CORPUS IURIS CONSTITUTIONIS

OPRACOWANIE PYTAŃ
Z PRAWA KONSTYTUCYJNEGO

Wydanie II

Poznań 2006

Wykonane przez studentów I roku (2005/2006) stacjonarnego studium prawa na UAM w Poznaniu.
Opracowanie od studentów dla studentów, powielanie i rozpowszechniania w celach zarobkowych bez zezwolenia zabronione.

Pytania egzaminacyjne z prawa konstytucyjnego:

1. Konstytucja - źródła prawa.

1. Konstrukcja systemu źródeł prawa w Polsce.

2. Jakie cechy odróżniają konstytucję w porównaniu z ustawami zwykłymi?

3. Co oznacza stwierdzenie, że konstytucja ma najwyższą moc prawną (skutki dla ustawodawcy zwykłego).

4. Pojęcie „małej konstytucji” i „minimum konstytucyjnego”.

5. Typy konstytucji.

6. Sposoby wprowadzania zmian do tekstu konstytucji.

7. Tryb zmiany Konstytucji RP.

8. Pojęcie materii ustawowej (przedmiot ustawy).

9. Co to jest upoważnienie ustawowe (komu, kiedy i po co się go udziela).

10. Rozporządzenia jako źródło prawa konstytucyjnego.

11. Modele kontroli konstytucyjności prawa.

12. Ratyfikacja umów międzynarodowych w Polsce (kto, tryb).

13. Prawo krajowe a wspólnotowe.

14. Ustawy implementacyjne.

15. Udział organów polskich w tworzeniu prawa wspólnotowego.

16. Precedens, zwyczaj i prawo zwyczajowe w prawie konstytucyjnym.

17. Sposoby wprowadzania konstytucji w życie.
    

2. Zasady konstytucyjne.

1. Główne elementy zasady demokratycznego państwa prawa urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.

2. Zasada podziału władzy a zasada jedności władzy państwowej.

3. Zasada podziału władzy według Konstytucji RP.

4. Rodzaje referendum.

5. Republikańska forma państwa.

6. System rządów: parlamentarno-komitetowy, parlamentarno-gabinetowy, prezydencki.

7. Zasada społeczeństwa obywatelskiego.

8. Kryteria kontroli partii politycznych.

9. Finansowanie partii politycznych w Polsce.

10. Zasady stosunków państwo - partie polityczne.

11. Zasada decentralizacji władzy publicznej i struktura samorządu terytorialnego.

12. Zasada społecznej gospodarki rynkowej.

13. Zasady subsydiarności i proporcjonalności.
    

2. Prawa, wolności i obowiązki.

1. Miejsce praw jednostki w konstytucji.

2. Prawnonaturalne uzasadnienie wolności i praw jednostki.

3. Źródła i rozwój praw socjalnych.

4. Podmioty praw i wolności konstytucyjnych.

5. Nabycie obywatelstwa polskiego.

6. Dopuszczalność ograniczeń wolności jednostki - system represyjny a system prewencyjny.

7. Rola zasady ochrony godności człowieka.

8. Zasada równości wobec prawa a zasada równości praw.

9. Konstytucyjne pojęcia „wolności” i “prawa” jednostki.

10. Rola ustawy w określeniu „prawa” i „wolności” jednostki.

11. Konstytucyjne prawo do obrony.

12. Wolności słowa i druku.

13. Prawo dostępu do informacji publicznej.

14. Wolność zgromadzeń.

15. Stowarzyszenia zwykłe a zarejestrowane.

16. Uprawnienia pracownicze.

17. Zasady polityki państwa w dziedzinie socjalnej - znaczenie prawne i zakres.

18. Gwarancje praw i wolności jednostki.

19. Międzynarodowe i europejskie procedury dochodzenia praw jednostki.

20. Stany nadzwyczajne w Polsce (w zakresie regulacji konstytucyjnej).
    

3. Prawo wyborcze.

1. Zasada powszechności w wyborach parlamentarnych w RP.

2. Kiedy wyłączenia obywateli od praw wyborczych nie naruszają zasady powszechności.

3. Jakie znasz rodzaje deformacji wyborczych.

4. Zasada równości materialnej w wyborach parlamentarnych w RP.

5. Zasady określające rozdział mandatów w wyborach parlamentarnych w RP.

6. Procedura stwierdzania ważności wyborów do Sejmu i Senatu.

7. Warunki rejestracji listy wyborczej w wyborach do Sejmu.

8. Warunki rejestracji kandydata w wyborach do Senatu.

9. Przyczyny nieważności głosu w wyborach do Sejmu i Senatu.
   

4. Parlament.

1. Kadencja Sejmu - pojęcie, okres.

2. Zasady sesyjności - permanencji.

3. Skrócenie kadencji Sejmu i Senatu.

4. Kompetencje Zgromadzenie Narodowego.

5. Organy wewnętrzne Sejmu.

6. Pozycja Marszałka Sejmu.

7. Rola komisji sejmowych w sprawowaniu funkcji ustawodawczej i kontrolnej przez Sejm.

8. Komisja śledcza a komisja nadzwyczajna Sejmu.

9. Funkcja kreacyjna Sejmu.

10. Funkcja kontrolna Sejmu i jej mechanizmy.

11. Votum zaufania.

12. Tryb udzielania votum nieufności.

13. Tryb stanowienia ustaw - stadia rozpatrywania projektu.

14. Szczególne cechy postępowania ustawodawczego w sprawie kodeksów.

15. Szczególne cechy postępowania ustawodawczego w przedmiocie budżetu.

16. Pilne projekty ustaw.

17. Rola Senatu w procesie ustawodawczym.

18. Odrzucenie przez Sejm ustawy - dopuszczalność i skutki.

19. „Inicjatywa ludowa” a „ludowa inicjatywa ustawodawcza”.

20. Scharakteryzuj koncepcje mandatu przedstawicielskiego.

21. Kiedy wybrany poseł nabywa swój mandat.

22. Rodzaje immunitetu parlamentarnego w Polsce.

23. Postępowanie w sprawie uchylenia immunitetu poselskiego.

24. Co to jest instytucja incomaptibilitas.

25. Obowiązki posła i senatora.

26. Ochrona prawna posła i senatora.

27. Skutki wygaśnięcia mandatu posła i senatora.

28. Interpelacja i zapytanie poselskie.

29. Udział Senatu w zmianach obowiązujących przepisów konstytucyjnych.

30. Sejm a działalność NIK.

31. Rodzaje referendum w Polsce.

32. Referendum konstytucyjne w Polsce.

33. Kto i w jakim trybie zarządza referendum.

34. Warunki ważności i rozstrzygającego charakteru referendum.
    

5. Prezydent, Rada Ministrów.

1. Wybór Prezydenta.

2. Kompetencje Prezydenta jako „głowy państwa”.

3. Kompetencje Prezydenta w zakresie czuwania nad przestrzeganiem konstytucji.

4. Rola Prezydenta w powoływaniu rządu.

5. Rola Prezydenta w powoływaniu innych organów państwowych.

6. Akty normatywne Prezydenta.

7. Podpisanie ustawy przez Prezydenta.

8. Rozwiązania ustrojowe w razie niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta RP.

9. Odpowiedzialność Prezydenta za sprawowanie urzędu.

10. Organizacja Rady Ministrów w RP.

11. Pozycja Prezesa Rady Ministrów.

12. Elementy systemu kanclerskiego w Polsce - konstruktywne votum nieufności.

13. Absolutorium.

14. Dymisja rządu.

15. Tryb zmiany na stanowiskach ministrów.

16. Pojęcia - minister stanu, sekretarz stanu, podsekretarz stanu.

17. Akty normatywne rządu.

18. Nadzór nad aktami prawnymi ministra.

19. Kontrasygnata w Polsce.

20. Prokuratura w systemie organów państwowych.
    

6. Samorząd terytorialny.

1. Gmina w systemie samorządu terytorialnego.

2. Administracja rządowa i samorządowa.

3. W jakim trybie może dojść do odwołania organów gminy.

4. Tryb zarządzenia i przedmiot referendum lokalnego.

5. Warunki ważności i rozstrzygającego charakteru referendum.
   

7. Sądy i Trybunały.

1. Władza sądownicza w Polsce.

2. Niezawisłość sędziowska i jej gwarancje.

3. Rola Krajowej Rady Sądownictwa a pozycja Ministra Sprawiedliwości.

4. Instancyjność w wymiarze sprawiedliwości.

5. Sądy szczególne.

6. Zasada jawności w działaniu wymiaru sprawiedliwości.

7. Kiedy Trybunał Stanu może orzekać o odpowiedzialności karnej.
   

8. Sądownictwo Konstytucyjne.

1. Rola ustrojowa Trybunału Konstytucyjnego.

2. Skutki orzeczenie TK o niezgodności ustawy z Konstytucja.

3. Skutki orzeczenie TK o niezgodności ustawy z Konstytucja przed podpisaniem ustawy przez Prezydenta.

4. Warunki wniesienia skargi konstytucyjnej.

5. Przedmiot skargi konstytucyjnej.
   

9. Inne organy państwa.

1. Gwarancje niezależności i niezawisłości Rzecznika Praw Obywatelskich.

2. Kompetencje Rzecznika Praw Obywatelskich.

3. Pozycja NIK w systemie organów państwa.

4. Konstytucyjne kryteria kontroli sprawowanej przez NIK.

5. Pozycja prezesa NIK.

6. Rada Polityki Pieniężnej w systemie organów państwowych.

7. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji w systemie organów państwowych.

8. Konstytucyjna pozycja NBP.

Odpowiedzi na pytania:

1. Konstytucja - źródła prawa.
   

1. Konstrukcja systemu źródeł prawa w Polsce.
   

Konstytucja z 1997 r. wprowadza rozróżnienie:

1. przepisów prawa powszechnie obowiązującego (zakres obowiązywania obejmuje wszystkie podmioty w państwie);

2. przepisów o charakterze wewnętrznym;
   

Razem tworzą one dualistyczny system prawa.

Podział ten ma charakter dychotomiczny - każdy akt normatywny musi mieć postać aktu prawa powszechnie obowiązującego albo aktu prawa wewnętrznego.

1. Przepisy prawa powszechnie obowiązującego - na mocy art. 87 - tworzą zamknięty system źródeł prawa, w aspekcie podmiotowym oraz przedmiotowym:
   

1. Aspekt przedmiotowy:
   Konstytucja wylicza wszystkie formy aktów prawa powszechnie obowiązującego, czego nie mogą zmienić ustawy zwykłe.
   
   Art. 87 jako źródła powszechnie obowiązującego prawa wymienia:

• Konstytucję,

• ustawy,

• ratyfikowane umowy międzynarodowe,

• rozporządzenia,

• akty prawa miejscowego.
  

Charakter samoistny Konstytucji i ustaw - do ich wydawania nie jest potrzebne szczególne upoważnienie, są wydawane w ramach ogólnej kompetencji organu uprawnionego do ich stanowienia (sytuacja podobna w przypadku ratyfikowanych umów międzynarodowych).

Rozporządzenia (art. 92) oraz akty prawa miejscowego (art. 94) mają charakter aktów wykonawczych, czyli takich, do których wydania potrzebne jest upoważnienie ustawowe o charakterze szczegółowym pod względem podmiotowym, przedmiotowym i treściowym (szczegółowo: I.9).

Za źródła powszechnie obowiązującego prawa uznane, na podstawie Konstytucji, mogą być również:

• rozporządzenia Prezydenta z mocą ustawy (art. 234 - tylko w stanie wojennym, gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie),

• przepisy stanowione przez organizacje międzynarodową, do której należy Polska, jeżeli umowa konstytuująca ta organizację przewiduje taką skuteczność prawną tych przepisów w prawie wewnętrznym.
  

Niektórzy traktują też w ten sposób układy zbiorowe pracy, jednakże jest to pogląd kontrowersyjny.

2. Aspekt podmiotowy:
   Zamknięty katalog organów upoważnionych do stanowienia powszechnie obowiązującego prawa:

• na poziomie konstytucyjnym: parlament w specjalnej procedurze (art. 235),

• ustawy zwykłe: parlament (a w sytuacji nadzwyczajnej - prezydenckie rozporządzenia z mocą ustawy),

• rozporządzenia: Prezydent, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, minister kierujący określonym działem administracji rządowej, przewodniczący komitetów (z art. 147 ust. 4), KRRiT.
  

Rozporządzenie jest jedyną postacią stanowienia przez organy centralne powszechnie obowiązującego prawa na szczeblu podustawowym.

Prawo miejscowe:

• Organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, które działają na podstawie i w granicach wyrażonych w ustawie.

• Zamknięcie systemu źródeł powszechnie obowiązującego prawa w tym zakresie nie jest zupełne, bo to decyzji ustawodawcy pozostawiono określenie organów lokalnych, którym ma przysługiwać kompetencja prawotwórcza.
  

• Przepisy o charakterze wewnętrznym - ograniczony zakres obowiązywania aktów prawa wewnętrznego - odnoszą się tylko do jednostek podległych organizacyjnie organowi je wydającemu. Zawsze musi istnieć ogólny węzeł podległości między autorem, a adresatem aktu.
  

Konstytucja wymienia (art. 93 ust. 1) tylko uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa RM i ministrów. Tego wyliczenia nie uznaje się za zamknięte.
System prawa wewnętrznego jest systemem otwartym, zarówno w sensie podmiotowym, jak i przedmiotowym.


Każdy taki akt musi odpowiadać wymaganiom:

1. adresatem może być jedynie jednostka podległa organowi wydającemu dany akt;

2. może obowiązywać tylko te jednostki, do których jest adresowany (nie mogą być adresowane do obywateli);

3. wydany na podstawie ustawy, która musi określać ogólną kompetencję danego organu do wydawania takiego aktu;

4. każdy akt musi być zgodny z powszechnie obowiązującym prawem, a objęcie tym prawem jakiejś dziedziny regulacji oznacza wykluczenie jej z materii regulowanej aktami prawa wewnętrznego.
   

Stosunek organizacyjnej podległości:

1. relacje wewnątrz aparatu rządowego - art. 93 ust. 1,

5. rozszerzanie pojęcia poprzez orzecznictwo TK (NIK - Sejm; banki komercyjne - NBP).
   

2. Jakie cechy odróżniają konstytucję z porównaniu z ustawami zwykłymi?
   

1. Cechy podobne:

1. ustawa,

2. uchwalana przez parlament, czyli najwyższego prawodawce,

3. akt normatywny powszechnie obowiązujący.
   

2. Cechy różne:

1. Szczególna treść - polega na zakresie (szerokości) regulowanych przez nią materii i na sposobie (głębokości, szczegółowości) regulowania tych materii.

• Zakres - charakter uniwersalny - reguluje całokształt kwestii ustrojowych państwa.
  Oznacza to zbudowanie treści konstytucji wokół trzech zagadnień (tzw. triada tematyczna), określających:

• ogólne zasady ustroju państwa,

• ustrój naczelnych organów (władz) państwa, zakres ich kompetencji i relacji wzajemnych,

• podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki.

• W państwach złożonych (federacje, konfederacje) konstytucja określa też relacje pionowe między władzą centralną a podmiotami lokalnymi typu republiki, stanu czy kantonu.

• Unormowanie zagadnień o charakterze podstawowym.

• Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r. składa się z wstępu (preambuły) oraz 243 artykułów ujętych w 13 rozdziałach. Najobszerniejsze są rozdziały poświęcone zasadom ustroju państwa oraz wolnościom, prawom i obowiązkom człowieka i obywatela.

• Rozdział I zawiera podstawowe zasady ustroju państwa, rozdział II wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela, rozdział III dotyczy źródeł prawa i jest pierwszym tego typu ujęciem w historii polskiego konstytucjonalizmu. Kolejne rozdziały dotyczą poszczególnych organów i urządzeń konstytucyjnych państwa: Sejmu i Senatu, Prezydenta, Rady Ministrów i administracji rządowej, samorządu terytorialnego, sądów i trybunałów, organów kontroli państwowej i ochrony prawa - Najwyższa Izba Kontroli, rzecznik Praw obywatelskich, Krajowa rada Radiofonii i Telewizji. Rozdział X i XI dotyczą szczególnych dziedzin życia państwowego - finansów publicznych oraz stanów nadzwyczajnych, a XII określa tryb zmiany Konstytucji. Ostatni - XIII rozdział - zawiera przepisy przejściowe i końcowe, określające porządek wchodzenia Konstytucji w życie.
  

2. Szczególna forma - polega na szczególnej nazwie a także specyficznym trybie powstawania i zmiany konstytucji.

• Szczególna nazwa: konstytucja, karta konstytucyjna, ustawa zasadnicza, ustawa rządowa itd.

• Tryb zmiany - procedura zmiany konstytucji jest odrębna, trudniejsza, od procedury uchwalania (zmian) ustaw zwykłych:

• szczególny wymóg większości i kworum (a także udział innych podmiotów),

• ustanowienie kilku - konkurencyjnych lub wykluczających się - procedur zmian,

• zakaz zmiany w pewnych sytuacjach bądź okresach (stan nadzwyczajny lub wojenny),

• + referendum które bywa nieraz konieczne do zmiany.

• Projekt - Prezydent, Senat, posłowie (1/5 = 92),

• Uchwalenie (szczegółowo: I.7):

• Sejm kwalifikowaną większością (2/3) przy połowie ustawowej liczby posłów,

• Senat bezwzględną większością przy połowie ustawowej liczby senatorów w ciągu 60 dni,

• Referendum obligatoryjne przy zmianie rozdziałów I, II, XII - podmioty uprawnione do inicjowania zmian konstytucji mogą zażądać w terminie 45 dni, od momentu uchwalenia przez Senat, przeprowadzenia referendum,

• Brak weta Prezydenta.
  

3. Szczególna moc prawna - polega na przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego. Ma to doniosłe skutki dla relacji z innymi aktami.

• Przedmiot jej normowania ma charakter pierwotny i nieograniczony, wyznacza rodzaje innych aktów normatywnych i ich zakres przedmiotowy oraz samoistny bądź wykonawczy charakter.

• Wszystkie inne akty musza być z nią zgodne, nie mogą pozostawać z nią w sprzeczności (materialnej, proceduralnej, kompetencyjnej).

• Negatywny aspekt obowiązku realizacji konstytucji - zakaz wydawania przepisów sprzecznych z konstytucją, co odnosi się do działalności ustawodawczej parlamentu.

• Wszystkie inne akty muszą być z nią spójne, a więc muszą przyjmować treści w możliwe najpełniejszy sposób pozwalające na urzeczywistnienie postanowień konstytucyjnych.

• Pozytywny aspekt obowiązku realizacji konstytucji - odpowiednie ukierunkowanie działalności ustawodawczej parlamentu.

• Sama określa swoją rangę - preambuła i art. 8 ust. 1.
  

• Co oznacza stwierdzenie, że konstytucja ma najwyższą moc prawną (skutki dla ustawodawcy zwykłego).
  

1. Konstytucja wiąże wszystkie organy władzy publicznej i wszystkich obywateli - podmioty te mają obowiązek przestrzegania konstytucji - zarówno powstrzymania się od działań sprzecznych z konstytucją, jak i podejmowania działań służących realizacji postanowień konstytucyjnych.
   

2. Konstytucja jest najwyższym prawem RP (art. 8 ust. 1) reguluje tzw. pojęcia zastane - pojęcia ustalone w orzecznictwie i w prawie konstytucyjnym.
   

3. Pozycja najwyższa w hierarchii źródeł prawa dot. przedmiotu uregulowania oraz wymogów zgodności i spójności prawa z Konstytucją.
   

4. Szczególna moc prawna - polega na przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego. Ma to doniosłe skutki dla relacji z innymi aktami.

1. Przedmiot jej normowania ma charakter pierwotny i nieograniczony, wyznacza rodzaje innych aktów normatywnych i ich zakres przedmiotowy oraz samoistny bądź wykonawczy charakter.
   

2. Wszystkie inne akty musza być z nią zgodne, nie mogą pozostawać z nią w sprzeczności:

• materialnej - zakaz sprzeczności treści aktów niższego rzędu z Konstytucją,

• proceduralnej - zakaz wydawania aktu w sposób inny niż uregulowany przez Konstytucję,

• kompetencyjnej - zakaz domniemania kompetencji w ustawodawstwie.
  

Negatywny aspekt obowiązku realizacji konstytucji - zakaz wydawania przepisów sprzecznych z konstytucją co odnosi się do działalności ustawodawczej parlamentu.

• Eliminacja sprzeczności,

• Badanie zgodności - orzecznictwo sądowe / techniki prawnicze m. in. wykładnia prawnicza.
  

• Wszystkie inne akty muszą być z nią spójne, a więc muszą przyjmować treści w możliwe najpełniejszy sposób pozwalające na urzeczywistnienie postanowień konstytucyjnych (akty prawa niższego powinny służyć do realizacji Konstytucji).
  

Pozytywny aspekt obowiązku realizacji konstytucji - odpowiednie ukierunkowanie działalności ustawodawczej parlamentu.

• Badanie spójności - orzecznictwo TK - ocena o charakterze politycznym a nie prawniczym.
  

• Sama określa swoją rangę - preambuła i art. 8 ust. 1.
  

• Zgodność i spójność współistnieją, nie są rozpatrywane osobno.
  

• Pojęcie „małej konstytucji” i „minimum konstytucyjnego”.
  

1. Ustawa konstytucyjna - pod względem mocy prawnej są one równe z konstytucją. Mogą one interweniować w jej treść i zmieniać, uzupełniać czy zawieszać postanowienia konstytucji, a uchwalane być muszą w takim samym trybie, jaki jest wymagany dla dokonywania zmian w konstytucji. Natomiast pod względem zakresu przedmiotowego ustawy konstytucyjne regulują tylko określone (i zwykle wąsko ujęte) zagadnienia, i tym różnią się od konstytucji jako aktu o uniwersalnym przedmiocie regulacji.
   

2. Ustawy konstytucyjne mogą:

1. uzupełniać obowiązującą konstytucję - polega to na uchwaleniu ustawy konstytucyjnej istniejącej obok konstytucji i regulującej pewne kwestie, których nie obejmuje sama konstytucja;

2. zastępować konstytucje - w sytuacji, gdy nie doszło jeszcze do jej uchwalenia;

3. jednorazowo zawieszać postanowienia obowiązującej konstytucji - gdy konieczne jest wyjątkowe odstąpienie od regulacji konstytucyjnej, nie ma zaś potrzeby zmieniania tej regulacji na stale.
   

3. Ustawy konstytucyjne mogą zastępować konstytucje w sytuacji, gdy nie doszło jeszcze do jej uchwalenia - tzw. małe konstytucje
   

4. “Mała konstytucja” (szczególny przypadek ustawy konstytucyjnej) - powstające zwykle w okresach przejściowych, jako rozwiązanie tymczasowe do uchwalenia pełnej konstytucji.

1. Charakteryzują się także fragmentarycznością, polegającą na tym, że mogą one nie zawierać wszystkich elementów treściowych (zasady ustroju, regulacja ustroju i kompetencji organów władzy, prawa i wolności).

2. Zawsze jednak muszą zawierać „minimum konstytucyjne”, które obejmuje przepisy dot. fundamentalnych zasad organizacji aparatu państwowego na szczeblu centralnym.

3. Jeżeli akt normatywny posiada pozostałe szczególne cechy właściwe konstytucjom, ale nie zawiera tego `minimum', nie może być uznany za konstytucję.
   

5. Dziś nie ma podstaw do uchwalania tego typu ustaw konstytucyjnych. Jedyną postacią ustaw konstytucyjnych jest ustawa o zmianie konstytucji, o której mówi art. 235.
   

• Typy konstytucji.
  

1. Pisane i niepisane.

1. Pisana = ujęta w formę aktu lub aktów normatywnych.

2. Niepisana = oparta na prawie zwyczajowym, konwenansach konstytucyjnych i precedensach sądowych.
   

2. Sztywne i elastyczne - kryterium stanowi moc prawna konstytucji w stosunku do ustaw zwykłych.

1. Sztywna = wyższa moc prawna w stosunku do ustaw zwykłych.

2. Elastyczna = zmieniana w takim samym trybie jak ustawy.
   

3. Jednolite i złożone.

1. Jednolite = ujmują całą materie konstytucyjną w jednym akcie.

2. Złożone = składają się z kilku aktów, z których każdy reguluje pewien wycinek materii konstytucyjnej (np. konstytucja III Republiki Francuskiej).
   

4. Stabilne i zmienne.

1. Stabilne = obowiązujące stosunkowo przez bardzo długi okres czasu.

2. Zmienne = obowiązujące stosunkowo krótko, często zmieniane.
   

5. Pragmatyczne i programowe.

1. Pragmatyczne = regulacja ustroju naczelnych organów państwa - mechanizm rządzenia.

2. Programowe = o charakterze aksjologicznym, będąca programem i wyrazem filozofii społecznej.
   

6. Ambitne i rejestrujące.

1. Ambitne = instrument przekształcania społeczeństwa.

2. Rejestrujące = potwierdzająca, rejestrująca stan obecny.
   

7. Symboliczna i normatywna.
   

8. Klasyczna i mieszana.
   

9. Oryginalna i wtórna.
   

10. Pisana i rzeczywista (czyli zjawisko socjologiczne, gdyż stanowi ją faktyczny układ sił w państwie).
    

• Sposoby wprowadzania zmian do tekstu konstytucji.
  

