych korporacji działających w kraju, a jej trzon stanowili reprezentanci samorządów terytorialnych i samorządów gospodarczych. Kadencja 4 lata.

Obie Izby współdziałały w tworzeniu prawa, ale na proces legislacyjny w znacznym stopniu wpływał prezydent.

W Portugalii możliwość legalnego działania miała, podobnie jak w wielu innych krajach w tym okresie, tylko jedno partia, czy ściślej swego rodzaju federacja polityczna, grupująca wiele organizacji działających w różnych obszarach życia państwowego, czyli Unia Narodowa. Przywództwo w tej formacji dawało premierowi Salazarowi monopol polityczny i zapewniało najskuteczniejszą formę utrwalania swej władzy, jak również nowego porządku. Salazar zapewniając sobie poparcie społeczne podczas kolejnych elekcji w istocie stał się akceptowanym przez społeczeństwo dyktatorem.

17. Demokratyzacja ustroju angielskiego w ciągu XIX wieku

Do Izby Gmin wchodziło po dwóch posłów z każdego hrabstwa i miasta posiadającego taki przywilej.

Do Izby Lordów wchodzili dożywotnio mianowani bezpośredni wasale króla.

Na początku XVIII w. prawo wyborcze ograniczały cenzusy majątkowe- głosować mogło jedynie ok. 3% mieszkańców kraju. Bierne prawo wyborcze przysługiwało najbogatszej części szlachty (gentry) i mieszczan. W efekcie wydania Test Act (1673) biernego prawa wyborczego pozbawieni zostali wszyscy katolicy.

1832 r.- reforma Greya:

- odebranie praw wyborczych zgniłym miastom

- prawo wyborze dla wszystkich mężczyzn, głów rodzin, jeśli posiadali lub dzierżawili domy o wartości czynszowej min. L10

Pod naciskiem mas robotniczych i ich związków zawodowych w

1867 r. doszło do kolejnej reformy Disrealiego:

- cenzus majątkowy zmniejszono do L5

1884-1885- reforma Gladstone'a:

- prawa wyborcze otrzymali wszyscy mężczyźni, właściciele samodzielnych domostw, zamieszkujący hrabstwa

- terytorium państwa podzielone zostało na jednomandatowe okręgi wyborcze, których granice uzależnione były od liczby uprawnionych do głosowania na danym terenie.

Czynne prawo wyborcze posiadało u schyłku XIX w. 30% mieszkańców.

18. Znaczenie Parliament Act z 1911r. dla ewolucji ustrojowej Wielkiej Brytanii

Parliament Act- właściwie ostatni z aktów składających się na podstawy ustroju konstytucyjnego Wielkiej Brytanii;

Izba Lordów utraciła pozycję równorzędną wobec Izby Gmin, odebrano jej weto stanowcze- nie miała już prawa do skutecznego blokowania procesu legislacyjnego;

Izba Lordów mogła czasowo blokować wejście w życie ustawy uchwalonej przez Izbę Gmin, jeśli jednak na kolejnych 3 sesjach w ciągu 2 lat izba Gmin potwierdziła ustawę to wchodziła ona w życie, Izba Lordów nie mogła w ten sposób blokować ustawy budżetowej.

Izba Gmin zdobyła pozycję dominującą i stała się jednym ośrodkiem władzy prawodawczej państwa.

Rozpoczął się także proces systematycznego wzmacniania pozycji gabinetu, przekształcenia ustroju w gabinetowo- parlamentarny.

W okresie wojen naturalne było przesunięcie głównego ciężaru decyzji państwowych na tzw. gabinet wojenny wzmocnieniem pozycji gabinetu było także to, że stanowiska ministerialne obejmowali tylko członkowie Izby Gmin.

19.Reformy sądownictwa angielskiego w XIX wieku.

Najważniejsze pozostawały trzy „sądy wesminsterskie” (w Westminsterze)-

Sąd Ławy Królewskiej ( Court ofKing's Bench)orzekający głównie w sprawach karnych,

Sąd Spraw Powszechnych ( Court of Common Pleas)orzekający w sprawach cywilnych oraz

Sąd Exchequeru ( Court of Exchequer) orzekający w sprawach skarbowych.

Ponadto oprócz tych 3 istniały również sądy apelacyjne należały do niech

Sąd Izby Exchequeru i Sąd Izby Lordów.

Podobną rolę pełnił Sąd Kanclerski, który wkraczał w kompetencje innych sądów, powodując często konflikty praw i interesów. Sądy te rozpatrywały skargi na orzeczenia oraz rozstrzygały skomplikowane zagadnienia prawne. Natomiast apelacje w sprawach cywilnych należały do Izby Lordów.

Zasadnicze zmiany w strukturze sądownictwa, a w konsekwencji również w sposobie zarządu krajem zaszły w końcu XIX wieku. Przede wszystkim nastąpiło zespolenie wszystkich sądów westminsterskich i sądu kanclerskiego i powstał Sąd Najwyższy (SupremeCourt), jako sąd apelacyjny, najwyższy w skali całego kraju. Konsekwencją tego było zniesienie dotychczasowej dwoistości prawa angielskiego i włączenie equity law do common law. Towarzyszyło temu istotne ograniczenie kompetencji sądowych Izby Lordów. Jednocześnie na szczeblu lokalnym nastąpiło rozdzielnie funkcji administracyjnych i sądowniczych .

Utworzono sądy hrabstw, jako szczebel pośredni do najniższych organów orzekających- sędziów pokoju. Sędziowie pokoju ( podobnie jak szeryfowie ) pozbawieni zostali tym samym kompetencji w zakresie administracyjnym.

W porównaniu z innymi gałęziami władzy, jurydykatura nie uległa burzliwym przemianom, jedynie doszło do rozdzielenia kompetencji i ustanowienia jednego głównego sądu apelacyjnego w postaci Sądu Najwyższego.

20.Ewolucja prawa wyborczego oraz instytucja prawyborcza w USA na przełomie XIX i XX wieku.

Prawo wyborcze oraz instytucje prawyborcze według konstytucji 1787r : (nie wchodzi to w skład tezy ale dobrze by było mieć porównanie z zasadami przed XIX wiekiem)

Bierne prawo wyborcze:

-do Izby Reprezentantów musiał ukończyć 25 lata i przynajmniej od siedmiu lat być obywatelem Stanów Zjednoczonych, a w chwili wyborów musiał zamieszkiwać w stanie , z którego miał być wybierany. Konstytucja określiła parytet, wedle którego ustalana miała być liczba reprezentantów .Przyjęto że jeden poseł przypadać będzie na 30 000 obywateli .(wraz ze wzrostem liczby ludności ich ilości się zwiększała) przyznano również odpowiednią liczbę reprezentantów w poszczególnych stanach konstytucja przyznała określoną ilość reprezentantów stanom. W przypadku zwolnienia mandatu parlament stanowy zarządzać miał wybory uzupełniające.

- Niezależnie od wielkości stanu, każdy stan wysuwał po dwóch reprezentantów wybieranych po sześciu latach. Jedna trzecia Senatu miała być odnawiana co dwa lata. W przypadku zwolnienia mandatu senatorskiego tymczasowej nominacji dokonywał gubernator.

Kandydat na senatora musiał ukończyć 30 lat, od dziewięciu być obywatelem USA, a w chwili wyboru zamieszkiwać ten stan. Wybory odbywały się w sposób pośredni, dokonywało ich bowiem ciało ustawodawcze każdego stanu.

-Prezydent Stanów Zjednoczonych wraz z wiceprezydentem miał sprawować swoją kadencje przez 4 lata. Wybory prezydenckie miały charakter pośredni i dokonywano ich przez kolegium elektorów odbywające posiedzenie oddzielnie dla każdego stanu.. Elektorów w liczbie odpowiadającej sumie miejsc, jakie każdy stan posiadał w Senacie i Izbie Reprezentantów, wybierało ciało reprezentacyjne danego stanu. Po odbyciu głosowania przez elektorów w każdym stanie i przesłaniu wyników na ręce przewodniczącego Senatu na wspólnym posiedzeniu obu izb następowało przeliczenie oddanych głosów. Prezydentem zostawał kandydat , który uzyskał bezwzględną większość głosów, a kandydat z drugą liczbą głosów obejmował urząd wiceprezydenta .Jeśli nie nastąpiło rozstrzygnięcie , to Izba Reprezentantów dokonywała wyboru spośród pięciu kandydatów , którzy uzyskali kolejno największą liczbę głosów. W tym głosowaniu jednak każdemu stanowi przysługiwał jeden głos , więc najpierw posłowie z każdego stanu odrębnie ustalali wspólne stanowisko swojego stanu . W 1804 r. przyjęto XII poprawkę że liczba kandydatów na urząd prezydenta wybieranego w ewentualnym głosowaniu Izby ograniczono do trzech. Natomiast w przypadku nie rozstrzygnięcia głosowania na wiceprezydenta decydującego wyboru dokonywać miał Senat. Kandydat na prezydenta musiał mieć ukończone 35 lat , od przynajmniej czternastu lat zamieszkiwać w Stanach Zjednoczonych i być obywatelem unii.

Przemiany w XX wieku :

-Przemiany związane z wyborem prezydenta miały ścisły związek z uporządkowaniem w połowie XIX wieku systemu politycznego polegającym na ukształtowaniu się dwóch partii : demokratów i republikanów. Do tej pory decydujący wpływ na wybór prezydenta mieli liderzy pewnych nieformalnych grup w Kongresie, od tej pory ten ciężar spadł na kierownictwa partii. To one zaczęły desygnować swoich kandydatów na urząd prezydenta, przedstawianych w każdym stanie.

Jednocześnie przedstawiano stojących za kandydatem elektorów , przy czym argumentem przemawiającym za ich wyborem była właśnie potwierdzona autorytetem partii osoba kandydata na prezydenta. Wybory nadal były pośrednie. Wyborcy choć formalnie głosowali na elektorów, w praktyce wybierali ich ze względu na określonego kandydata. Kiedy w obrębie każdej partii występowała rywalizacja o nominację na jednego kandydata, rozwinęła się instytucja prawyborów, a więc określonej procedury zdobywania poparcia w obrębie własnego ugrupowania. Prawybory przeprowadzano odrębnie w każdym stanie. Wybierano wówczas elektorów na krajową konwencję wyborczą. To na tej konwencji delegaci wszystkich stanowych organizacji każdej partii dokonywali wyboru kandydatów partii na prezydenta i na wiceprezydenta. Nominaci obu partii podejmowali następnie walkę między sobą o głosy elektorskie. Nowy system spowodował zdominowanie wyborów przez kandydatów dwóch najważniejszych stronnictw. Formalnie jednak liczba kandydatów nie była ograniczona. System ten wykluczył możliwość wybierania na urząd prezydenta i wiceprezydenta ewentualnych przeciwników politycznych.

Czynne prawo wyborcze:

Pierwotnie czynne prawo wyborcze było ograniczone zwłaszcza poprzez cenzus majątkowy i dyskryminacje religijną. Dopiero XIX wiek wprowadził zmiany ,poprawki XIV i XV (1868 i 1870 )określały iż czynne prawo wyborcze obywateli USA nie będzie odtąd ograniczane przez federację oraz stany ze względów rasowych bądź z powodu pozostawania uprzednio w statusie niewolniczym. Pozwoliło to uzyskać prawo wyborcze ludności kolorowej , ale pozostawiono różnoraki cenzus majątkowy , czasami też wymagano posiadania minimum wykształcenia . Dopiero w 1964 r. mocą XXIV zlikwidowano różne ograniczenia ze względu majątkowych . XIX poprawka z 1920 r przyznała czynne prawo wyborcze kobietą

Wybory do Senatu :

Mocą XVII poprawki z 1912(ratyfikowano 1913) wybory senatorów stały się również bezpośrednie . Zatem mieszkańcy każdego stanu , a nie ich Kongres stanowy wybierali odtąd swoich reprezentantów do Senatu. Po zwolnieniu mandatu odbywały się wybory uzupełniające , do ich odbycia kongres mógł obsadzić wakujące stanowisko

Okręgom wyborczym do Izby i do Senatu przysługiwano po jednym mandacie. Umacniało to pozycje dwóch głównych partii.

21. Zmiany zasad wyboru senatorów i kongresmanów w USA w początkach XX w .

Zmiany wyboru członków Senatu :

- XVII poprawka 1912 r. - wybory senatorów stają się bezpośrednie ( wybór reprezentantów przez mieszkańców stanu , a nie przez Kongres Stanowy ) , w przypadku zwolnienia mandatu mają odbywać się wybory uzupełniające , ale do ich przeprowadzenia Kongres Stanowy może obsadzić stanowisko senatora .

- wzrost liczby senatorów od 26 do 100 ( ilość stanów należących do unii zwiększyła się )

Zmiany składu Izby Reprezentantów :

- wzrost liczby kongresmanów w Izbie Reprezentantów z 65 do 435 członków ( proporcjonalnie do wzrostu liczby ludności )

- ustalono że 435 skład izby nie będzie powiększany

- ustalono że liczba mieszkańców przypadających na jeden mandat będzie się zwiększać

- co 10 lat ma być dokonywana aktualizacja granic okręgów wyborczych ze względu na aktualną liczbę ludności .

Okręgom wyborczym do Senatu i Izby przysługuje po 1 mandacie .

22.Karta konstytucyjna Ludwika XVIII.

Konstytucja składała się z obszernej preambuły króla oraz 76 zwięzłych artykułów. Karta nie zawierała oczywiście Deklaracji Prawa Obywatela .Król obiecywał w konstytucji pokój i ukojenie .Ludwik XVIII obiecywał amnestię za epokę wydarzeń rewolucyjnych ( min. Nienaruszalność własności prywatnych również tą nabytą podczas rewolucji, zachowanie stopni wojskowych ). Ważnym zapisem było również wyrażenie „ szlachta stara odzyskuje swe tytuły . Nowa zachowuje swoje” wedle zapisu król uwiarygodnił te elity cesarstwa , które przeszły na jego stronę. Karta zapewniała takie zasady jak: równość wobec prawa, gwarancje wolności osobistej , wolności wyznania, ale z zachowaniem katolicyzmu jako religii panującej , wolność słowa i druku w granicach przepisów.

Król- osoba święta i nienaruszalna, tytułował się jako królem Francji, nominował urzędy , ministrów , decydował o wojnie i pokoju, decydował o traktatach międzynarodowych. Inicjatywa ustawy należała jedynie do króla. Izby mogły jedynie zgładzać propozycje ustawy. Król mógł zgłaszać ustawę do dowolnej izby z wyjątkiem budżetu, który uchwalała najpierw Izba Deputowanych. Każdy projekt ustawy po debacie i zatwierdzeniu przez obie izby trafiał ponownie do króla , któremu przysługiwało prawo sankcji i promulgacji ustawy. Król zachował prawo rozwiązywania Izby Deputowanych, jak również prawo wydawania zarządzeń i ordonansów. Wybierani ministrowie nie tworzyli rady ministrów , nie powoływana premiera. Władzę ustawodawczą podzielono miedzy króla, Izbę Parów i Izbę Deputowanych. Ministrowie mogli być członkami Izby Parów i Izby Deputowanych i mogli brać udział w posiedzeniach parlamentu. Przez kontrasygnatę ponosili odpowiedzialność za decyzje króla . Według karty funkcjonował dwuizbowy parlament:

Izba parów- Parowie byli mianowani swobodnie przez króla ( w liczbie nieograniczonej ), mogli być mianowani dożywotnio bądź obejmowali urząd dziedzicząc. Izbie Parów przewodniczył kanclerz , a podczas jego nieobecności par wyznaczony przez króla. Członkowie rodziny królewskiej i książęta posiadali prawo do zasiadania w izbie , obrady izby były tajne .Do kompetencji Izby należało także sądzenie zbrodni stanu .

Izba Deputowanych -była wybierana na podstawie przepisów o wyborach ograniczonych do udziału elitarnych grup społeczeństwa .Deputowanych wybierano na pięć lat , ale co roku jedna piąta ustępowała. Deputowany musiał ukończyć 40 lat oraz obejmował ich wysoki cenzus majątkowy. Wyborcy musieli mieć przynajmniej 30 lat i również płacili wysokie podatki .Kompetencje: uchwalanie budżetu , podatków, udział w ustawodawstwie.

Na podstawie karty nie powstały rządy parlamentarne. W konstytucji oktrojowanej z 1814 r. wyraźnie widać było przewagę władzy wykonawczej .Udział społeczeństwa w życiu politycznym sprowadzono do minimum.

System sądownictwa- wszystkich sędziów miał powoływać król i pozostawali oni nie odwoływalni. Utrzymano dotychczasowy układ sądownictwa nadzwyczajnego , utrzymano instytucje ławy przysięgłych , zakaz konfiskaty dóbr .

Konstytucja pozostawiała wiele kwestii do uregulowania przez ustawy szczegółowe , nie wprowadzała przepisów co do spraw podziału administracyjnego samorządów lokalnych , kwestii wojskowych, kolonii, spraw kościelnych.

23.Zmiana Konstytucji po rewolucji 1830r.

-27-29 lipca 1830 - studenci i robotnicy, pod wodzą republikanów, zajmują budynki rządowe

-Karol X abdykuje i wyjeżdża do Anglii

-obawa przed republiką prowadzi do spacyfikowania buntu przez bogate mieszczaństwo

-tron obejmuje Ludwik Filip I (1830-48) z orleańskiej linii Burbonów

Karta Konstytucyjna z 14.08.1830r. (poprawna nazwa)- zmiany w konstytucji:

-suwerenność ludu (zamiast boskości monarchy)

-trójkolorowy sztandar (zamiast białego Burbonów)

-powołanie Gwardii Narodowej (zlikwidowanej po upadku Napoleona)

-inicjatywa ustawodawcza dla parlamentu

-obniżenie cenzusu (ok. 200 tys. wyborców), trzeba było mieć jednak 25 lat

- król utracił prawo wydawania ordonansów z mocą ustawy

- katolicyzm przestał być religią państwową

- wolność każdej jednostki w życiu ekonomicznym

Władza ustawodawcza należała do Izby Deputowanych i Izby Parów, a inicjatywa ustawodawcza do obu tych izb i króla.

Władza wykonawcza należała do króla, a ministrowie ponosili odpowiedzialność polityczną.

Wprowadzono prawo interpelacji.

W roku 1830 doszło także do zmiany konstytucji w Belgii (18.11.1830r.- ogłosiła ona niepodległość)

- wcześniej obowiązywały w Belgii konstytucje francuskie i Konstytucja Holandii z 1815r.

- nowa konstytucja pochodzi z dnia 07.02.1831r. i jest jedną z najstarszych w Europie

Jej podstawowe założenie są charakterystyczne dla epoki, są to:

* zasada zwierzchnictwa narodu

* monarchiczna forma państwa

* podział władz

* rządy przedstawicielskie

* dwuizbowość parlamentu

* deklaracja wielu praw i swobód obywatelskich

24. Rewolucja 1848 r. i konstytucja II republiki

Okresowe sukcesy w rozwoju ekonomicznym Francji nie zmniejszyły napięć społecznych. Okres panowania Ludwika Filipa - nazywany często rządami bogatej burżuazji - przyczynił się do znacznego zwiększenia liczebności klasy robotniczej i wzrostu nastrojów rewolucyjnych w części drobnomieszczaństwa. Co raz częściej opozycja liberalno lewicowa głosiła hasła republikańskie. Żądano demokratyzacji prawa wyborczego. Te napięcia i spory zostały spotęgowane przejawami kryzysu ekonomicznego i finansowego w drugiej połowie lat 40. Sygnał do wybuchu rewolucji dał Paryż, w którym decyzje rządowe zakazujące wystąpień rewolucyjnych przyczyniły się ostatecznie do wybuchu rewolucji 22-23 lutego 1848. Próby tłumienia tej rewolty i próby rokowań zawiodły. Monarchia została obalona, grono polityków utworzyło Rząd Tymczasowy (do którego weszli republikanie i socjaliści utopijni, deklarujący idee republiki socjalnej oraz swobody demokratyczne dla ludu) i ogłosiło republikę. O zwycięstwie republikańskim zdecydowało zbrojne wystąpienie robotników. Rząd Tymczasowy rozpisał powszechne wybory demokratyczne w celu powołania Zgromadzenia Narodowego, które ustanowiłoby nową konstytucję. Wybory zapewniły przede wszystkim (ze względów demograficznych) reprezentowanie prowincji - mieszczaństwo, drobnomieszczaństwo, reprezentanci wsi francuskiej - warstwy te łączyły tradycje rewolucyjne z konserwatyzmem właścicieli ziemi obawiających się wszelkich wystąpień typu lewicowo jakobińskiego. W składzie konstytuanty (Zgromadzenie Narodowe) znalazło się wielu rojalistów, podzielonych na 3 linie wierności dynastycznych: legitymistów (obrońcy praw starszej linii Burbonów wygnanej w 1830 r.), orleanistów (broniących króla Ludwika Filipa) i bonapartystów (którzy na tronie monarszym widzieliby Ludwika Napoleona - bratanka Napoleona I).

Konstytucja stanowiła dzieło kompromisu, w którym jednak przeważającą rolę odegrali umiarkowani republikanie.

Konstytucja ta była po konstytucji jakobińskiej z 1793 najbardziej demokratyczną - unikano w niej jednak rozwiązań utopijnych. Z czasem okazało się, że konstytucja przyjmowała rozwiązania ustrojowe, które okazały się niewystarczająco zharmonizowane - podjęto próbę połączenia systemu potężnego, jednoizbowego parlamentu z systemem prezydenckim zbliżonym do amerykańskiego. Nie zdecydowano się na przyjęcie zasad rządów parlamentarnych bądź systemu prezydenckiego.

Konstytucja z 4 listopada 1848r. składała się z preambuły i 116 artykułów. Preambuła zawierała inwokację do Boga i w imieniu narodu francuskiego ogłaszała Francję republiką (demokratyczną, opartą na tradycyjnym haśle rewolucyjnym - wolność, równość, braterstwo). Za podstawy społeczeństwa uznawała ona rodzinę, pracę, własność, porządek publiczny. Przypominała także obowiązki obywatela wobec państwa. Deklarowała, iż republika powinna zapewniać obywatelom wykształcenie i zapewniając swoistą opiekę nad egzystencją obywateli.

Konstytucja głosiła suwerenność narodu (art. 1). Rozdział II poświęcono prawom obywatelskim oraz ich gwarancjom. Przepisy dotyczące tradycyjnych praw człowieka i obywatela włączono w tekst konstytucji. Art. 5 znosił karę śmierci w sprawach politycznych, a art. 6 znosił niewolnictwo w całym państwie francuskim (również w koloniach). Wprowadzono przepisy o wolności nauczania, zniesiono tytuły szlacheckie i przywileje, proklamowano wolność wyznania, przemilczając sprawę religii panującej. Ustrój państwa oparto na zasadzie podziału władz.

Władzę ustawodawczą uzyskał jednoizbowy parlament złożony z 750 deputowanych wybieranych w głosowaniu powszechnym (zniesiono cenzus majątkowy), równym, bezpośrednim i tajnym. Wyborcą był każdy Francuz, który ukończył 21 lat, któremu przysługiwały prawa cywilne i polityczne. Prawo bierne przysługiwało po ukończeniu 25 roku życia, brak było cenzusu majątkowego. Zgromadzenie Narodowe miano wybierać na okres trzech lat. Prezydent nie mógł rozwiązywać parlamentu ani odraczać obrad czy też przedłużać mandatu Zgromadzenia. Zgromadzenie mogło

obradować stale, według własnych decyzji.

Władzę wykonawczą powierzono prezydentowi. Z systemu amerykańskiego wzięto zasadę, że prezydent wybierany jest przez naród w głosowaniu powszechnym i bezpośrednią na kadencję czteroletnią, co zapewniać mu miało swobodę wobec parlamentu. Prezydent nie mógł być ponownie wybrany na następną kadencję. Przewidziano również urząd wiceprezydenta, wybieranego na wniosek prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe. W przypadku, gdy w głosowaniu powszechnym żaden z kandydatów nie uzyskiwał bezwzględnej większości głosów, to Zgromadzenie Narodowe wybierała prezydenta spośród 5 kandydatów, którzy otrzymali największą liczbę głosów. Prezydent posiadał pełną władzę wykonawczą. Jedynie traktaty międzynarodowe ratyfikowało Zgromadzenie. Prezydent miał prawo powoływania i odwoływania ministrów, mianowania i odwoływania osób na wszystkie istotne urzędy państwowe. Jego akty musiały być jednak kontrasygnowane przez właściwego ministra. Prezydent i inni przedstawiciele władzy wykonawczej mogli być pociągnięci do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu za nieprzestrzeganie konstytucji. Konstytucja utrzymała instytucję Rady Stanu oraz jej kompetencje. Utrzymała także organizację administracji państwowej rozszerzając (w zapowiedzianych przepisach szczegółowych) uprawnienia samorządu. Utrzymano organizację wymiaru sprawiedliwości z rozszerzeniem roli ławy przysięgłych

25.Powstanie II cesarstwa i jego konstytucja

Konstytucja II Cesarstwa stanowiła przekształcenie konstytucji formalnie republikańskiej z 14 stycznia 1852r. , która była ściśle wzorowana na konstytucji konsularnej roku VIII. Jej przekształcenia dokonała uchwała Senatu z 7 listopada 1852r. , która została ratyfikowana przez plebiscyt ludowy z 21-22 listopada 1852r. I ogłoszona jako obowiązujące prawo, zmieniające konstytucje dekretem cesarza Napoleona III z 2 grudnia 1852r.Decyzja Senatu ustanawiała cesarstwo z cesarzem w osobie Napoleona III, określała zasady dziedziczenia następstwa tronu cesarskiego. Pierwotny tekst konstytucji zawarł jedynie 58 zwięzłych artykułów, pozostawiając wiele kwestii, wzorem napoleońskim, przepisom szczegółowym bądź praktyce.

Władza wykonawcza: Cesarz - mianował ministrów nie stanowiących rady ministrów (nie istniał urząd

premiera), ministrowie byli zależni tylko od cesarza

- “odpowiedzialny przed narodem”

- inicjatywa ustawodawcza

- prawo sankcji i publikacji ustaw

Władza ustawodawcza: Rada Stanu (znakomici prawnicy)

- przygotowywała ustawy na polecenia cesarza

Ciało Ustawodawcze (wybierano w głosowaniu powszechnym na 6 lat )

- dyskutowało i uchwalało projekty ustaw

Senat (członkowie z urzędu mianowani dożywotnio przez cesarza, od 80 do 150

osób)

- czuwał aby projekty ustaw nie były sprzeczne z konstytucją, mógł postawić

w stan oskarżenia ministrów

Władza sądownicza: konstytucja pomijała sprawy wymiaru sprawiedliwości

Konstytucja z 1852r. stanowiła , zgodnie z tradycją napoleońską , że ustrojem cesarstwa będzie ustrój autorytarny, w którym ogromną przewagę nad władzą parlamentu miał cesarz. II Cesarstwo przetrwało jako forma rządów we Francji 18lat. Od dawna rozróżnia się w praktyce ustrojowej i w pewnych realizowanych zmianach przepisów konstytucyjnych dwa zasadnicze różne okresy - epokę rządów autorytarnych (1852- 1860) oraz tzw. cesarstwo liberalne po istotnych reformach zapoczątkowanych w roku 1860 ( przeprowadzono je w latach 1860 - 1870).

Okres II Cesarstwa stanowił epokę rozkwitu francuskiej ekonomii, ekspansji kolonialnej i politycznej w Europie , sukcesów finansowych i stabilizacji gospodarki

W 1860r. Napoleon III zdecydował się na rozszerzenie kontaktów Senatu z Ciałem Ustawodawczym, a także wprowadzono publiczne obrady Ciała Ustawodawczego .Powstała też instytucja ministrów bez portfela, których zadanie polegało na utrzymywaniu kontaktu z Ciałem Ustawodawczym i Senatem , a także na obronie projektów ustaw rządowych.

26. Podstawy konstytucyjne III Republiki

-Zgromadzenie Narodowe uchwala ustawę 31 VIII 1871r. która nadaje tytuł prezydenta Republiki Adolfowi Thiersowi

-Ustawa precyzuje jego uprawnienia do na okres zależny od decyzji Zgromadzenia ,które mogło go odwołać

-Wprowadzono odpowiedzialności ministrów przed parlamentem, aby zapewnić rządom parlamentarnym normalną pracę.

-konflikt nastąpił gdy Thiers chciał ustanowienia reżimu republiki, zaś Zgrom. Czekało na dobry moment do wprowadzenia monarchii.

-A.Thiers złożył dymisje ,na jego miejsce powołano marszałka Mac Mahona- weterana II Cesarstwa. Miał przygotować powrót monarchii

-28 listopada 1873r.Mac Mahona powołano na prezydenta na czas 7 lat, czyniąc go głową państwa ,nie pociągany do odpowiedzialności ,ale nie przesadzano sprawy definitywnego ustroju

-Kraj wyrażał coraz bardziej sympatie republikańskie. 19 stycznia 19795r. uchwalono że na mocy przyszłej konstytucji władza ma być podzielona między prezydenta republiki a parlament. Nie zdołano zmienić tej decyzji. Przekreślało to szanse na wprowadzenie monarchii.

-teksty konstytucyjne(ustawy z 24 lutego 1875r. i 16 lipca 1875) stały się konstytucją III Republiki

27. Praktyka konstytucyjna III Republiki

pierwsze wybory wg nowej konstytucji zapewniły miejsce większości republikańskiej w Izbie Deputowanych . Zmniejszyła się również przewaga rojalistów w Senacie.

pełniący funkcje prezydenta marszałek Mac-Mahon wszedł w stały konflikt z Izbą Deputowanych, która odrzucała konserwatywny kierunek rządów. Wówczas prezydent za zgodą Senatu rozwiązał w maju 1877 r. Izbę Deputowanych, odwołując się w ten sposób do narodu

Mac-Mahon nie zdołał opanować sytuacji i podał się do dymisji na początku 1879 r. Klęska prezydenta spowodowała, że prezydenci nie dążyli do rozwinięcia swych kompetencji, a często również z nich rezygnowali.

następny prezydent- republikanin Jules Grevy- zrezygnował z prawa do rozwiązania Izb Deputowanych i wyszło ono z użycia.

z użycia wyszło również prawo zawracania ustawy uchwalonej przez obie izby do ponownej debaty

w ciągu następnych lat prezydent pełnił funkcje reprezentacyjne. Zasadniczą funkcję pełnił premier

od końca XIX w. regułą było wybieranie na stanowisko prezydenta polityka w wieku emerytalnym nie należącego do reprezentacyjnych postaci sceny politycznej

długa prezydentura Grevy skonsolidowała politykę III republiki w kierunku czystego systemu parlamentarnego

doktryna Grevy wskazywała na przewagę parlamentu nad wszelką władzą w kraju, prymat ustaw parlamentu nad wszelkimi innymi aktami, nieograniczone prawo parlamentu w kwestii stanowienia prawa

za Grevy rozwinęła się praktyka wyrażania wotum nieufności wobec rządu nieograniczonego rządnymi wymogami formalnymi, Dotyczyło to obalenia rządu przez Izbę Deputowanych oraz Senat.

w związku z aferą korupcyjną sam Grevy musiał podczas swej drugiej kadencji złożyć na wniosek parlamentu złożyć rezygnację, ponieważ doszło do wyrażenia wotum nieufności wobec prezydenta (nieprzewidzianego w konstytucji).

Francja nie stworzyła nigdy systemu dwupartyjnego, a cechą charakterystyczną w końcu XIX i w XX w. stanowiło ogromne rozdrobnienie opinii publicznej, wielość partii

28. Ustrój Związku Reńskiego.

12 lipca 1806r. z inicjatywy Napoleona 16 krajów niemieckich ogłosiło zerwanie dotychczasowych związków z cesarstwem niemieckim i proklamowanie nowego podmiotu - Związku Reńskiego. Towarzyszyło temu przyjęcie Aktu Związkowego (konstytucji).

Związek ten miał charakter konfederacji państw niemieckich, a każdy podmiot wchodzący w jej skład miał zachować pełną suwerenność. Faktycznym założeniem powołania związku było stworzenie przymierza, „na podstawie którego każda wojna kontynentalna prowadzona przez jedną umawiających się stron staje się niezwłocznie wspólną dla wszystkich pozostałych”. Protektorem konfederacji został cesarz Francuzów. Akt związkowy określał także kontyngenty wojsk, jakie każdy z członków musiał wystawić w przypadku zaistnienia konfliktu zbrojnego angażującego państwa.

Formalnie tytuł księcia-przewodniczącego przysługiwał arcybiskupowi Moguncji.

Wspólne sprawy konfederacji rozstrzygano na obradach Sejmu Związkowego (we Frankfurcie). Składał się z 2 izb: Kolegium Królów i Kolegium Książąt. Akt związkowy nie określał jednak żadnych spraw wspólnych, więc Sejm nie miał nawet powodu zwoływania się, a ewentualne spory rozstrzygał protektor.

W 1812r. Związek Reński objął niemal wszystkie państwa Rzeszy (oprócz: Prus, Austrii, Pomorza i Szlezwiku).

Klęska Napoleona w Rosji i wkroczenie wojsk rosyjskich na teren państw niemieckich złamało to porozumienie.