1. Zmiany konstytucji mogą być dokonywane w szczególnym trybie (sztywność konstytucji), bardziej skomplikowanym niż procedura zmiany (uchwalania) ustaw zwykłych.
   

2. Występują dwa zasadnicze sposoby wprowadzania zmian do tekstu konstytucji:
   

1. Technika inkorporacji - zmiany konstytucji nie są załączane do tekstu w formie kolejnych poprawek, ale stają się integralną częścią tekstu konstytucji, zastępując sformułowania, w których dokonują się zmiany. Dzięki temu w tekście jednolitym konstytucji zmiany są nierozpoznawalne (stosowane w Polsce).
   

2. Równolegle obowiązujące akty normatywne - oprócz tekstu macierzystego, równolegle obowiązują akty normatywne, stanowiące poprawki do konstytucji. Nie są inkorporowane bezpośrednio do tekstu konstytucji i zmieniane artykuły pozostają tam w wersji pierwotnej, natomiast zmiany dołącza się najczęściej w formie poprawek (stosowane w USA).
   

• Tryb zmiany Konstytucji RP.
  

1. Trybowi zmiany Konstytucja RP poświęca cały rozdział XII, składający się z jednego artykułu - 235.
   

2. Projekt może przedłożyć:

1. Prezydent,

2. Senat,

3. posłowie (1/5 = 92).
   

3. Uchwalenie - w jednakowym brzmieniu przez obie izby:

1. Sejm (2/3) przy połowie,

• pierwsze czytanie min. 30 dni, od czasu złożenia projektu,

• jeżeli zmiana dot. rozdziałów I, II, XII uchwalenie min. 60 dni od pierwszego czytania,

2. Senat bezwzględna większością przy połowie w ciągu 60 dni.
   

• Możliwość przeprowadzenia referendum przy zmianie rozdziałów I, II, XII:

1. Podmioty uprawnione do inicjowania zmian mogą zażądać w terminie 45 dni od momentu uchwalenia przez Senat przeprowadzenia referendum.

2. Wniosek składany na ręce Marszałka Sejmu.

3. Referendum wiążące - wymóg większości, brak minimalnej frekwencji.
   

• Brak weta Prezydenta, podpisanie w ciągu 21 dni.
  

• Pojęcie materii ustawowej (przedmiot ustawy).
  

1. Materia ustawowa - rozumiana jako:

1. zakres spraw które mogą być normowane ustawą,

2. zakres spraw, które mogą być normowane jedynie ustawą, a nie jakimkolwiek innym aktem normatywnym (tzw. wyłączność ustawy).
   

Stanowi ograniczenie działalności prawodawczej organów rządowych.


2. Zakres ustawy:

1. Czy istnieją jakieś materie, których ustawa regulować nie może?

• Ustawa jest aktem o nieograniczonym zakresie normowania. Za pośrednictwem ustawy można regulować wszelkie materie, byle tylko zachować normatywny (ogólny) charakter jej postanowień i pozostać w zgodzie z treściami zawartymi w konstytucji i w umowach międzynarodowych (jedno ograniczenie: materie zastrzeżone dla regulaminu Sejmu i Senatu + regulamin Zgromadzenia Narodowego).
  

2. W jakich materiach parlament jest wyłącznym prawodawcą?

• Zasada wyłączności ustawy - zastrzeżenie normowania pewnych materii tylko dla ustawy lub - z jej upoważnienia - aktom wykonawczym.

• Odnoszono to przede wszystkim do:

• sytuacji prawnej jednostki (i podmiotów podobnych),

• zakaz normowania tej materii aktów podustawowych, wydawanych bez upoważnienia ustawy.
  

• Konstytucja z 1997 wprowadziła zmianę - dla stanowienia norm prawa powszechnie obowiązującego zawsze wymaga się formy ustawy lub rozporządzenia jako aktu wykonawczego do ustawy.
  

• Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego:

1. nie może obecnie w systemie prawa powszechnie obowiązującego pojawić się żadna regulacja podustawowa, która nie znajduje bezpośredniego oparcia w ustawie i która nie służy jej wykonaniu, stosownie do modelu określonego w art. 92 ust. 1.

2. nie ma takich materii, w których mogłyby być stanowione regulacje podustawowe (o charakterze powszechnie obowiązującym) bez uprzedniego ustawowego unormowania tych materii.
   

• Zasada zupełności koniecznego zakresu ustawy - wymóg oparcia o ustawę każdej regulacji, która przybiera postać przepisów prawa powszechnie obowiązującego.
  

• Względna wyłączność ustawy: sprawy represyjne i podatki a także materia obligatoryjnie zastrzeżona dla ustawy, do regulacji której przewidziano taką formę w samej konstytucji. (art. 15 ust. 2, art. 22...)
  

• Co to jest upoważnienie ustawowe (komu, kiedy i po co się go udziela).
  

1. Upoważnienia ustawowego udziela się w celu ustalenia kompetencji danego organu do wydania rozporządzenia.
   

2. Rozporządzenie jest prawem powszechnie obowiązującym, może także dotykać sytuacji prawnej obywateli, osób prawnych czy samorządów, może rodzić obowiązek wykonywania i mogą stanowić podstawę prawną dla wydawania aktów i decyzji administracyjnych o indywidualnym charakterze.

1. Wyrok TK -> rozporządzenia wydawane są na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania.

2. Rozporządzenie może być wydawane tylko na podstawie ustawy, tzn. punktem wyjścia musi być zamieszczenie w ustawie przepisu ustalającego kompetencję danego organu do wydania rozporządzenia.
   

3. Upoważnienie może mieć charakter:

1. fakultatywny - przyzwalać na wydanie rozporządzenia.

2. obligatoryjny - nakazywać wydanie rozporządzenia.
   

4. Upoważnienie musi odpowiadać wymogowi szczegółowości:

1. podmiotowej - wskazanie organu uprawnionego lub zobowiązanego do wydania rozporządzenia / zakaz subdelegacji tzn. organ wskazany w upoważnieniu nie może samodzielnie unormować tylko niektórych spraw, a regulacje spraw pozostałych powierzyć innemu organowi;

2. przedmiotowej - wskazanie zakresu spraw przekazanych do uregulowania. Organ upoważniony może normować tylko materię mieszczącą się w tym zakresie. Zakazana jest interpretacja rozszerzająca i domniemywanie kompetencji prawodawczej;

3. treściowej - określenie wytycznych treściowych dotyczących treści rozporządzenia / treść musi być harmonizowana z wytycznymi zawartymi w upoważnieniu, ale też nie mogą sprzeciwiać się ogólnemu celowi danej ustawy (uszczegółowienie z orzecznictwa TK):

• wytyczne musza dot. materialnego kształtu regulacji wykonawczej,

• wytyczne mogą przybierać różną postać redakcyjną (zarówno charakter negatywny jak i pozytywny),

• stopień szczegółowości wytycznych zależy od regulowanej materii i jej związku z zasadą zupełności ustawy,

• wytyczne nie mogą mieć czysto blankietowego charakteru,

• wytyczne muszą dot. odrębnie każdej ze szczegółowych materii, których regulacja ma nastąpić w rozporządzeniu,

• wytyczne powinny ale nie muszą być zawarte w przepisie upoważniającym.
  

• Rozporządzenia jako źródło prawa konstytucyjnego.
  

1. Rozporządzenie normatywne znajduje się na najniższym szczeblu w systemie powszechnie obowiązującego prawa. Obecnie rozporządzenie ma dwa znaczenia:

1. akt powszechnie obowiązujący, podustawowy, wykonawczy, którego celem jest wykonanie ustawy w oparciu o upoważnienie,

2. akt wewnętrzny wydawany przez rząd o indywidualnym charakterze.
   

Konstytucyjną podstawą do wydawania rozporządzeń jest art. 92.


2. Organy wskazane w Konstytucji, które mogą wydawać rozporządzenia:

1. Prezydent - art. 142 ust. 1,

2. Rada Ministrów - art. 146 ust. 4 pkt. 2,

3. Prezes Rady Ministrów - art. 148 ust. 3,

4. ministrowie kierujący działami administracji rządowej - art. 149 ust. 2 i 3

5. przewodniczący komitetów, o których mowa w art. 147 ust. 4,

6. KRRiT - art. 213 ust. 2.
   

3. Rozporządzenie jest prawem powszechnie obowiązującym, może także dotykać sytuacji prawnej obywateli, osób prawnych czy samorządów, mogą rodzić obowiązek wykonywania i mogą stanowić podstawę prawną dla wydawania aktów i decyzji administracyjnych o indywidualnym charakterze.
   
   Na podstawie wyroku TK rozporządzenia wydawane są na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania.
   
   Rozporządzenie publikowane jest w Dzienniku Ustaw.
   

4. Rozporządzenie jest podustawowym aktem wykonawczym.
   
   Wynikają z tego 4 podstawowe wymagania, którymi musi odpowiadać rozporządzenie:

1. oparcie rozporządzenia o podstawę ustawową (zakaz stanowienia rozporządzeń samoistnych),

2. utrzymanie regulacji rozporządzenia w ramach wskazanych przez upoważnienie,

3. zdeterminowanie treści i celu rozporządzenia przez cel ustawy,

4. niesprzeczność rozporządzenia z unormowaniami o randze ustawowej.
   

5. Rozporządzenia podlegają kontroli władzy sądowniczej - mogą być zakwestionowane:

1. przed Trybunałem Konstytucyjnym (orzeczenie sprzeczności: generalna utrata mocy obowiązującej lub tylko przepisów sprzecznych),

2. przed sądami powszechnymi bądź administracyjnymi (w toku konkretnego postępowania mogą odmówić zastosowania rozporządzenia gdyż podlegają tylko ustawom i Konstytucji).
   

11. Modele kontroli konstytucyjności prawa.
    

1. Badanie zgodności ustaw z Konstytucją:

1. Samokontrola parlamentu - kraje uznające zwierzchność parlamentu - tradycyjna doktryna francuska: do dziś sądy powszechne i administracyjne nie mogą badać konstytucyjności ustaw / konstytucjonalizm socjalistyczny,

2. Teoria sankcji - kraje, które akcentowały zwierzchność egzekutywy - konieczność podpisu ustawy przez głowę państwa.
   

Te dwie się nie sprawdziły, dlatego popularność zaczęła zdobywać:


3. Podstawowa rola w kontroli konstytucyjności ustaw powinna przypaść władzy sądowniczej:

• Kontrola rozproszona (zdecentralizowana) np. USA - model amerykański, precedens na podstawie sprawy z 1803 r. Marbury vs. Madison:

• Kompetencje orzekania o zgodności ustaw z konstytucją przysługuje wszystkim sądom i nie pozostaje skoncentrowana w jednym organie sądowym.

• Nie tworzy się sądu konstytucyjnego.

• Każdy sąd ma prawo orzekać - w ramach swej właściwości - o konstytucyjności.

• Autorytatywność rozstrzygnięcia zależy od miejsca danego sądu w systemie wymiaru sprawiedliwości.

• Orzekanie o konstytucyjności ma charakter incydentalny. Orzekanie może być dokonywane tylko w ramach konkretnej sprawy.

• Sąd odmawia stosowania niekonstytucyjnej ustawy tylko w danym przypadku. Nie ma prawa generalnego uchylania ustawy i wyprowadzanie z systemu.
  

• Kontrola skoncentrowana - model, który powstał w Austrii i Czechosłowacji po I wojnie światowej, a rozwinął się w Europie po II wojnie światowej:

• Istnienie szczególnego sądowego (lub quasi-sądowego) organu - trybunał (sądu) konstytucyjnego, który jest wyłącznie właściwy do orzekania o zgodności ustaw z konstytucją.

• Sądy pozostałe mogą jedynie zwracać się do TK o rozstrzygnięcie, samodzielnie rozstrzygnięć takich nie mogą wydawać.

• Kontrola konkretna - kontrola dokonywana `przy okazji' spraw indywidualnych - inicjowana przez sądy w formie pytań prawnych.

• Kontrola abstrakcyjna - inicjowana przez niektóre organy państwowe (Prezydent, Prezes Rady Ministrów, Rzecznik Praw Obywatelskich, grupy deputowanych do parlamentu), które mogą zwracać się o orzeczenie, nawet jeśli problem konstytucyjności ustawy nie pojawił się w żadnej konkretnej sprawie.

• Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niekonstytucyjności ustawy powoduje jej uchylenie a więc usunięcie z systemu prawa.
  

2. Inicjatywa w Polsce:

1. Legitymacja ogólna - zakwestionowanie każdego aktu niezależnie od tego, czy treść tego aktu dotyczy zakresu działania wnioskodawcy:

• Prezydent,

• marszałkowie Sejmu i Senatu,

• Prezes Rady Ministrów,

• Prokurator Generalny - Minister Sprawiedliwości,

• prezes NSA,

• I Prezes SN,

• prezes NIK,

• RPO,

• grupa 50 posłów lub 30 senatorów.
  

2. Legitymacja szczególna - kwestionowanie tylko takich aktów czy norm, które dotyczą spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy.

• KRS (niezawisłość i niezależność),

• organy stanowiące samorządu terytorialnego,

• ogólnokrajowym organom Związków Zawodowych,

• ogólnokrajowym władzom organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, kościołom i innym związkom wyznaniowym (art. 191 ust. 1 pkt. 2-5).
  

• Rozporządzenia podlegają kontroli władzy sądowniczej - mogą być zakwestionowane:

1. przed TK (orzeczenie sprzeczności: generalna utrata mocy obowiązującej lub tylko przepisów sprzecznych),

2. przed sądami powszechnymi bądź administracyjnymi (w toku konkretnego postępowania mogą odmówić zastosowania rozporządzenia gdyż podlegają tylko ustawom i Konstytucji).
   

• Sądy administracyjne orzekają w sprawach skarg na akty prawa miejscowego, stanowionego przez organy samorządu terytorialnego oraz przez terenowe organy administracji rządowej, a także skarg na inne akty organów samorządu terytorialnego, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej. W tym wypadku jedynym kryterium kontroli jest legalność (zgodność z prawem).
  
  Te zadania wiążą sądy administracyjne z procesem sprawowania nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego.
  

• Ratyfikacja umów międzynarodowych w Polsce - kto, tryb.
  

1. Ratyfikacja umowy międzynarodowej - to akt, z reguły dokonywany przez głowę państwa, ostatecznego potwierdzenia woli państwa związania się umową międzynarodową.

1. W stosunku do tych umów, wobec których istnieje wymóg ratyfikacji - jej dokonanie stanowi przesłankę nabrania przez umowę mocy wiążącej wobec państwa.

2. Dokonanie ratyfikacji stanowi ostatni etap dochodzenia umowy międzynarodowej do skutku. Najpierw konieczne jest zawarcie umowy (kompetencja rządu).
   

2. W Polsce art. 146 ust. 4 pkt. 10 Konstytucji stanowi, że Rada Ministrów zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe.
   
   Jeżeli z uwagi na swą treść i wagę umowa wymaga ratyfikacji, otwiera się następny etap postępowania, którego zamknięciem jest dokonanie ratyfikacji przez Prezydenta.
   
   Art. 89 ust. 1 mówi o tym, że ratyfikacja najważniejszych umów międzynarodowych może nastąpić jedynie na podstawie uprzednio uchwalonej ustawy, wyrażającej zgodę na dokonanie ratyfikacji (tzw. ustawa akceptująca).
   

3. Wymóg uchwalenia ustawy w następujących przypadkach:

1. pokoje, sojusze, układy polityczne lub wojskowe,

2. wolności, prawa i obowiązki jednostki określone w Konstytucji,

3. członkostwo RP w organizacji międzynarodowej,

4. znaczne obciążenie państwa pod względem finansowym,

5. sprawy regulowane w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.
   

Pozostałe umowy nie wymagają ustawy akceptującej, ale koniecznym jest powiadomienie Sejmu przez premiera.


Treść postanowienia umowy musi nadawać się do bezpośredniego zastosowania, w przeciwnym razie jej stosowanie staje się uzależnione od wydania ustawy.


4. Art. 91 ust. 1 - ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy:

1. Akt ratyfikacji ma skutek transformacyjny, bo wprowadza umowę do wewnętrznego porządku prawnego. Tym samym nabiera podwójnego charakteru - pozostaje źródłem prawa międzynarodowego, ustalającym zewnętrzne zobowiązania państwa - ale równocześnie wchodzi do systemu prawa obowiązującego w kraju.

2. Po ratyfikacji i ogłoszeniu umowy jej postanowienia stają się prawem bezpośrednio obowiązującym, co oznacza, że można z nich wydobywać prawa i obowiązki konkretnych adresatów w krajowym obrocie prawnym, mogą one stawać się podmiotem roszczeń i odpowiedzialności, a wszystkie organy władzy publicznej mają obowiązek ich stosowania.
   

5. Wyrażenie tej zgody może nastąpić albo w drodze ustawy - konieczność uzyskania 2/3 liczby głosów w obu izbach, lub w drodze referendum.
   
   Wybór drogi należy do Sejmu.
   

6. Referendum:

1. Art. 90 ust. 3 stanowi, że w drodze referendum może dojść do wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej, na podstawie której Polska przekaże organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.
   

2. Jeżeli wynik referendum okaże się niewiążący (frekwencja < 50%) Sejm może (ale nie musi) w drodze ponownej uchwały przyjąć parlamentarny tryb wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej.
   

13. Prawo krajowe a wspólnotowe.
    

1. W przypadku prawa UE następuje jednorazowa akceptacja stanu prawnego istniejącego w momencie przystępowania do Unii, ale także każdy późniejszy akt prawa UE mający właściwą formę korzysta z pierwszeństwa w stosunku do prawa krajowego, bez jakichkolwiek odrębnych czynności aprobujących ze strony organów krajowych (odrębna ratyfikacja jest niezbędna tylko w przypadku zmiany traktatów założycielskich).
   

2. Prawo wspólnotowe jest oparte na zasadzie hierarchii, odróżnia się tzw.:

1. prawo pierwotne (traktaty założycielskie),

2. prawo pochodne (akty normatywne stanowione przez organy UE):

• rozporządzenia (ustawy europejskie) - bezpośrednio obowiązują na terytorium państwa członkowskiego i w zasadzie dokonuje się działań implementujących ich treść do krajowego systemu prawnego. Jeżeli dochodzi do kolizji konieczne jest wydanie aktu normatywnego, który uchyli przepis krajowy naruszający prawo wspólnotowe;

• dyrektywy (europejskie ustawy ramowe) - są aktami wiążącymi państwa członkowskie co do osiągnięcia przewidzianego w nich skutku w określonym terminie, jednak z pozostawieniem wyboru środków i metod prowadzących do osiągnięcia celu;

• decyzje (decyzje europejskie) - mają charakter indywidualny, skierowany do adresata imiennie oznaczonego i tylko jego wiążące;

• zalecenie i opinie - wyrażają stanowisko ich autora i nie mają mocy prawnie wiążącej.
  

3. Pozycja prawa UE w wewnętrznym porządku prawnym:

1. zasada bezpośredniej skuteczności prawa UE w krajowych porządkach prawnych - przez sam fakt ustanowienia akty uzyskują moc wiążącą we wszystkich państwach UE, a ich normy podlegają stosowaniu przez wszystkie organy państwa,

2. zasada pierwszeństwa prawa UE przed prawem krajowym - w razie kolizji pomiędzy prawem UE, a prawem krajowym, przeważają normy UE i to niezależnie od ich rangi,

3. zasada jednolitości prawa UE - jednakowe stosowanie norm prawa UE we wszystkich krajach członkowskich,
   co m. in. zapewnione jest przez ustanowienie monopolu Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości do ustalania wykładni tego prawa.
   

Nakłada to obowiązek na ustawodawcę krajowego dostosowania swojego systemu prawa do wymogów prawa UE. Wymaga to też przyjęcia określonych unormowań na poziomie konstytucyjnym.


4. Miejsce prawa UE w krajowym porządku prawnym określa art. 91:

1. prawo pierwotne - unormowane art. 91 ust. 1 i 2 - umowy stanowią część porządku prawnego i podlegają bezpośredniemu stosowaniu oraz mają pierwszeństwo przed ustawami,

2. prawo pochodne - art. 91 ust. 3 - wskazuje, że jest ono stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.
   

14. Ustawy implementacyjne.
    

1. Ustawy implementacyjne - ustawy, których zadaniem jest transponowanie do polskiego systemu prawnego aktów prawa wspólnotowego, w tym szczególnie dyrektyw, a także decyzji ramowych. Wdrażają dyrektywy do krajowego porządku prawnego.
   
   Można wyróżnić te kategorię ze względu na ich szczególną treść, formę, moc, funkcję i procedurę stanowienia.
   

2. Treść - zawartość merytoryczna jest zdeterminowana celem określonym w akcie prawa UE podlegającym implementacji.
   

3. Aspekt formalno-proceduralny - ustawą wykonującą prawo UE (implementacyjną) jest każda ustawa, która opatrzona została przez uprawnione podmioty (głównie przez Radę Ministrów) klauzulą implementacyjną. Udział organów polskich w tworzeniu prawa wspólnotowego.

1. Forma wynika z obowiązku implementacyjnego oraz unormowań procedury implementacyjnej.

2. Z jednej strony rezultat działań ustawowych polskiego parlamentu, ale z drugiej strony impuls prawodawczy pochodni od prawodawcy europejskiego.
   

4. „Moc” - ustawa implementacyjna ma charakter podwójnej natury (hybrydowy) - jest podporządkowana Konstytucji, a jednocześnie wprowadza do polskiego systemu prawa treści wyrażone w aktach prawa UE, określone w dyrektywie. Może wymusić zmianę Konstytucji (zmiana i zachowanie spójności albo niedopełnienie obowiązku implementacji).
   

5. Funkcja - pełni funkcje pomocnicza w odniesieniu do aktów, które wdraża.
   

6. Jest aktem prawnym, zdeterminowanym urzeczywistnieniem celu wskazanego w akcie prawa UE, w oparciu o argument czasu. Dochowanie terminu implementacji powoduje, że akt prawa UE pozostaje powiązany z ustawą krajową, po przekroczeniu jednak wskazanego w dyrektywie terminu implementacji akt prawa UE (czy bardziej precyzyjnie: normy wyrażone w tym akcie), przy spełnieniu określonych prawem wspólnotowym warunków - "odżywa", wywiera bezpośredni skutek (tzw. wertykalny skutek dyrektywy) i "odrywa" się od jakichkolwiek aktów prawa krajowego.
   

7. Istota - wykonanie obowiązku implementacyjnego i realizacja aktu implementacyjnego wskazanego bezpośrednio w konkretnym akcie poddawanym implementacji.
   

15. Udział organów polskich w tworzeniu prawa wspólnotowego.
    

1. Proces decyzyjny w UE przebiega przede wszystkim na szczeblu rządowym. Większość rozstrzygnięć jest podejmowanych przez unijne organy „władzy wykonawczej” (Radę i Komisję). Ogranicza to rolę parlamentów krajowych, zwłaszcza, że wejście do UE oznacza przekazanie przez nie na szczebel unijny wielu dotychczasowych kompetencji ustawodawczych (tzw. „deficyt demokracji”).
   

2. W płaszczyźnie strukturalnej największe znacznie miało utworzenie sejmowej i senackiej Komisji ds. Unii Europejskiej, jako jednej z komisji stałych tychże izb.

1. Sejmowa komisja liczyć ma nie więcej niż 46 członków, proporcjonalnie reprezentujących kluby i porozumienia istniejące w Sejmie.

2. Desygnowanie członków - kluby i porozumienia. Sejm wybiera pełny skład w głosowaniu łącznym.

3. Zakres działania Komisji obejmuje wszystkie sprawy związane z członkostwem Polski w UE, a jej kompetencje stanowią odpowiednich obowiązków rządu, ustanowionych w ustawie z 11 marca 2004 (uwUE):

• Otrzymywanie regularnych informacji od Rady Ministrów.

• Rozpatrywanie, z udziałem przedstawicieli Rady Ministrów, spraw związanych z funkcjonowaniem UE, w tym stanowisk jakie rząd zamierza zając w pracach w Radzie UE i innych organach, propozycji polskich kandydatur na stanowiska w organach UE.

• Uchwalania opinii oraz zaleceń pod adresem rządu (nie są wiążące, ale nie branie ich pod uwagę może uruchomić procedury odpowiedzialności politycznej rządu).

4. Zakres Komisji senackiej - uchwalanie opinii o projektach aktów prawnych UE oraz żądanie przedstawienia przez rząd informacji w sprawie (określonej przez Komisję) związanej z członkostwem Polski w UE.
   

3. Współdziałanie rządu z Sejmem i Senatem zostało unormowane w ustawie z 11 marca 2004 r. (uwUE). Formułuje ona ogólny obowiązek Rady Ministrów do współpracy z Sejmem i Senatem w sprawach związanych z członkostwem Polski w UE.
   
   W szczególności Rada Ministrów:

1. przedstawia parlamentowi, nie rzadziej niż raz na 6 miesięcy, informację o udziale Polski w pracach UE (podlega rozpatrzeniu przez Sejm, który na wniosek Komisji ds. UE postanawia o jej przyjęciu lub odrzuceniu oraz może sformułować jej ocenę),

2. współdziała z oboma izbami w sprawach stanowienia prawa UE:

• Przekazuje dokumenty UE poddane konsultacjom z państwami członkowskimi (szczególnie tzw. białe księgi oraz zielone księgi), komunikaty Komisji Europejskiej, a także plany pracy Rady UE i roczne plany legislacyjne Komisji Europejskiej.

• Przekazuje projekty aktów prawnych UE oraz projekty swoich stanowisk wobec tych aktów - odpowiednie organy obu izb mogą, w terminie 21 dni, przedstawić swoją opinię.

• Przekazuje projekty umów międzynarodowych, które mają być zawarte w ramach Unii, projekty decyzji Rady UE i innych ważniejszych dokumentów.

• Informuje o przebiegu stanowienia prawa UE i o stanowiskach zajmowanych przez rząd w ramach tych procedur.

• Zasięga opinii organów obu izb przed zajęciem stanowiska (wyjątkowe odstąpienie z przedstawieniem następczym i wyjaśnieniem przyczyn takiego postępowania; nie może być stosowane przy znacznych obciążeniach dla budżetu państwa, oraz w sprawach gdzie Rada UE stanowi jednomyślnie), opinie organów parlamentu powinny stanowić podstawę stanowiska zajmowanego następnie przez Rade Ministrów, a nieuwzględnienie opinii wymaga niezwłocznego wyjaśnienie zainteresowanemu organowi.

• Przedstawia odpowiedniemu organowi Sejmu polskie kandydatury na stanowiska w UE.
  

4. Trzeba podkreślić, że obecne unormowania konstytucyjne nie pozwalają na przyznawanie parlamentowi dalej idących kompetencji do współdecydowania o materiach wchodzących w zakres działania rządu.
   

• Precedens, zwyczaj i prawo zwyczajowe w prawie konstytucyjnym.
  

1. W tradycji polskiej prawo konstytucyjne ma charakter prawa stanowionego - jedynym jego źródłem może być pozytywno-prawne unormowanie przyjęte przez powołany do tego organ.
   

2. Prawo zwyczajowe (normy prawne powstałe w drodze długotrwałego stosowania zwyczajów przyjętych rozwiązań i mające moc obowiązującą, taką jak prawo stanowione / norma uznana w systemie).

1. Zmiana lub uchylenie prawa zwyczajowego może nastąpić jedynie przez ustawodawcę lub Trybunał Konstytucyjny.

2. Prawo to może kształtować się tylko w systemach o ustabilizowanym charakterze i długotrwałej ewolucji (np. dyskontynuacja prac parlamentu).
   

3. Pojęciem zwyczaju konstytucyjnego określa się ustabilizowaną (długotrwałą i powtarzalną) praktykę postępowania w jakiejś sytuacji, rodzącą domniemanie, że gdy sytuacja zaistnieje w przyszłości, także postąpi się w niej w taki sam sposób.

1. Istotą zwyczaju konstytucyjnego jest to, że powstaje on tam, gdzie regulacja prawna nie jest wyczerpująca, co jest częstym zjawiskiem w prawie konstytucyjnym. Zwyczaj konstytucyjny to sposób, w jaki normy prawa konstytucyjnego są stosowane w praktyce. Są to elementy praktyki konstytucyjnej, a nie prawa konstytucyjnego, bo zazwyczaj to określony sposób postępowania, a nie norma prawna. Zwyczaj może być przekreślony lub odrzucony, jeżeli przestanie się go stosować.
   

2. Zwyczaj konstytucyjny może powstać spontanicznie i wówczas zauważany jest już po jakimś okresie praktycznego funkcjonowania.
   

3. Może też powstać w wyniku tzw. precedensu konstytucyjnego, tzn. jednorazowego, wiadomego rozstrzygnięcia w praktyce jakiejś sytuacji, z nadzieją, że w przyszłości w podobnych sytuacjach będzie się postępować podobnie.
   

4. Zwyczaje konstytucyjne i precedensy nie tworzą norm prawnych, nie można więc zaliczać ich do źródeł prawa konstytucyjnego. Stanowią one jednak bardzo ważne uzupełnienie norm prawa konstytucyjnego.
   

• Sposoby wprowadzania konstytucji w życie.
  

1. Nowe konstytucje powstają zazwyczaj w szczególnym trybie, w sposób istotnie odróżniający się od trybu powstawania ustaw zwykłych. Tryb ten bywa niekiedy przedmiotem odrębnej regulacji konstytucyjnej i wtedy procedura uchwalania nowej konstytucji jest świadomie odróżniana od procedury dokonywania zmian w konstytucji obowiązującej.
   

2. Najczęściej konstytucja jest przygotowywana w ramach parlamentu - historyczne już tylko znaczenie posiada procedura oktrojowania konstytucji (tzn. nadania jej jednostronną decyzją władcy), choć i współcześnie bywają wypadki pominięcia parlamentu (np. rosyjska konstytucja z 1993 r. została przedstawiona przez prezydenta i potwierdzona przez naród w referendum; we Francji konstytucja z 1958 r. została opracowana przez rząd i potwierdzona w referendum, ale tryb taki został przyjęty przez francuski parlament, który jak gdyby dobrowolnie zrzekł się udziału w tworzeniu konstytucji).
   

3. Projekt konstytucji jest często przygotowywany przez specjalne ciało polityczne, pozostawiające poza systemem komisji parlamentarnych - może to być nadzwyczajna komisja konstytucyjna, może to być gremium polityków i ekspertów powołanych spoza parlamentu.
   

4. Uchwalenie konstytucji przez parlament wymaga zwykle uzyskania szczególnej większości i szczególnego kworum, te wymagania są zwykle podobne do stawianych procedurze zmiany konstytucji. Niekiedy też konstytucja uchwalona już przez parlament musi zostać poddana pod referendum w celu jej ostatecznego zatwierdzenia.
   

5. Z punktu widzenia techniki legislacyjnej:

1. wejście w życie konstytucji regulowane odrębną ustawą konstytucyjną,

2. wejście w życie konstytucji regulowane jej postanowieniami końcowymi,

3. wejście w życie konstytucji regulowane w sposób ogólny przez samą konstytucję, a ustawa zwykła (przechodnia) szczegółowo normuje wprowadzenie w życie nowej konstytucji.
   

6. W znaczeniu instytucjonalnym:

1. gdy zostaną powołane i zaczną działać wszystkie przewidziane w konstytucji organy władzy publicznej.
   

7. W znaczeniu ustawodawczym:

1. gdy nastąpi dostosowanie obowiązującego prawa do wymogów nowej konstytucji oraz wejście w życie zapowiedzianych w niej nowych regulacji prawnych.
   

8. W znaczeniu społecznym:

1. gdy zostaną upowszechnione w społeczeństwie treści i wartości nowej konstytucji.
   

• Zasady konstytucyjne.
  

1. Główne elementy zasady demokratycznego państwa prawa urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.
   

1. Zasada prymatu ustawy - państwo „rządzi się” prawem (ustawą). Ten akt, pochodzący bezpośrednio od parlamentu, reprezentującego suwerena, jest aktem najwyżej mocy prawnej i wszystkie inne muszą być z nim zgodne. Zasada ta wyklucza arbitralność rządzących („rządy ludzi”).
   

2. Zasada legalności działania organów - wszystkie instytucje ustrojowe muszą tworzyć system precyzyjnie określony przez ustawę. Działają wyłącznie w oparciu o prawo i na jego podstawie, nie mogą domniemywać kompetencji nie przyznanych w ustawie. Konsekwencją tego jest stan ścisłego rozgraniczenia zakresów kompetencji organów państwa. Ich możliwości działania - co do kierunku i zakresu - muszą wynikać z wyraźnej normy prawnej i nie mogą wykraczać poza jej dyspozycję.
   

3. Zasada budowania zaufania obywateli do państwa (zasada racjonalnego prawodawcy) - oczekiwania państwa powinny być jasno sprecyzowane, jego działania powinny być dla obywateli przewidywalne, państwo nie powinno ich zaskakiwać niekorzystnymi rozwiązaniami, powinno dotrzymywać zobowiązań i wypełniać zapowiedzi. Dotyczy tego także zakaz wprowadzania przepisów retroaktywnych w przypadku gdyby pogarszały sytuację prawną adresatów.
   

4. Cechy demokratyzmu i sprawiedliwości społecznej - demokratyczny charakter państwa prawnego ma ścisły związek z innymi zasadami ustrojowymi, w szczególności z fundamentalną zasadą suwerenności narodu, a także z zasadą praworządności. Prawo może być stanowione tylko w sposób umożliwiający udział suwerena w kształtowaniu rozstrzygnięć, co jednocześnie gwarantuje zgodność treści prawa z poglądami większości społeczeństwa.
   

5. Odpowiednie stosowanie „reguły większości” - system większościowy nie może być tyranią wobec mniejszości. Jej interesy i oceny muszą być odpowiednio do możliwości respektowane.
   

6. Zasada urzeczywistniania sprawiedliwości społecznej - pojęcie to usamodzielniło się i odnosi się bardziej do stosunków społecznych w państwie niż do ogólnej „sprawiedliwości dziejowej”. Jednostka jest w tym przypadku nie w oderwaniu od społeczeństwa, ale właśnie jako jego członek, wchodzący w skład określonej grupy społecznej.
   

1. Zasada podziału władzy a zasada jedności władzy państwowej.
   

1. Zasada jedności - w modelu jedności istnieje jeden najwyższy, kolegialny organ władzy, pochodzący z demokratycznych wyborów - parlament. Pozycja parlamentu wynika z faktu, że sam suweren go powołuje. Dlatego wszystkie organy powinny mu się podporządkować. Jednak parlament jest ograniczony:

1. prawem obowiązującym, które albo sam ustanowił, albo też, które zostało ustanowione przez suwerena,

2. podlega on kontroli społecznej.
   

2. Zasada podziału władzy - polega na tym, że w miejsce jednego organu państwowego wykonywanie władzy powierza się kilku organom o ograniczonym zakresie kompetencji. Najczęściej występuje obecnie zgodnie z doktryną Monteskiusza tzw. trójpodział władzy rozkładający kompetencje na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, uniezależnione w większym bądź mniejszym stopniu od siebie i wzajemnie się hamujące.
   

1. O podziale władzy można mówić, mając na względzie znaczenie:

• podmiotowe (organizacyjne) - podział na trzy oddzielone od siebie grupy organów państwowych,

• przedmiotowe (funkcjonalne) - wydzielenie pewnych rodzajowo odmiennych kierunków (sfer) działania państwa, takich jak stanowienie prawa, wykonywanie prawa, sądzenie.
  

Locke i Monteskiusz powiązali aspekt przedmiotowy z podmiotowym.


2. Drugim klasycznym elementem zasady podziału władzy jest tzw. system hamulców i równowagi, lub też system wzajemnego hamowania się i równoważenia władz. Konstruowanie systemu organów państwowych polega przede wszystkim na na konstruowaniu relacji pomiędzy organami klasycznymi, a nie na tworzeniu nowych organów państwa. Każda z władz powinna mieć równą pozycję, lecz powinna też dysponować pewnymi instrumentami, które pozwalają jej powstrzymywać, hamować działanie pozostałych władz, zarazem muszą istnieć instrumenty, które pozwalają innym władzom hamować jej działania.
   

2. Zasada podziału władzy według Konstytucji RP.
   

1. W Polsce przyjmuje się zasadę podziału władzy w jej kształcie proponowanym przez Monteskiusza (obecnie art. 10 konstytucji).
   

2. Podstawą podziału władzy jest wyróżnienie władzy:

1. ustawodawczej (Sejm i Senat),

2. wykonawczej (m. in. Prezydent i Rada Ministrów),

3. sądowniczej (sądy i trybunały).
   

W Konstytucji wyróżniono również - jako oddzielny rodzaj - organy kontroli i ochrony prawa, do których zaliczono:

1. Najwyższą Izbę Kontroli,

4. Rzecznika Praw Obywatelskich,

5. Krajową Radę Radiofonii i Telewizji.
   

3. Organy ustawodawcze:

1. Grupa ta obejmuje obydwie izby parlamentu - Sejm i Senat - a więc organu, którego zadania w zakresie stanowienia prawa mają szczególne znaczenie.

2. Parlament uchwala nie tylko ustawy, ale również podejmuje uchwały, wśród których mogą występować akty normatywne, a także realizują funkcje ustrojodawczą, dysponując prawem dokonywania zmian w obowiązującej Konstytucji.
   

Wprawdzie w dziedzinie stanowienia prawa znaczącą rolę odgrywają także organy władzy wykonawczej, jednak ich akty prawne wydawane są na podstawie i w celu wykonania ustaw. Winny one zatem bezwzględnie mieścić się w ramach i w celu wykonania ustaw uchwalonych przez Sejm i Senat.


4. Ograny wykonawcze:

1. W grupie tej Konstytucja wymienia Prezydenta RP i Radę Ministrów.

2. Istotą ich działań jest realizacja zadań o charakterze wykonawczym, związanych z zarządzaniem państwem tak na szczeblu centralnym, jak też na określonych odcinkach w ramach podziału terytorialnego państwa.

3. Jest to działalność oparta na aktach ustawowych pochodzących od organów władzy ustawodawczej, zmierzająca do organizacji życia publicznego, jak też do zabezpieczenia wolności i praw jednostki.
   

5. Sądy i Trybunały:

1. Konstytucja stanowi, że wymiar sprawiedliwości w RP sprawują:

• Sąd Najwyższy,

• sądy powszechne,

• sądy administracyjne,

• sądy wojskowe.
  

2. Sąd Najwyższy:

• W skład Sądy Najwyższego wchodzą:

• I Prezes,

• prezesi każdej z izb,

• sędziowie.

• Sąd Najwyższy jest organem złożonym i dzieli się na cztery izby:

• Cywilna,

• Karna,

• Wojskowa,

• Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych.

• Istota Sądu Najwyższego polega na tym, że każda z izb, w granicach i trybie określonym przez właściwe przepisy, sprawuje nadzór nad orzecznictwem sądowym w sprawach należących na zasadach swoistej autonomii, wyłącznie do jej kompetencji i w tym zakresie nie może wykraczać w uprawnienia innych izb ani być przez nie zastępowana.
  

3. Sądy powszechne
   Konstytucja kształtuje pozycję sądów powszechnych jako tych organów władzy sądowniczej, którym przede wszystkim powierzone zostało sprawowanie wymiaru sprawiedliwości.
   

4. Sądy administracyjne
   Konstytucja ustanawia generalną zasadę sądowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości i powierza jego realizację obok innych rodzajów sądów także sądom administracyjnym. Jednakże sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracyjnej publicznej, przy czym kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.
   

5. Sądy wojskowe

Dzielą się na:

• sądy garnizonowe,

• wojskowe sądy okręgowe.
  

Są sądami karnymi, właściwymi w sprawach przestępstw popełnionych przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, a także w sprawach o niektóre przestępstwa popełnione przez cywilnych pracowników wojska oraz żołnierzy sił zbrojnych państw obcych;


Izba Wojskowa Sądu Najwyższego (SN sprawuje nadzór orzeczniczy nad sądami wojskowymi), występuje jako II instancja od orzeczeń sądu okręgowego, a także kasacje od orzeczeń wydanych w drugiej instancji.

Nadzór organizacyjno-administracyjny - Minister Sprawiedliwości; Minister Obrony Narodowej - nadzór w zakresie czynnej służby wojskowej żołnierzy pełniących służbę w sądach wojskowych.


6. Organy kontroli państwowej i ochrony prawa:

1. Funkcje kontrolne Konstytucja powierza szerokiemu kręgowi organów państwowych. W tym celu wyposaża je w uprawnienia kontrolne lub nadzorcze (Sejm, Rada Ministrów itp.). Niezależnie od tego Konstytucja wyodrębnia organy kontroli w ścisłym znaczeniu. Są to organy wyspecjalizowane, które zadania kontroli wykonują nie obok innych, ale jako wyłączną sferę działania, gdyż w tym celu zostały powołane.
   

2. Wyspecjalizowanym organem kontrolnym, mającym już wieloletnie tradycje w strukturze aparatu państwowego w Polsce, jest NIK. Jej istnienie w ramach modelu charakteryzującego się niezależnością od rządu ma istotne znaczenie dla kontroli administracji rządowej, pomaga także w realizacji funkcji kontroli, jaką spełnia Sejm. Poza krótkimi okresami NIK zawsze funkcjonowała w Polsce jako organ niezależny od rządu, podlegający Sejmowi, kontrolujący jednostki organizacyjne z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności.
   

3. Rozdział IX Konstytucji, poświęcony organom kontroli państwowej i ochrony prawa, posiada zwarty charakter i obejmuje trzy organy konstytucyjne, których rola ustrojowa i zadania są podobne.
   

3. Rodzaje referendum.
   

1. Referendum jest to forma demokracji bezpośredniej, polegająca na wypowiadaniu się wyborców w formie głosowania na tematy dotyczące spraw całego państwa lub określonej jego części.

1. podmiotem - obywatele posiadający prawa wyborcze,

2. przedmiotem - zajęcie stanowiska w określonej sprawie państwowej. Nie zawsze ma ono charakter władczy i w różnym stopniu może zapewnić obywatelom wpływ na kształt i treść decyzji państwowych.
   

2. Ze względu na różne kryteria możemy wyróżnić następujące rodzaje referendum:

1. W oparciu o kryterium zasięgu terytorialnego:

• Referendum ogólnokrajowe (obszar całego kraju).

• Referendum lokalne (np. w obrębie danego okręgu administracyjnego).
  

2. W oparciu o kryterium skutków prawnych:

• Referendum wiążące (stanowiące) - gdy akt lub decyzja w nim podjęta, nabiera bezpośredniej skuteczności prawnej.

• Referendum opiniodawcze (konsultatywne) - gdy wynik referendum stanowi jedynie wskazówkę dla ostatecznego podjęcia decyzji lub ustanowienia aktu przez upoważniony organ państwa.
  

3. W oparciu o kryterium obowiązku jego przeprowadzenia:

• Referendum fakultatywne - organ zarządza je z własnej woli, gdy uzna istnienie takiej potrzeby. Decyzję, w sprawie poddawanej pod głosowanie, może jednak podjąć sam, korzystając z posiadanych kompetencji.

• Referendum obligatoryjne - jest jedyną możliwą drogą podjęcia określonej decyzji. Konieczność jego zastosowania może wynikać z mocy prawa.
  

4. W oparciu o kryterium momentu przeprowadzenia:

• Referendum uprzednie - którego wynik ma być dopiero przesłanką, wiążącą lub tylko sugerującą przy podejmowaniu określonej decyzji.

• Referendum następcze - które zatwierdza akt lub decyzję już podjętą przez upoważniony do tego organ państwowy.
  

• W polskiej Konstytucji wymienione są 4 rodzaje referendum:

1. ogólnokrajowe w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa;

2. w sprawie zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej przewidującej przekazanie organizacji lub organowi międzynarodowemu kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach;

3. w sprawie zatwierdzenia zmiany Konstytucji dotyczącej postanowień zawartych w rozdziałach I, II, XII;

4. lokalne;
   

• Republikańska forma państwa.
  

1. Republika:

1. jest przeciwieństwem monarchii, a więc państwem, w którym wszystkie naczelne organy pochodzą z wyborów,

2. oznacza formę rządu, ale bywa też wręcz symbolem państwa. Słowo to nabrało szczególnego wydźwięku we Francji. Jest wpisane w zdobycze i dziedziców rewolucji burżuazyjnej oraz w świadomość społeczną i prawną.
   

2. O tym czy państwo jest republiką decyduje faktyczny ustrój państwa, a szczególnie znaczenie pozycji prawnej jednostki - istnienie obywateli zamiast poddanych jest najbardziej charakterystyczną cechą republiki.
   

3. Res publica oznacza rzecz publiczną, wspólną, a nie własność jednostki bądź też wąskiej grupy. Res publica jest wspólnotą zamieszkujących ją ludzi, którzy są jej obywatelami. Konsekwencją przyjęcia tej koncepcji jest uznanie ich wolności i równości.
   

4. Z ujęcia państwa jako dobra wspólnego wynikają konkretne wnioski praktyczne zarówno dla ustawodawcy jak i dla obywateli:

1. organy państwowe powinny działać w taki sposób, by podejmowane decyzje zawsze miały na celu dobro całej wspólnoty, bez dyskryminacji bądź wyróżnienia niektórych jej części,

2. obywatele natomiast ponoszą współodpowiedzialność, wyrażającą się m. in. koniecznością uczestniczenia w finansowaniu jej instytucji i przedsięwzięć.
   

5. Zasada republikańskiej formy rządu wyrażona jest w samej nazwie państwa (Rzeczpospolita Polska), w tytule Konstytucji i przede wszystkim w jej instytucjach i urządzeniach. Oznacza ona, z jednej strony, wykluczenie jakiekolwiek władzy dziedzicznej lub dożywotniej w państwie, a z drugiej, postulat ustanowień rządów prawa i ustroju demokratycznego, który spełnia się przez połączenie elementów formalnych z elementami materialnymi, do których współczesna doktryna zalicza przede wszystkim:

1. zagwarantowanie oraz poszanowanie praw i wolności człowieka i obywatela,

2. zasadę suwerenności,

3. zasadę pluralizmu politycznego,

4. demokratyzm oparty na kreowaniu władz przez okresowo odbywane wolne wybory powszechne,

5. zapewnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych,

6. niezależny i niezawisły sądowy wymiar sprawiedliwości, kontrolujący zarówno władzę ustawodawczą, jak i wykonawczą

7. zasadę samorządu.
   

Fundamentalną zasadę stanowi - suwerenność narodu.


5. System rządów: parlamentarno-komitetowy, parlamentarno-gabinetowy, prezydencki.
   

1. System polityczny - ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych (formalnych i nieformalnych), uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi.
   
   Termin pojawił się w literaturze w latach 70. XX wieku, zastępując dotychczas używany "system rządów".
   

2. System parlamentarno-gabinetowy (Wlk. Brytania).

1. rząd powoływany jest przez głowę państwa,

2. rząd musi posiadać zaufanie polityczne parlamentu,

3. głowa państwa nie jest odpowiedzialna politycznie,

4. rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, także za akty głowy państwa,

5. członkowie rządu oraz głowa państwa ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną,

6. parlament i rząd są wyposażone w uprawnienia pozwalające na oddziaływanie na siebie.
   

3. System rządów zgromadzenia / system parlamentarno - komitetowy. Występuje tylko w modelu jedności władzy państwowej (Szwajcaria).

1. istnieje jeden najwyższy organ jest nim demokratycznie wybierany parlament,

2. rząd jest bezpośrednio wybierany przez parlament (mogą wchodzić posłowie, lecz nie muszą),

3. rząd jest odpowiedzialny bezpośrednio przed parlamentem i może być przez niego w każdej chwili odwołany,

4. rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu,

5. rząd ma możliwość współtworzenia polityki,

6. parlament jest organem zwierzchnim w stosunku do rządu,

7. głowa państwa jest powoływana przez parlament i nie pochodzi z wyborów powszechnych i jest odpowiedzialny przed parlamentem,

8. nie ma odrębnej odpowiedzialności konstytucyjnej.
   

4. System prezydencki (USA).

1. jest oparty na zasadzie separacji władz (oddzielenie władzy ustawodawczej i wykonawczej),

2. separacja w sferze organizacyjnej:

• prezydent nie ma wpływu na skład kongresu,

• możliwość pociągnięcia prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej.

3. sfera funkcjonalna - rozdzielenie na:

• stanowienie (prezydent nie ma żadnego narzędzie presji w stosunku do kongresu, weto prezydenta może być przełamane ponowną uchwałą),

• wykonywanie (Kongres nie może ingerować, chyba że prezydent działa wbrew ustawie, domena władzy wykonawczej prezydent).
  

• Zasada społeczeństwa obywatelskiego.
  

1. Pojęcie społeczeństwa obywatelskiego - z prac Hegla;
   

2. Społeczeństwo obywatelskie - jest to organizacja złożona z jednostek świadomych swych praw i celów oraz zdolnych do ich organizacji, a obywatel jest podmiotem procesu i przemian.
   

3. W Polsce:

1. racja bytu dopiero w okresie „pierwszej Solidarności” (1980 - 81) - przeciwstawienie stanu, w którym obywatel pozostawał jedynie przedmiotem działań władzy, stanowi postulowanemu, w którym obywatel miał być podmiotem procesu przemian a społeczeństwo - organizacją złożoną z jednostek świadomych swoich praw i celów oraz zdolnych do ich realizacji;

2. ostateczne ukształtowanie po przemianie ustrojowej 1989 r;

3. w Konstytucji z 1997 r. brak pojęcia społeczeństwa obywatelskiego, ale zawiera wyraz podstawowych elementów tej idei:

• Każdy obywatel funkcjonuje równocześnie w kilku podstawowych układach społecznych (politycznym, pracowniczym, terytorialnym); w każdym z nich ma określone interesy i dążenia i w każdym z nich powinien dysponować instrumentami pozwalającymi mu na ich wyrażanie i realizację.

• Owe interesy i dążenia mają charakter zróżnicowany, a często przeciwstawny - proces ich wyrażania musi mieć pluralistyczny charakter (konkurencyjne programy i organizacje).
  