Związek w gruncie rzeczy powołano wyłącznie w celu realizacji zamierzeń polityki francuskiej i kiedy te ustały, nie było dalszego powodu jego istnienia.

29. Związek Niemiecki po 1815 r. (1815-1866)

8 czerwca 1815 r. utworzono kolejny podmiot łączący państwa niemieckie - Związek Niemiecki (Deutscher Bund). Stanowił on porozumienie 39 podmiotów - 35 suwerennych państw i 4 wolnych miast. To te podmioty przyjmowały jako podstawę funkcjonowania swojego związku tzw. Niemiecki Akt Związkowy (bardziej precyzyjny niż akt przyjęty przez Związek Reński). Rozstrzygnięcia te były jednak zbyt ogólne i dlatego precyzował je tzw. Akt końcowy konferencji ministrów z 15 V 1820 r. zawierający ostateczne postanowienia.

Określał on charakter Związku Niemieckiego. Pierwsze postanowienie porozumienia z 1820r. zawierało stwierdzenie, iż jest to „związek niemieckich suwerennych książąt i wolnych miast zawartym dla utrzymania niezawisłości i nienaruszalności ich państw oraz dla zachowania wew. i zew. bezpieczeństwa Niemiec”. Organy związkowe praktycznie nie wykonywały swoich zadań.

Związek przybrał postać porozumienia. Jego najważniejsze zadania:

- utrzymanie wew. i zew. bezpieczeństwa Niemiec, niepodległości i nietykalności poszczególnych państw niemieckich

- obowiązek przywrócenia porządku w państwie należącym do związku, w którym na skutek powstania poddanych przeciw władzy zostanie bezpośrednio zagrożony pokój wew.

- obowiązek do wzajemnej obrony w przypadku zagrożenia poszczególnych państw

- zakaz uczestniczenia w takich porozumieniach, w efekcie których mogło dojść do naruszenia interesów związku

Organy Związku Niemieckiego:

- Zgromadzenie Związkowe (Bundestag) - najważniejszy organ związkowy, ciało stałe (gotowe do pracy w każdym momencie, odroczenie jego obrad nie mogło przekraczać 4 miesięcy) - siedziba: Frankfurt nad Menem - skład: delegacje wszystkich państw członkowskich, przy czym liczba reprezentacji uzależniona była od wielkości i rangi państwa.

Najważniejsze państwa związku (Austria, Prusy, Saksonia, Bawaria, Hanower i Wirtembergia) reprezentowało 4 delegatów, pozostałe kraje wybierały delegacje liczące od 3 do 1 posła. Decyzje Zgromadzenia wymagały w pierwszym głosowaniu - większości absolutnej, w drugim - większości 2/3. Decyzje dot. zmian aktów konstytucyjnych, spraw związanych z religią wymagały jednomyślności.

Pracom Zgromadzenia przewodniczyła Austria.

- Rada Ściślejsza (Engerer Rat) - powstała w celu usprawnienia prac Zgromadzenia, jej skład ograniczono do 17 członków. Najważniejszych 11 państw uzyskało po 1 miejscu w Radzie (głosy wirylne), pozostałych 6 miejsc obsadzono w drodze uzgodnień pomiędzy mniejszymi państwami (głosy kurialne obsadzane w drodze rotacji). Zadania - przygotowywanie projektów ustaw i przedstawianie ich plenarnemu posiedzeniu zgromadzenia w formie gotowej do przyjęcia lub odrzucenia.

Akt Związkowy przewidywał znoszenie barier wewnętrznych:

- możliwość swobodnego nabywania nieruchomości przez obywateli państw niemieckich we wszystkich państwach związku,

- brak zróżnicowania tych obywateli w kwestii regulacji podatkowych

- gwarancja swobody migracji i osiedlania

- swoboda wstępowania do służby cywilnej i wojskowej

- usprawnienie wzajemnej komunikacji

- wspólne regulacje dot. wolności prasy

Związek Niemiecki został rozwiązany w 1866r. w wyniku wojny prusko-austriackiej. Nigdy nie działał on sprawnie i nie wykonywał zadań, dla których został powołany. Próby jego reformy nie powiodły się.

30. Ustrój Związku Północnoniemieckiego

Związek Północno-Niemiecki (1867 - 1871)

państwo o strukturze federacji

podstawą jego istnienia nie były wielostronne umowy międzynarodowe, lecz wspólna konstytucja określająca ustrój państwa związkowego

autorem powstania niemieckiej federacji był Bismarck

16 IV 1867 r. - projekt konstytucji został przedłożony sejmowi składającemu się
z przedstawicieli poszczególnych państw członkowskich i uchwalony większością głosów

1 VII 1867 r. - konstytucja weszła w życie.

związek ten powstał na bazie 22 krajów

Ustrój

król pruski - dziedzicznym przewodniczącym

parlament - organ prawodawczy

Sejmu Rzeszy - Reichstag.

- posłowie wybierani w wyborach bezpośrednich, powszechnych, równych

i tajnych.

- posłów chronił immunitet poselski

- kadencja sejmu - 3 lata

- obrady jawne.

- stanowienie ustaw

- ratyfikacja umów międzynarodowych.

Rada Związku - Bundesrat

- organ kolegialny

- kompetencje ustawodawcze była

- przedstawiciele państw członkowskich

- członkowie związani instrukcjami własnych rządów

- w praktyce funkcja drugiej izby ustawodawczej

- mogła pełnić funkcję sądu polubownego w sporach w między członkami

federacji

- podejmowanie decyzje o interwencji zbrojnej

* powoływała Prezydium Rady Związkowej

- władza wykonawcza w związku

- przygotowywanie projektów ustaw

- zwoływanie i zamykanie posiedzenia Sejmu i Rady Związku.

- powoływanie urzędników i sprawowanie kontroli nad nimi.

- na czele stał premier pruski

Wyższy Sąd Apelacyjny

-wspólny organ sądowy Związku

-sprawy bezpieczeństwa, konstytucji, naruszenia praw przez urzędników

Do Związku należało ustawodawstwo dotyczące wojska i marynarki, zdrowia, poczty
i telegrafu, kolei i dróg lądowych i wodnych. Wspólnie regulowane były też sprawy monetarne, handel zagraniczny, prawo karne, cywilne i handlowe. Konstytucja Związku stała się pierwowzorem późniejszej konstytucji II Rzeszy

31. Ustrój Prus po 1850-1871

Wiosna Ludów wymusiła na władcy Prus Fryderyku Wilchelmie IV wydanie dość liberalnej konstytucji, jednak akt ten po zdławieniu niepokojów został zdezawuowany.

W związku z tym 31 stycznia 1850 roku wydano konstytucje Prus w nowym brzmieniu, która stała się podstawą funkcjonowania zmodernizowanej monarchii absolutnej. Najważniejsze kompetencje w myśl jej postanowień zachowywał król, jako dziedziczny władca Prus. Do pomocy miał rząd składający się z premiera i ministrów, których sam powoływał i odwoływał, a którzy ponosili przed nim wyłączną odpowiedzialność.

Sam król nie ponosił odpowiedzialności za swoje akty, obowiązywała bowiem instytucja ich kontrasygnaty przez odpowiednich ministrów. Monarcha miał podstawowe uprawnienia związane z prowadzeniem polityki zagranicznej i wewnętrznej, był zwierzchnikiem sił zbrojnych, miał wreszcie poważny zakres uprawnień związanych za stanowieniem prawa. Miał prawo zwoływać i rozwiązywać parlament, inicjatywa ustawodawcza, jak również prawo sankcjonowania ustaw uchwalanych przez parlament.

Powołanie parlamentu było nowym, istotnym elementem w ustroju pruskim. Składał się on z 2 izb - wyższej- Izby Panów oraz niższej- Izby Poselskiej.

Izba Poselska składała się z 350 posłów, jednak jej skład zwiększał się stopniowo, by przed wybuchem pierwszej wojny światowej osiągnąć 450 posłów.

Wybierano ich w wyborach powszechnych, mających jednak swoisty, bo kurialny charakter. Wyborców dzielono bowiem na trzy grupy wedle stanu zamożności, a każda z tych grup wybierała jednakową liczbę posłów.

Izba Panów składała się z 180 członków spośród których połowę stanowili członkowie dziedziczni, bądź mianowani dożywotnio przez króla, drugą połowę wyłaniano w wyborach. Tu jednak obowiązywały wysokie ograniczenia majątkowe związane z biernym, a także czynnym prawem wyborczym, co zdecydowanie ograniczało ilość uprawnionych do głosowania. Rola izb była jednak ograniczona ze względu na znaczne kompetencje królewskie.

Izby zajmowały równorzędną pozycję i przysługiwało im prawo inicjatywy ustawodawczej.

Konstytucja przewidywała wreszcie istnienie niezależnej władzy sądowniczej, pozostawiając jednak prawo do powoływania sędziów w rękach monarchy. Ponadto konstytucja zawierała szereg gwarancji podstawowych praw obywatelskich, w tym prawo do wolności zgromadzeń i wolności zrzeszania się.

Konstytucja ta obowiązywała do roku 1871 r., gdy na skutek zwycięskich wojen i zjednoczeniowej polityki Otto von Bismarcka proklamowano powstanie II Rzeszy z nową konstytucją.

32. Powstanie i ustrój II Rzeszy ( 1 stycznia 1871 )

Po pokonaniu Francji przez Prusy doszło do porozumienia między królem pruskim jako przewodniczącym Związku Niemieckiego i władcami Bawarii , Wirtembergii i Badenii i 1 stycznia 1871 roku powstała II Rzesza Niemiecka. Król pruski został ogłoszony cesarzem zjednoczonych Niemiec.

W skład Rzeszy nie weszła Austria!!! II Rzesza składała się z 25 członków 22 państw i 3 wolnych miast ( Lubeki, Hamburgu i Bremy ), od 1911 Alzacja i Lotaryngia stały się 26 członkiem Rzeszy jako wspólny kraj Rzeszy (Reichsland) . Największe znaczenie miały Prusy, co naruszało zasadę równości wszystkich członków, większy zakres samodzielności posiadały też Bawaria i Wirtembergia - pozostawiając tym krajom większy zakres samodzielności. Podstawą ustroju II Rzeszy Niemieckiej była konstytucja z 16 VI 1871 i szereg dodatkowych aktów prawnych.

Wspólne dla całej Rzeszy były zagadnienia takie jak:

-polityka zagraniczna

-wojsko

-cła i sprawy monetarne

-transport lądowy i wodny

-poczta i telegraf

-ustawodawstwo w dziedzinie prawa cywilnego karnego i handlowego

-podatki. .

Głową państwa był Cesarz (król Prus) , wybierany dziedzicznie, reprezentował Rzeszę na zewnątrz , zawierał umowy międzynarodowe, był zwierzchnikiem Sił Zbrojnych, w czasie wolnym był naczelnym wodzem. Cesarz mianował kanclerza i wszystkich urzędników federacji , zwoływał , zamykał i zawieszał obrady Sejmu i Rady Związku , w jego imieniu wydawane były ustawy , nie posiadał prawa sankcji , wymagane przez niego akty wymagały kontrasygnaty kanclerza.

Sejm Rzeszy był wybierany w wyborach powszechnych , równych , bezpośrednich i tajnych . Okręgi wyborcze były jednomandatowe. W sejmie zasiadało 397 posłów , kadencja trwała 3 lata później przedłużono ją do 5 lat. Prawa wyborcze posiadali wszyscy mężczyźni po 25 roku życia . Kompetencje sejmu: wypowiadanie wojny, stanowienie budżetu, ratyfikacja umów międzynarodowych .

W Rzeszy funkcjonowała również Rada Związku ( Bundesrat) byli to pełnomocnicy wszystkich krajów członkowskich zobowiązani do zajmowania stanowiska zgodnego z wytycznymi własnych rządów , składała się z 58 członków , posiadała kompetencje równe kompetencjom sejmu Rzeszy. Rozstrzygała spory konstytucyjne miedzy członkami federacji, współdecydowała z cesarzem o rozwiązaniu Sejmu , miała prawo wydawania zarządzeń wykonawczych. Przewodniczącym związku był kanclerz Rzeszy.

Kanclerz Rzeszy był najwyższą samodzielną władzą wykonawczą sprawowaną w imieniu cesarza, jedyny organ ministerialny, dopiero 1878-1918 utworzono 12 ministerstw., którymi kierowali sekretarze stanu .

Organem rewizyjnym dla najwyższych sądów krajowych oraz interpretatorem wszystkich praw związkowych był Sąd Rzeszy .

33. Powstanie Belgii 1830 i jej konstytucja 1831 .(Flandria i Brabancja)

Należące od 1815 roku do Holandii katolickie Flandria i Brabancja w wyniku konfliktów na tle kulturalnym i religijnym z resztą Niderlandów , stały się 18 listopada 1830 r. niepodległą Belgią.

25 sierpnia 1830 -powstanie we Flandrii i Brabancji .

20 grudnia 1830 Anglia , Francja , Prusy , Austria , Rosja uznają w traktacie londyńskim niepodległość królestwa .

4 czerwca - na belgijskim tronie zasiada Leopold I z dynastii sasko - koburskiej.

Mocarstwa europejskie uznają wieczystą neutralność Belgii.

Belgia od początku istnienia stała się krajem zamożnym , dynamicznie rozwijającym się .

Belgia zakupiła Kongo które ostatecznie zostało do niej włączone w 1908 r.

Problemem wewnętrznym kraju było zróżnicowanie etniczne .

1914 r. Niemcy uderzają na Francję z terenów Belgii tym samym naruszając jej neutralność .

Do listopada 1918 tereny Belgii były okupowane .

Zdobycze terytorialne po I w.ś. : Eupen - Malmedy , Ruanda

Okres międzywojenny charakteryzował się rozbudową ustawodawstwa socjalnego , wprowadzeniem powszechnego prawa wyborczego . W tym okresie zawarto sojusz wojskowy z Francją.

1940 - jesień 1944 Belgia pod okupacją niemiecką .

Schyłek lat - wzrost aktywności katolickiej opozycji w Niderlandach , Wilhelm I podejmując próby zeświecczenia szkół popada w konflikt z Kościołem ( wojna o szkoły ) .

KONSTYTUCJA

Wybuch powstania w Brukseli w 1830 ( pod wpływem rewolucji lipcowej ) popieranego politycznie przez Anglię i Francję .

Rząd Tymczasowy 4 października 1830 proklamował niepodległość Belgii i

ogłosił zwołanie Narodowego Kongresu Konstytucyjnego .

6 października 1830 Rząd Tymczasowy powołał komisję której zadaniem była praca nad projektem konstytucji .

7 lutego 1831 roku Kongres zaakceptował opracowane projekty.

Treść Konstytucji

- Belgia to państwo unitarne o scentralizowanym systemie rządów

- Likwidacji ulegnie autonomia południowych części kraju

- Dokument zawiera gwarancje poszanowania praw i wolności obywatelskich , oparty jest na zasadzie zwierzchnictwa narodu .

Monarcha - ma zwierzchnictwo nad władzą wykonawczą , armią , flotą , bierze udział w procesie legislacyjnym , odpowiada za stosunki międzynarodowe , nie ponosi odpowiedzialności za akty królewskie , ma prawo mianowania premiera , powołuje i odwołuje ministrów na wniosek premiera, posiada inicjatywę ustawodawczą i prawo sankcji ustaw, w określonych sytuacjach ma prawo rozwiązania parlamentu .

Parlament - złożony z Izby Reprezentantów i Senatu .

Izba Reprezentantów ma prawo kontroli rządu , podlega jej wiele kwestii

prawodawczych , stanowi reprezentacje narodu , członkowie wybierani w bezpośrednich wyborach .

Senat to ciało reprezentujące jednostki terytorialne i korporacje , wybory pośrednie .

-Konstytucja ta obowiązuje do dziś

-Została oparta na zasadach konstytucji holenderskiej , francuskiej konstytucji lipcowej ( 1830 , Karty Konstytucyjnej 1814 i instytucjach polityki konstytucyjnej Wielkiej Brytanii )

34.USTRÓJ KONFEDERACJI SZWAJCARSKIEJ PO 1848R. 550-552

Do 1848r. Szwajcaria była konfederacją suwerennych państw-kantonów, kiedy to 7 katolickich kantonów stworzyło własną konfederację. ”Sonderbund” i podjęto starania o dużą swobodę-konfederacja podjęła akcję represyjną i złamano dążenia do autonomii

Aby zapobiec takim wydarzeniom w 1848r.uchwalono nową KONSTYTUCJĘ, która zakładała postanowienia zacieśniające związki między kantonami(obowiązywała do lat 90 XX w):

Zmiana formy państwa z konfederacji w FEDERACJĘ (wzmocnienie instytucji federalnych)

Połączenie elementów demokracji pośredniej i bezpośredniej jako podstawy funkcjonowania państwa i instytucji publicznych;

SZWAJCARIA stała się federacja 22 suwerennych kantonów (zachowały kompetencje we wszystkich sprawach za wyjątkiem tych przekazanych przez konstytucję rządowi i parlamentowi federalnemu)

PARLAMENT:

ZGROMADZENIE NARODOWE, organ złożony z 2 Izb powoływanych na 4 lata

-RADA NARODOWA (członkowie wybierani w wyborach powszechnych)

-RADA KANTONÓW (reprezentowała poszczególne kantony bo to ich organy wybierały przedstawicieli do tej izby)

Istnienie ZGROMADZENIA NARODOEGO ,RADY NARODOWEJ I RADY KANTONÓW gwarantowało zarówno uwzględnienie interesów całego narodu jak i poszczególnych katonów

WŁADZA WYKONAWCZA:

7-OSOBOWA RADA FEDERALNA wybierana przez obie izby Zgromadzenia federalnego na 4 lata ; kolegialna władza wykonawcza funkcję przewodniczącego objął jeden z jej członków ;pełniła funkcje reprezentatywne; miała władzę kierowniczą federacji w kompetencjach konstytucyjnych(polityka zagraniczna ,wewnętrzna ,finanse, budżet federacji).