• Społeczeństwo obywatelskie to społeczeństwo pluralistyczne:

1. w którym każdy ma możliwość działania w wybranych przez siebie organizacjach i strukturach,

2. służących realizacji jego podmiotowości jako obywatela, pracownika czy mieszkańca (partie polityczne, związki zawodowe, samorządy zawodowe, samorząd terytorialny, środki masowego przekazu, kościoły, związki wyznaniowe i in. stowarzyszenia i struktury).
   

• Kryteria kontroli partii politycznych.
  

1. Partie polityczne to:

1. zorganizowane struktury jednoczące obywateli,

2. dla formułowania, wyrażania i realizowania ich celów politycznych,

3. dążące do zdobycia władzy politycznej w państwie,

• przede wszystkim przez zdobycie większości w państwowych i samorządowych organach przedstawicielskich.
  
  

• Art. 11 Konstytucji i art. 1 ustawy o partiach politycznych z 27 czerwca 1997 roku (upp) określają cechy partii politycznej:

1. członkami partii mogą być obywatele polscy,

2. zrzeszać się mogą w partii tylko na zasadach dobrowolności i równości,

3. celem działania partii jest wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy publicznej.
   

• Partia polityczna, aby uzyskać pełnię możliwości działania, musi zostać wpisana do ewidencji partii politycznych przez Sąd Okręgowy w Warszawie - nie można odmówić wpisu, jeśli dana organizacja spełnia warunki formalne (swoboda tworzenia partii politycznych).
  

• Wolność tworzenia partii politycznych ma jednak charakter ograniczony; w myśl art. 13 Konstytucji zakazy odnoszą się do:

1. programowo-ideologicznego charakteru partii - zakazane jest istnienie partii politycznych:

• odwołujących się w swych programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu,

• których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową,
  

• metod i zasad organizacyjnych partii - zakazane jest istnienie partii politycznych, których program lub działalność:

• zakłada lub dopuszcza stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa,

• przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.
  

Organizacja posiadająca choćby jedną ze wskazanych cech nie może zostać uznana za partię polityczną, a jeżeli występowanie takich cech zostanie stwierdzone w odniesieniu do już istniejącej partii politycznej, może dojść do uznania, że jej cele lub działalność są sprzeczne z konstytucją, co powoduje likwidację partii (art. 45 - 48 upp). Orzeczenie wydaje tylko Trybunał Konstytucyjny.


8. Finansowanie partii politycznych w Polsce.
   

1. W myśl art. 11 Konstytucji ust. 2: Finansowanie partii politycznych jest jawne.
   

2. Żadna partia nie może być finansowana ze źródeł państwowych poza okolicznościami przewidzianymi w ustawie.
   

3. Działalność partii może być finansowana tylko ze składek członkowskich, spadków, zapisów, darowizn od krajowych osób fizycznych (w ustawowo ograniczonej wysokości) oraz z dotacji i subwencji państwa.

1. Prawo do dotacji nabywa partia, która w wyborach parlamentarnych uzyskała przynajmniej jeden mandat posła lub senatora, w kwocie uzależnionej od ilości uzyskanych mandatów.

2. Subwencję otrzymuje partia, która uczestnicząc samodzielnie w wyborach do Sejmu, uzyskała przynajmniej 3% głosów albo uczestniczyła w koalicji wyborczej, która otrzymała przynajmniej 6% głosów.
   

4. Partia nie może prowadzić działalności gospodarczej poza odpłatnym wykonywaniem drobnych usług biurowych oraz sprzedażą wydawnictw i symboli partyjnych.
   

9. Zasady stosunków państwo - partie polityczne.
   

1. Partia polityczna - grupa celowa zmierzająca do uzyskania władzy w państwie, głównie poprzez obsadzenia najważniejszych stanowisk w państwie ludźmi, którzy realizowaliby program polityczny danej partii.
   
   Charakterystyka ogólna systemów partyjnych w Europie:

1. obecnie mamy do czynienia z demokracją pośrednią (z małymi wyjątkami),

2. tam gdzie nie ma swobody działania partii politycznych, demokracja się kończy,

3. partia polityczna pełni funkcję możliwości wpływu obywateli na działanie państwa, a także odwrotnie - za jej pośrednictwem państwo działa na obywateli, próbuje uzyskać legitymizację władzy, do której dąży / którą dzierży,

4. nie jest przymusowa, choć zdarza się, że partia rządząca zmusza ludzi do zajmowania pewnych stanowisk,

5. istnieją również tzw. grupy nacisku: celem ich działania jest upowszechnienie jakiegoś problemu, czy interesu, raczej nie chcą zdobywać władzy.

[wykład prof. M. Zmierczak „Idee polityczne Europy Zachodniej.”]


2. Partia polityczna:

1. organizacja dobrowolna (oznacza wstępowanie i występowanie z partii),

2. posiadająca indywidualną nazwę,

3. korzysta ona z ochrony prawnej przewidzianej dla dóbr osobistych,

4. dąży do uzyskania wpływów (metodami demokratycznymi) na kształt państwa i zdobycie władzy,

5. istnieje zakaz powoływania partii które w programie odwołują się do metod totalitarnych lub w programie lub praktycznie uznają stosowanie przemocy,

6. metody demokratyczne oznaczają jawność struktur oraz powoływania władz partii w drodze większości, decyzje podejmowane są w sposób demokratyczny.
   

3. W Polsce mamy do czynienia z system rejestracyjnym partii. Sąd Okręgowy w Warszawie dokonuje rejestracji. Sąd sprawdza czy partia spełnia wymogi (między innymi 10.000 podpisów) - podpisujący wniosek muszą mieć ukończone 19 lat.
   

4. Relacje między państwem a partią polityczną:

1. oddzielenie spraw partii - państwa;

2. zakaz łączenia szeregu stanowisk państwowych z przynależnością do partii;

3. równość partii wobec prawa (zakaz wprowadzania partii hegemonicznych);

4. zakaz finansowania partii ze źródeł państwowych oraz zakaz finansowana partii ze źródeł zagranicznych;
   Wyjątki:

• subwencje - otrzymuje każda partia, która uzyskała 3% głosów, a koalicja jeżeli uzyskała 6%,

• dotacje - otrzymuje każda partia, która wprowadzi posła lub senatora (wielkość dotacji zależy od ilości wprowadzonych posłów i senatorów),

5. zakaz tworzenia jednostek organizacyjnych partii w zakładach pracy.
   

5. W toku swej działalności partie podlegają kontroli.

1. Pierwszej kontroli dokonuje Sąd Okręgowy w Warszawie (bada czy partia spełnia wymogi formalne).

2. Podczas działania kontrole sprawują wszystkie organy, które są upoważnione do występowania z wnioskiem o wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Organem nadzorującym jest Trybunał, bowiem tylko on może podejść sankcję w stosunku do partii. Orzeka wtedy w pełnym składzie. Skutkiem orzeczenia uznającego niezgodność działań z konstytucję jest wykreślenia partii z rejestru.

3. Poza Trybunałem Konstytucyjnym nadzór w pewnym stopniu sprawuje także Sąd Najwyższy, ale tylko może sprawdzać źródła finansowania danej partii. Orzeczenie sądu ma wtedy taką samą moc jak orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego.
   
   

10. Zasada decentralizacji władzy publicznej i struktura samorządu terytorialnego.
    

1. Decentralizacja polega na tym, że:

1. część uprawnień do podejmowania decyzji państwowych przekazuje się na podstawie konstytucji bądź ustawy niższym szczeblom zarządzania, w tym jednostkom podziału administracyjno-terytorialnego państwa,

2. pojawia się administracja wielopodmiotowa, złożona z różnych ośrodków zarządzania, pomiędzy którymi nie istnieją hierarchiczne zależności,

3. tak przekazanych uprawnień nie można arbitralnie odebrać, wymaga to odpowiedniej zmiany ustawy.
   

2. Formy decentralizacji: autonomia, samorząd.
   

3. Autonomia polega na przyznaniu jednostce podziału administracyjno - terytorialnego państwa prawa stanowienia norm dla siebie samej (organy uchwałodawcze i wykonawcze).
   

4. Samorząd jest formą organizacyjną znajdującą się na pograniczu formy pozapaństwowej i państwowej:

1. działa tylko na podstawie prawa,

2. przypomina organizację społeczną, ale ma też kompetencje władcze wobec członków wspólnoty samorządowej,

3. przynależność do samorządu nie jest kwestią swobodnego wyboru, ale wynika z mocy prawa - przez fakt zamieszkania, wykonywania zawodu,

4. zadania własne - zaspokajanie potrzeb lokalnej wspólnoty,

• do wykonania swoich zadań dysponuje majątkiem i własnymi dochodami oraz kompetencjami do podejmowania władczych rozstrzygnięć,

5. zadania zlecone - przekazane mu ustawą albo na podstawie porozumienia z organami administracji rządowej,

• finansowane z dochodów publicznych.
  

• W art. 15 ust. 1 Konstytucji wprowadzono obowiązek takiej konstrukcji ustroju terytorialnego państwa, by zapewniał on decentralizacje władzy publicznej.
  
  Art. 16 formułuje bezwzględny nakaz istnienia samorządu terytorialnego i wymaga, by samorząd wykonywał w imieniu własnym i na własna odpowiedzialność istotną część zadań publicznych.
  
  Istnienie samorządu terytorialnego ma gwarantować podmiotowość obywatela jako mieszkańca określonej jednostki terytorialnej.
  

• Dla samorządu terytorialnego wydziela się z obszaru władzy państwa pewien zakres spraw o charakterze lokalnym i powierza ich samodzielne rozwiązywanie tej grupie społecznej, której sprawy te przede wszystkim dotyczą.
  

• W systemie samorządu terytorialnego podstawowa rola musi przypadać gminie (art. 164 ust. 1 i 3), natomiast Konstytucja nie przesądza o kształcie dalszej struktury samorządu terytorialnego, przewidując jedynie, iż inne jednostki samorządu terytorialnego albo lokalnego określa ustawa (art. 164 ust. 2) - podstawa dla wprowadzenia w 1998 roku trójszczeblowej struktury samorządu terytorialnego, która obejmuje gminy, powiaty i województwa.

1. Gmina - podstawowa jednostka, domniemanie kompetencji na jej rzecz.

2. Powiat - wykonuje zadania o charakterze ponadgminnym , jednocześnie jednostka samorządu jak i administracyjno - terytorialnego podziału państwa. Mają rady powoływane w wyborach powszechnych, organy wykonawcze.

3. Województwo - regionalna wspólnota samorządowa i największa jednostka podziału administracyjnego - organy to sejmik i zarząd województwa, na którego czele stoi marszałek.
   

Wszystkie jednostki (szczeble) samorządu są od siebie niezależne, nie istnieje miedzy nimi, ani ich organami, żaden stosunek podporządkowania bądź nadrzędności.


8. Organy samorządu terytorialnego

1. Gmina:

• rada gminy z wyborów powszechnych - organ uchwałodawczy;

• wójt, burmistrz lub prezydent - z wyborów powszechnych, organ wykonawczy;
  

2. Powiat:

• rada powiatu z wyborów powszechnych - organ uchwałodawczy;

• zarząd ze starostą jako przewodniczącym - organ wykonawczy, wybierany przez radę powiatu;
  

3. Województwo:

• sejmik - z wyborów powszechnych - organ uchwałodawczy;

• zarząd województwa z marszałkiem - organ wykonawczy;
  

Wojewoda jest terenowym organem administracji rządowej.


11. Zasada społecznej gospodarki rynkowej.
    

1. Zasada społecznej gospodarki rynkowej - dokonuje ogólnej charakterystyki ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej.

1. Art. 20 Konstytucji - społeczna gospodarka rynkowa stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej.

2. Trzy fundamenty:

• wolność działalności gospodarczej,

• własność prywatna,

• solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych.
  

2. Pojęcie społecznej gospodarki rynkowej pochodzi z doktryny niemieckiej (soziale Marktwirtschaft).
   

3. Istotą społecznej gospodarki rynkowej jest powiązanie:

1. gospodarki rynkowej

• w sensie negatywnym (w Polsce) - wykluczenie powrotu do tzw. socjalistycznej gospodarki planowej,

• w sensie pozytywnym - gospodarka, w której podstawowym motorem rozwoju mają być mechanizmy rynkowe, na które państwo może oddziaływać, ale nie zastępować własnymi decyzjami),

2. państwa socjalnego - nawiązanie do idei państwa dobrobytu (welfare state), które w aktywny sposób wpływa na likwidowanie kryzysów i napięć społecznych przez:

• politykę interwencjonizmu państwowego,

• rozbudowę sieci świadczeń społecznych,
  

Art. 20 Konstytucji - ogólne zobowiązanie państwa do podejmowania działań łagodzących społeczne skutki funkcjonowania praw rynku przy jednoczesnym poszanowaniu tych praw.


4. Trzy podstawy, które składają się na ogólny obraz społecznej gospodarki rynkowej, jako określonego modelu ekonomicznego i preferowanego ładu społecznego, nie można ich traktować rozdzielnie:

1. Wolność działalności gospodarczej - swoboda podejmowania działalności gospodarczej i jej prowadzenia przez wszelkie podmioty, art. 22 - ograniczenie tylko w drodze ustawy (wymóg formalny) i tylko ze względu na ważny interes publiczny (przesłanka materialna, o której spełnieniu rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny).
   

2. Własność prywatna - należąca do podmiotów autonomicznych w stosunku do państwa i sektora ich własności gospodarczej, zasada ta wyklucza dominację własności państwowej, zawiera nakaz kontynuowania i sfinalizowania procesu prywatyzacji.
   
   Rola własności także w innych przepisach konstytucji:

• gwarancja ogólnej ochrony (art. 21 ust. 1),

• dopuszczenie ograniczenia tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim ograniczenia te nie naruszą istoty tego prawa (art. 64 ust. 1),

• ustalenie szczególnych gwarancji w odniesieniu do procedury wywłaszczenia (art. 21 ust. 2),

• odniesienie ochrony własności także do innych praw majątkowych i prawa dziedziczenia (art. 21 ust. 1 i art. 64 ust. 1).
  

3. Solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych - wyraz ogólnej idei negocjacyjnego załatwiania spraw spornych (też art. 59). Powiązane z zasadą art. 1 określającą Rzeczpospolitą jako dobro wspólne; partnerzy społeczni - odniesienie do Komisji Trójstronnej.
   

5. Art. 23 określa gospodarstwo rodzinne jako podstawę ustroju rolnego państwa - funkcjonowanie mechanizmów rynkowych nie może doprowadzić do takich zmian w strukturze własności rolnej, które pozbawiłoby gospodarstwa rodzinne roli owej podstawy, wynika z tego zobowiązanie ustawodawcy do powstrzymywania się od podejmowania środków, które promować będą nadmierna koncentrację własności rolnej.
   

12. Zasady subsydiarności i proporcjonalności.
    

1. Zasada proporcjonalności to:

1. jeden z wyznaczników zasady przyzwoitej legislacji, inaczej to zakaz nadmiernej ingerencji,

2. nakazuje, aby środki zastosowane do osiągnięcia założonego przez prawodawcę celu (w szczególności takie środki, których zastosowanie koliduje z usprawiedliwionymi interesami obywatela) były do tego celu proporcjonalne,

3. dotyczy wszystkich dziedzin prawa, w praktyce - głównie prawa administracyjnego,

4. określa dopuszczalny zakres ograniczania praw jednostki, dlatego Trybunał Konstytucyjny coraz częściej łączy tą zasadę przede wszystkim z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
   

2. Zasada subsydiarności:

1. Preambuła: (...) umacnia uprawnienia obywateli i ich wspólnot.
   

2. Konstytucja: Art. 15-17 - samorządy, art. 35 - mniejszości.

• Pochodzenie - nauka społeczna Kościoła:

• społeczności wyższego rzędu mają pomagać społeczność niższego rzędu, nie ograniczać jej - władze państwa nie powinny przejmować zadań struktur niższego szczebla,

• służebna rola państwa - nauka społeczna Kościoła przeciwstawia się skrajnemu etatyzmowi,

• mniejszym społecznościom względem większych powinny przysługiwać prawa analogiczne do praw jednostki względem państwa (wolność, własność),

• w związku z zasadą solidarności i dobra wspólnego.

• Ogólne założenia:

• zorganizowani w różnych układach obywatele rządzą swoimi sprawami w granicach prawa, a państwo podejmuje tylko te działania, których sami obywatele wykonać nie potrafią i nie mogą,

• znalezienie równowagi między możliwie nieskrępowaną aktywnością obywateli, a interwencją państwa dla „dobra wspólnego”,

• Cel:

• zapewnienie, że decyzje podejmowane są jak najbliżej obywatela, poprzez ciągłe sprawdzanie czy działanie na poziomie wspólnoty (państwa) jest uzasadnione do możliwości na poziomie lokalnym.
  

3. Zasada subsydiarności w UE - le principe de subsidiarite / subsidiary principle.

• Zasada wprowadzona w traktacie z Maastricht w 1992 r. - pod naciskiem regionów, w obawie przed nadmiernym wzrostem wpływu organów UE.

• Unia podejmuje działania tylko wtedy, gdy zamierzone cele nie mogą być w zadowalającym stopniu zrealizowane na szczeblu państw członkowskich / regionów.

• Unia wspomaga wszystkie te działania, na które w państwach członkowskich brakuje środków.
  

• Prawa, wolności i obowiązki.
  

1. Miejsce praw jednostki w konstytucji.
   

1. Konstytucja z 1997 roku przyjmuje przedmiotową klasyfikację praw i wolności jednostki, nawiązując przy tym, przede wszystkim, do systematyki ONZ-towskich Paktów Praw Człowieka.
   
   W ramach rozdziału II Konstytucji wyróżniono więc kolejno:

1. wolności i prawa osobiste (art. 38-56);

2. wolności i prawa polityczne (art. 57-63);

3. wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne (art. 64-76);
   

Art. 82-88 poświęcono określeniu obowiązków jednostki wobec państwa.


2. Tak znaczna ilość artykułów wynika m. in. z dążenia do możliwie szerokiego unormowania wielu kwestii już na poziomie konstytucyjnym, co miało:

1. ograniczać swobodę ustawodawcy zwykłego,

2. rozszerzać możliwości bezpośredniego stosowania tych przepisów konstytucyjnych przez sądy.
   

Nie uniknięto jednak wielu odesłań do ustaw zwykłych.

(niżej ze skryptu mgr B. Wróblewskiego)


3. Prócz Rozdziału II, prawa i wolności znajdują się także w innych częściach Konstytucji, w szczególności w Rozdziale I oraz w Preambule.
   
   Nie wszystkie jednak postanowienia, nawet rozdziału II, mają charakter praw podmiotowych. Niektóre z nich nakładają pewne obowiązki na organy władzy publicznej, ale nie łączą z nimi konkretnych uprawnień jednostki. Nazywane są one zasadami polityki państwa lub normami programowymi.
   

4. Prawa i wolności mają eksponowaną pozycję w hierarchii norm konstytucyjnych:

1. w aspekcie materialnym - wynik szczególnej rangi materii praw i wolności człowieka i obywatela,

2. w aspekcie formalnym - wynik wyodrębnienia trybu zmian Konstytucji w odniesieniu do uregulowań Rozdziału I i II;
   

2. Prawnonaturalne uzasadnienie wolności i praw jednostki.
   

1. Koncepcje szkoły prawa natury odgrywały podstawową rolę już od XVII wieku. Ich istotą była myśl, iż każdej jednostce ludzkiej, z samej istoty człowieczeństwa, przysługują pewne niezbywalne prawa (wówczas akcentowano zwłaszcza życie, wolność i własność). Wskazywano, że istnienie tych praw jest starsze od instytucji państwa, stąd państwo może wprawdzie organizować ochronę i sposób korzystania z tych praw, ale nie może ich jednostki pozbawić. Prawa te istnieją bowiem obiektywnie i nie od państwa zależy przyznanie bądź odebranie ich jednostce.
   

2. Całościowe ujęcia praw i wolności jednostki pojawiły się w końcu XVIII wieku:

1. Ameryka:

• Karta Praw Wirginii,

• Deklaracja Niepodległości z 1776 roku,

• poprawki do Konstytucji z 1787 roku (Bill of Rights);

2. Europa:

• podstawową rolę odegrała francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 26 sierpnia 1789.
  

Zerwano z koncepcją mówiącą, iż prawa i wolności wynikają z przywileju nadanego przez władcę. Karty i Deklaracje miały jedynie zadeklarować (potwierdzać) prawa i wolności, których podstawowym źródłem są zasady prawa natury.


3. Wraz z rozwojem warunków społecznych okazało się, że tradycyjna koncepcja praw naturalnych nie jest już wystarczająca, bo pomija problem sytuacji jednostki w społeczeństwie, zwłaszcza, gdy chodzi o sferę socjalną. Powstawały nowe prawa, ujmowane jako prawa pozytywne.
   
   W wieku XX powrócono do kolektywistycznej koncepcji porządku społecznego, opartej o założenie podporządkowania jednostki potrzebom i celom społeczeństwa jako całości.
   

4. Tragiczne doświadczenia drugiej wojny światowej spowodowały swoisty nawrót do koncepcji prawno-naturalnych. Powrócono do przeświadczenia, że istnieje pewien podstawowy katalog praw i wolności, który przysługuje każdej istocie ludzkiej, wynikający z podstawowej wartości, jaką jest godność człowieka.
   
   W wyroku norymberskim stwierdzono m. in., iż istniejące niezależnie od traktatów zasady prawa narodów zakazują ludobójstwa. Konsekwencją tego podejścia stała się uniwersalizacja podstawowych praw i wolności poprzez ujmowanie ich w aktach prawa międzynarodowego powszechnie obowiązującym charakterze (internacjonalizacja).
   

3. Źródła i rozwój praw socjalnych.
   

1. W wieku XIX i na początku XX zaczęła się formować koncepcja aktywnej roli państwa w procesach społecznych i gospodarczych - państwo zaczęło troszczyć się o powszechność szkolnictwa, pojawiać się zaczęły regulacje ubezpieczeń społecznych, warunków pracy, a także pierwsze elementy interwencjonizmu państwowego w gospodarce.
   
   Państwo stopniowo przekształcało się z nocnego stróża we współczesne państwo opiekuńcze (Sozialstaat, welfare state).
   

2. Okazało się, że tradycyjna koncepcja prawnonaturalna nie jest wystarczająca, gdyż pomija problem sytuacji jednostki w społeczeństwie, zwłaszcza, gdy chodzi o sferę socjalną. Nie tylko w koncepcjach marksistowskich, ale też w systemach liberalnej demokracji dochodziło do zasadniczego przewartościowania dawnego systemu pojęć. Wyraźniej zaczęło się rysować przekonanie, że prawa i wolności jednostki mają charakter ewolucyjny, a tym samym muszą podlegać pewnym ograniczeniom.
   

3. Zaczęły się formować prawa dotyczące sfery socjalno - ekonomicznej (prawo do ubezpieczenia społecznego, do ochrony zdrowia, do nauki czy najbardziej chyba kontrowersyjne - prawo do pracy). Powstało pytanie, czy i z jakim stopniem kategoryczności te prawa drugiej generacji powinny znaleźć odzwierciedlenie w tekstach konstytucyjnych.
   

4. Istotą tych praw było ustanowienie obowiązku podjęcia przez państwo określonych przedsięwzięć umożliwiających każdemu uprawnionemu uzyskanie emerytury, renty, miejsca w szkole publicznej czy miejsca w publicznym szpitalu. Zapisanie tych praw w konstytucji zobowiązywało państwo do rozwinięcia aktywności organizatorskiej, a po stronie obywatela tworzyło roszczenie, pozwalające na dochodzenie przysługujących mu świadczeń. Nowe prawa socjalne ujmowane były jako prawa pozytywne, rozumiane jako sfera, w której pod adresem państwa formułowany jest nakaz działania. Nie ulegało jednak wątpliwości, że szansa realizacji owych praw pozytywnych w znacznym stopniu zależy od możliwości ekonomicznych państwa, a mnożenie roszczeń konstytucyjnie przyznanych obywatelom może okazać się ryzykowne.
   
   Stąd zaczęły się w konstytucjach pojawiać przepisy, które nie były ujęte jako prawa, ale jako zasady polityki państwa w pewnych dziedzinach.
   

4. Podmioty praw i wolności konstytucyjnych.
   

1. Tytuł rozdziału II Konstytucji Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela wskazuje zakres podmiotowy zawartych w nim regulacji - odnoszą się one do statusu człowieka i obywatela.
   
   Należy to rozumieć jako rozróżnienie takich praw i wolności, które przysługują:

1. każdej osobie (człowiek, każdy, wszyscy) znajdującej się pod władzą RP,

2. wyłącznie obywatelom polskim.
   

Większość zawartych w rozdziale II praw i wolności nie jest ograniczona posiadaniem obywatelstwa. Ogólny wyraz znajduje to w art. 37, dającemu prawo korzystania z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji każdemu kto znajduje się pod władzą RP, a określenie wyjątków od tej zasady, odnoszących się do cudzoziemców, pozostawiającemu ustawie.
Konstytucja wyłącza jednak możliwość posługiwania się skargą konstytucyjną dla dochodzenia prawa przyznania azylu i prawa do uzyskania statusu uchodźcy, co może przecież dotyczyć jedynie cudzoziemców.

Szczególny jest status cudzoziemców “pochodzenia polskiego”.