Skład Rady wynikał z podziałów narodowo-językowych kraju

- 4 członków kantonów niemieckich,

- 2 z kantonów francuskich,

- 1 kantonów włoskich + zwyczajowo, przedstawiciele kantonów Berno, Zurich i Vaud(gwarantowało to równowagę);

Członkowie Rady nie ponosili odpowiedzialności politycznej przed Zgromadzeniem

KONSTYTUCJA UWZGLĘDNIAŁA DWIE INSTYTUCJE DEMOK

RACJI BEZPOŚREDNIEJ:

1.INICJATYWA LUDOWA -DOTYCZYŁA ZMIANY KONSTYTUCJI

-grupa 100 tys. obywateli mogła wystąpić z propozycjami zmiany konstytucji

2.REFERENDUM -sposób kontroli ustawodawstwa zgromadzenia Federalnego

- w ciągu 90 dni od uchwalenia każdej ustawy 5 tys .obywateli lub 8 kantonów miało prawo wystąpić z wnioskiem o referendum w celu odrzucenia ustawy

-konstytucja dawała też możliwość kwestionowania praw godzących w pozycje poszczególnych grup społecznych

Konstytucja powoływała też TRYBUNAŁ FEDERALNY-organ sądowy

Organ czuwający nad zgodą ustaw federalnych z konstytucją; sędziowie zawodowi wybierani przez połączone izby Zgromadzenia

35- Ustrój Austro- Węgier

Węgry- konstytucja z 1848r.

Austria- konstytucja z 1861r

Dyplom październikowy z 1860r.- tworzył podstawę autonomii krajów koronnych i wyposażał w określone kompetencje sejmy krajowe oraz

patent lutowy z 1861r.- zawierał regulacje dotyczące ustanowienia instytucji reprezentacyjnych - Rada Państwa: Izby Panów i Izby Posłów.

luty 1867r. formalna ugoda austryjacko- węgierka ( unia realna Austro- Węgry)- Cesarstwo Austriackie i Królestwo Węgierskie

CESARZ-KRÓL:

- był jedną z 3 instytucji wspólnych Austro- Węgrom

- sprawował najwyższą władzę w państwie, jako dziedziczny monarcha

- sprawował kontrolę nad funkcjonowaniem instytucji w obu częściach monarchii, aby zapewnić jedność imperium

- był strażnikiem interesów imperium

- prowadził politykę zagraniczną i wojskową

- powoływał premierów w obu częściach państwa i ministrów kierujących wspólnymi resortami

- miał inicjatywę ustawodawczą i prawo sankcji

- był zwierzchnikiem sprawiedliwości w całej monarchii

- istniała instytucja kontrasygnaty aktów monarchy przez odpowiednich ministrów ( bo było wyrazem przyjęcia zasady nieponoszenia odpowiedzialności przez panującego)

WSPÓLNE MINISTERSTWA:

1) ministerstwo spraw zagranicznych

2) ministerstwo wojny

3) ministerstwo skarbu- konieczność zabezpieczenia środków na realizację zadań wspólnych ( spraw zagranicznych i wojskowych),środki te pochodziły z wypłat obu części państwa, przy czym wkład obu stron stanowił przedmiot negocjowania raz na 10 lat specjalnych porozumień.

Obie części państwa miały posiadać odrębne ciała przedstawicielskie i nie przewidywano istnienia wspólnego parlamentu.

W wyniku ugody powstały natomiast tzw. DELEGACJE w celu uchwalanie regulacji prawnych koniecznych dla tworzenia podstaw funkcjonowania zagadnień wspólnych. Delegacje te liczące po 60 członków zbierały się w Budapeszcie lub Wiedniu.

O ich składzie decydowały Sejm węgierski, Parlament austriacki oraz poszczególne kraje koronne. W posiedzeniu delegacji mieli prawo uczestniczyć ministrowie resportów wspólnych. Mogli oni kierować pod ich adresem zapytania i interpelacje,

mogli także pociągnąć ich do odpowiedzialności politycznej, uchwalając wobec nich wotum nieufności. W takich sytuacjach cesarz musiał dokonać zmiany danego ministra.

CESARSTWO AUSTRIACKIE ( KRÓLESTWO I KRAJE REPREZENTOWANE W RADZIE PAŃSTWA)

Otrzymało ustrój konstytucyjny opierający się na regułach z 1861 i 1867r. Na ich mocy najwyższą władzę w cesarstwie sprawował dziedziczny Cesarz, a podlegały mu wszystkie pozostałe organy centralne. Przysługiwała mu władza nad ciałami reprezentacyjnymi, mającymi kompetencje ustawowe oraz nad organami władzy wykonawczej.

Władzę ustawodawcza

Rada Państwa składająca się 2 izb- niższej- Izby Posłów i wyższej- Izby Panów.

W skład izby wyższej (Izba Panów) wchodzili hierarchowie Kościoła katolickiego, osoby noszące dziedziczne tytuły arystokratyczne, bądź piastujące,

pełnoletni członkowie rodziny cesarskiej, a także osoby mianowane przez cesarza.

Natomiast izba niższa ( Izba Posłów ) składała się z posłów wybieranych najpierw w wyborach pośrednich przez sejmy krajowe, później od 1873 w wyborach opierających się na systemie kurialnym.

Istniały 4 kurie:

- wielkich właścicieli ziemskich

- izb przemysłowo- handlowych

- miast

- gmin wiejskich

Podziałowi na kurie towarzyszyło sformułowanie różnych ograniczeń majątkowych w dwóch ostatnich kuriach. W 1907 roku wprowadzono powszechne prawo wyborcze do Izby Poselskiej, eliminując kurie i ograniczenia cenzusowe. Głosowanie odbywało się odtąd w okręgach jednomandatowych.

[Do uchwalenia ustawy konieczna była zgoda obu izb Rady Państwa. Obie izby wyposażono w przywilej inicjatywy ustawodawczej.

Istotny wpływ na proces legislacyjny miał cesarz. Miał on prawo sankcji wobec uchwał Rady Państwa do zatwierdzenia podczas najbliższego posiedzenia.]

Władzę wykonawcza

Rada Ministrów pod kierunkiem prezesa, powoływanego przez cesarza. Cesarz powoływał także na wniosek premiera pozostałych ministrów. Rada Ministrów musiała cieszyć się zaufaniem Rady Państwa, a cesarz ustalając skład gabinetu, musiał liczyć się z istnieniem określonej większości zwłaszcza w Izbie Posłów.

Kształt instytucji ustrojowych w terenie. Część austriacką podzielono na 17 krajów koronnych, w których powołano do życia organy uchwałodawcze i wykonawcze, wyposażając je w znaczny zakres uprawnień.

Najważniejszą instytucją władz krajowych pozostał jednoizbowy Sejm Krajowy, który uzyskał kompetencje stanowienia prawa w zakresie tzw. kultury krajowej. Sejm wybierał tzw. Wydział Krajowy składający się z marszałka koronnego i członków Wydziału.

Marszałek pełnił równocześnie funkcje przewodniczącego Sejmu. Wydział był organem wykonawczym Sejmu i kierował administracją krajową.

Nad zapewnieniem lojalności władz krajowych wobec cesarstwa czuwał w każdym kraju koronnym bezpośredni przedstawiciel Cesarza - namiestnik(lub prezydent krajowy).

- był on reprezentantem cesarza i rządu austriackiego na terenie kraju

- działał jako pierwsza instancja administracyjna należąca do kompetencji administracji rządowej

- ingerował w prace władz krajowych pod kątem zgodności ich decyzji z interesem cesarstwa

- przedkładał cesarzowi prawa uchwalone przez Sejm Krajowy ( któremu jednak przysługiwało prawo składania interpelacji pod adresem namiestnika)

SAMORZĄD TERYTORIALNY

Istniejący od 1867r. podział krajów koronnych na obwody ze starostwami obwodowymi na czele i powiaty, zastąpiony został jednolitą organizacją powiatów ( w niektórych krajach wprowadzono na tym szczeblu instytucje samorządowe

np. w Galicji, Czechach, Tyrolu). Obok starosty powiatowego istniały wybierane rady powiatowe, jako organy uchwałodawcze i kontrolne, oraz wydziały powiatowe jako organy wykonawcze.

SĄDOWNICTWO

Przyjęto jednolity trzyszczeblowy system sądownictwa powszechnego w całym kraju.

Na najniższym szczeblu znajdowały się sądy powiatowe, a dalej- sądy krajowe i najwyższe sądy krajowe. Funkcje najwyższego organu sądowniczego pełnił Trybunał Najwyższy w Wiedniu, który był sądem kasacyjnym dla obszar całego cesarstwa.

Trybunał Najwyższy

Sądy krajowe i Najwyższe sądy krajowe

Sądy powiatowe

KRÓLESTWO WĘGIERSKIE

Centralną pozycję wśród instytucji ustrojowych Węgier zajmował Król, którego kompetencje były podobne do kompetencji cesarza w Austrii. Był on superarbitrem w stosunku do pozostałych instytucji ustrojowych państwa.

Dwuizbowy Sejm

izba niższa- Izba Posłów( 413 posłów; początkowo przeprowadzano wybory pośrednie, ograniczone cenzusem majątkowym; później bezpośrednie od 1874 przy wyraźnym ograniczeniu cenzusu majątkowego).

izba wyższa- Izba Magnatów( którą tworzyli arystokraci, a główną rolę w określaniu jej składu odgrywał król)

Władza wykonawcza:

Rady Ministrów z prezesem na czele. Król powoływał i odwoływał ministrów i premiera.

Rząd ponosił odpowiedzialność polityczna przed Sejmem.

Zarząd lokalny został oparty na starych instytucjach, których miejsce określono jednak w nowy sposób.

Kraj podzielono na istniejące wcześnie organizacje- komitaty. W komitatach najwyższą władzę sprawowali nadżupanowie, których powoływał król na wniosek ministra spraw wewnętrznych. Nadżupanowie byli reprezentantami króla w komitacie, a podlegając rządowi, realizowali w okręgu jego zalecenia. Zastępowali ich wiceżupanowie, których z kolei wybierała jako swój organ wykonawczy rada komitatowa. Stanowiła ona ciało samorządowe, choć wybory do niej także przez długi czas określano ze względów kurialnych i majątkowych. Na szczeblu komitatów występowało powiązanie z jednej strony z administracją rządową, z drugiej

zaś z administracją samorządową. Na niższym szczeblu podziału administracyjnego znajdowały się powiaty, w których władzę sprawowali starostowie wybierani przez rady komitatowe. Natomiast w większych miastach funkcjonowała tzw. municypalność, częściowo obieralna, częściowo mianowana przez nadżupanów, a funkcje organów wykonawczych pełniły tam wydziały wykonawcze.

W 1868r. zawarta została ugoda węgiersko- chorwacka, na mocy której Królestwu Chorwcji i Słowenii zapewniono znaczną autonomię. Uzyskało ono prawo do posiadania własnego organu ustawodawczego w postaci dwuizbowego Sejmu i szereg kompetencji umożliwiających samodzielny rozwój wewnętrzny kraju. Na czele chorwackich władz wykonawczych mieli stać zależni od króla i bezpośrednio przez

niego mianowani ban Chorwacji, Sławonii i Dalmacji oraz ministrowie rządu chorwackiego. Król węgierski zachował jednak instrumenty kontroli lojalności oraz dokonań władz chorwackich.

W 1908r. roku anektowana została Bośnia&Hercegowina. Uzyskały one status odrębnego obszaru administracyjnego w ramach federacji nie weszły bowiem w skład Cesarstwa Austriackiego ani Królestwa Węgierskiego. Posiadały one odrębne instytucje ustrojowe.

Najważniejszą z nich był Sejm bośniacki, który częściowo pochodził z wyborów, a częściowo z nominacji. Sejmu nie wyposażono jednak w istotne kompetencje. Istniały też władze wykonawcze krajowe w postaci rządu krajowego oraz stojącego na jego czele premiera.

Rząd ten nie ponosił odpowiedzialności przed Sejmem bośniackim, ale przed cesarzem, a faktycznie przed ministrem nadzorującym.

36. Podstawy ustrojowe cesarstwa austriackiego w II połowie XIX wieku

W XIX wieku pojawiły się dwie dominujące koncepcje dotyczące przebudowy ustroju:

Koncepcja federalistyczna, promowana przez elity słowiańskie (Czechów, Słoweńców, Polaków). Jej zwolennicy wskazywali na konieczność zapewnienia wszystkim najważniejszym narodowościom zamieszkującym imperium warunków korzystnych do rozwijania własnych instytucji w ramach jednostek autonomicznych, mających własne organy. W ten sposób, za pośrednictwem tych organów, zamierzano zaspokajać podstawowe potrzeby tych narodów - władze centralne zaś miałyby sprawować ogólną kontrolę nad nimi.

Koncepcja dualistyczna - sformułowana przez elity węgierskie. Założeniem było przekonanie, że współpraca Węgrów i Niemców, stanowiących wspólnie 45% populacji imperium może zapewnić dominację nad pozostałymi nacjami i zagwarantować kontynuację dotychczasowego modelu ustrojowego. Warunkiem miało być przekształcenie monarchii austriackiej w państwo składające się z dwóch równoprawnych elementów - Cesarstwa Austriackiego oraz Królestwa Węgierskiego - rządy w obu państwach miałby sprawować wspólny monarcha.

Ostatecznie przewagę zyskali (lata 60) zwolennicy koncepcji dualistycznej. W konsekwencji w 1867 r. nastąpiła zasadnicza przebudowa kształtu ustrojowego imperium. W lutym tego roku została zawarta ugoda austriacko-węgierska, w efekcie której powstać miało nowe państwo połączone unią realną czyli Austro-Węgry, składające się z Cesarstwa Austriackiego i Królestwa Węgierskiego, powiązanych osobą władcy oraz wspólną polityką zagraniczną i obronną. W konsekwencji tej ugody cesarz przywrócił obowiązywanie w królestwie konstytucji węgierskiej z 1848 r. W części austriackiej przywrócono zawieszoną dwa lata wcześniej konstytucję z 1861 r., a w grudniu uchwalone zostały dodatkowe ustawy zasadnicze, zwane też konstytucją grudniową. W grudniu 1867 cesarz austriacki koronował się na króla Węgier, obszar państwa podzielono na dwie części mniej więcej wzdłuż linii rzeki Litawy. Początki ustroju konstytucyjnego stanowiły dwa akty cesarskie: dyplom październikowy z 1860 r. oraz patent lutowy z 1861 r. Pierwszy z tych dokumentów tworzył podstawę autonomii krajów koronnych i wyposażał w określone kompetencje sejmy krajowe. Drugi zawierał regulację dotyczące ustanowienia instytucji reprezentacyjnych - Izby Panów i Izby Posłów tworzących razem Radę Państwa - ustalał ich kompetencje oraz określał ich stosunek do osoby cesarza. Uzupełnieniem tych regulacji stały się przepisy wydane w 1867 r. i to one stanowiły podstawy ustroju konstytucyjnego cesarstwa.

W konsekwencji zmian cesarz-król był jedną z trzech instytucji wspólnych Austro-Węgier. Sprawował on najwyższą władzę w państwie jako dziedziczny monarcha - jego rola polegała praktycznie na swoistej kontroli funkcjonowania instytucji w obu częściach monarchii tak, by zapewnić utrzymanie jedności imperium. Większość kompetencji bezpośrednio mu przysługujących odnosiła się do części austriackiej. W stosunku do części węgierskiej jego rola wydawała się bardziej ograniczona, zwłaszcza na rzecz instytucji przedstawicielskich. Przyjęte regulacje wprowadzały instytucję kontrasygnaty aktów monarchy przez odpowiednich ministrów (zasada nieponoszenia odpowiedzialności przez panującego). Monarcha zachowywał jednak szereg uprawnień osobistych, prerogatyw, związanych z prowadzeniem spraw zagranicznych i polityki wojskowej czy z powoływaniem premierów w obu częściach państwa i ministrów kierujących wspólnymi resortami. Przysługiwało mu wiele uprawnień wynikających ze stanowienia prawa, a odnoszących się do organów prawodawczych w obu częściach państwa - inicjatywa ustawodawcza, prawo sankcji - czy wydawania aktów mających rangę ustawową. Cesarz pozostawał najwyższym zwierzchnikiem wymiaru sprawiedliwości w całej monarchii.

W związku z określeniem w ugodzie austro-węgierskiej spraw wspólnych funkcjonować miały trzy wspólne ministerstwa cesarsko-królewskie: ministerstwo spraw zagranicznych, ministerstwo wojny oraz ministerstwo skarbu (jego działanie związane przede wszystkim z koniecznością zabezpieczenia środków na realizację zadań wspólnych - przede wszystkim spraw zagranicznych i spraw wojskowych).

Obie części państwa miały posiadać odrębne ciała przedstawicielskie i nie przewidywano istnienia wspólnego parlamentu. W wyniku postanowień ugody powstały delegacje w celu uchwalania regulacji prawnych koniecznych dla tworzenia podstaw funkcjonowania zagadnień wspólnych. Delegacje te liczyły 60 członków z każdej strony, zbierały się co roku (na przemian w Budapeszcie i Wiedniu), a o ich składzie decydowały Sejm węgierski i Parlament austriacki oraz poszczególne kraje koronne. Obie delegacje obradowały oddzielnie, a swoje stanowiska uzgadniały korespondencyjnie. Jeśli po trzykrotnej wymianie pism nie doszło do porozumienia, zarządzano posiedzenie wspólne, w celu odbycia głosowania - jego wynik traktowano jako rozstrzygający.

Cesarstwo Austriackie (oficjalnie określane jako Królestwo i Kraje Reprezentowane w Radzie Państwa) otrzymało ustrój konstytucyjny opierający się na regulacjach z 1861 i 1867. Na ich mocy najwyższą władzę w cesarstwie sprawował dziedziczny cesarz - podlegały mu wszystkie pozostałe organy centralne. W sprawach dotyczących cesarstwa przysługiwała mu władza nad ciałami reprezentacyjnymi, mającymi kompetencje ustawowe, oraz nad organami władzy wykonawczej.

Władzę ustawodawczą sprawowała Rada Państwa (Reichsrat) składająca się z dwóch izb: niższej - Izby Posłów (Haus der Abgeordneten) oraz wyższej - Izby Panów (Herrenhaus) W skład izby wyższej wchodzili hierarchowie Kościoła katolickiego, osoby noszące określone tytuły arystokratyczne (dziedziczne) bądź piastujące określone urzędy państwowe, pełnoletni członkowie rodziny cesarskiej, a także inne osoby mianowane przez cesarza. Izba niższa składała się z posłów wybieranych najpierw w wyborach pośrednich przez sejmy krajowe, a od 1873 r. aż do początku XX wieku w wyborach opierających się na systemie kurialnym. (Utworzono wtedy cztery kurie: wielkich właścicieli ziemskich, izb przemysłowo-handlowych, miast oraz gmin wiejskich).

Istotny wpływ na proces legislacyjny zachował cesarz. Miał on prawo sankcji wobec uchwał Rady Państwa, a w okresach, gdy nie odbywały się jej zgromadzenia, mógł on wydawać rozporządzenia kontrasygnatą Rady Ministrów, która przedstawiała je Radzie Państwa do zatwierdzenia podczas najbliższego posiedzenia.

Władzę wykonawczą sprawowała w cesarstwie Rada Ministrów pod kierunkiem prezesa. Powoływał go cesarz, a na wniosek premiera wybierani byli też przez cesarza ministrowie. Rada Ministrów musiała cieszyć się zaufaniem Rady Państwa.

Odrębne zagadnienie stanowił kształt instytucji ustrojowych w terenie - jeszcze w październiku 1860 część austriacką podzielono na 17 krajów koronnych, w których powołano do życia organy uchwałodawcze i wykonawcze, wyposażając je w znaczny zakres uprawnień. Stopniowo zakres kompetencji władz krajowych zwiększał się i faktycznie u schyłku XIX w. z monarchii scentralizowanej Austria przekształciła się w zdecentralizowaną federację autonomicznych krajów koronnych. Najważniejszą instytucją władz krajowych pozostawał jednoizbowy Sejm Krajowy, który uzyskał kompetencje stanowienia w zakresie tzw. kultury krajowej. Sejmy początkowo organizowano wedle zasad zbliżonych do wyboru posłów - jego uczestników wybierały kurie. Sejm wybierał tzw. Wydział Krajowy składający się z marszałka koronnego (pełnij jednocześnie funkcję przewodniczącego sejmu i kierował administracją krajową) i członków Wydziału.

Przedstawiciel cesarza noszący tytuł namiestnika (w mniejszych krajach prezydenta krajowego) czuwał nad zapewnieniem lojalności władz krajowych wobec cesarza. Namiestnik był reprezentantem cesarza i rządu austriackiego na terenie kraju, a z drugiej strony działał jako pierwsza instancja administracyjna w sprawach należących do kompetencji administracji rządowej. Mógł ingerować w prace władz krajowych pod katem zgodności ich decyzji z interesem cesarstwa. Namiestnicy mieli prawo inicjatywy ustawodawczej w Sejmie Krajowym. W sytuacjach szczególnych mogli uzyskiwać specjale uprawnienia ze strony cesarza lub Rady Ministrów

Postępująca decentralizacja znalazła także wyraz w zmianach dotyczących niższych szczebli administracji. Dotychczasowy podział na obwody ze starostami obwodowymi i powiaty (cyrkuły) ze starostami powiatowymi został zastąpiony jednolitą organizacją powiatów (Bezirk). W kilku krajach wprowadzano instytucje samorządowe (Galicja, Czechy, Tyrol, Styria). Starosta powiatowy we wszystkich krajach był reprezentantem rządu centralnego w powiecie. Obok starosty istniały wybieralne rady powiatowe jako organy uchwałodawcze i kontrolne oraz wydziały powiatowe jako organy wykonawcze. Wprowadzono system samorządowy na szczeblu podstawowym - w miastach i gminach wiejskich. Na terenach wiejskich ciałem uchwałodawczym pozostawała obieralna rada gminna, organ wykonawczy stanowiła zwierzchność gminna. W miastach organem uchwałodawczym były rady miejskie, a wykonawczym - magistraty z burmistrzami (prezydenci w wielkich miastach)

Przepisy roku 1876 ustaliły zmodernizowany system sądownictwa. Przyjęto jednolity, trójszczeblowy system sądownictwa powszechnego w całym kraju. Na najniższym szczeblu znajdowały się sądy powiatowe, następnie sądy krajowe i najwyższe sądy krajowe. Funkcję najwyższego organu pełnił Trybunał Najwyższy w Wiedniu, który był sądem kasacyjnym dla obszaru całego cesarstwa.

37. Podstawy ustrojowe Królestwa Węgierskiego w II poł XIXw.

Centralną pozycję wśród instytucji ustrojowych Węgier zajmował król, którego kompetencje były podobne do kompetencji cesarza w części austriackiej. Odgrywał on rolę swoistego superarbitra w stosunku do wszystkich pozostałych instytucji ustrojowych królestwa

Władza ustawodawcza: dwuizbowy Sejm - Izba Magnatów, izba wyższa (arystokraci)

Izba Posłów, izba niższa (413 członków pochodziła z wyborów pośrednich ,ograniczonych do tego bardzo wysokim cenzusem majątkowym, ale reforma z 1874r. wprowadziła

wybory bezpośrednie i wyraźnie ograniczyła cenzusem majątkowy )

Władza wykonawcza: Rada Ministrów z prezesem na czele - główną rolę w powoływaniu premiera

i ministrów odgrywał król , ale rząd także ponosił

odpowiedzialność polityczną przed Sejmem. Z uwagi na

większą jednorodność parlamentu egzekwowano tu o

wiele bardziej niż w Austrii. Król natomiast w

mniejszym stopniu wpływał na skład rządu i kierunki

jego działalności.

Zarząd lokalny: podział terytorialny - komitaty- w których władzę sprawowali nadżupanowie powoływ przez króla na wniosek ministra spraw wewnętrznych. Nadżupanowie byli reprezentantami króla w komitacie, a podlegając rządowi, realizowali w okręgu jego zalecenia. Zastępowali ich wiceżupanowie , których z kolei wybierała jako swój organ wykonawczy rada komitatowa. Na niższym szczeblu podział administracyjnego znajdowały się powiaty, w których władzę sprawowali starostowie wybierani przez rady komitatowe. Natomiast w większych miastach funkcjonowała tzw. municypalność , częściowo obieralna, częściowo mianowana przez nadżupanów, a funkcje organów

wykonawczych pełniły tam wydziały wykonawcze.

38. Zasady podziału władzy i koncentracji władzy- przykłady

Podział władz, klasyczna zasada liberalnej doktryny polityki, przedstawiona przez J. Locka i Ch. L. Montesquieu w XVII/XVIII wieku. Zastosowanie podziału władz miało prowadzić do rozbicia koncentracji władzy i jej rozproszenia pomiędzy odrębne organy działające na zasadzie wzajemnego hamowania się i oddziaływania na siebie.

Podział władz jest obecnie jedną z podstawowych zasad ustrojowych państwa demokratycznego, polegającą na wydzieleniu trzech podstawowych sfer rządzenia: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, utworzeniu trzech organów zajmujących się tymi sferami oraz stworzeniu mechanizmów zapewniających wzjamną niezależność tych organów. Zadaniem władzy ustawodawczej jest stanowienie prawa, władzy wykonawczej - jego realizacja, natomiast wymiar sprawiedliwości (władza sądownicza) stoi na straży ich przestrzegania.

Na przełomie XVII i XVIII w. koncepcja podziału władz była postulatem rodzącej się burżuazji, skierowanym przeciwko monarchii absolutnej skupiającej całą władzę w swoich rękach. Koncepcja ta wywarła duży wpływ na konstytucjonalizm, a jako zasada znalazła się we wszystkich konstytucjach państw demokratycznych.

Koncepcja podziału władz jest realizowana na dwa sposoby:
- amerykański, gdzie niezależność poszczególnych władz zapewnia ich ścisła separacja;
- europejski, w którym niezależność osiągnięto poprzez stworzenie mechanizmów powiązań, współzależności (szczególnie egzekutywy i legislatywy).

Zasadę podziału władz przyjęto w polskiej konstytucji. Organami państwa w zakresie władzy ustawodawczej są sejm RP i senat RP, wykonawczej - prezydent RP i Rada Ministrów, sądowniczej - niezawisłe sądy.

Przykłady:

-Rzeczpospolita Obojga Narodów- demokracja szlachecka, I republika francuska

-obecnie Wlk. Brytania(monarchia parlam.), Włochy, Hiszpania(mon. parl), Polska, Czechy, Estonia, Norwegia(mon. konstyt.)

Koncentracja władzy, formalne lub nieformalne skupienie kompetencji władczych na danym szczeblu organizacji politycznej bądź państwowej przez jeden organ.

Nadrzędna pozycja jednego organu władzy centralnej jeśli nie jest równoważona przez inne podmioty władzy i nie podlega ich kontroli, zaburza zasadę równowagi systemu politycznego i jest sprzeczna z demokratyczną zasadą podziału władzy politycznej i państwowej.

Koncentracja władzy może być również cechą sposobu zarządzania przedsiębiorstwem lub organizacją.

Przykłady: Monarchia absolutna Ludwika XIV.,I Cesarstwo we Francji, Cesarstwo Rosyjskie Faszystowskie Włochy za rządów Benito Mussoliniego, Hiszpania za czasów gen.Franco, Niemcy za czasów rządu Adolfa Hitlera, ZSRR(1922- 1991r,)

39. Zasada równowagi podzielonych władz

Zasada stworzona przez Monteskiusza. Miała w maksymalnym stopniu miała chronić naród przez dyktaturą. Dostrzegł, że władza w państwie opiera się na trzech głównych elementach- stanowieniu prawa (legislatywa), zarządzaniu sprawami wspólnymi (egzekutywa) i egzekwowaniu istniejących praw (władza sądownicza).

Koncentracja nadmiernej ilości kompetencji, a zwłaszcza łączenie kompetencji różnych władz zawsze prowadzi do zachwiania równowagi w państwie.

Dlatego też, najlepszy jego zdaniem jest model dzielący władzę pomiędzy wyraźnie oddzielone od siebie ośrodki. Optymalne miało być rozwiązanie dające każdemu z tych ośrodków instrumenty pewnej ograniczonej kontroli działań pozostałych ośrodków.

40. Konsekwencje ustrojowe „chwalebnej rewolucji” w Anglii.

Okres rządów Jakuba II w Anglii to ciągłe obawy elit angielskich przed trwałym ugruntowaniem się wpływów katolickich w państwie (król był katolikiem).

W obawie przed tym oba stronnictwa parlamentarne wezwały siostrę króla, protestantkę Marię i jej męża statthoudera Holandii Wilhelma Orańskiego, do obrony protestantyzmu w Anglii. Wilhelm przybył do Anglii w listopadzie 1688r., a wysłane przeciw niemu wojska Jakuba II przeszły na stronę interweniujących. W efekcie książę Wilhelm w grudniu wkroczył do Londynu, Jakub II zaś zbiegł z rodziną do Francji.

Książę Wilhelm zwołał tzn. Konwent, który uznał ucieczkę Jakuba II za abdykację i powierzył tron Marii i Wilhelmowi. Podjęto także decyzję odnośnie: wyłączenia praw do tronu angielskiego katolików,

zmieniono rotę przysięgi na wierność królowi, osłabiając jej dotychczasowy element podporządkowania władzy monarchy.

Najważniejszą jednak decyzją tego parlamentu było sformułowanie Zestawienia Praw (Bill of Rights) z lutego 1689r, które wyliczając nadużycia Stuartów, uznało iż władza suspensy i dyspensy jest nielegalna i zabraniano monarchom sprawowania jej w przyszłości. Przypomniano, iż próby ściągania pieniędzy na rzecz Korony oraz zwiększanie lub utrzymywanie stałej armii w czasie pokoju, bez zgody parlamentu jest bezprawne. Poddani mieli prawo wnoszenia próśb do monarchy.

Wybory do Izby Gmin miały być wolne, a parlament miał być zwoływany często w celu wzmocnienia i ochrony praw ludności.

Katalog wymienionych praw umacniał pozycję parlamentu w relacjach z królem. Budowało to podstawy dla ustroju parlamentarno-gabinetowego.

W 1701r. wobec rysującego się kryzysu w związku z następstwem tronu po Marii i Wilhelmie przyjęto ustawę o następstwie tronu (Act of Settlement). Na jej mocy wyłączono możliwości dziedziczenia tronu przez potomków katolickich z domu Stuartów, co umożliwiło objęcie tronu przez władców hanowerskich.

41. Powstanie Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii

W 1542 r. Henryk VIII przyjął tytuł króla Irlandii, ale przeciw władzy angielskiej długo oponowano.

W 1641 r. wybuchło wielkie powstanie antyangielskie.

W 1652 r. wojska Cromwella zakończyły niezwykle krwawą pacyfikację, a następnie parlament podjął inicjatywę kolonizacji Irlandii. Ludność katolicką poddano ostrym represjom. W efekcie ciągle wybuchających powstań i ikoniczności wysłania wojsk do Ameryk Londyn uznał konieczność złagodzenia polityki wobec Irlandii.

W 1800 r. przyjęta została ustawa o unii z Irlandią. Wspólnym władcą miał być władca angielski wyznania protestanckiego. Zakres spraw wspólnych określono podobnie jak w unii ze Szkocją (1707). Do Izby Lordów miało być włączonych w sumie 32 przedstawicieli Irlandii (w tym 4 duchownych anglikańskich rotacyjnie i 28 parów irlandzkich świeckich), a do Izby Gmin 100 posłów wybieranych w hrabstwach irlandzkich, w Dublinie i miastach irlandzkich oraz przez społeczność uniwersytetu Św. Trójcy. Początkowo możliwości ubiegania się o mandaty pozbawieni byli katolicy, z dobrodziejstw unii korzystali więc protestanccy kolonizatorzy. Po 1829r., kiedy zniesiono pierwsze ograniczenia w czynnym prawie wyborczym wobec katolików, otworzyło to przedstawicielom ludności irlandzkiej drogę do Izby Gmin.