2. Podstawowe znaczenie ma więc rozróżnienie statusu obywateli i cudzoziemców. Konstytucja odnosi tylko do tych pierwszych pewne prawa i wolności o charakterze politycznym (przede wszystkim prawa związane z uczestniczeniem w życiu publicznym) czy socjalnym. Ustawodawca zwykły może oczywiście (i tak się dzieje) rozszerzyć prawa socjalne na osoby nie mające polskiego obywatelstwa.
   

3. Konstytucja przyznaje szczególny status pewnym kategoriom osób fizycznych. W pierwszym rzędzie dotyczy to dzieci (grupy osób, które nie uzyskały jeszcze pełnoletności).
   
   Dziecko jest podmiotem wszystkich praw i wolności konstytucyjnych, chyba, że przepisy konstytucyjne wymagają osiągnięcia określonego wieku. Nie znaczy to jednak, by dziecko mogło wszystkie te prawa i wolności wykonywać samodzielnie.
   

4. Konstytucja nie zawiera żadnych wyraźnych postanowień, czy podmiotami konstytucyjnych praw i wolności mogą być też osoby prawne. Określa jednak pewne prawa i wolności odnoszące się do podmiotów zbiorowych, nie ulega też wątpliwości, że pewne prawa, np. prawo własności, muszą - z istoty systemu gospodarczego - obejmować też podmioty gospodarcze złożone z osób fizycznych. Niektóre - jak prawo do życia - mogą przysługiwać tylko osobom fizycznym. Wydaje się więc, że w odniesieniu do osób prawnych prawa prywatnego, zawsze konieczne jest postawienie pytania, czy dana osoba prawna (z uwagi na strukturę, zadania i charakter) może być podmiotem określonego prawa lub wolności.
   
   Osobom prawnym prawa publicznego (np. gminom) odmawia się zdolności do bycia podmiotami praw i wolności z rozdziału II. I w tym jednak zakresie występują sytuacje graniczne.
   

5. Nabycie obywatelstwa polskiego.
   

1. Konstytucja ustala też podstawowe zasady dotyczące obywatelstwa, natomiast jej przepisy nie znalazły dotąd należytego rozwinięcia w ustawodawstwie zwykłym. Niepowodzeniem zakończyła się bowiem próba uchwalenia nowej ustawy o obywatelstwie polskim, dlatego nadal obowiązuje ustawa o obywatelstwie polskim z 1962 (choć jest niespójna z Konstytucją).
   

2. W myśl art. 34 ust. 1 Konstytucji obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi (tzw. zasada krwi) lub w inny sposób określony przez ustawę.
   Ustawa z 1962 roku przewiduje kilka sytuacji, gdy możliwe jest:

1. nabycie obywatelstwa (z mocy prawa - sytuacja repatriantów, bądź na wniosek osoby zainteresowanej - w niektórych sytuacjach związanych z zawarciem związku małżeńskiego z osobą posiadającą obywatelstwo polskie);

2. uznanie obywatelstwa (na mocy decyzji administracyjnej - poddanej kontroli NSA - m. in. dotyczy to cudzoziemców stale zamieszkujących w Polsce i nie mających innego obywatelstwa);

3. nadanie obywatelstwa (postanowieniem Prezydenta RP, akt ma w zasadzie charakter dyskrecjonalny, wyrażając w pełni uznaniową władzę państwa, a na odmowę nadania obywatelstwa nie jest dopuszczalna skarga do NSA);
   

3. Obywatelstwo polskie można utracić tylko na podstawie wniosku (zrzeczenia się) zainteresowanej osoby, niedopuszczalne jest natomiast pozbawienie obywatelstwa wbrew woli zainteresowanego.
   

6. Dopuszczalność ograniczeń wolności jednostki - system represyjny a system prewencyjny.
   

1. We współczesnym społeczeństwie nie mogą istnieć prawa i wolności o charakterze absolutnym, bo konieczności życia publicznego i wzgląd na prawa i wolności innych osób wymagają od każdego poddania się określonym ograniczeniom.
   

2. Konstytucja z 1997 r. formułuje kilka zasad ogólnych.
   Art. 31 ust. 3 dopuszcza - co do zasady - ustanawianie ograniczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych praw i wolności, ale:

1. w aspekcie formalnym ograniczenia te muszą być ustanawiane tylko w ustawie;

2. w aspekcie materialnym ograniczenia te mogą być ustanowione tylko dla ochrony jednej z sześciu wartości wyliczonych w art. 31 ust. 3:

• bezpieczeństwa państwa,

• porządku publicznego,

• środowiska,

• zdrowia publicznego,

• moralności publicznej,

• wolności i praw innych osób.
  

Każda ustawa wprowadzająca ograniczenia praw i wolności jednostki musi więc służyć ochronie interesu publicznego. Zasadnicze znaczenie dla konstytucyjnego unormowania ma wskazanie, że istnieją ograniczenia ograniczeń. Rodzi to konieczność wyznaczenia granic, poza którymi ograniczenia takie nie są w żadnym wypadku dopuszczalne. Wymienić tu należy zasadę proporcjonalności oraz koncepcję “istoty” poszczególnych praw i wolności.


3. Zasada proporcjonalności - ogólny jej wyraz daje obecnie art. 31 ust. 3 Konstytucji, stanowiąc, że ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych praw i wolności mogą być ustanawiane tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie. W tym sformułowaniu kryje się wskazanie dwóch podstawowych idei:

1. ograniczenia te mogą być wprowadzane tylko w koniecznym zakresie, nie mogą więc przekraczać zakresu niezbędnego;

2. ocena odpowiedzi na pytanie, czy proporcja ta zachodzi, tj. czy została zachowana równowaga między interesem publicznym a ochroną praw i wolności jednostki odniesiona do warunków państwa demokratycznego;
   

4. Koncepcja istoty (Wesengehalt) praw i wolności opiera się na założeniu, że w ramach każdego konkretnego prawa i wolności można wyodrębnić pewne elementy podstawowe (rdzeń, jądro), bez których takie prawo czy wolność w ogóle nie będzie mogła istnieć, oraz pewne elementy dodatkowe (otoczkę), które mogą być ujmowane i modyfikowane w różny sposób bez zniszczenia tożsamości danego prawa czy wolności.
   

5. Ustalenie zakresu dopuszczalnych ograniczeń praw i wolności obraca się więc wokół techniki harmonizowania czy balansowania kolidujących ze sobą interesów - interesu jednostki i interesu publicznego. Niekiedy wyodrębnia się grupę praw i wolności o najbardziej podstawowym charakterze (głównie najważniejsze prawa osobiste i polityczne), a prawa socjalne i ekonomiczne traktuje jako prawa drugiej rangi i łatwiej dopuszcza ich ograniczenia.
   

6. Szczególna sytuacja ograniczeń praw i wolności jednostki pojawia się w razie wprowadzenia stanu nadzwyczajnego.
   

7. Systemy regulacji praw wolnościowych:

1. System represyjny - ustawa ustanawia jedynie sankcje karne za przekroczenie ustalonych granic wolności. Ingerencja państwa jest zastrzeżona dla ustawodawcy, wyznaczającego granice wolności i dla sądu, który wymierza sankcje karne, natomiast organy administracji nie mają żadnych kompetencji nadzorczych nad realizacją danej wolności. Jednostka nie musi dopełniać żadnych formalności, aby realizować swoją wolność. System represyjny najlepiej gwarantuje wolności jednostki.
   

2. System prewencyjny - jednostka podejmująca określoną działalność, zobowiązana jest wystąpić do organu administracji. Możliwe są tu dwa warianty. W pierwszym jednostka może rozpocząć daną działalność, jeżeli organy administracji państwowej nie wydadzą zakazu. W drugim, dla podjęcia określonej działalności konieczne jest pozwolenie organu administracji. W obu wariantach w przypadku naruszenia prawa przez jednostkę, organ administracji może wydać zakaz danej działalności już w trakcie jej realizacji. System prewencyjny nie wyklucza sankcji karnych w przypadku poważnych naruszeń prawa. Ingerencja państwa zależy od ustawodawcy, przyznającemu organom administracji kompetencje nadzorcze, tym organom a także od sądów. System prewencyjny stanowi istotne ograniczenia wolności, dlatego ustawodawca powinien w miarę możliwości unikać jego stosowania.
   

3. System uprzedniego zgłoszenia - jednostka zobowiązana jest zawiadomić organ administracji o podjęciu określonej działalności. Organ ten nie może ex ante odmówić przyjęcia zgłoszenia i uniemożliwić w ten sposób danej działalności. Jeżeli jednak stwierdzi naruszenie prawa, może on zakazać danej działalności (ex post). W przypadku poważnych naruszeń prawa możliwe są tu również sankcje karne.
   

Należy zauważyć, że ustawodawca w Polsce tworzy często systemy regulacji, które nie odpowiadają do końca żadnemu z wymienionych typów.


7. Rola zasady ochrony godności człowieka.
   

1. Zasadzie tej należy przypisać znaczenie podstawowe. Wspomina o niej Wstęp do Konstytucji, a szersze odzwierciedlenie znajduje ona w art. 30, który:

1. określa godność jako przyrodzoną i niezbywalną cechę człowieka,

2. określa ją jako źródło wolności i praw człowieka i obywatela,

3. nadaje godności przymiot nienaruszalności,

4. ustanawia po stronie wszystkich władz publicznych obowiązek poszanowania i ochrony godności człowieka.
   

2. Choć nie da się sformułować żadnej precyzyjnej definicji godności, możliwe wydaje się wskazanie kilku podstawowych elementów tej zasady, traktowanych powszechnie - w naszym kręgu cywilizacyjnym - jako konieczne dla utrzymania i realizacji godności ludzkiej.

1. Po pierwsze, źródłem godności człowieka jest prawo naturalne, a nie prawo stanowione - nasza Konstytucja określa godność jako cechę przyrodzoną każdego człowieka, a więc istniejącą niezależnie od tego, czy prawo pozytywne da temu wyraz w swoich tekstach. Nadaje to zasadzie godności człowieka rangę suprakonstytucyjną.
   

2. Po drugie, zasada godności jest nienaruszalna - nie może się jej zrzec sam zainteresowany, ani też nie może jej znieść, ograniczyć czy zawiesić ustawodawca. Rolą państwa jest ochrona tej godności, tym samym z tej zasady wynikają pozytywne obowiązki państwa (władz publicznych), a zakres i sposób ich dochowania może być kontrolowany przez sądy.
   

3. Po trzecie, cecha godności przysługuje każdemu człowiekowi i to w jednakowym stopniu - niedopuszczalne byłoby więc jej jakiekolwiek różnicowanie czy stopniowanie.
   

4. Po czwarte, godności nie można traktować tylko jako jednego z wielu praw czy wolności jednostki; jest to bowiem ogólna wartość konstytucyjna, stanowiąca źródło, fundament i zasadę całego porządku konstytucyjnego.
   

5. Po piąte, istotą godności człowieka jest jego podmiotowość (autonomia), a więc swoboda postępowania zgodnie ze swoją wolą, wewnętrznego samookreślenia i kształtowania otoczenia stosownie do owej autonomii. Oznacza ona, iż istnieją pewne granice ograniczeń, których przekroczenie sprowadzi rolę człowieka do przedmiotu procesów społecznych, a więc przekreśli jego godność.
   

6. Po szóste, godność człowieka oznacza nie tylko konieczność pozostawienia mu pewnej sfery autonomii czy wolności (aspekt pozytywny), ale też zakaz poddawania człowieka takim sytuacjom czy takiemu traktowaniu, które mogą tę godność przekreślić (aspekt negatywny). Oznacza to np. zakaz prześladowań, dyskryminacji czy ingerowania w swobodę myśli i przekonań.
   

8. Zasada równości wobec prawa a zasada równości praw.
   

1. Zasada równości została ogólnie zapisana w art. 32 Konstytucji. Sama idea wywodzi się jeszcze z antycznych demokracji, ale współczesną treść zyskała dopiero w okresie Rewolucji Francuskiej. Od tego też czasu zarysowywać się zaczęły 3 podstawowe wymiary równości:

1. w sytuacji prawnej obywateli,

2. w możliwościach wpływania obywateli na proces sprawowania władzy politycznej,

3. w sytuacji ekonomicznej i szansach jej poprawienia;
   

2. Art. 32 nawiązuje w swoich sformułowaniach do dawnych przepisów konstytucyjnych i określa:

1. zasadę równości wobec prawa,

2. zasadę równego traktowania wszystkich przez władze publiczne,

3. zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.
   

3. Zestawienie tego zapisu z dotychczasowym orzecznictwem TK pozwala na dokonanie następujących ustaleń:

1. zasad równości oznacza w tym samym stopniu równość wobec prawa (tzn. nakaz równego traktowania przez organy władzy publicznej w procesie stosowania prawa), co i równość w prawie (tzn. nakaz uwzględniania zasady równości przy kształtowaniu treści obowiązującego prawa),

2. zasada równości oznacza nakaz jednakowego traktowania przedmiotów i sytuacji podobnych (identycznych),

3. odnosi się ona do sytuacji prawnej adresata, a nie kryje się w niej zakaz istnienia faktycznych (socjalno - ekonomicznych) nierówności w społeczeństwie,

4. nie ma ona charakteru bezwzględnego, a więc w pewnych uzasadnionych sytuacjach pozwala na różnicowanie sytuacji prawnej podmiotów podobnych,

5. zasada równości musi być rozpatrywana w ścisłym związku z zasadą sprawiedliwości społecznej,

6. ma ona charakter uniwersalny, bo odnosi się do wszystkich dziedzin funkcjonowania społeczeństwa i do wszelkich zróżnicowań wprowadzanych przez prawo.
   

4. Konstytucja z 1997 r. oddzielnie formułuje zasadę równości kobiet i mężczyzn, wprowadza zasadę równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych; oddzielnie też formułuje zasadę równości prawa wyborczego. Formułuje też zasadę “równej dla wszystkich” ochrony prawnej prawa własności, innych praw majątkowych oraz prawa dziedziczenia, a także gwarantuje obywatelom polskim dostęp do służby publicznej “na jednakowych zasadach”.
   

9. Konstytucyjne pojęcia „wolności” i “prawa” jednostki.
   

1. Wolność - polega na możności wyboru różnego postępowania (swoboda określonych zachowań) wg własnej woli zainteresowanej osoby; nie wynika ona z normy prawnej, gdyż człowiek rodzi się jako istota wolna i nie nabywa wolności wskutek aktu woli państwa; wolność rodzi obowiązek powstrzymania się władz publicznych od działań utrudniających lub uniemożliwiających korzystanie z tej wolności (negatywny charakter obowiązku władzy publicznej).
   

2. Prawo - wynika zawsze z normy prawnej; rodzi obowiązek po stronie władz publicznych podejmowania konkretnych działań umożliwiających realizację tego prawa (pozytywny charakter obowiązku władzy publicznej), a treścią uprawnienia jednostki jest domaganie się podjęcia tych działań.
   

3. Dwuwarstwowe pojmowanie norm o prawach jednostki oznacza, że każdy przepis konstytucyjny wyrażający konkretne prawo czy wolność musi być rozumiany jednocześnie jako:

1. prawo podmiotowe - konkretne uprawnienie przysługujące jednostce wobec władz publicznych, a czasem też wobec innych podmiotów; może być ujęte jako “wolność” lub “prawo”; w obu wypadkach jednostce, której owo prawo podmiotowe przysługuje, przysługują też środki prawne pozwalające na wymuszenie realizacji tego prawa przez władze publiczne, przede wszystkim dostęp do sądu;

2. wytyczna działania dla całego systemu władz publicznych, wyrażająca określoną wartość, której realizacja jest ogólnym obowiązkiem wszystkich władz publicznych.
   

Trzeba jednak pamiętać, że niektóre unormowania zawarte w art. 38-76 Konstytucji należy traktować jedynie jako zasady polityki państwa, z których bezpośrednio nie wynikają żadne prawa podmiotowe jednostki.


4. Obowiązek obywatelski zawsze wynika z prawa w znaczeniu przedmiotowym (normy prawnej) i oznacza brak możności wyboru przez obywatela określonego postępowania.
   

10. Rola ustawy w określeniu „prawa” i „wolności” jednostki.
    

1. (fragment z Rosta) Normy prawne spełniają w przypadku wolności funkcję wytyczania jej granic, które jednak nie mogą być ustanawiane w sposób całkowicie dowolny. Nie mogą one przede wszystkim likwidować danej wolności, muszą też wynikać z jednoznacznego upoważnienia zawartego w konstytucji albo też z konieczności ochrony innych równorzędnych albo wyższych wartości (konstytucyjnych bądź ustawowych) i nie mogą wykraczać poza minimum niezbędne do osiągnięcia celu ich wprowadzenia.
   
   Norma prawna ustanawiająca obowiązek obywatelski powinna być normą ustawową, co wynika z postulatu praworządności. Ten sam wymóg odnosi się do normy ograniczającej wolności obywatelskie, gdyż i ona wprowadza obowiązek obywatelski, choć w tym przypadku o charakterze negatywnym. Bardziej dyskusyjna może się wydawać niezbędność zachowania formy ustawowej dla regulacji praw obywatelskich. Jeśli bowiem skorzystanie z prawa podmiotowego zależy od woli uprawnionego, to nie wynika z tego żaden obowiązek dla niego, nie powstaje ani nakaz, ani też zakaz jakiegokolwiek zachowania. Trzeba jednak zwrócić uwagę na inny aspekt zagadnienia: jeżeli określona sfera aktywności obywatela nabiera charakteru prawa (a więc przestaje być wolnością), oznacza to poddanie jej znacznie ściślejszej reglamentacji prawnej. Ma to oczywiste konsekwencje dla zwiększenia zakresu podległości obywatela władzy państwowej, a wobec tego również i w tym przypadku konieczne wydaje się stosowanie regulacji ustawowej.
   

2. (fragment z Garlickiego) Zgodnie z zasadą bezpośredniego stosowania konstytucji, wszystkie organy władzy publicznej maja obowiązek, w tych wszystkich wypadkach, gdy jest to możliwe, opierać swoje działania i rozstrzygnięcia bezpośrednio na przepisie konstytucyjnym, innymi słowy, stosowanie przepisów konstytucyjnych nie jest uzależnione od uprzedniego przełożenia ich na język ustaw zwykłych. Zasady te odnoszą się także do konstytucyjnych przepisów o prawach i wolnościach, choć stopień ogólności ich sformułowania wyklucza często możliwość ich bezpośredniego stosowania.
   
   Szczególne ograniczenie wynika z art.81 Konstytucji, który dopuszcza dochodzenie praw określonych w wymienionych (w książce są wymienione te przepisy) w nim artykułach tylko w granicach określonych w ustawie. Oznacza to ograniczenie - wobec tych przepisów - przymiotu bezpośredniej stosowalności, a w każdym razie - ogranicza zakres roszczeń, jakie na ich podstawie mogą przysługiwać jednostce. Dla dochodzenia tych roszczeń nie wystarczy bowiem wskazać podstawy konstytucyjnej, zawsze konieczne jest też odnalezienie przepisu ustawy, która konkretyzuje uregulowanie zawarte w konstytucji. Niemniej, przyjąć należy, że ustawy zwykłe nie mogą konkretyzować powyższych przepisów konstytucyjnych w sposób całkowicie dowolny, a w szczególności nie mogą redukować praw jednostki wyrażonych w tych przepisach poniżej minimum wynikającego z ich “istoty”. W tym zakresie art. 81 nie wyklucza możliwości postawienia zarzutu niekonstytucyjności ustawy i nie wyklucza prawa do wnoszenia skarg konstytucyjnych. Niemniej istotnie osłabione zostaje znaczenie prawne wskazanych przepisów konstytucyjnych, bo ich adresatem staje się przede wszystkim ustawodawca. Trzeba zresztą zauważyć, że znaczna część tych przepisów ujęta jest w postać zasad polityki państwa (a nie - praw jednostki), i tak więc nie istnieje możliwość ich indywidualnego.
   

11. Konstytucyjne prawo do obrony.
    

1. Prawo do rzetelnej procedury sądowej, a w szczególności:

1. prawo do sądu - odnoszące się nie tylko do procedury karnej, ale do wszelkich spraw i sporów, w których jednostka jest stroną, rozumiane jako prawo do poddania każdej sprawy pod rozstrzygnięcie działającego jawnie, niezależnego, bezstronnego i niezawisłego sądu.
   
   Jawność może być wyłączona tylko ze względów na kryteria określone w samej Konstytucji:

• moralność,

• bezpieczeństwo państwa,

• porządek publiczny,

• ważny interes prywatny.
  

Nie można jednak wyłączyć jawności wyroku.


2. prawo do obrony - odnoszące się do sytuacji jednostki w postępowaniu karnym, na wszystkich jego stadiach. Oznacza prawo do posiadania obrońcy, ale także nakaz takiego ukształtowania procedury, by oskarżony mógł skutecznie bronić się przed stawianymi mu zarzutami.
   

2. Wiąże się z tym konstytucyjne ustanowienie podstawowych zasad odpowiedzialności karnej:

1. nullum crimen sine lege i nullum poena sine lege - nie dotyczy to sytuacji, gdy czyn, w czasie jego popełnienia, stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego.

2. zasada domniemania niewinności,

3. wyłączenie przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości,

4. zawieszenie przedawnienia w stosunku do przestępstw nie ściganych z przyczyn politycznych, popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych, lub na ich zlecenie - do czasu ustalenia tych przyczyn.
   

12. Wolności słowa i druku.
    

1. Wolność środków masowego przekazu (prasy i innych form przekazu drukowanego, a także tzw. mediów elektronicznych - radia i telewizji) jest w całym świecie uważana za conditio sine qua non pluralizmu politycznego, a jej jądrem jest zakaz cenzury prewencyjnej. Ogólną gwarancję w tym zakresie formułuje art. 14 Konstytucji, dalsze zasady znajdziemy w rozdziale o prawach i wolnościach jednostki, w art. 54.
   
   Status radia i telewizji poddany jest regulacjom szczegółowym.
   

2. W art. 54 sformułowany jest zapis o wolności wyrażania poglądów i opinii.
   Obejmuje on w szczególności:

1. wolność wyrażania poglądów,

2. wolność pozyskiwania informacji,

3. wolność rozpowszechniania informacji.
   

Choć jądro tej wolności wiąże się z dziedziną praw osobistych jednostki, to jednak w praktyce realizowana jest ona przede wszystkim poprzez wolność prasy i druku (a więc zwłaszcza wolność środków społecznego przekazu). Ociera się o sferę praw politycznych obywateli i z tego punktu widzenia może być uważana za jedną z najbardziej elementarnych gwarancji zasad demokracji i pluralizmu politycznego.


3. Zakaz cenzury prewencyjnej - zakaz uzależniania publikacji określonych tekstów od uprzedniej zgody organu państwowego.
   

4. Zakaz koncesjonowania prasy - zakaz uzależniania wydawania gazety lub czasopisma od uprzedniej zgody organu państwowego; uwaga: ustawa może wprowadzić wymóg uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.
   

5. Szczególnym elementem wolności wyrażania poglądów jest art. 73 - wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także wolność korzystania z dóbr kultury.
   

13. Prawo dostępu do informacji publicznej.
    

1. Jest to jedno z praw politycznych, obejmuje prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej, oraz osób pełniących funkcje publiczne. Krąg podmiotów zobowiązanych do udzielania informacji obejmuje też niektóre podmioty gospodarcze i samorządowe.
   

2. Prawo to obejmuje:

1. dostęp do dokumentów,

2. wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku i obrazu.
   

3. Tryb udzielania owych informacji określają ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy.
   

4. Jest to prawo o znaczeniu fundamentalnym w państwie demokratycznym, gdyż warunkuje ono możliwość udziału obywateli w wykonywaniu władzy państwowej i społeczną kontrolę nad poczynaniami organów.
   

14. Wolność zgromadzeń.
    

1. Jedno z praw politycznych. Wolność zgromadzeń obejmuje swobodę organizowania zgromadzeń, a także swobodę uczestniczenia w nich. Warunkiem jest jednak pokojowy charakter zgromadzenia.
   

2. Ograniczenia tej wolności może określać ustawa - ustawa z 5 lipca 1990 Prawo o Zgromadzeniach.
   

3. Prawo do organizowania - obywatele posiadający pełną zdolności do czynności prawnych, osoby prawne, inne organizacje oraz grupy osób.
   
   Wolność pokojowych zgromadzeń jest jedną z form wyrażania zbiorowych opinii w sprawach publicznych i stanowi jeden z nieodłącznych elementów demokracji.
   

4. Na pojęcie zgromadzenia składają się trzy elementy:

1. zgrupowanie 15 osób;

2. organizator zgromadzenia;

3. cel, którym mogą być wspólne obrady lub zamanifestowanie stanowiska wobec kogoś lub czegoś;
   

Nie jest więc zgromadzeniem przypadkowe zebranie się 15 osób w miejscu jakiegoś nieprzewidzianego wydarzenia, czy kolejka do kasy w kinie.

Przepisom ustawy nie podlegają również zgromadzenia organizowane przez organy państwowe lub samorządu terytorialnego, kościoły (w związku z ich działalnością), oraz odbywające się w związku z wyborami państwowymi lub samorządowymi.


5. Organizator zgromadzenia zawiadamia o tym organ gminy - wiadomość musi dotrzeć najpóźniej 3 dni, a najwcześniej 30 dni przed datą zgromadzenia.
   

6. Organ gminy może zakazać zgromadzenia jeśli:

1. jego cel lub odbycie sprzeciwiają się postanowieniom ustawy lub naruszają przepisy ustaw karnych,

2. odbycie zgromadzenia może zagrażać zdrowiu, życiu ludzi lub mieniu w znacznych rozmiarach.
   

Może też delegować na zgromadzenia swoich przedstawicieli a na wniosek organizatora zapewnia w miarę potrzeb i możliwości ochronę policyjną.


15. Stowarzyszenia zwykłe a zarejestrowane.
    

1. Stowarzyszenia stanowią najliczniejszą kategorię organizacji społecznych. Powstały na podstawie ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. - prawo o stowarzyszeniach.
   

2. Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządowym i trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych (nie oznacza to jednak, że nie może ono prowadzić działalności gospodarczej).
   

3. Rejestracji stowarzyszeń poprzez wpis do Krajowego Rejestru Sądowego dokonują sądy rejonowe, które też sprawują nad nimi nadzór. Podstawą odmowy rejestracji może być tylko niedopełnienie wymogów prawnych.

Stowarzyszenie zarejestrowane	Stowarzyszenie zwykłe - uproszczona forma stowarzyszenia
co najmniej 15 członków - komitet założycielski, statut (nazwa, teren działanie, cele i sposób ich realizacji, członkostwo, władze stowarzyszenia - tryb wyboru - kompetencje, jednostki terenowe - struktura tworzenie), najwyższa władza: walne zgromadzenie członków lub delegatów, koniecznie musi mieć organ kontroli wewnętrznej i zarząd, wniosek o zarejestrowanie rozpatruje właściwy terytorialnie sąd rejestrowy ma na to 3 miesiące może odmówić jeśli stowarzyszenie/ statut nie spełnia war określ w ustawie, osobowość prawna z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego, możliwość zakładania i uczestniczenia w związkach stowarzyszeń, może prowadzić działalność gospodarczą, dochód z niej służy realizacji celów statutowych nie może być przeznaczony do podziału między członków, możliwość tworzenia struktur terenowych, członkami mogą być osoby prawne;	co najmniej 3 członków założycieli, regulamin (nazwa, cel, terem, środki, przedstawiciel - ogólnie mniej elementów wymaganych niż w statucie), założyciele informują organ nadzorujący - starosta właściwy ze względu na siedzibę: -> sąd rejestrowy może na wniosek organu nadzorującego zakazać działalności stowarzyszenia -> jeśli w ciągu 30 dni od dnia otrzymania informacji o założeniu stowarzyszenia zwykłego przez organ nadzorujący nie zostanie wydany zakaz działalności to może ono rozpocząć swoją działalność, innymi słowy: do legalnego istnienia wystarczy tylko powiadomienie odpowiedniego organu administracji i brak w ciągu 30 dni sądowego zakazu działalności, Stowarzyszenie zwykłe nie może: powoływać terenowych jednostek organizacyjnych, łączyć się w związki stowarzyszeń, zrzeszać osób prawnych, prowadzić działalności gospodarczej, przyjmować darowizn, spadków, zapisów, dotacji, korzystać z ofiarności publicznej, nie posiada osobowości prawnej, środki na działalność tylko ze składek członkowskich;
na podstawie: ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach

1. Uprawnienia pracownicze.
   

1. Nowa Konstytucja nie przyznaje obywatelom prawa do pracy, wychodząc z założenia, iż w nowych warunkach gospodarczych byłoby to nierealne. W to miejsce pojawiły się pewne zasady polityki państwa, a w szczególności:

1. nakaz zmierzania do pełnego zatrudnienia,

2. realizacji programów zwalczania bezrobocia,

3. organizowania szkolenia zawodowego oraz robót publicznych (art. 65).
   

2. Konstytucja ustanawia natomiast pewne prawa i wolności o bardziej szczegółowym charakterze:

1. wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz miejsca pracy, z którym łączy się zakaz wprowadzenia obowiązku pracy, chyba, że w drodze ustawy;

2. prawo do minimalnego wynagrodzenia;

3. prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy;

4. prawo do wypoczynku - urlopy i dni wolne od pracy;

5. prawo do koalicji - organizowania się w związki zawodowe, z czym łączą się uprawnienia związków do zawierania układów zbiorowych pracy, prowadzenia sporów zbiorowych oraz organizowania strajków robotniczych.
   

3. Konstytucja formułuje też ogólną zasadę, w myśl której praca znajduje się pod ochroną Rzeczpospolitej, z czego wynika m. in.:

1. uprawnienie państwa do sprawowania nadzoru nad warunkami pracy,

2. zakaz stałego zatrudniania dzieci do lat 16,

3. kompetencja państwa do ustalenia minimalnego wynagrodzenia za pracę i maksymalnych norm czasu pracy.
   

4. Wszystko to rzutuje na pozycję pracodawców, ograniczając swobodę umownego kształtowania warunków pracy, a tym samym na swobodę działalności gospodarczej.
   

2. Zasady polityki państwa w dziedzinie socjalnej - znaczenie prawne i zakres.
   

1. Ustalenie katalogu praw i wolności ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych było w trakcie prac konstytucyjnych przedmiotem gorących sporów i dyskusji. Rozwiązanie ostatecznie przyjęte ma charakter kompromisowy, dające też wyraz obawom, że zbyt wspaniałomyślne ujęcie tych praw może skrępować swobodę parlamentu w oddziaływaniu na procesy gospodarcze i społeczne, poddając ustawodawstwo cenzurze Trybunału Konstytucyjnego.
   
   Dlatego też przepisom konstytucyjnym chętnie nadawano postać zasad polityki państwa, a nie konkretnie ujętych praw jednostek. Także przyznano niektóre prawa tylko obywatelom i dlatego osłabiono bezpośrednią stosowalność niektórych tych praw. Stworzyło to system niezbyt jasny, nie wolny od powtórzeń i o tyle trudny do stosowania, że granice między prawami jednostki a zasadami polityki państwa są niekiedy trudne do ustalenia.
   

2. Wyrazem praw socjalnych w Konstytucji jest część artykułów zamieszczonych w rozdziale „Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne”.
   
   Katalog zasad polityki państwa w dziedzinie socjalnej tam zawartych:

1. Art. 67 - prawo obywatela do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy (choroba, inwalidztwo, osiągnięcie wieku emerytalnego oraz w wypadku pozostawania bez pracy nie z własnej woli, przy braku innych środków utrzymania).

2. Art. 68 - każdy ma prawo do ochrony zdrowia, a obywatelom zapewnia się świadczenia opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych (szczególna ochrona: dzieci, kobiety ciężarne, osoby niepełnosprawne, osoby w podeszłym wieku).

3. Art. 69 - zabezpieczenie egzystencji, przysposobienie do pracy i komunikacji społecznej osób niepełnosprawnych.

4. Art. 70 - prawo do nauki, bezpłatnej w szkołach publicznych (obowiązek do 18 roku życia) powszechny i równy dostęp do wykształcenia.

5. Art. 71 - dobro rodziny; pomoc rodzinom w trudnej sytuacji; objęcie matek (przez i po urodzeniu dziecka) szczególną opieką władz publicznych.

6. Art. 72 - ochrona praw dziecka; opieka i pomoc władz publicznych dla dzieci pozbawionych opieki rodzicielskiej.

7. Art. 75 - polityka sprzyjająca potrzebom mieszkaniowym obywateli; przeciwdziałanie bezdomności; budownictwo socjalne.
   

3. Jako, że wymienione wyżej uprawnienia, przyjmują jedynie formę zasad polityki państwa, Konstytucja odsyła do unormowania ich właściwego kształtu w ustawach, co jednocześnie oznacza, że mogą one być dochodzone jedynie na ich podstawie i wyłącznie w zakresie w nich zawartym. Przepisy Konstytucji są jedynie wskazówką dla ustawodawcy zwykłego, dotyczącą kierunku normowania tej dziedziny.
   

4. Uprawnienia pracownicze - szczegółowo III.16.
   

3. Gwarancje praw i wolności jednostki.
   

1. Ujęcie - i to stosunkowo szerokie - systemu praw i wolności w przepisach konstytucyjnych, a więc nadanie im rangi konstytucyjnych praw podstawowych, pociąga za sobą doniosłe konsekwencje dla realizacji i ochrony tych praw i wolności:

1. zgodnie z zasadą najwyższej mocy prawnej konstytucji, wszystkie inne akty normatywne (a w szczególności ustawy) muszą być ujęte w sposób zgodny z treściami zawartymi w przepisach konstytucyjnych i służyć ich realizacji;

2. zgodnie zaś z zasadą bezpośredniego stosowania konstytucji, wszystkie organy władzy publicznej mają obowiązek opierać swoje działania i rozstrzygnięcia bezpośrednio na przepisie konstytucyjnym.
   

2. Zasady te oczywiście odnoszą się także do konstytucyjnych zapisów o prawach i wolnościach, jednak stopień ogólności ich sformułowania wyklucza często możliwość ich bezpośredniego stosowania. Szczególne ograniczenia wynikają z art. 81.
   

3. Podstawowym środkiem ochrony praw i wolności jest droga sądowa, bo tylko w tej procedurze możliwe jest ich dochodzenie przez jednostkę. Wynika to z ogólnej zasady art. 45 (prawo do sądu), a dodatkowo podkreślenie znajduje w art. 77, który zakazuje zamykania drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych wolności i praw, oraz w art. 78, który formułuje zasadę dwuinstancyjności postępowania.
   

4. Konstytucja ustanawia też dwie dalsze procedury służące ochronie konstytucyjnych wolności i praw:

1. skargę konstytucyjną, którą każdy może wnieść do Trybunału Konstytucyjnego w razie naruszenia jego konstytucyjnych praw i wolności. W Polsce przyjęto wąską wersję skargi, którą kierować można tylko przeciwko normie prawnej;

2. wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich, z którym każdy może wystąpić o pomoc w ochronie swych wolności i praw naruszonych przez organy władzy publicznej.
   

4. Międzynarodowe i europejskie procedury dochodzenia praw jednostki.
   

1. Na podstawie umów międzynarodowych obowiązują:

1. ONZ (Świat):

• 1. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych,

• 2. Międzynarodowa Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej,

• 3. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania.
  

2. UE (Europa):

• 4. Europejska Konwencja Praw Człowieka - pełna nazwa to Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności - ratyfikowana 19 stycznia 1993 roku,

• 5. Traktat EWWiS w 1952 roku (TS) Jednolity Akt Europejski (JAE) z 1987 r. (Sąd I instancji),

• 6. Europejski Pakt Praw Osobistych i Politycznych, Karta Podstawowa (7 grudnia 2000 r.).
  

3. W ramach ONZ (współpraca w systemie ONZ) - osobom podlegającym jurysdykcji Rzeczpospolitej Polskiej, stwierdzającym, że są ofiarami naruszenia przez Rzeczpospolitą Polską któregokolwiek z praw wymienionych w powyższych konwencjach, przysługuje prawo złożenia skargi do właściwego Komitetu Narodów Zjednoczonych:

• Ad. 1 - Komitet Praw Człowieka (CCPR),

• Ad. 2 - Komitet do spraw Likwidacji Dyskryminacji Rasowej (CERD),

• Ad. 3 - Komitet przeciwko Torturom (CAT).
  

4. Obywatele Rzeczpospolitej Polskiej mają prawo do wnoszenia indywidualnych skarg do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Państwo przystępujące do Konwencji i jego instytucje są zobowiązane nie ingerować w żaden sposób w proces skutecznego wykonywania prawa przez Trybunał.

• Ad. 4 - Europejski Trybunał Praw Człowieka,

• Ad. 5 - Europejski Trybunał Sprawiedliwości i Sąd I instancji,

• Ad. 6 - Nie stworzono organów.
  

• Ponadto warto wspomnieć o:

1. Urząd Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich - został ustanowiony mocą Traktatu o Unii Europejskiej (Maastricht, 1992 r.).

2. Rzecznik działa w charakterze pośrednika między obywatelami i władzami UE. Jest on uprawniony do przyjmowania i badania skarg wniesionych przez obywateli UE, przedsiębiorstwa i instytucje oraz przez każdą osobę fizyczną lub prawną mieszkającą lub posiadającą swoją siedzibę w jednym z państw członkowskich UE.
   

• Wykład prof. Z. Kędzi:

1. Każdy kto uważa, że jego prawa chronione w Międzynarodowej Konwencji Praw Człowieka zostały naruszone przez ostateczną decyzję organu państwa, może zwrócić się do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.

2. Trybunał może rozpatrywać sprawy dotyczące praw zawartych w Konwencji i tylko na takie prawa może się powoływać (+ prawa dodatkowe Europejskiej Konwencji).

3. System międzynarodowej ochrony nie jest instancją odwoławczą.

4. Nie może interweniować u władz państwowych jednostki skarżącej.

5. Skargi mogą dotyczyć tylko okresu rozpoczynającego się po ratyfikacji konwencji przez dane państwo.

6. Należy wykorzystać / wyczerpać wszystkie możliwości wewnątrz kraju inaczej trybunał nie rozpatrzy wniosku.

7. Tylko w przypadku gdy przewlekłość może zaszkodzić interesom jednostki Trybunał może rozpatrzyć wniosek bez korzystania z możliwości wewnątrz kraju.

8. Skarga musi być złożona przez osobę uprawnioną, nie ma actio populis (skarga w interesie państwowym).

9. Osoba skarżąca musi być reprezentowana przez adwokata.

10. Postępowanie jest bezpłatne.
    

• Europejski Trybunał Sprawiedliwości:

1. rozpatruje prawa fundamentalne a prawa człowieka za takie się uważa;
   

• ONZ i organizacje wyspecjalizowane w ONZ:

1. droga polityczna, procedury skargowe przed organami politycznymi Rada Polityczna zastąpiona Komisję Praw Człowieka z 1946r. 19 VI pierwsze posiedzenie, postanowienia z obrad ONZ - wrzesień 2005 procedura 15-0-3 zarzucono podwójne standardy w rozpatrywaniu spraw (ostatnio tylko afrykańskie kraje rozpatrywane o łamanie praw człowieka). Swoje polityczne interesy państw afrykańskich = zawsze razem przeciw interwencjom ONZ. Rada ma się zająć monitorowaniem praw człowieka we wszystkich państwach przez podmioty w tej samej sytuacji.
   

2. Skargi w ramach procedury fakultatywnej (w ramach których można złożyć):

• Europejski Pakt Praw Osobistych i Politycznych (oficjalnie Obywatelskich - źle przetłumaczone),

• Konwencja o Zakazie Dyskryminacji Rasowej,

• Konwencja o Zakazie Dyskryminacji Kobiet,

• Konwencja Przeciw Torturom ,

• Konwencja w Sprawie Pracowników.
  

• Skarga nie może dotyczyć naruszenia praw zawartych w Konwencji. Wnioskodawca powinien być osobą poszkodowaną lub działać na rzecz osoby poszkodowanej z tytułu upoważnienia, niedopuszczalne jest actio popularis. Członków Komitetów wybierają strony z państw.

• skarga przed Komitetami:

• skarga dotyczy konkretnego naruszenia praw człowieka,

• nie można zgłaszać actio popularis,

• skarga w procedurze skargowej 15-0-3:

• skarga masowego, systematycznego naruszania praw człowieka,

• można zgłaszać actio popularis.
  

• Stany nadzwyczajne w Polsce (w zakresie regulacji konstytucyjnej).
  

1. Konstytucja wyróżnia trzy stypy stanu nadzwyczajnego:

1. stan wojenny - w razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium RP lub gdy wynika to z umowy międzynarodowej (wspólna obrona przeciwko agresji) - może wprowadzić prezydent na wniosek RM na całym terytorium lub części;
   

Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może się zebrać, Prezydent może na wniosek RM wydawać rozporządzenia z mocą ustawy, podlegające zatwierdzeniu na najbliższym posiedzeniu Sejmu.


2. stan wyjątkowy - w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego; na całym lub części terytorium może wprowadzić Prezydent na wniosek RM; na czas nie dłuższy niż 90 dni - przedłużenie możliwe tylko raz, za zgodą Sejmu, na < 60 dni;
   
   Prezydent musi przedstawić sejmowi rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego w ciągu 48h od podpisania. Sejm niezwłocznie rozpatruje, może uchylić bezwzględną większością, przy obecności min. połowy urzędowej liczny posłów.
   
   Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego i wyjątkowego nie może ograniczać m. in.: godności człowieka, obywatelstwa, ochrony życia, humanitarnego traktowania, dostępu do sądu; zakaz wprowadzania ograniczeń jedynie ze względu na płeć, rasę, język itd.
   

3. stan klęski żywiołowej - w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia; może wprowadzić RM na czas max. 30 dni, na całym lub części terytorium; przedłużenie za zgodą sejmu;
   

Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw w stanie klęski żywiołowej może ograniczać m. in.: wolność działalności gospodarczej, wolność osobistą, prawo własności, nienaruszalność mieszkania.


2. Zarazem ustanawia katalog zasad, które odnoszą się jednolicie do wszystkich sytuacji stanu nadzwyczajnego:

1. zasada wyjątkowości (subsydiarności) - stan nadzwyczajny może zostać wprowadzony jedynie w sytuacji szczególnego zagrożenia i tylko, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające.

2. zasada legalności - stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy, w formie rozporządzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości. Treść stanu nadzwyczajnego musi określać ustawa (wykluczenie kompetencji implikowanych). Straty majątkowe poniesione w czasie stanu nadzwyczajnego, a wynikające z ograniczenia praw i wolności, powinny zostać wyrównane przez państwo.

3. zasada proporcjonalności - działania podjęte w wyniku ogłoszenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia.

4. zasada celowości - oznacza, że działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.

5. zasada tymczasowości - oddaje ją także powyższy przepis, jednak ta zasada jest unormowana odmiennie w odniesieniu do poszczególnych typów stanów.

6. zasada ochrony podstaw systemu prawnego - oznacza, że w okresie stanu nadzwyczajnego nie można zmieniać, a tym bardziej uchylać na nowo ustaw regulujących pewne szczególne delikatne materie, takich jak Konstytucja, ordynacje i ustawa o stanach nadzwyczajnych.

7. zasada ochrony organów przedstawicielskich - oznacza, że w czasie stanu nadzwyczajnego, a także w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie można:

• skrócić kadencji Sejmu,

• przeprowadzić referendum ogólnokrajowego,

• przeprowadzić wyborów do Sejmu, Senatu oraz wyborów Prezydenta RP, a wybory do organów samorządu terytorialnego można przeprowadzić tylko tam, gdzie nie wprowadzono stanu nadzwyczajnego.
  

3. Konstytucja w sposób stanowczy wymaga, by kształt każdego z trzech stanów nadzwyczajnych był określony w ustawie.
   

• Prawo Wyborcze.
  

1. Zasada powszechności w wyborach parlamentarnych w RP.
   

1. Zasada ta określa krąg podmiotów, którym przysługują prawa wyborcze i wymaga, by wszystkim, w zasadzie, dorosłym obywatelom przysługiwało co najmniej czynne prawo wyborcze.
   
   Zasada zakłada podmiotowe ograniczenia tylko o charakterze naturalnym, wyklucza ograniczenia o charakterze politycznym - cenzusy np. majątkowy, wykształcenia, domicylu.
   
   W Polsce zasadę powszechności zrealizowano w ordynacji wyborczej z 28.11.1918 r.
   

2. Czynne prawo wyborcze.
   Przesłanki posiadania czynnego prawa wyborczego:

1. obywatelstwo polskie,

2. pełnoletniość - ukończenie 18 lat najpóźniej w dniu głosowania,

3. posiadanie pełni praw publicznych - pozbawienie praw publicznych jest jednym ze środków karnych, które mogą lub muszą być orzeczone w razie skazania za popełnienie określonego przestępstwa,

4. posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych - Konstytucja pozbawia praw wyborczych osoby ubezwłasnowolnione, z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego.
   

3. Bierne prawo wyborcze.
   Krąg podmiotów posiadających bierne prawo wyborcze zależny jest od rodzaju wyborów, ale zawsze przesłanką jest czynne prawo wyborcze.

1. Wiek:

• samorząd terytorialny - 18 lat,

• Sejm - 21 lat,

• Senat - 30 lat.

2. Cenzus domicylu: dawniej bierne prawo wyborcze przysługiwało osobom, które co najmniej 5 lat zamieszkiwały terytorium Polski, uchylone przez TK w 1995 r. i przez Konstytucje z 1997 r.
   

4. System gwarancji zachowania zasady powszechności:

1. Wybory w dniu wolnym od pracy (niedziela) od godz. 6.00 - 20.00.

2. Obwody głosowania - pewien obszar wraz z jego mieszkańcami, tworzony przez radę gminy, obejmujący od 500 do 3000 mieszkańców. Oprócz tego obwody specjalne: w szpitalach, zakładach karnych, na statkach morskich, w placówkach dyplomatycznych.

3. Rejestr i spis wyborców - rejestr jest aktualizowany na bieżąco i jest dostępny w urzędzie gminy, na podstawie rejestru powstaje spis wyborców, osobny ma każde wybory.

4. Zaświadczenie o prawie do głosowania - w przypadku głosowania poza miejscem stałego pobytu.

5. Protest wyborczy - wyborca bezprawnie niedopuszczony do głosowania może wnieść protest kwestujący ważność wyborów.
   

• Kiedy wyłączenia obywateli od praw wyborczych nie naruszają zasady powszechności.
  

1. Zasada powszechności - szczegółowo IV.1.
   

2. Zasady powszechności nie naruszają:

1. Wyłączenia obywateli Polski poniżej 18 roku życia.

2. Wyłączenia obywateli, którzy pozbawieni zostali pełni praw publicznych.

• Art. 62. ust. 2 Konstytucji pozbawia praw wyborczych osoby, które prawomocnym orzeczeniem sądu zostały pozbawione praw publicznych lub wyborczych.

• Pozbawienie praw publicznych (które zawsze obejmuje pozbawienie praw wyborczych) jest jednym ze środków karnych, które mogą lub muszą być orzeczone w razie skazania za popełnienie określonego przestępstwa.

• Samoistne pozbawienie praw wyborczych (przy zachowaniu innych praw publicznych) jest jedną z kar nakładanych przez Trybunał Stanu.

3. Wyłączenia obywateli nie posiadających pełnej zdolności do czynności prawnych, tzn. obywateli, którzy prawomocnym orzeczeniem sądu zostali ubezwłasnowolnieni całkowicie lub częściowo z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego.
   

• Jakie znasz rodzaje deformacji wyborczych.
  

1. W każdym systemie wyborczym możemy spotkać się z deformacjami wyborczymi rozumianymi jako nieprawidłowe odzwierciedlenie woli wyborców w wynikach wyborów.
   
   Przede wszystkim spowodowane jest to samym sposobem głosowania oraz metodą rozdziału mandatów.
   

2. Deformacje wyborcze dzielą się na pierwotne i wtórne:

1. Pierwotne deformacje wyborcze są wynikiem czynników socjologiczno-psychologicznych, takich jak np. wpływ otoczenia czy kampania wyborcza (jej nasilenie itp.).

2. Wtórne spowodowane są przez zastosowany system wyborczy, który może powodować, iż siła głosu oddana na ugrupowania o większym poparciu społecznym będzie większa niż na ugrupowania słabsze.
   
   Do wtórnych deformacji wyborczych możemy zaliczyć:

• strukturę podziału na okręgi wyborcze (różny stopień realizacji zasady proporcjonalności, możliwość manipulowania granicami okręgów, oraz ilość mandatów z okręgu, w różnym stopniu oddająca preferencje wyborców),

• wszelkiego rodzaju cenzusy (majątkowy, wykształcenia, domicylu, także wieku jeśli jest nieodpowiednio dobrany, oraz inne),

• system rozdziału mandatów (wiadomo, że d'Hondta preferuje partie silne, podczas gdy system St. Lague daje więcej szans ugrupowaniom małym i średnim. Zatem wybór odpowiedniego systemu ma istotne znaczenie polityczne),

• progi wyborcze (klauzule zaporowe) doprowadzają do „marnowania” się głosów oddanych na partie mniejsze (istotny wpływ na decyzję wyborców).
  

• Całkowite wyeliminowanie deformacji wyborczych jest w praktyce niemożliwe, jednak we właściwie unormowanym, stabilnym systemie wyborczym takich nieprawidłowości jest stosunkowo niewiele.
  

• Zasada równości materialnej w wyborach parlamentarnych w RP.
  

1. W znaczeniu materialnym zasada równości wymaga, by głos każdego wyborcy miał tę samą siłę, a więc, by mniej więcej w tym samym stopniu wpływał na wynik wyborów.
   
   Tym samym, każdy mandat musi przypadać na podobną liczbę wyborców.:

1. W systemie jednomandatowych okręgów liczba mieszkańców przypadająca na każdy okręg musi być mnie więcej taka sama.

2. W systemie wielomandatowych okręgów liczba mandatów musi być ustalona odpowiednio do liczby jego mieszkańców.
   

2. Dwie metody zapewniania materialnej równości prawa wyborczego (odnośnie wyborów do Sejmu wymaga tego art. 96 ust. 2 Konstytucji):

1. Stała norma przedstawicielstwa, tzn. ustalenie liczby mieszkańców na jeden mandat (Polska - 1952-60) - efektem ubocznym jest ciągły wzrost liczby posłów wraz ze wzrostem populacji.