42. Ewolucja pozycji Gabinetu w XVIII w.

Za rządów Wilhelma Orańskiego kształtować się zaczęły nowe zasady funkcjonowania Tajnej Rady. W celu lepszego zarządzania państwem król zawężył skład Rady do najbardziej zaufanych współpracowników, wyłaniane w ten sposób grono nazywano Gabinetem (od czasów Karola II). Wprowadzono obyczaj, że w skład Gabinetu powoływane będą osoby związane z ugrupowaniem parlamentarnym, które ma przewagę w Izbie Gmin- miało to wzmocnić zaufanie Izby do Gabinetu.

Urzędujący w latach 1721-1742 pierwszy lord skarbu R. Walpole osiągnął pozycję pierwszego ministra- premiera kierującego pracami gabinetu.

Gabinet kształtował się praktycznie jako organ niezależny od monarchy, obradujący pod kierunkiem premiera, który to zwyczajowo obejmował tekę pierwszego lorda skarbu i rolę lidera większościowej grupy w Izbie Gmin. Monarcha jedynie formalnie typował premiera na lidera większości, a na jego wniosek pozostałych członków Gabinetu. Kształtował się zwyczaj obowiązkowego, solidarnego popierania Gabinetu przez większościowe stronnictwo w Izbie Gmin.

Jerzy III (1760-1820) usiłował uniezależnić stanowisko premiera od większości parlamentarnej, powołany przez niego premier był jego mężem zaufania. Nie udało się ,weszło do zwyczaju, że dymisja premiera oznacza automatyczną rezygnację wszystkich członków Gabinetu, który nie mógł urzędować bez zaufania Izby Gmin- zasada solidarnej odpowiedzialności Gabinetu przed Izbą Gmin. Zaczęły kształtować się jednoosobowe urzędy ministrów- sekretarzy stanu odpowiedzialnych za poszczególne obszary życia państwowego.

43. Ukształtowanie zasady odpowiedzialności parlamentarnej ministrów Anglii

Okres słabości władzy królewskiej czasów Jerzego I i Jerzego II z dynastii hanowerskiej zaowocował przejęciem całej odpowiedzialności za kraj przez ministrów. W międzyczasie ( latach 1721-42 w okresie urzędowania Roberta Walpola) wyodrębnił się urząd pierwszego ministra oraz ugruntowała się zasada, iż w skład Gabinetu wchodzili obdarzeni jego zaufaniem przedstawiciele ugrupowania posiadającego większość w Izbie Gmin.

Regułom tym po raz ostatni próbował przeciwstawić się Jerzy III, jednak jego starania zakończyły się załamaniem psychicznym ambitnego władcy.

Dużą współzależność Gabinetu od Izby Gmin potęgował fakt, iż przez cały czas obowiązywał zwyczaj, iż Izba Gmin może wyrazić brak zaufania wobec gabinetu, nie powodowało to jednak jego całościowej rezygnacji, lecz jedynie np. ustąpienie premiera przy pozostawieniu na stanowiskach pozostałych ministrów. W 1782 r zaczął obowiązywać zwyczaj, iż dymisja premiera skutkuje rezygnacją wszystkich członków gabinetu, Gabinet zaś nie może praktycznie urzędować bez zaufania Izby Gmin .W ten o to naturalny sposób ukształtowała się zasada solidarnej odpowiedzialności Gabinetu przed Izbą Gmin. Warto dodać, iż Izba Lordów nie sprawiała nigdy żadnych problemów urzędującym ministrom, dlatego też została pominięta w drodze naturalnej ewolucji z możliwości rozliczania ministrów.

44.Ustrój kolonii angielskich w Ameryce Północnej. 410

Wśród trzynastu kolonii z punktu widzenia stosunku do metropolii w wewnętrznych rozwiązań ustrojowych można wyróżnić trzy ich rodzaje.

Grupa pierwsza najliczniejsza to kolonie królewskie - Wirginia , Karolina Północna, Karolina Południowa ,Nowy Jork, New Jersey, New Hampshire, Massachusetts oraz Georgia. Kolonie te znajdowały się pod bezpośrednim zarządem metropolii.

Grupa Druga to kolonie z własnymi kartami - Connecticut oraz Rohde Island . Posiadały one karty nadane przez króla na podstawie których uzyskiwały stosunkowo duży zakres swobód wewnętrznych - szerszy niż kolonie królewskie.

Grupa trzecia to kolonie prywatne - Delaware , Maryland, Pensylwania .Kolonie te powstawały w efekcie nadania określonych terytoriów konkretnym osobom z jednoczesnym nadaniem ich właścicielom oraz rdzennym mieszkańcom określonych uprawnień.

Mimo tych wszystkich różnic we wszystkich koloniach ukształtował się niemal identyczny ustrój wewnętrzny opierający się na instytucji gubernatora, rady i zgromadzeń prawodawczych , różniły się one jedynie pewnymi instrumentami kontroli i nadzoru sprawowanymi przez metropolię.

Główna postacią w zarządzaniu był gubernator - mianowany przez króla.

W koloniach prywatnych nominacji dokonywał właściciel kolonii, ale pod kontrolą władz w Londynie.

Gubernator był z jednej strony przedstawicielem metropolii wobec mieszkańców kolonii. Wykonywał polecenia przekazywane przez władze w Londynie . Mianował urzędników współpracujących z nim oraz sędziów. Dowodził siłami zbrojnymi (lądowymi i morskimi) i reprezentował je w stosunku do innych kolonii. Zwoływał i zamykał , miał istotny wpływ na skład tych zgromadzeń, posiadał również prawo do wetowania takich uchwał które były nie zgodne z prawem bądź z interesami Korony brytyjskiej. Z czasem w koloniach posiadających karty wprowadzono zasadę wyboru gubernatora , ale wybór ten podlegał akceptacji metropolii. Dużym ograniczeniem w stosunku do gubernatora i jego urzędników było to iż finanse dla nich były uchwalane przez Zgromadzenie Prawodawcze. Rady były ciałem o charakterze doradczym u boku gubernatora. Składały się z 12 członków mianowanych przez króla (bądź właściciela kolonii.) na wniosek gubernatora . W niektórych koloniach pojawił się zwyczaj powoływania członków rady przez Zgromadzenia Prawodawcze. Rady stawały się czymś w rodzaju rządów kolonii, ponieważ gubernatorzy powoływali w ich skład swych najbliższych współpracowników. Jednocześnie z organów kształtować zaczęły się w poszczególnych koloniach izby wyższe Zgromadzeń Prawodawczych.

Zgromadzenie Prawodawcze -ukształtowało się jak organ dwuizbowy ( z wyjątkiem Pensylwanii i Georgii) . Był to organ pochodzący z wyborów .W koloniach panował różny cenzus majątkowy oraz ograniczania w postaci nie dopuszczenia poszczególnych grup wyznaniowych .Do kompetencji wzorem metropolii należało: uchwalanie podatków , stanowienie nowych praw . Metropolia zachowała kompetencje do wetowania ustaw Zgromadzeń oraz prawo do odrzucenia określonej ustawy uchwalonej w kolonii. Prawo to - <disallowance>- wykonywane było przez Tajną Radę w imieniu króla , ale ograniczeniem metropolii był obowiązek unieważnienia danego prawa w określonym czasie. Po upływie tego czasu środka takiego nie można było stosować.

Zarząd lokalny w różnych koloniach wydawał się dość zróżnicowany lecz można wyróżnić trzy kategorie tego systemu w zależności od położenia geograficznego poszczególnej kolonii. W koloniach południowych powstawały hrabstwa, które były wielkimi jednostkami terytorialnymi. Najwyższym urzędnikiem w hrabstwie był szeryf , który był mianowany przez gubernatora . Szeryf sprawował władzę administracyjną oraz stał na czele sądu w hrabstwie, sprawując cały wymiar sprawiedliwości w okręgu. Niższą jednostką w hrabstwie była parafia , która pełniła funkcje jednostki kościelnej ale częściowo również funkcje administracyjne i sądowe.. W koloniach północnych , które były bardziej zaludnione podstawową jednostką administracyjną była gmina miejska lub wiejska . Najważniejszą władzą w gminie było coroczne zgromadzenie ogólne , w którym udział brali wszyscy dorośli mężczyźni. Zgromadzenie podejmowało decyzje w sprawie: finansów gminy (podatki i wydatki lokalne ) oraz wybierało zarząd gminy , który wykonywał uchwały zgromadzenia. Utworzone były również jednostki wyższe w postaci hrabstw, ale posiadały one tylko pewne kompetencje sądownicze. Kolonie środkowe miały system mieszany z gminami i hrabstwami . Wzorem metropolii wymiar sprawiedliwości we wszystkich koloniach sprawowali sędziowie pokoju , których mianowali gubernatorowie , a w niektórych koloniach wybierały ich lokalne społeczności . Instancją apelacyjną był sąd składający się z gubernatora i członków Rady , zaś w niektórych sprawach przysługiwała apelacja do Tajnej Rady.

45. Deklaracja Niepodległości z 1776 roku .

- przygotowywana przez T. Jeffersona , J. Adamsa , R.R. Livingstone'a , R. Shermana i B. Franklina

- została uchwalona 4 lipca 1776 przez reprezentantów 12 kolonii

- podkreślono w niej równość obywateli , niezbywalne i nienaruszalne prawa dowolności , życia , szczęścia

- wyjaśniała konieczność istnienia władzy dla porządku publicznego , przy czym przyznawała narodowi prawo do zmiany lub zniesienia form rządu naruszających prawa .

- nawiązywano w niej do koncepcji umowy społecznej

-wymieniono w niej sytuacje w których władze brytyjskie dopuszczały się nieprawości i uzurpacji

-ustanowiono wolność i niezależność zjednoczonych państw Ameryki

- zaznaczono zerwanie polityczne z Wielką Brytanią

- państwa amerykańskie otrzymały prawo do prowadzenia wojny , zawierania pokoju i sojuszy , prowadzenia handlu

-w wyniku ustanowienia deklaracji powstało 13 nowych niezależnych państw

46.POWSTANIE STANÓW ZJEDNOCZONYCH- ARTYKUŁY KONFEDERACJI

Stosunki wewnętrzne między poszczególnymi stanami zostały szybko uregulowane konstytucjami stanowymi ,natomiast zasady współpracy między niepodległymi państwami nie były proste

Do 1783r. współpraca stanów była konieczna(wojna),po obronie niepodległości problem dalszej współpracy stanów stał się bardzo ważny gdyż powstał nowy podmiot prawny 2 marca 1781r. powstały STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI- federacja z aktem konstytucyjnym ARTYKUŁAMI KONFEDERACJI

Projekt ustanowienia pierwszego formalnego związku stanów zawarte w ARTYKUŁACH KONFEDERACJI przyjęte przez DRUGI KONGRES KONTYNENTALNY 15.11.1777r.

Wraz z przyjęciem tego dokumentu Kongres ustalił ,że warunkiem jego wejścia w życie będzie przyjęcie go przez organy prawodawcze wszystkich stanów i jednocześnie upoważnienie swoich delegatów do kongresu do dokonania ostatecznej ratyfikacji

Ostatecznie zatwierdził I KONSTYTUCJĘ STANÓW ZJEDNOCZONYCH AMERYKI KONGRES KONFEDERACJI I WIECZYSTEJ UNII 2.03.1781r

I KONSTYTUCJA - ARTYKUŁY KONFEDERACJI

Związek to państwo o charakterze republikańskim

Unia to związek niepodległych państw jako „liga przyjaźni” cel to współdziałanie w celach obronnych

Każdy stan był niepodległy i suwerenny we wszystkich sprawach

Tylko wyraźnie określone w konstytucji sprawy powierzone zostały konfederacji- Stanom Zjednoczonym w Kongresie:

- utrzymanie stosunków dyplomatycznych w imieniu konfederacji

- rozstrzyganie o wojnie i pokoju

- zawieranie traktatów i porozumień(nie mogły godzić w interesy stanów)

- Kongres miał szereg uprawnień z utrzymaniem wspólnej armii i floty

- finansowanie wspólnych przedsięwzięć konfederacji

- budżet konfederacji nie mógł pochodzić z podatków nakładanych przez kongres a jedynie z wpłat dokonanych przez stany

- kongres był najwyższą instancją rozjemczą w konfliktach między stanami

ZASADY WSPÓŁPRACY STANÓW

- Każdy stan posiadał w Kongresie tylko jeden głos

- reprezentacja stanów to od 2 do 7 delegatów (delegacje ustalał każdy stan samodzielnie)

- decyzje kongresu w najważniejszych sprawach wymagały większości kwalifikowanej 9 głosów; w mniej istotnych sprawach obowiązywała zwykła większość głosów

-kongres był jedyną instytucja wspólną konfederacji ale praktycznie ukształtowały się też inne organy

- sesje kongresu nie były stałe więc gdy nie obradował urzędował KOMITET STANÓW

Składał się z jednego przedstawiciela każdego stanu

Z upoważnienia kongresu załatwiał kwestie bieżące konfederacji

Artykuły Konfederacji nie przewidywały władz wykonawczych, funkcje te pełnić miały KOMITETY wyłaniane przez Kongres (gwarantowało to, ze konfederacja się nie zacieśni)

Powołano też kilka Departamentów (słabość instytucji federacji spowodowała ,że władze wykonawcze nie rozwinęły działalności)

W początkach XVIII w. pogłębiły się też obawy o pogłębienie związku. Zwolennicy pogłębienia konfederacji „FEDERALIŚCI ”ze zwolennikami dotychczasowego stanu związku ”ANTYFEDERALISTAMI” ,efektem tej debaty było uchwalenie nowej konstytucji a także przekształcenie KONFEDERACJI W FEDERACJĘ.

47.Uchwalenie i ratyfikacja Konstytucji Stanów Zjednoczonych

* wrzesień 1786r. delegaci pięciu stanów uchwalili w Annapolis pod wpływem Aleksandra Hamiltona( jednego z liderów stronnictwa federalistycznego) rezolucję wzywającą wszystkie stany do wysłania delegacji na konwencję, której celem miało być podjęcie problematyki usprawnienia ustroju związku.

* Konwent rozpoczął obrady w maju 1787r, spośród 55 delegatów 12 stanów (delegaci New Hamshire przybyli z opóźnieniem) na przewodniczącego wybrano Jerzego Waszyngtona.

*Pierwotny projekt Konstytucji przygotował James Madison z Wirginii

* obrady tajne przy zasadzie jeden stan- jeden głos

*lekka przewaga federalistów w konwencie

*przedmiotem obrad miał być projekt konstytucji

* istniały pewne rozbieżności gospodarcze między stanami północnymi, a południowymi, ale 17.09.1787 uzgodniono kompromisowy

projekt, w którym przyjęto zasady wedle których projekt miał się stać dokumentem obowiązującym

* Projekt został przekazany do wszystkich stanów by go zaakceptowały ( żeby zyskał moc wiążącą musiało go uchwalić

9 stanów co miało sprawić, że bedzie obowiązywał we wszystkich 13)

* po uchwaleniu projektu miały się odbyć wybory prezydenta i obu izb nowego Kongresu

* do połowy 1788r ratyfikowały go konwenty 8 stanów

* 21.06.1788r. decydującą uchwałę podjął konwent stanu New Hampshire

* Nowy Jork ratyfikował ją w lipcu 1788r.

* Jako ostatni ratyfikował stan Rhode Island przez co nowy Senat Stanów Zjednoczonych wezwał do zerwania z tym stanem przez pozostałe, stosunków handlowych.

* Tak Stany Zjednoczone stały się federacją, a konstytucje wchodząc w życie dnia 4 marca 1789r zastąpiła artykuły konfederacji i wieczystej unii obowiązujące w latach 1781-88

48. Amerykański Bill of Rights

Karta Praw Stanów Zjednoczonych Ameryki (United States Bill of Rights) - pierwszych dziesięć poprawek do konstytucji Stanów Zjednoczonych, które weszły w życie 15 grudnia 1791 roku.

Poprawka pierwsza zawierała gwarancje dotyczące wolności wyznawania religii, wolności słowa, wolności zgromadzeń i prawa wnoszenia petycji skierowanych do władz.

Poprawka druga gwarantowała prawo posiadania broni

Poprawka trzecia zakazywała kwaterowania żołnierzy w posiadłościach prywatnych bez zgody właściciela, a w czasie wojny - jedynie na podstawie regulacji ustawowych.

Poprawka czwarta gwarantowała nietykalność osoby, mienia, dokumentów i mieszkania.

Poprawka piąta zapewniała gwarancję prawidłowego postępowania sądowego wobec osób oskarżonych o popełnienie przestępstwa.

Poprawka szósta odnosiła się do gwarancji prawidłowego postępowania sądowego, zobowiązywała prowadzących postępowanie wobec oskarżonego do dokładnego informowania go o charakterze oskarżenia i przebiegu sprawy.

Poprawka siódma określała konieczność rozstrzygania spraw przy udziale sądu przysięgłych.

Poprawka ósma zobowiązywała władze sądowe aby nie wyznaczały nadmiernie wysokich kaucji i grzywien.

Poprawka dziewiąta stwierdzała, że wyliczenie określonych praw w konstytucji nie wyklucza istnienia innych praw, które przysługują narodowi.

Poprawka dziesiąta potwierdzała zasadę, iż prawa nie przypisane kompetencjom unii pozostają w gestii stanów.

49.Władza ustawodawcza w konstytucji USA.

Artykuł pierwszy konstytucji reguluje kwestie związane z funkcjonowaniem władz ustawodawczych:

Kongresu Stanów Zjednoczonych składającego się z Senatu i Izby Reprezentantów.

Izba Reprezentantów, izba niższa - ciało reprezentujące mieszkańców Stanów Zjednoczonych, wybory co 2 lata , czynne prawo wyborcze posiadać mieli ci wyborcy, którzy według przepisów stanowych mogli brać udział w wyborach do legislatywy stanowej. Konstytucja określała natomiast uwarunkowania biernego prawa wyborczego. Kandydat do izby musiał ukończyć 25 lat i przynajmniej od 7 lat być obywatelem Stanów Zjednoczonych ,a w chwili wyborów musiał zamieszkiwać w stanie ,z którego miał być wybierany. Przyjęto , że jeden poseł przypadać będzie na 30 000 obywateli, przy czym każdemu stanowi miało przysługiwać prawo do posiadania przynajmniej jednego posła bez względu na liczbę ludności. Izba dokonuje wyboru swojego przewodniczącego, który nosić miał tytuł speakera.

Senat - reprezentacja stanów wchodzących w skład unii. Stąd każdy stan bez względu na swoja wielkość, zaludnienie i siłę ekonomiczną miał wysunąć po 2 reprezentantów w izbie wyższej wybieranych na 6lat. Ustalono w przepisach konstytucyjnych , iż pierwsi senatorowie podzieleni zostaną na trzy grupy, z których pierwsza piastować miała mandat przez dwa lata, druga - przez cztery, a trzecia - przez sześć lat. Mechanizm ten wydawał się konieczny, ponieważ przyjęto , iż przy trwającym sześć lat mandacie senatorskim jedna trzecia Senatu miała być odnawiana co dwa lata . W przypadku zwolnienia mandatu senatorskiego tymczasowej nominacji na wakujące miejsce dokonywać miał gubernator, a ostateczna decyzja należała do organu ustawodawczego w stanie. Kandydat na senatora musiał ukończyć 30lat, od 9 lat być obywatelem Stanów Zjednoczonych, a w chwili wyboru zamieszkiwać w stanie , z którego kandydował. Wybory do Senatu odbywały się w sposób pośredni , dokonywało ich bowiem ciało ustawodawcze każdego stanu.

Konstytucja wykluczała możliwość łączenia mandatu w Kongresie ze sprawowaniem jakiegokolwiek urzędu podlegającego władzom federalnym. Jednocześnie członkom Kongresu przysługiwał immunitet podczas sesji izb z wyjątkiem sytuacji, w których oskarżono by ich o popełnienie najcięższych przestępstw. Konstytucja przewidywała , iż sesje obu izb Kongresu będą odbywać się przynajmniej raz do roku i określała sztywny termin ich rozpoczęcia(pierwszy poniedziałek grudnia).

Konstytucja bardzo precyzyjnie określała zakres kompetencji prawodawczych Kongresu:

-prawo nakładanie podatków i ceł głównie z myślą o zapewnieniu wspólnej obrony unii

-prawo wystawiania armii i floty

-regulowanie zasad handlu zagranicznego

-ujednolicenie polityki monetarnej

-regulowanie zasad funkcjonowania poczty

-tworzenie sądów federalnych

-regulowanie zasad prawnych na obszarach federalnych

-wyłączność inicjatywy ustawodawczej w sprawach pomnożenia dochodów budżetu federalnego posiadała Izba Reprezentantów

Konstytucja nie precyzowała zasad postępowania z projektami ustaw i zagadnienie to zostało uregulowane w praktyce działania Kongresu.

50.Władza wykonawcza w konstytucji USA

-Władzę wykonawczą sprawował prezydent(wraz z wiceprezydentem).

-Miał sprawować urząd przez 4 lata

-Prezydenta wybierano pośrednio przez kolegium elektorów. Ich posiedzenie było oddzielne dla każdego stanu.

-Kandydat musiał mieć ukończone 35 lat, od przynajmniej 14 lat zamieszkiwać Stany Zjedn. i być obywatelem unii.

Kompetencje;

- Stał na czele armii i floty S. Z. oraz milicji poszczególnych stanów.

- Mógł darować lub zawieszać kary za przestępstwo przeciwko unii.

- Za radą i zgodą 2/3 Senatu mógł zawierać traktaty międzynarodowe i wyznaczać ambasadorów, urzędników federalnych, sędziów sądu najwyższego.

- Nie miał bezpośredniej inicjatywy ustawodawczej, ale miał 2 instrumenty do realizacji programu ustawodawczego.

a.-w czasie orędzia mógł zaproponować określone inicjatywy ustawodawcze, które zwyczajowo przyjmowały izby.

b.-prezydent mógł przekładać inicjatywy ustawodawcze parlamentarzystom należącym do tego samego obozu politycznego ,a ci w jego imieniu mogli przedkładać konkretne inicjatywy

-w przypadku zwolnienia urzędu prezydenta automatycznie zastępował go wiceprezydent ,a nowego wiceprezydenta wybierał senat

-jeśli wiceprezydent zwolnił urząd Senat wybierał następnego wiceprezydenta

51. Zasada checks and balances w konstytucji USA

Zasada hamulców i równowagi; regulacje dotyczące równowagi i systemu hamulców trzech władz;

Kongres - Sąd Najwyższy- wyrażać zgodę na nominację sędziów do Sądu Najwyższego

Kongres- Prezydent- Kongres wpływał na obsadę personalną stanowisk w administracji federalnej, bez jego zgody prezydent nie mógł dokonywać nominacji, mógł uruchamiać procedurę impeachment; nie miał jednak wpływu na bieżące funkcjonowanie władz wykonawczych, nie mógł pociągnąć do odpowiedzialności politycznej- separacja władzy

Prezydent - Kongres- Prezydent uzyskał prawo veta w stosunku do ustaw uchwalanych przez Kongres; nie uzyskał natomiast bezpośredniego prawa inicjatywy ustawodawczej i nie miał wpływu na prace Kongresu

Prezydent - Sąd Najwyższy- Prezydent mianuje sędziów Sądu Najwyższego (później również prawo mianowania prezesa)

Sąd Najwyższy - Kongres­- bada konstytucyjność ustaw uchwalanych przez Kongres

Sąd Najwyższy - Prezydent- brak bezpośrednich instrumentów, biorąc pod uwagę, że władza wykonawcza musi opierać się na prawie, to właśnie kontrola konstytucyjności ustaw wpływa pośrednio na funkcjonowanie prezydenta i urzędów federalnych

52.Ustrój Skonfederowanych Stanów Ameryki. 429

- secesja stanów południowych

1861 -przyjęcie konstytucji

-Prezydent konfederacji Jefferson Davis

Najistotniejszą różnicę w kontrukcji obu dokumentów stanowiło umieszczenie w konstytucji Konfederacji, jako jej integralnej części, szeregu regulacji dotyczących praw i wolności obywatelskich, choć z drugiej strony ich zakres był dużo węższy niż we wspomnianym Bill of Rights. W szczególności istotne znaczenie miały zapisy dotyczące ludności murzyńskiej.

Wprowadzono przede wszystkim zakaz dalszego „importu” niewolników murzyńskich z Afryki, a także zakaz rozszerzania niewolnictwa na stany, które dotąd takiej instytucji nie znały.

53. Konstytucja francuska 1791 r.

Tekst konstytucji z 3 IX 1791r. składał się z uroczystej preambuły mówiącej o upadku Starego Porządku, z Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela (nie miała zastosowania do kolonii francuskich) oraz tekstu liczącego 210 art.

Cechy szczególne konstytucji:

- podkreślenie praw parlamentu

- ograniczenie kompetencji króla

- wskazanie słabej pozycji władzy wykonawczej

Francja jest monarchią, a wszystkie władze, w tym król i Zgromadzenie Prawodawcze, stanowią wyraz woli suwerena narodu. Zgromadzenie uznało się za władne samo z woli narodu ogłosić konstytucję - ustawę zasadniczą dla kraju. Nie była to więc konstytucja nadana przez władcę (tzw. konstytucja oktrojowana). Oznaczało to iż władca utracił suwerenność w państwie. Odtąd król miał być tylko pierwszym urzędnikiem państwa składającym przysięgę na wierność konstytucji.

Władza ustawodawcza:

- dzierżyło ją jednoizbowe zgromadzenie wybieranie co 2 lata, jednak równość obywateli wobec prawa nie zapewniała równości w korzystaniu z praw politycznych

- elity przeważające w Konstytuancie odrzuciły zasadę powszechności wyborów: 745 członków Zgromadzenia Prawodawczego miało być wybieranych przez tzw. obywateli czynnych, tj. tylko przez mężczyzn z cenzusem wieku (25 lat) zamieszkałych na stałe w danym kantonie i tylko tych, którzy płacili podatki bezpośrednie o wartości min. 3 dni pracy. Prawo wyborcze nie przysługiwało służbie domowej i najemnikom. Wybory były więc cenzusowe, równe, pośrednie (dwustopniowe), ograniczone cenzusem majątkowym.

Zgromadzenie Prawodawcze:

- poza sprawowaniem władzy ustawodawczej uchwalało podatki i wydatki publiczne oraz miało w pewnej mierze kontrolować władzę wykonawczą

- zbierało się na mocy prawa i tyko własną decyzją mogło być odroczone

- miało obradować permanentnie

- podejmowało decyzje o wojnie i pokoju

- ratyfikowało traktaty międzynarodowe

- wyłączna inicjatywa ustawodawcza i uchwały o postawieniu ministrów i wysokich urzędników w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu

- król zachował prawo weta zawieszającego na czas obowiązywania ustaw uchwalonych przez Zgromadzenie

Król:

- sprawował władzę wykonawczą

- nie był już królem z łaski Bożej, ani królem Francji, lecz jedynie królem Francuzów, zasiadającym na tronie dziedzicznym

- nietykalny, ale można go było w pewnych sytuacjach pozbawić tronu

- reprezentował państwo na zewnątrz

- dysponował wyłącznym prawem powoływania i odwoływania ministrów, którzy nie mogli być deputowanymi i nie stanowili razem rządu (nie istniała rada ministrów) - podobne jak król nie odpowiadali oni przed parlamentem, lecz mogli odpowiadać za złamanie prawa

Istniał podział kompetencji między władzą wykonawczą a ustawodawczą (król nie mógł w żadnej sytuacji rozwiązać Zgromadzenia). Powodowało to niemożność wytworzenia się rządów parlamentarnych i przyczyniło się do powstania konfliktów między ministrami mianowanymi przez króla a parlamentem, który nie mógł ich odwołać. Głos władz wykonawczych niższych szczebli stanowiły ciała wybieralne (organa kolegialne).

Departamenty dzieliły się na dystrykty, kantony, gminy miejskie i wiejskie. W departamentach urzędowała wybieralna rada departamentalna oraz jej organ wykonawczy - dyrektoriat departamentu.

Podobnie działała organizacja niższych szczebli administracyjnych. W gminach władzę sprawowały rada municypalna oraz merowie (jej organ wykonawczy).

Sądownictwo:

- pełna niezależność władzy sądowniczej

- wybór sędziów różnych instancji

- duży udział czynnika społecznego w formie ławy przysięgłych w poważnych sprawach karnych

- wybierani oskarżyciele publiczni

- sędziowie byli niezawiśli, w okresie kadencji mogli zostać pozbawieni urzędu tylko wyrokiem sądu

- na czele wszystkich sądów stał Trybunał Kasacyjny rozpatrujący związki kasacyjne (tj. oceniający formalną prawidłowość danego wyroku)

- Trybunał Stanu (Saute Cour Nationale) rozpatrywał oskarżenia przeciw ministrom i wysokim urzędnikom o złamanie prawa oraz oskarżenia o popełnienie zbrodni politycznych

Fundamentalne decyzje konstytucji:

- zniesienie instytucji sprzecznych z zasadami wolności i równości wobec prawa (m.in. zniesienie tytułów szlacheckich, majoratów, stanów, korporacji, cechów)

- zakaz sprzedaży urzędów i ich dziedziczności bez żadnych wyjątków

- zakaz zakładania zrzeszeń o char. monopolistycznym, w tym - związków zawodowych

54. Konstytucja I republiki i jej praktyka ustrojowa

1792 - wybory do Konwentu Narodowego

I republika to okres dyktatury jakobińskiej (1792-94)

24 czerwca 1793 r. uchwalona została konstytucja przez Konwent po uprzedniej aprobacie Komitetu Ocalenia Publicznego jednak formalnie nigdy nie obowiązywała.

została zatwierdzona referendum ludowym

zawierała własną Deklarację Praw Człowieka i Obywatela- nacisk na równość

nigdy nie stała się aktem prawnie obowiązującym ponieważ wprowadzenie jej zakończyłoby dyktatorskie rządy jakobinów

koncepcja ustroju państwa zawarta w konstytucji stanowiła próbę skrajnej koncepcji demokracji bezpośredniej - referenda ludowe

akcentowanie praw socjalnych

równość prawa miała gwarantować obywatelom prawa polityczne oraz prawo do pracy, prawo do opieki społecznej, prawo do oświaty

gwarantowała suwerenność narodu

desakralizacja prawa własności

każdy mężczyzna po ukończeniu 21 roku życia miał prawo do udziału w zgromadzeniach pierwiastkowych, na których elektorzy wybierali urzędników, sędziów, przedstawiali kandydatów do Rady Wykonawczej

Władza wykonawcza: Rada Wykonawcza- kolegialny rząd, którego 24 członków wybierało ciało ustawodawcze na 2 lata, co roku połowa członków miała ustępować

Władza ustawodawcza: 1 izbowe Ciało ustawodawcze wybierane na 1roczna kadencję w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich; ustawy powszechne mogły być poddawane pod głosowanie powszechne

Konstytucja przedstawiła utopijny model ustroju, który w żaden sposób nie mógł być praktykowany

Dyktatura jakobińska była prototypem modelu monopartii nie uznającej żadnej działającej opozycji.

Terror rewolucyjny od jesieni 1793 do lata 1794 był terrorem masowym

Formy sądownictwa nie odgrywały żadnej roli, a ofiarami terroru stały się tysiące ludzi- to reżim nadzwyczajny- prowizoryczny system rządów, pełen sprzeczności i chaosu, któremu jednak bezwzględność decyzji popartych metodą terroru zapewniła zwycięstwo nad przeciwnikami porządku rewolucyjnego

Doprowadzono do likwidacji publicznego kultu katolickiego, głoszono kult rozumu, wprowadzono kalendarz rewolucyjny zamiast kalendarza chrześcijańskiego.

55 - Ustrój republiki w okresie rządów Dyrektoriatu

Rządy Dyrektoriatu (1794- 1799)

Najwyższy organ państwa do października 1795 roku- Konwent

22.08.1795r. uchwalenie Konstytucji III Roku Republiki (zwanej Konstytucją Dyrektoriatu):

- rozwiązanie Konwentu, 2/3 jego deputowanych do nowych zgromadzeń ustawodawczych

- 277 artykułów

- system z zachowaniem równowagi, bez lewicowych dążeń dyktatorskich

- brak możliwości restauracji monarchii

- ograniczenie roli demokracji bezpośredniej i nazbyt samodzielnych przejawów woli społeczeństwa

- zachowanie zdobyczy rewolucyjnych

- mocna władza wykonawcza

- zawarty był w niej wykaz obowiązków obywatelskich, a także przepisy pozbawione sankcji

- Prawa Człowieka i Obywatela były nową, nieznacznie zmienioną redakcją przepisów Deklaracji z 1789r.

- cenzusowe prawo wyborcze

- brak praw socjalnych, prawa do pracy, oświaty, przeciwstawiania się uciskowi władzy

USTRÓJ PAŃSTWA OPIERAŁ SIĘ NA SUWERENNOŚCI NARODU I ZASADZIE PODZIAŁU WŁADZ (suwerenność narodu- trzeba było posiadać m.in.

określony status społeczny, mieć 21 lat i stałe miejsce zamieszkania)

Władza Ustawodawcza - podzielona na dwie izby parlamentu:

- Rada Pięciuset:

*trzeba było mieć ukończone 30 lat

*inicjatywa ustawodawcza i uchwalanie ustaw

- Rada Starszych (250 członków)

*ukończone 40 lat

*trzeba było być żonatym lub wdowcem

*przyjmowanie/odrzucanie ustaw Rady 500 bez możliwości wprowadzania poprawek

*Wybory do izby były dwustopniowe, elektorzy ( wybierani przez zgromadzenia pierwiastkowe) musieli mieć ukończone 25 lat i odznaczać

określonym statusem majątkowym.