2. Ustalenie stałej liczebności parlamentu (Polska od 1960 - Sejm - 460 posłów, Senat - 100), a przed każdymi wyborami dokonuje się dopasowania tej liczby mandatów do struktury zamieszkania ludności.
   

3. Materialny aspekt zasady równości nie musi dotyczyć wyborów do Senatu, dlatego też art. 97. ust. 2 Konstytucji pomija tę zasadę. W poprzedniej strukturze podziału terytorialnego wynikało to z koncepcji Senatu jako organu równo reprezentującego województwa (2 senatorów z województwa, a ze stołecznego i katowickiego 3). Nowa ordynacja wyborcza dokonała rozdziału pomiędzy 16 województw. Kierując się liczbą ludności w poszczególnych województwach.
   

• Zasady określające rozdział mandatów w wyborach parlamentarnych w RP.
  

1. Rozdział mandatów w wyborach parlamentarnych w RP jest regulowany przez:

1. zasadę większości względnej - stosowana w wyborach do Senatu,

2. zasadę proporcjonalności - stosowana w wyborach do Sejmu.
   

2. Zasada większości względnej - najprostszy sposób ustalania wyników - wybranym zostaje ten, kto uzyskał największą liczbę głosów. Głosowanie w takim wypadku zawsze przynosi rozstrzygnięcie, gdyż nie ma wymogu osiągnięcia jakiegokolwiek odsetka oddanych głosów. Zasadę większości względnej stosuje się w krajach o systemie dwóch partii dominujących.
   
   Ordynacja większościowa jest systemem, w którym z reguły każdemu okręgowi wyborczemu przypada jeden mandat. Zdobywa go kandydat z największą ilością głosów. W praktyce zdarzają się okręgi kilkumandatowe (przy wyborach do Senatu kraj podzielono na 40 okręgów wyborczych, liczba senatorów wybieranych z danego okręgu wynosi od 2 do 4).
   

3. Zasada proporcjonalności - jej istotą jest rozdział mandatów w okręgu wyborczym proporcjonalnie do odsetka głosów, jakie uzyskały poszczególne partie czy ugrupowania konkurujące w wyborach. Aby móc stosować system proporcjonalny konieczne jest istnienie wielomandatowych okręgów wyborczych oraz konkurencji list wyborczych. System proporcjonalny stosowany jest w większości krajów europejskich, uważany jest za lepiej oddający preferencje wyborców.
   

4. W celu rozdzielenia mandatów stosuje się różnego rodzaju przeliczenia liczby głosów biorąc pod uwagę także przynależność partyjną kandydatów (zazwyczaj stosuje metodę d'Hondta, lub metodę Sainte-Lague'a).
   

5. Metoda d'Hondta:

1. stosowana do podziału mandatów w systemach wyborczych opartych na proporcjonalnej reprezentacji z listami partyjnymi,

2. faworyzuje duże ugrupowania,

3. w Polsce stosowana jest m.in. przy podziale mandatów do Sejmu (stosowana była przy wyborach do Sejmu w okresie Konstytucji marcowej oraz w latach 1993 i 1997, odstąpiono od niej w 2001 roku, ale przywrócono ustawą z 26.07.2002 roku),

4. polega na znalezieniu największych, kolejno po sobie następujących ilorazów liczby uzyskanych głosów: podziału dokonuje się dzieląc liczbę głosów przypadających każdemu komitetowi przez kolejne liczby naturalne (1,2,3,4 itd.), a następnie z tak obliczonych ilorazów dla wszystkich komitetów, wybieranych jest tyle, ile jest mandatów do obsadzenia.
   

• Procedura stwierdzania ważności wyborów do Sejmu i Senatu.
  

1. Nie istnieją obecnie żadne formalne wymogi ważności wyborów - nie ma wymogu frekwencji wyborczej, ani wymogu uzyskania określonej większości głosów przez kandydatów (wyjątek: wybory prezydenckie, wybory wójta).
   

2. Aby wybory zostały uznane za ważne musza się odbyć zgodnie z prawem - jest to jedyna przesłanka ważności wyborów. Władza sądownicza bada ważność wyborów, a procedura badania ważności składa się z dwóch etapów:

1. orzekanie o protestach wyborczych (jeśli zostały wniesione),

2. orzekanie o ważności wyborów.
   

3. Protest wyborczy - skierowany do sądu wniosek wyborcy, wskazujący uchybienie w przeprowadzeniu wyborów i domagający się unieważnienia w całości lub części wyborów.

1. Prawo wniesienia protestu ma każdy wyborca oraz pełnomocnik komitetu wyborczego.

2. Podstawy protestu w wyborach parlamentarnych:

• przestępstwo przeciwko głosowaniu,

• naruszenie przepisów ordynacji dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów (inne naruszenia ordynacji nie mogą być przedmiotem protestu).

3. Protest wnosi się na piśmie do Sądu Najwyższego w ciągu 7 dni od ogłoszenia wyborów przez Państwową Komisję Wyborczą. Jest on rozpatrywany przez skład 3 sędziów (w ramach Izby Pracy, Ubezpieczeń społecznych i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego), który wydaje w formie postanowienia, opinię w sprawie protestu.
   

• Drugi etap to badanie ważności wyborów - Sad Najwyższy (w składzie Izby Pracy, Ubezpieczeń społecznych i Spraw Publicznych) rozpatruje sprawozdanie PKW oraz opinie składów orzekających o ewentualnych protestach. Na tej podstawie rozstrzyga o ważności wyborów. W wyborach parlamentarnych Sąd Najwyższy ma na to 90 dni. Efektem orzeczenia może być stwierdzenie nieważności wyborów w danym okręgu lub nieważności wybory danego posła lub senatora (przeprowadza się wówczas tzw. wybory ponowne).
  

• Warunki rejestracji listy wyborczej w wyborach do Sejmu.
  

1. Lista wyborcza może być zgłoszona przez komitet wyborczy, który mogą utworzyć:

1. partie polityczne (mogą utworzyć koalicje wyborczą dla zgłaszania wspólnych kandydatów),

2. wyborcy (co najmniej 15 obywateli posiadających czynne prawo wyborcze) - aby utworzyć komitet wyborczy musza zebrać 1000 podpisów wyborców popierających utworzenie komitetu i powiadomić o tym Państwową Komisję Wyborczą.
   

Wszystkie komitety musza być obecne na całym terytorium państwa.


2. Listy kandydatów na posłów zgłaszane są w okręgach wyborczych przez władze partii lub komitety wyborcze. Każdy kandydat musi wyrazić pisemną zgodę oraz złożyć oświadczenie lustracyjne.
   

3. Lista okręgowa musi być poparta podpisami co najmniej 5000 wyborców stale zamieszkałych w danym okręgu wyborczym (nie dotyczy to komitetu wyborczego, który zarejestrował już listy w co najmniej połowie okręgów wyborczych).
   
   Liczba kandydatów na liście nie może przekraczać dwukrotności ogólnej liczby mandatów w danym okręgu. Kolejność umieszczania na liście ustalana jest przez komitety zgłaszający.
   

4. Listy okręgowe zgłaszane są do okręgowej komisji wyborczej. W razie odmowy zarejestrowania ostateczne rozstrzygnięcie należy do Państwowej Komisji Wyborczej lub sądu okręgowego (gdy odmowa rejestracji jest wynikiem braku wymaganej liczby podpisów popierających listę okręgową).
   

8. Warunki rejestracji kandydata w wyborach do Senatu.
   

1. Prawo zgłaszania kandydatów do Senatu przysługuje komitetom wyborczym, które mogą stworzyć:

1. partie polityczne,

2. wyborcy.
   

2. Kandydować do Senatu można tylko w jednym okręgu wyborczym, nie można równocześnie kandydować do Sejmu. Kandydat musi wyrazić zgodę na kandydowanie i złożyć oświadczenie lustracyjne (są weryfikowane po wyborach, orzeczenie sądu o złożeniu fałszywego oświadczenia powoduje wygaśnięcie mandatu).
   

3. Każda kandydatura na senatora musi być poparta podpisami co najmniej 3000 wyborców stale zamieszkałych w danym okręgu wyborczym.
   

4. Kandydatów rejestruje okręgowa komisja wyborcza. W razie odmowy rejestracji PKW ostatecznie rozstrzyga.
   

9. Przyczyny nieważności głosu w wyborach do Sejmu i Senatu.
   

1. Nieważność głosu powoduje:

1. Nie postawienie na karcie wyborczej w ogóle znaku „x”,

2. Postawienie zbyt wielu znaków „x”,

3. Oddanie głosu na kartach innych niż urzędowo ustalone lub nieopatrzonych pieczęcią obwodowej komisji wyborczej,

4. Postawienie znaku „x” na liście, której rejestracja została unieważniona.
   

2. Dopisanie na karcie do głosowania innych nazwisk czy komentarzy nie powoduje nieważności głosu (jeśli można odczytać na którego kandydata z listy został oddany głos).
   

13. Parlament.
    

1. Kadencja Sejmu - pojęcie, okres.
   

1. Kadencja, wedle definicji Wiesława Skrzydło, to okres, na jaki wyborcy udzielają wybieranemu organowi pełnomocnictw i w jakim realizuje on swe zadania funkcjonując w chwilowym składzie pochodzącym z wyborów.

1. Odnosząc to do Sejmu można powiedzieć, ze kadencja Sejmu to czas, na jaki wyborcy udzielają Sejmowi pełnomocnictwa do realizacji konstytucyjnych zadań w składzie pochodzącym z wyborów.
   

2. Na marginesie należy zauważyć, że z kadencją Sejmu związana jest kadencja Senatu: rozpoczyna się ona w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu, kończy się w dniu zakończenia kadencji Sejmu. Dlatego też wybory do Senatu rozpisywane są na ten sam dzień co wybory do Sejmu. Stąd też mówiąc o kadencji Sejmu, często będziemy mieć na względzie kadencję całego parlamentu.
   

2. W Polsce Sejm wybierany jest na czteroletnią kadencję.

1. Rozpoczyna się ona z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie po wyborach, co musi nastąpić w terminie 30 dni od ich przeprowadzenia - obowiązek zwołania parlamentu ciąży na prezydencie.

2. Kadencja starego parlamentu kończy się w dniu poprzedzającym pierwsze posiedzenie parlamentu nowej kadencji - nie zawsze musi więc wynosić równo 4 lata.
   

Dzięki temu wyeliminowany został problem przerwy międzykadencyjnej (sytuacji, gdy między końcem czteroletniej kadencji Sejmu, a dniem wyborów, zarządzanym po jej upływie, parlamentu nie było), która mogła we władzy wykonawczej budzić pokusę nadużywanie swych uprawnień. Co prawda po wyborach istnieją de facto dwa parlamenty (stary, obradujący, i nowy, dopiero co wybrany), lecz nie jest to problem wielkiej wagi: nowy parlament jest jeszcze bytem potencjalnym, na starym zaś ciąży co najwyżej moralny obowiązek nie podejmowania już w tym okresie istotnych decyzji.


3. Należy też zauważyć, iż - przewidując procedury skrócenia kadencji parlamentu - Konstytucja nie przewiduje procedur jej wydłużenia. W przypadku wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych, art. 228 ust. 7 zakazuje przeprowadzenia wyborów w czasie trwania stanu nadzwyczajnego i w terminie 90 dni od jego zniesienia. Jeśli na ten okres przypadłby termin wyborów, to musi on zostać przesunięty, kadencja parlamentu zaś musi zostać przedłużona.
   

2. Zasady sesyjności - permanencji.
   

1. Sposób funkcjonowania parlamentu może opierać się na zasadzie sesyjności lub permanencji.
   

2. Zasada sesyjności polega na tym, iż w ramach kadencji parlamentu wyznacza się okresy krótsze, zazwyczaj kilkumiesięczne, w czasie których parlament może obradować na posiedzeniach; poza tymi okresami parlament nie obraduje, chyba że zostanie zwołany na posiedzenie nadzwyczajne. Prawo do zwoływania posiedzeń przysługuje Prezydentowi, acz terminy zwoływania sesji są regulowane zwykle przez prawo. W wielu krajach izba decyduje samodzielnie o zamknięciu sesji.
   
   Obecnie na świecie dominuje ten system, w Polsce obowiązywał do 1989 roku.
   

3. Zasada permanencji polega na tym, iż kadencja parlamentu ma charakter jednolity, nie ma więc podziału na okresy sesji i przerw międzysesyjnych. W czasie kadencji Sejmu to przewodniczący izby, lub jej prezydium, zwołują posiedzenia - organ pozaparlamentarny nie ma więc na nie wpływu.
   
   W Polsce taki system obowiązuje od 1989 r., co znajduje swój wyraz w art. 109 ust. 1. Jedynie pierwsze posiedzenie parlamentu zwoływane jest przez Prezydenta (art. 109 ust. 2); terminy pozostałych ustala Prezydium Sejmu, po wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów lub też cała Izba, zwołuje je Marszałek Sejmu. Posiedzenie trwa do czasu wyczerpania porządku dziennego, co nie musi się rzecz jasna pokrywać z okresem prowadzenia nieprzerwanych obrad.
   

3. Skrócenie kadencji Sejmu i Senatu.
   

1. Istnieją dwie procedury skrócenia kadencji Sejmu.

1. Po pierwsze może ono wynikać z własnej decyzji Sejmu i wtedy mówimy o jego samorozwiązaniu.

• Decyzja musi zapaść większością 2/3 ustawowej liczby posłów (307), w każdym czasie i z każdego powodu - wyjątkiem jest sytuacja, gdy obowiązuje stan nadzwyczajny: wówczas kadencja Sejmu nie może zostać skrócona.

• Skrócenie kadencji Sejmu oznacza też skrócenie kadencji Senatu, ten jednak nie ma żadnych kompetencji do podważania decyzji pierwszej izby.

2. Po drugie, skrócenie kadencji Sejmu może nastąpić decyzją Prezydenta: mówimy wówczas o rozwiązaniu Sejmu.

• Może do niego dojść w dwóch przypadkach, związanych z niezdolnością Sejmu do podjęcia ważnej decyzji państwowej i jest zakazane w okresie obowiązywania stanu nadzwyczajnego i przez upływem 90 dni od jego zakończenia.

• Prezydent ma obowiązek rozwiązać parlament w przypadku:

• niemożność powołania Rady Ministrów w trybie przewidzianym w art. 154 i 155 ust. 1.

• (rozwiązanie fakultatywne) gdy w ciągu 4 miesięcy od dnia przełożenia Sejmowi ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu.
  

• W przypadku skrócenia kadencji Sejmu (i Senatu), Prezydent rozpisuje wybory, które muszą odbyć się nie później niż w terminie 45 dni od dnia rozwiązania lub samorozwiązania Sejmu. Kadencja “skróconego” trwa do dnia poprzedzającego rozpoczęcie kadencji nowego parlamentu. Jego pierwsze posiedzenie musi być zwołane przez Prezydenta nie później, niż 15 dni po wyborach.
  

• Kompetencje Zgromadzenie Narodowego.
  

1. Zgromadzenie Narodowe, zgodnie z art. 114 ust. 1, działa w przypadkach określonych w Konstytucji. Jest to wyliczenie enumeratywne - ZN nie może więc działać w przypadkach innych, niż te w niej wymienione.
   

2. Jego kompetencje ograniczają się do pewnych szczególnych działań związanych z osobą prezydenta:

1. ZN przyjmuje przysięgę od prezydenta-elekta (art. 130),

2. wysłuchuje orędzia prezydenckiego (art. 140),

3. stwierdza - większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN - trwałą niezdolność Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, acz tylko w sytuacji, gdy niezdolność ta nie ma charakteru przejściowego,

4. (art. 145 ust. 2) decyduje, większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN, na wniosek przynajmniej 140 członków ZN, o postawieniu Prezydenta przed Trybunałem Stanu.
   

Na tym kończą się kompetencje Zgromadzenia Narodowego.


5. Organy wewnętrzne Sejmu.
   

1. Organy wewnętrzne Sejmu możemy podzielić na:

1. organy kierownicze, do których zaliczamy Marszałka Sejmu, Wicemarszałków, Prezydium Sejmu i Konwent Seniorów,

2. organy pomocnicze, do których zaliczamy komisje.
   

Organy sejmu muszą składać się z posłów, a ich kształt personalny musi być kształtowany bezpośrednio przez Sejm, co odróżnia je od aparatu urzędniczego, z założenia apolitycznego składającego się na Kancelarię Sejmu.


2. Marszałek Sejmu - szczegółowo V.7.
   

3. Wicemarszałkowie Sejmu są członkami Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorów i zastępują Marszałka w ramach jego parlamentarnych kompetencji. W ramach jego kompetencji zewnętrznych kompetencje te przysługują marszałkowi Senatu.
   

4. Prezydium Sejmu

1. Utraciło w nowej Konstytucji status organu konstytucyjnego, jego instytucja jest jednak zakorzeniona w polskiej tradycji konstytucyjnej i znalazła potwierdzenie przede wszystkim w Regulaminie Sejmu, ustawie o wykonywaniu mandatu posła i senatora.

2. Prezydium składa się z:

• Marszałka Sejmu,

• wicemarszałków.

3. Funkcjonuje w sposób ciągły: istnieje możliwość odwołania poszczególnych jego członków, ale nie Konwentu jako całości.

4. Kompetencje Prezydium obejmują przede wszystkim zadania związane z organizacją prac Sejmu:

• ustalanie planu prac Sejmu (konieczna opinia Konwentu Seniorów), tygodni, w których mają odbywać się posiedzenia, terminów odbywania posiedzeń sejmu (zwołuje je jednak teraz Marszałek Sejmu,

• organizuje współpracę między komisjami sejmowymi i koordynuje ich działania,

• opiniuje zgodność z prawem projektów ustaw bądź uchwał,

• stosuje wobec posłów kary związane z odpowiedzialnością regulaminową,

• dokonuje wykładni regulaminu Sejmu i inicjuje zmiany w nim.
  

5. Konwent Seniorów

1. Organ polityczny w ramach którego zapadają najważniejsze decyzje dotyczące funkcjonowania Sejmu.

2. Jego skład obejmuje:

• Marszałka Sejmu,

• wicemarszałków,

• przewodniczących lub wiceprzewodniczących klubów poselskich,

• przedstawicieli porozumień liczących co najmniej 15 posłów,

• przedstawicieli kół parlamentarnych, które w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu reprezentowały osobną listę wyborczą.

3. W Konwencie reprezentowane są wszystkie podstawowe ugrupowania sejmowe, to tu więc omawia się podstawowe kwestie związane z przebiegiem posiedzeń Sejmu.

4. Formalnie Konwent jest tylko organem doradczym wobec Prezydium Sejmu, lecz jego opinie często nabierają charakteru wiążących dyrektyw, także za sprawą silnych powiązań pomiędzy składem Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorów.
   

• Komisje sejmowe

1. Wyspecjalizowane pomocnicze wewnętrzne organy Sejmu zajmujące się rozpatrywaniem, opiniowaniem i przygotowywaniem spraw stanowiących przedmiot obrad Sejmu, w szczególności wyrażaniem opinii o sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm, Marszałka Sejmu lub Prezydium Sejmu.

2. Są pomocnicze, bo jedynie przygotowują akty i rozstrzygnięcia: samo i podejmowanie rozstrzygnięć i uchwalanie aktów należy już do Sejmu, acz praktyka jest taka, iż w większości uchwalone zostaje brzmienie wypracowane przez komisje.

3. Komisje mogą składać się jedynie z posłów; przyjętą praktyką jest, że każdy poseł uczestniczy w pracach choć jednej komisji.

4. Pracami komisji kieruje jej prezydium, wybierane ze składu komisji i w dobrym tonie jest, by opozycja przewodniczyła przynajmniej części komisji.

5. Komisje dzielimy na:

• stałe - funkcjonują przez cały czas trwania kadencji, tworzy się je zaś wedle klucza resortowego (Komisja Spraw Zagranicznych, Komisja Obrony Narodowej) lub funkcjonalnego (Komisja Ustawodawcza, Komisja Etyki Poselskiej),

• nadzwyczajne - powoływane dla określonej sprawy (np. komisja nadzwyczajna ds. zmian w kodyfikacjach); ulegają rozwiązaniu po spełnieniu swej funkcji.

• Komisje mogą powoływać w ramach swych działań podkomisje, stałe lub nadzwyczajne, acz powołanie tych pierwszych wymaga zgody Prezydium Sejmu.
  

• Pozycja Marszałka Sejmu.
  

1. Marszałek Sejmu jest organem konstytucyjnym, wymienionym w art. 110 Konstytucji, który mówi o jego wyborze oraz nakreśla jego zadania.

1. Marszałek jest wybierany na pierwszym posiedzeniu Sejmu z grona posłów: swoją kandydaturę może zgłosić grupa 15 posłów, decyzja zapada bezwzględną większością głosów w obecności przynajmniej połowy ustawowej liczby posłów.

2. W takim samym trybie wybierani są wicemarszałkowie Sejmu.
   

2. Marszałek Sejmu jest jednoosobowym organem kierowniczym Izby.
   
   Przysługuje mu szereg kompetencji:

1. reprezentuje Sejm, z czym wiąże się przekazywanie aktów podjętych przez Sejm innym organom państwowym,

2. przysługuje mu wyrażanie opinii w przedmiocie rozwiązania Sejmu przez Prezydenta,

3. ogólne stanie na straży praw i godności Sejmu,

4. zwołuje posiedzenia Sejmu, ustala wstępny porządek dzienny posiedzenia, podejmuje także szereg bieżących decyzji związanych ze sposobem procederowania,

5. kieruje pracami Prezydium Sejmu, przewodniczy jego posiedzeniom oraz posiedzeniom Konwentu Seniorów,

6. czuwa nad tokiem i terminowością prac Sejmu (w szczególność nadaje bieg procedurom ustawodawczym lub uchwałodawczym),

7. udziela też posłom niezbędnej pomocy w ich pracy,

8. administruje Sejmem (m. in., po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich, powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Sejmu, a po zasięgnięciu jego opinii zastępców Szefa Kancelarii Sejmu),

9. prowadzi sprawy z zakresu stosunków Sejmu z instytucjami i innymi organami UE.
   

3. W szeregu tych dziedzin zazębiają się kompetencje Marszałka i Konwentu Seniorów. Podział kompetencji nigdy nie był szczególnie jasny i zawsze był wypadkową układu sił w Sejmie i osobowości kolejnych marszałków.
   

4. Marszałek Sejmu, poza kompetencjami związanymi z funkcjonowaniem Sejmu, posiada też pewne kompetencje zewnętrzne:

1. jest z mocy prawa przewodniczącym Zgromadzenia Narodowego (art. 114 ust. 1),

2. zarządza wybory prezydenckie,

3. sprawuje zastępstwo Prezydenta RP, gdy ten nie jest w stanie sprawować urzędu (art. 131) lub w razie opróżnienia się urzędu Prezydenta RP (art. 128 ust. 2).
   

• Rola komisji sejmowych w sprawowaniu funkcji ustawodawczej i kontrolnej przez Sejm.
  

1. Funkcja ustawodawcza

1. Komisje sejmowe przygotowują akty i rozstrzygnięcia, które są następnie podejmowane przez Sejm.

2. Szczególną rolę w sprawowaniu funkcji ustawodawczej mają komisje stałe o charakterze funkcjonalnym, w szczególności Komisja Ustawodawcza.

3. Na etapie rozpatrzenia projektu ustawy przez Sejm Komisje odgrywają ważna rolę, mianowicie już pierwsze czytanie może odbywać się przed komisją, która toczy właściwe prace nad projektem. Projekt zostaje skierowany do jednej lub kilku komisji, w praktyce po pierwszym przedyskutowaniu projektu powołuje się kilkuosobową podkomisję, która z udziałem przedstawicieli wnioskodawcy oraz ekspertów prowadzi właściwe prace nad projektem. Podkomisja, a potem komisja zamykają swe prace przyjęciem sprawozdania o projekcie, w którym mogą zaproponować przyjęcie projektu bez poprawek, przyjęcie projektu z poprawkami lub odrzucenie projektu. Następnie odbywa się drugie czytanie, jeśli zostaną zgłoszone poprawki, projekt trafia z powrotem do komisji.
   

2. Funkcja kontrolna

1. Podstawowa treścią funkcji kontrolnej jest dokonywanie samodzielnych ustaleń stanu faktycznego, dotyczących funkcjonowania rządu, ministrów i podległych im podmiotów,

• ogólnie można to określić jako prawo żądania informacji,

• towarzyszy temu prawo żądania obecności ministrów i innych przedstawicieli organów rządowych na posiedzeniach Sejmu lub komisji.

2. Prawo żądania wysłuchania na szczeblu komisji sejmowych ma postać:

• dezyderatów - uchwała komisji zawierająca postulaty w określonej sprawie, kierowana do Rady Ministrów, prezesa NIK, NBP oraz Głównego Inspektora Pracy - adresaci musza zająć wobec nich odpowiednie stanowisko w terminie 30 dni;

• opinii - stanowisko komisji w określonej sprawie, kierowany do wszystkich organów centralnych i instytucji w systemie administracji rządowej.

• Do szczególnych procedur kontrolnych należy zaliczyć tworzenie komisji śledczych (art. 111).