* Co roku 1/3 deputowanych musiała ustępować (zachowanie ciągłości kadr)

* zakaz sprawowania władzy wyk. lub sąd. dla obu izb

Władza Wykonawcza- pięcioosobowy Dyrektoriat

- dyrektorów wybierają izby ustawodawcze na 5 lat( co roku jeden z nich ustępował)

- nie mógł rozwiązać parlamentu

- Rady nie mogły zdymisjonować dyrektora w czasie kadencji

- dyrektorzy podejmowali decyzje kolegialnie, co 3 miesiące zmieniał się jeden z dyrektorów jako przewodniczący obradom

- Dyrektoriat mianował na wszystkie wyższe stanowiska w państwie

- bezpośrednio podlegali mu ministrowie ( było ich 6- 8) odpowiadający przed nim za swoją działalność

- niezależny od władzy ustaw. , parlament mógł jedynie oskarżyć ich przed Trybunałem Stanu za załamanie prawa i konstytucji

Władza Sądownicza - niezależna od pozostałych.

Dyrektoriat łamał przepisy konstytucyjne, nie sprawował stabilnej władzy, zorganizował własny zamach stanu(09.09.1797r.), obalili go

i zreformowali system Sieyes i Bonaparte zamachem stanu 18 brumaire'a roku V ( 09.11.1799r.)

56. Ustrój republiki konsularnej we Francji.

Losy polityczne Francji w latach 1795 - 1799 spowodowały, że system Konstytucji Roku III Republiki nie zdał egzaminu. System Dyrektoriatu był ustawicznie zagrożony zarówno ze strony lewicy odrodzonej czy odradzającej się, jak i ze strony rosnących w siłę rojalistów, którzy dążyli nie tylko do przywrócenia monarchii, ale także odrzucenia zdobyczy rewolucyjnych. W 1799 w obliczu sporów wewnętrznych Dyrektoriatu jeden z dyrektorów - Siéy s - postanowił, przy pomocy popularnego generała Napoleona Bonaparte, obalić dotychczasowy ustrój i zreformować go. Bezkrwawy zamach stanu, zwany zamachem stanu 18 brumaire'a roku V (9 listopada 1799) doprowadził do władzy samego generała. W ramach nowego ustroju, zwanego konsularnym, Bonaparte zorganizował swe rządy osobiste, autorytarne.

Nowy ustrój tworzono etapami. Od strony formalnej rządy ściśle osobiste sprawował generał Bonaparte, czego ostatecznym wyrazem było proklamowanie cesarstwa w 1804. Polityka wewnętrzna okresu konsulatu i cesarstwa charakteryzowała się licznymi trwałymi sukcesami.

Autorytarne rządy można nazwać okresem stabilizacji i utrzymania podstawowych zdobyczy rewolucji z lat 1789 - 1791 z odrzuceniem tradycji jakobińskiej.

Konstytucję ogłoszono już w grudniu 1799 i poddano ją ocenie społecznej za pośrednictwem referendum ludowego (Napoleon Bonaparte a po nim Ludwik Napoleon często korzystali z instytucji referendum), a później wielokrotnie zmieniano ją w okresie Konsulatu (1799 - 1804), co zgodnie z prawem inicjował Senat, którego uchwały zatwierdzano w kolejnych zwycięskich dla Napoleona plebiscytach.

Konstytucja Konsularna została następnie przekształcona z niewielkimi zmianami w Konstytucję I Cesarstwa. Zgodnie z Konstytucją 1799 Francja pozostawała republiką, jednak tekst ustawy zasadniczej nie zawierał żadnej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela, a jej główną cechę stanowiło znaczne wzmocnienie władzy wykonawczej (w porównaniu do Konstytucji Dyrektoriatu) przy zachowaniu podziału władz. Władzę wykonawczą powierzono trzem konsulom powoływanym na 10 lat przez Senat i nieodwołalnie. Był to ważny czynnik zapewniający przewagę Napoleona. Uprawnienia konsulów nie były jednakowe, ponieważ jednego z nich (określanego mianem pierwszego konsula) wyposażono w przeważające uprawnienia. Jego decyzje nie wymagały zgody pozostałych konsulów, których działalność ograniczała się w zasadzie do funkcji doradczych i reprezentacyjnych. Pierwszy konsul skupiał w swoim ręku w zasadzie całą władzę wykonawczą - był rzeczywistą głową państwa. On decydował o wojnie i pokoju, przysługiwała mu inicjatywa ustawodawcza, ogłaszał ustawy. Samodzielnie mianował ministrów i decydował o obsadzaniu wszystkich ważniejszych stanowisk w państwie.

Konstytucja Konsularna z góry określała pierwszy skład konsulów - Napoleon, Cambacér s, Lebrun.

Cechę charakterystyczną ustroju stanowiło to, że w miejsce wyborów na jakieś stanowisko wprowadzono zasadę nominacji, której najczęściej dokonywał pierwszy konsul (mianował on także sędziów). Ważną cechą była też maksymalna koncentracja i centralizacja władzy, ograniczenie roli samorządów, rezygnacja w miarę możliwości z ciał kolegialnych na rzecz urzędów jednostkowych, co miało zapewnić szybkość i dyscyplinę działania administracji. Konsulowie za pełnienie swych funkcji nie odpowiadali przed nikim - odpowiedzialność konstytucyjną ponosili ministrowie, którzy byli zobowiązani kontrasygnować każdy akt urzędowy konsulów. Za działalność łamiącą prawo i konstytucję ministrowie mogli odpowiadać przed Trybunałem Stanu. Politycznie zaś odpowiadali tylko przed pierwszym konsulem. W ramach ustroju nie istniał urząd premiera, nie było też rady ministrów.

Kwestia ustawodawstwa została w konstrukcji Konstytucji Konsularnej niezwykle skomplikowana. Dodatkowo rozdrobniono parlament w swych funkcjach między trzy odrębne zgromadzenia - co wpłynęło na utratę przez niego roli najważniejszego organu w państwie - przede wszystkim utracił wpływ na prowadzenie polityki ogólnej państwa. Ustanowiona została za to nowa instytucja - Rada Stanu - złożona z członków mianowanych przez pierwszego konsula. To Rada Stanu (na polecenie Napoleona) przygotowywała projekty ustaw, które wnosił do parlamentu pierwszy konsul. Wyposażono ją dodatkowo w szereg kompetencji szczegółowych. Odegrała istotną rolę jako najwyższy sąd administracyjny. Wspomniany podział parlamentu przedstawiał się zaś następująco (trzy organy ustawodawcze):

Trybunat - składał się ze 100 członków, omawiał projekty ustaw, przedstawiał o nich w uchwale opinię i z opinią tą jego przedstawiciele prezentowali projekt ustawy w ciele ustawodawczym. Projekt w imieniu rządu referowali także członkowie Rady Stanu.

Ciało Ustawodawcze - złożone z 300 członków, nie miało prawa dyskusji nad projektem ani prawa zgłaszania poprawek, a jedynie w jego składzie głosowano nad przyjęciem lub odrzuceniem projektu w całości. Uchwałę pozytywną Ciała Ustawodawczego przesyłano pierwszemu konsulowi, który ją ogłaszał jako ustawę obowiązującą.

Senat - składał się z 80 członków, którzy dożywotnio sprawowali swój urząd. Organ wyposażono w uprawnienia badania zgodności ustaw z konstytucją, a także prawo inicjatywy w zakresie rewizji konstytucji. Projekt zmiany konstytucji winien był zostać zatwierdzony w drodze plebiscytu ludowego. Już w trakcie zwykłego procesu uchwalania ustaw Trybunat lub władza wykonawcza mogły zgłosić do Senatu wniosek o uznanie projektu ustawy za niezgodny z konstytucją.

Powoływanie składu organów ustawodawczych wydawało się skomplikowane i stanowiło odejście od rozwiązań w jakimkolwiek stopniu demokratycznych.

Zachowywano pozory wyborów powszechnych, Konstytucja Konsularna stwarzała wielostopniowy system wyboru elektorów na listy okręgowe, departamentalne i narodowe, co jedynie teoretycznie tworzyło oddolnie ustalone listy kandydatów na różne stanowiska lokalne, departamentalne, krajowe. Na stanowiska nominowane pierwszy konsul powoływał osoby figurujące na tych listach, czyli nominował z list notabli, elity reżimu. Członków Trybunatu i Ciała Ustawodawczego powoływał Senat. Napoleon Bonaparte zapewnił sobie to, że w zasadzie wszystkie stanowiska w nowym ustroju miały pośrednio czy bezpośrednio zależeć od jego decyzji.

Napoleon dokonał reformy administracji terytorialnej - utrzymał podział Francji na departamenty, wprowadził sprawny system centralistycznego zarządzania krajem.

Kolegialność organów wykonawczych została zlikwidowana, a rolę czynników samorządowych ograniczono głównie do szczebla gmin. Na szczeblu departamentu pełnię władzy przejął prefekt - stał się on zwierzchnikiem administracji departamentu (z wyłączeniem spraw wojska, poczty oraz szkolnictwa wyższego i średniego). Jego bezpośrednim zwierzchnikiem (zapewniającym pełną koordynację i konsolidację prac administracji), został minister spraw wewnętrznych, a w sprawach działów fachowych decyzje podejmowali ministrowie resortowi. Prefekt reprezentował politykę rządu i odpowiadał za porządek publiczny. Departament dzielił się na podprefektury (okręgi na czele z podprefektem), którego rolę można porównać do roli szefa powiatu w innych systemach administracji. Istniejące dawniej kantony zostały utrzymane tylko dla spraw administracji skarbowej i sądowej. Poniżej okręgów znajdowały się gminy wiejskie i miejskie, na ich czele stali merowie (urząd pochodzący z nominacji). U boku prefekta działała rada departamentalna, jej członkowie również byli nominowani - radzie przysługiwały kompetencje doradcze. Taki sam charakter miały rady okręgowe i gminne. Jedynie w lokalnych sprawach ich decyzje wykonywali merowie pozostający generalnie pod kontrolą podprefektów.

Ustawa o administracji, jedna z istotnych tzw. ustaw organicznych, które uzupełniały Konstytucję Konsularną, ogłoszona 17 lutego 1800 wprowadziła na szczeblu departamentu specjalny sąd administracyjny - Radę Prefektury - który obok funkcji doradczych u boku prefekta stanowił pierwszą instancję sądownictwa administracyjnego. Rada Stanu była sądem apelacyjnym administracyjnym , a w pewnych kwestiach, jako instancja trzecia, także sądem kasacyjnym (w sprawach administracyjnych).

Napoleon zreformował sądownictwo w początkach swej działalności. Utrzymał rozdział władzy wykonawczej i sądowniczej i zapewniając niezależność wymiarowi sprawiedliwości, oparto nowy system na preferencji dla czynnika zawodowego, znosząc wybieralność sędziów zawodowych, którzy byli sędziowie nominowani przez pierwszego konsula. Niezawisłość miała im zapewnić zasada nieusuwalności ze stanowisk, którą zawieszono jednak w 1800 r. Sądy funkcjonowały w określonej hierarchii. Sądy pokoju znajdowały się na najniższym szczeblu, sądy okregowe przeznaczono dla spraw cywilnych, a od ich decyzji możliwe były odwołania do trybunałów apelacyjnych. W sprawach karnych trybunały okręgowe sądziły w sprawach o występki. Zbrodnie sądziły trybunały karne departamentów, które orzekały z udziałem ławy przysięgłych. Jedynie sędziowie pokoju i przysięgli byli wybierani. Sądy powszechne zapewniały uporządkowaną pracę wymiaru sprawiedliwości na podstawie nowych kodyfikacji.

57.Ustrój I Cesarstwa we Francji

Decyzje Senatu umożliwiły kolejne rewizje Konstytucji Konsularnej wzmacniające autorytarny charakter rządów Napoleona - w 1802r. Został on ogłoszony konsulem dożywotnim. W 1804r. zniesiono urząd konsulów, proklamując przekształcenie republiki w cesarstwo. Napoleon przyjął tytuł “ cesarza Francuzów”. W 1807r. kolejna zmiana konstytucji , będącej już po przeredagowaniu konstytucją cesarstwa, zniosła Trybunat jako zbędne ciało ustawodawcze. W istocie Napoleon natrafił w Trybunacie po ogłoszeniu cesarstwa na opory i opozycyjne wypowiedzi polityków poprzedniej epoki przywiązanych do idei republikańskiej i reprezentujących liberalne postawy. Od 1804r. skład Senatu zależał już wyłącznie od cesarza. Zasada podziału władz uległa etapami faktycznej likwidacji , ponieważ wszelkie ważne decyzje, formalnie czy faktycznie , podejmował dziedziczny cesarz Francuzów.

58. Ustrój Republiki Zjednoczonych Prowincji Niderlandzkich.

-Republika Niderlandzka powstała w 1579r. Tworzyła ją unia w Utrechcie, która była formalnie paktem obronnym zawartym miedzy 7 prowincjami niderlandzkimi( Holland, New Zeeland, , Utrecht, Gelderland, Overijsel ,Friesland, miasto i prowincja Groningen) przeciwko armii Filipa II ,króla Hiszpanii.

Trzy zasady traktatu:

a. suwerenność każdej podpisującej go prowincji

b. swoboda wyznania w każdej z republik

c. gwarancja poszanowania dotychczasowych praw i przywilejów regionów, miast, korporacji ukształtowanych jeszcze w średniowieczu

Republika Niderlandzka była państwem republikańskim, w jej skład wchodziły prowincje rządzone przez monarchów. Ważną rolę w jej funkcjonowaniu sprawowała rodzina książąt Orańskich dzierżąca władzę w dziedzicznych prowincjach Holland i New zeeland. Posiadali dziedziczny tytuł Stathouder- pełnomocników/namiestników Niderlandów.

Rodzina książąt Orańskich zajmowała szczególną pozycję ,swoistych protektorów, a w pewnych okresach rolę monarchów.

-Luźna formuła ligi obronnej uległa systematycznemu przekształceniu w państwo o charakterze federacyjnym.

-Najważniejszy organ wspólny republiki to Stany Generalne (S.G.)

-było to zgromadzenie przedstawicieli wszystkich prowincji tworzących republikę.

-każda prowincja bez względu na wielkość, liczbę ludności dysponowała w zgrom. 1 głosem(bez względu na ilość przedstawicieli).

-reprezentację wybierały organy przedstawicielskie w każdej z tworzących republikę prowincji.

-S.G. podejmowały decyzje o wojnie i pokoju oraz nakładaniu podatków na realizację zadań wspólnych(wymagana była w obu przyp. Jednomyślność)

-wszystkie inne decyzje (zarząd wspólnymi ziemiami i sprawami) w praktyce też był podejmowany jednomyślnie

-reprezentanci prowincji byli wiązani precyzyjnymi instrukcjami

-S.G. były nie kadencyjne, czyli gotowe do pracy w każdej chwili

-S.G. najważniejszy organ republiki i jej reprezentant w sprawach zewnętrznych.

Organ wykonawczy S .G. Rada Państwa(R.P.)

-kierowała polityką wewnętrzną w zakresie spraw wspólnych republik

-w skład R.P. wchodzili przedstawiciele każdej prowincji.

-kompetencje R.P. szczegółowo określały stany.

-nigdy nie odgrywały ważnej, samodzielnej roli pozostawała w cieniu zgromadzenia.

-R.P. posiadała :

-Sekretarza-organizował jej prace

-Skarbnika Generalnego

-Głównego archiwistę

-Wielkiego Pensjonariusza- minister spraw zagr.

-Utworzono Główną Izbę Rachunkową- odpowiedzialna za skarb republiki

-Utworzono Izbę Monetarną Stanów Generalnych- wspólna polityka monetarna

-nie było w republice Sądu Najwyższego (w praktyce funkcję tą sprawował sąd apelacyjny dla prowincji Holland i New Zeeland- Wysoka Rada ).

-Budżet: składał się z wpłat z poszczególnych prowincji. Projekt budżetu nazywał się Generalną Petycją

Organ Obronny:

-5 admiralicji z głównym kapitanem i głównym admirałem. Odpowiadali za bezpieczeństwo morskie republiki i politykę kolonialną.

Podsumowanie :

-W praktyce życie polityczne republiki. zdominowały 2 prowincje : Holland i New Zeeland. Kluczową rolę odgrywali książęta Orańscy. Ważną rolę odgrywały miasta portowe.

-W późniejszym okresie do republiki dołączono kolejne prowincje

-W 1579r. francuskojęzyczne prowincje Niderlandów( katolickie) utworzyły w Arras konfederację wierną i uznaną przez Koronę hiszpańską.

---