• Komisje śledczą powołuje Sejm w celu zbadania określonej sprawy, zazwyczaj wiążą się ze sprawa o charakterze skandalu publicznego.

• Po zakończeniu prac komisja śledcza przedstawia sprawozdanie ze swojej działalności Marszałkowi Sejmu, które powinno być udostępnione posłom i stać się przedmiotem debaty plenarnej.

• Komisja śledcza może wystąpić ze wstępnym wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunał Stanu.
  

• Komisja śledcza a komisja nadzwyczajna Sejmu.
  

1. Komisje nadzwyczajne to komisje, które tworzone są przez Sejm doraźnie dla zajęcia się określona sprawa lub sprawami. Sejm określa cel, zasady i tryb działania tych komisji, najczęściej jednak są powoływane do przygotowania lub rozpatrzenia określonego projektu ustawy np. komisja nadzwyczajna do spraw w kodyfikacjach, albo zajmowania się określonym wycinkiem zadań ustawodawczych.
   

2. W ramach komisji nadzwyczajnych możliwe jest stworzenie komisji śledczej, która ma podstawę konstytucyjną (art. 111). Powoływane są do zbadania określonej sprawy, która wymaga wnikliwego ustalenia stanu faktycznego spraw związanych przede wszystkim z działalnością organów rządowych. Skład - do 11 członków, powinien odzwierciedlać reprezentację w Sejmie klubów i kół poselskich mających swoich przedstawicieli w Konwencie Seniorów, odpowiednio do ich liczebności.
   

3. Warto także dodać, że komisja śledcza działa na podstawia ustawy i w związku z tym może np. wzywać obywateli do zeznawania przed nią, przy czym za składanie fałszywych zeznań grozi odpowiedzialność prawno-karna. Każda osoba wezwana przed komisję ma obowiązek stawić się i złożyć zeznanie - stosuje się odpowiednio przepisu kodeksu postępowania karnego dot. wezwania i przesłuchania świadków. Komisja może tez zwrócić się do Prokuratora Generalnego o przeprowadzenia określonych czynności, oraz wystąpić z wstępnym wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu.
   

4. Na zakończenia prac przedstawia sprawozdanie Marszałkowi Sejmu, które powinno być udostępnione posłom i stać się przedmiotem debaty plenarnej.
   

5. Komisje nadzwyczajne działają w ramach funkcji ustawodawczej, natomiast komisje śledcze w ramach funkcji kontrolnej.
   

• Funkcja kreacyjna Sejmu.
  

1. Funkcja kreacyjna polega na bezpośrednim powoływaniu innych konstytucyjnych organów państwa oraz osób wchodzących w skład tych organów oraz na egzekwowaniu ich odpowiedzialności.
   

2. Egzekwowanie odpowiedzialności:

1. Prezydenta - izby działające jako Zgromadzenie narodowe mogą uznać trwała niezdolność prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, mogą również postawić prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu.

2. Rady Ministrów - wyrażanie wotum zaufania w procedurze tworzenia Rządu (niezbędne do jego powstania), wyrażanie wotum nieufności co łączy się z obowiązkiem dymisji rządu.

3. Ministrów - w każdym czasie Sejm może wyrazić wotum nieufności.
   

3. Powoływanie:

1. Trybunał Konstytucyjny - wszyscy członkowie są wybierani przez Sejm.

2. Trybunał Stanu - wszyscy jego członkowie, za wyjątkiem przewodniczącego, są wybierani przez Sejm.

3. NIKu - prezes jest wybierany przez Sejm za zgoda Senatu.

4. RPO - wybierany przez Sejm za zgoda Senatu.

5. Rzecznik Praw Dziecka - wybierany przez Sejm za zgodą Senatu.

6. KRRiT - 2 członków wybiera Sejm, 1 Senat (2 Prezydent).

7. NBP - prezes powoływany przez Sejm.

8. Krajowej Rady Sądownictwa - Sejm powołuje 4 członków, a Senat 2.

9. RPP - Sejm powołuje 1/3 składu.
   

• Funkcja kontrolna Sejmu i jej mechanizmy.
  

1. Kontrola parlamentu w znaczeniu szerokim to parlamentarny proces nadzoru i decydowania o sposobie zachowania się innych organów, a w szczególności rządu i administracji, przy możliwościach bezpośredniego lub pośredniego stosowania określonych środków i sankcji w stosunku do tego zachowania się.
   

2. Kontrolne działania parlamentu należy rozpatrywać w płaszczyźnie prawnej i politycznej.

1. Na płaszczyźnie prawnej rodzić będą po stronie adresatów obowiązki o charakterze przede wszystkim proceduralnym.

2. Na płaszczyźnie politycznej mogą mieć znacznie bardziej imperatywne skutki, zwłaszcza gdy określone działania zostaną podjęte przez większość parlamentarną, od której zależy istnienie rządu czy ministra.
   

3. Art. 95 ust. 2 powierza wykonywanie funkcji kontrolnej wyłącznie Sejmowi, wiąże tę funkcję przede wszystkim z działalnością Rady Ministrów i dopuszcza jej sprawowanie w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw. Konkretne uprawienia (instrumenty) muszą zatem zawsze znajdować podstawę prawną o randze przynajmniej ustawowej. Wyróżniamy ogólne instrumenty kontroli sejmowej, które mogą wykorzystywać Izba lub komisje w ramach realizowania funkcji kontrolnej oraz szczegółowe procedury kontrolne o odrębnym charakterze.
   

4. Instrumenty kontroli sejmowej:
   

1. Prawo żądania informacji

• wynika z samej istoty funkcji kontrolnej, uregulowane w art. 153 Regulaminu Sejmu - odnosi się do ministrów, kierowników naczelnych organów państwowych oraz kierowników innych urzędów i instytucji państwowych,

• zobowiązując ich do:

• przedstawiania sprawozdań,

• udzielania informacji,

• uczestniczenia w posiedzeniach komisji.

• Ponadto liczne regulacje ustawowe zobowiązują rząd oraz odpowiednich ministrów do regularnego przedstawiania sprawozdań i informacji w określonym zakresie. Materiały te staja się przedmiotem obrad komisji lub całej izby.
  

2. Prawo żądania wysłuchania - przyjmuje na szczeblu komisji sejmowych postać dezyderatów i opinii.

• Dezyderat (art. 159 rSej) jest to uchwała komisji, zawierająca postulaty w określonej sprawie, kierowana do Rady Ministrów, poszczególnych jej członków, Prokuratora Generalnego, prezesa NIK, prezesa NBP oraz Głównego Inspektora Pracy. Adresat nie ma prawnego obowiązku wykonania postulatów zawartych w dezyderacie, ale musi zając wobec nich stanowisko w terminie 30 dni. Odpowiedz rozpatruje komisja, może ponowić dezyderat lub przedstawić Sejmowi propozycje podjęcia odpowiedniej uchwały (jeśli odpowiedz nie jest zadowalająca).

• Opinia (art. 160 rSej) zawiera stanowisko komisji w określonej sprawie. Kierować ją można do wszystkich centralnych organów i instytucji w systemie administracji rządowej; na żądanie komisji adresat musi zająć stanowisko w terminie 30 dni.
  

• Rezolucja - Sejm na posiedzeniu plenarnym może uchwalić rezolucję wzywającą określone organy państwa do podjęcia wskazanego w niej jednorazowego działania (art. 69 ust. 1 rSej). Rezolucja nie ma charakteru prawnie wiążącego.
  

• Szczególne procedury kontrolne (rozpisane w pytaniach szczegółowych):

• tworzenie komisji śledczych,

• procedury interpelacyjne,

• kontrola wykonania budżetu państwa.
  

• Votum zaufania.
  

1. Premier musi w ścisłym, 14 - dniowym terminie, narzuconym przez Konstytucję, ubiegać się w Sejmie o wotum zaufania dla swego rządu, po uprzednim przedstawianiu expose.

1. I etap - Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków nowo powołanej Rady Ministrów. Prezes Rady Ministrów, w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta Rzeczypospolitej, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

2. W drugim etapie Sejm ma 14 dniowy termin na wybór premiera i jego gabinetu, a decyzja jego (jak w I etapie) musi zapaść większością bezwzględną. Dopiero trwanie kryzysu gabinetowego uzasadnia obniżenie do zwykłej większości w III etapie formowania gabinetu - ważność decyzji Sejmu w sprawie wotum zaufania do wymogu zwykłej większości w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
   

2. Rząd może zawsze, kiedy zechce, zwrócić się do Sejmu, bez „grożenia” określonymi konsekwencjami, o zaufanie. Jednak art. 160 Konstytucji może pociągać za sobą bardzo poważne konsekwencje, polegające na wykorzystaniu go do pozbycia się rządu z pominięciem art. 158 ust. 1 (groźba skrócenia kadencji Sejmu).
   

3. Wotum zaufania z art. 160 jest innym rodzajem niż wotum zaufania z art. 154 ust. 1 i 2. Ważność uchwały - zwykłą większość i bezwzględna większość.

1. Art. 158 - Sejm wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów. Jeżeli uchwała została przyjęta przez Sejm, Prezydent Rzeczypospolitej przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powołuje wybranego przez Sejm nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę.

2. Art. 160 - Prezes Rady Ministrów może zwrócić się do Sejmu o wyrażenie Radzie Ministrów wotum zaufania. Udzielenie wotum zaufania Radzie Ministrów następuje większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
   

• Tryb udzielania votum nieufności.
  

1. Możliwość udzielenia przez Sejm wotum nieufności wynika z tego, że rząd ponosi za swoja działalność odpowiedzialność polityczną przed Sejmem. Tym samym, wyrażenie rządowi wotum nieufności musi być zawsze poprzedzone przesunięciem układu sił w Sejmie - w miejsce koalicji, która zaakceptowała aktualny gabinet musi powstać nowa większość negatywnie oceniająca jego działalność.
   

2. Wniosek w sprawie wyrażenia Radzie Ministrów wotum nieufności może zostać złożony tylko przez grupę posłów liczącą co najmniej 46 sygnatariuszy. Raz złożonego podpisu nie można już wycofać (art. 115 ust. 2 rSej). Wniosek nie musi być umotywowany, ale zawsze musi zawierać nazwisko kandydata na nowego premiera, gdyż Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r. dopuszcza tylko konstruktywne wotum nieufności, polegające na jednoczesnym dokonaniu wyboru nowego premiera. Nie ma natomiast możliwości złożenia wniosku o „zwykłe wotum nieufności” (dopuszczała to Mała Konstytucja z 1992 r.).
   

3. Pomiędzy zgłoszeniem wniosku a poddaniem go pod głosowanie musi upłynąć przynajmniej 7 dni (art. 158 ust. 2 Konstytucji). Głosowanie odbyć się powinno w trakcie przypadającego w tym terminie posiedzenia Sejmu najpóźniej na następnym posiedzeniu. Zapewnia to czas na przeprowadzenie niezbędnych konsultacji politycznych.
   

4. Możliwe jest zgłoszenie kilku wniosków o wotum nieufności. Są one wówczas debatowanie łącznie, a poddane pod głosowanie w kolejności zgłoszenia. Przyjęcie jednego z nich powoduje uznanie pozostałych za załatwione (art. 115 ust. 5 rSej). Dla przyjęcia wniosku jest konieczne, by głosowała za nim „większość ustawowej liczby posłów”, czyli co najmniej 231 posłów, niezależnie od tego, ilu posłów bierze udział w danym głosowaniu.
   

5. Jeżeli wniosek nie uzyska wymaganej większości, uznaje się go za odrzucony. Rodzi to zakaz postawienia ponownego wniosku o wyrażenie wotum nieufności przez okres trzech miesięcy, liczony od dnia postawienia pierwszego wniosku. Jeżeli jednak nowy wniosek zostanie zgłoszony przez grupę co najmniej 115 posłów, ograniczenie to nie ma zastosowania (art .158 ust. 2 Konstytucji).
   

6. Jeżeli wniosek uzyska wymaganą większość, to Prezes Rady Ministrów jest zobowiązany do złożenia dymisji, a Prezydent musi te dymisje przyjąć, powierzając rządowi dalsze pełnienie obowiązków. Kolejnym obowiązkiem Prezydenta jest powołanie wybranego przez Sejm nowego Premiera i na jego wniosek - pozostałych członków rządu oraz odebranie od nich przysięgi (art. 158 ust. 1).
   

7. Prezydent nie może rozwiązać Sejmu w razie wyrażenia przezeń wotum nieufności rządowi.
   

8. Wniosek o wyrażenie ministrowi lub innemu członkowi rządu wotum nieufności musi pochodzić od grupy co najmniej 69 posłów. Wniosek może być poddany pod głosowanie nie wcześniej niż po upływie 7 dni od jego zgłoszenia. Przed debatą i głosowaniem, powinien on zostać zaopiniowany przez odpowiednią komisję sejmową (art. 116 rSej).

1. Jeżeli wniosek zostanie przyjęty większością głosów ustawowej liczby posłów, to Prezydent jest obowiązany odwołać ministra (art. 159 ust. 2 Konstytucji).

2. Jeżeli wniosek nie zostanie przyjęty, to jego ponowne zgłoszenie dopuszczalne jest dopiero po upływie 3 miesięcy, chyba że z nowym wnioskiem wystąpi grupa co najmniej 115 posłów.
   

• Tryb stanowienia ustaw - stadia rozpatrywania projektu.
  

1. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje:

1. grupie 15 posłów,

2. komisjom sejmowym,

3. Senatowi,

4. Prezydentowi RP,

5. Radzie Ministrów,

6. grupie 100 tys. obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.
   

W/w podmioty składają projekt ustawy na piśmie Marszałkowi Sejmu.


2. Projekt ustawy rozpatrywany jest w trzech czytaniach.

1. I czytanie - odbywa się nie wcześniej niż 7 dnia od doręczenia posłom druku projektu. Obejmuje ono uzasadnienie projektu ustawy przez wnioskodawcę, pytania posłów oraz dyskusje nad ogólnymi zasadami projektu. Kończy je głosowanie:

• projekt może zostać odrzucony w całości (zakończenie postępowania),

• nadanie mu dalszego biegu i skierowanie go do odpowiednich komisji sejmowych.
  

2. II czytanie - może odbyć się nie wcześniej niż 7 dnia od doręczenia posłom sprawozdania komisji. Obejmuje ono przedstawienie sprawozdania komisji, przeprowadzenie debaty oraz zgłoszenie poprawek i wniosków. Prawo zgłaszania poprawek mają: wnioskodawca, posłowie i rząd. Do czasu zakończenia tego czytania wnioskodawca może wycofać projekt ustawy i zakończyć postępowanie nad nim. Jeżeli są nowe poprawki i wnioski, projekt trafia ponownie odpowiedniej komisji - a jeżeli nie ma i nie został skierowany do komisji, można bezpośrednio przejść do III czytania projektu ustawy.
   

3. III czytanie - obejmuje:

• przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji, lub - jeżeli projekt nie został ponownie skierowany do komisji - przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych podczas drugiego głosowania,

• głosowanie.
  

3. Porządek głosowania jest następujący:

1. głosowanie nad wnioskiem o odrzucenie projektu ustawy w całości,

2. głosowanie nad wnioskiem o przyjęciu ustawy bez poprawek,

3. głosowanie nad poprawkami do poszczególnych artykułów lub ustępów według kolejności przepisów ustawy.
   

Jeżeli projekt ustawy przejdzie w głosowaniu (zwykłą większością głosów w obecności min. ½ ustawowej liczby posłów) to następnie Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu oraz Prezydentowi RP potwierdzony swoim podpisem tekst przyjętej przez Sejm ustawy, chyba, że projekt został odrzucony w głosowaniu.


4. Kolejnym etapem jest postępowanie w Senacie nad uchwaloną przez Sejm ustawą.
   Senat ma 30 dni na podjęcie uchwały, która może obejmować:

1. odrzucenie ustawy w całości,

2. wprowadzenie poprawek do tekstu ustawy,

3. przyjęcie ustawy bez poprawek.
   

5. Procedura senacka - kierowanie ustawy do odpowiedniej komisji senackiej, która w terminie 2 tygodni ma zaproponować sposób ustosunkowania się Senatu do ustawy.
   Dalej debata i głosowanie:

1. przyjęcie bez poprawek,

2. odrzucenie ustawy (wyłączając budżetową),

3. wprowadzenie poprawek.
   

6. Uchwałę senatu kieruje się do komisji sejmowej, która rozpatrywała projekt ustawy, przedstawia ona sprawozdanie w którym wnioskuje o:

1. uchwalenie poprawek w całości lub w części,

2. odrzucenie poprawek senackich.
   

7. Sejm może odrzucić zarówno poszczególne poprawki jaki i wniosek o odrzucenie ustawy - bezwzględna większość przy quorum ½, jeżeli większości zabraknie to propozycję uznaje się za przyjętą.
   

8. Postępowanie ustawodawcze zostaje zamknięte lub też ustawa nabiera brzmienia, jakie wynika z poprawki Senatu i w takim kształcie zostaje przedstawiona Prezydentowi do podpisu.
   

14. Szczególne cechy postępowania ustawodawczego w sprawie kodeksów.
    

1. Szczególny porządek postępowania z projektami kodeksów wprowadzono w 1995 r. - odnosi się on do:

1. projektów nowych kodeksów,

2. projektów zmian kodeksów,

3. projektów przepisów wprowadzających kodeksy i ich zmian (art. 87-95 rSej).
   

Regulamin Sejmu użył nazwy „kodeks” w znaczeniu formalnym, a więc każda ustawa (projekt ustawy) nazwany kodeksem podlega rozpatrzeniu w szczególnym trybie.


2. Tryb ten charakteryzuje się 4 najważniejszymi cechami.

1. Po pierwsze, dla rozpatrywania projektów kodeksów można powołać komisje nadzwyczajną (art. 90 rSej), w ramach której tworzy się podkomisje i zespoły robocze (art. 91 rSej).

2. Po drugie, komisja nadzwyczajna powołuje zespół stałych ekspertów, z których jedną trzecią wskazuje wnioskodawca projektu kodeksu (art. 92 rSej).

3. Po trzecie, w prace komisji nadzwyczajnej nie jest włączona Komisja Ustawodawcza (art. 81 ust. 2 rSej).

4. Po czwarte, w ramach drugiego czytania wymagane są podpisy piętnastu posłów dla wnoszenia projektów poprawek (art. 94 ust. 20 rSej), a jeżeli poprawka zostanie przyjęta, projekt kieruje się z powrotem do komisji (art. 95 rSej).
   

Poza tym, ulegają wydłużeniu terminy, a cała procedura jest nakierowana na utrudnienie modyfikacji obowiązujących kodeksów.


15. Szczególne cechy postępowania ustawodawczego w przedmiocie budżetu.
    

1. Budżet państwa uchwalany jest w formie ustawy, jednak postępowania ustawodawcze w przedmiocie budżetu różni się pewnymi cechami od postępowania w przypadku ustaw zwykłych. Jest to związane ze szczególna wagą tej ustawy i postępowanie to, określone w rozdziale X Konstytucji, który dotyczy finansów publicznych, jest skierowane przede wszystkim na terminowe uchwalenie ustawy budżetowej, tj. w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia Sejmowi projektu.
   

2. Pierwszą, zasadniczą różnicą jest fakt, iż inicjatywa ustawodawcza przysługuje tylko Radzie Ministrów, która także ograniczona jest terminem 3 miesięcy przed początkiem nowego roku budżetowego, który w Polsce pokrywa się z rokiem kalendarzowym.
   

3. Obowiązują, jak przy trybie zwykłym, trzy czytania, jednak po pierwszym czytaniu Sejm zobowiązany jest do przekazania projektu Komisji Finansów Publicznych, a poszczególnych części projektu do odpowiednich komisji sejmowych, adekwatnie do zakresu ich działania. Sejm może w drodze debaty po powrocie projektu z Komisji modyfikować projekt, z zastrzeżeniem jednak (i to także różni to postępowanie od postępowania zwykłego), że Sejm nie może uchwalić większego deficytu budżetowego niż zaproponowała Rada Ministrów.
   

4. Termin rozpatrzenia projektu przez Senat ulega skróceniu do 20 dni, w ciągu których Senat może uchwalić do niego poprawki, ale nie odrzucić.
   

5. Na podpisania ustawy budżetowej Prezydent ma siedem dni, także bez możliwości weta ustawodawczego, jedynie z możliwością skierowania projektu do Trybunału Konstytucyjnego, w celu prewencyjnej kontroli.
   

6. Tak też nieco zmodyfikowane postępowania w przypadku ustawy budżetowej dąży do terminowego jej uchwalenia, jednak dopuszcza się, w przypadku gdy to się nie uda, uchwalenie w analogicznym trybie tzw. prowizorium budżetowego bądź działania Rządu na podstawie przedłożonego projektu.
   

16. Pilne projekty ustaw.
    

1. W przypadku, kiedy projekt ustawy zostanie uznany za pilny (art. 123 Konstytucji), procedura ustawodawcza może ulec przyspieszeniu.
   

2. Art. 123 ust. 1 Konstytucji dopuszcza nadanie pilnego charakteru tylko projektom ustaw wniesionym przez Radę Ministrów, a decyzje w tej sprawie pozostawia samemu rządowi.
   
   Pewne projekty, ze względu na wagę materii, nie mogą być poddane trybowi pilnemu.
   Odnosi się to do:

1. ustaw podatkowych,

2. ustaw dotyczących prawa wyborczego,

3. ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych,

4. kodeksów.
   

Każdy projekt dotyczący innych materii (poza ustawa budżetową i ustawą o zmianie Konstytucji) może być przez rząd uznany za pilny.


3. W przypadku projektów pilnych Sejm ma obowiązek jego rozpatrzenia w możliwie krótkim terminie, ale sama Konstytucja żadnego terminu nie ustanawia, a tylko nakazuje, by odrębność postępowania z projektami pilnymi określono w regulaminie Sejmu (art. 123 ust. 2).
   
   Regulamin zaś ustala, że komisja lub komisje rozpatrujące projekt pilny powinny zakończyć prace w terminie nie dłuższym niż 30 dni (art. 73 ust. 2 rSej). Przekroczenie tego terminu nie rodzi jednak żadnych skutków prawnych dla losów projektu pilnego.
   

4. Konstytucja (art. 123 ust. 3) skraca terminy, w jakich ustawa uchwalona w trybie pilnym musi zostać rozpatrzona przez Senat (14 dni) i podpisana przez Prezydenta (7 dni). Wraz z upływem tych terminów rodzi się domniemanie, że Senat ustawę przyjął, a Prezydent traci możliwość skierowania ustawy do Trybunału Konstytucyjnego lub skorzystania z prawa weta.
   

17. Rola Senatu w procesie ustawodawczym.
    

1. Podstawowym zadaniem parlamentu jest wydawanie ustaw.
   W skład całego trybu ustawodawczego wchodzą:

1. inicjatywa ustawodawcza (art. 118),

2. rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm i ewentualnie - uchwalenie ustawy (art. 119-120),

3. rozpatrzenie ustawy przez Senat i ewentualnie - uchwalenie poprawek lub odrzucenia ustawy w całości (art. 121 ust. 1 i 2); a w takich wypadkach następuje,

4. rozpatrzenie przez Sejm poprawek Senatu lub jego uchwały o odrzuceniu ustawy (art. 121 ust. 3),

5. podpisanie ustawy przez prezydenta - na tym etapie możliwe jest też skierowanie ustawy przez prezydenta do trybunału Konstytucyjnego lub zastosowanie weta ustawodawczego, które powoduje konieczność ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm większością 3/5 głosów (art. 122),

6. ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw (art. 122 ust. 2), co jest warunkiem jej wejścia w życie.
   

2. Rola Senatu w procesie ustawodawczym w głównej mierze ogranicza się do punktu 3.
   

3. Na początku należy także wspomnieć, że Senat jako cała izba posiada inicjatywę ustawodawczą (poszczególne grupy senatorów nie mają tego prawa).
   

4. Po rozpatrzeniu ustawy przez Sejm, czyli jej uchwaleniu, Marszałek Sejmu przekazuje ją do Senatu (art. 121 ust. 1).
   

5. Rozpatrzenie ustawy przez Senat jest koniecznym etapem procesu tworzenia ustaw. Jednak w wypadku ustaw zwykłych Sejm może odrzucić propozycje Senatu (zgoda Senatu jest konieczna tylko w wypadku zmiany konstytucji lub ustawy ratyfikacyjnej - art. 90).
   

6. Prace Senatu poddane są konkretnym ramom czasowym:

1. 30 dni - termin do zajęcia stanowiska przez Senat w przypadku ustaw zwykłych,

2. 20 dni - termin uchwalenia poprawek do ustawy budżetowej,

3. 14 dni - termin rozpatrzenia przez Senat ustawy, której projekt został uznany za pilny.
   

7. Jeżeli Senat w wyznaczonym terminie nie podejmie żadnej uchwały, wówczas ustawa zostaje uznana za przyjętą w brzmieniu uchwalonym przez Sejm (art. 121 ust. 2). Marszałek Sejmu przekazuje ją wtedy do podpisu Prezydentowi.
   

8. Gdy ustawa trafia do Senatu, Marszałek kieruje ją do odpowiedniej komisji senackiej. Powinna ona w terminie 2 tygodni zaproponować sposób ustosunkowania się Senatu do danej ustawy. W dalszej kolejności odbywa się posiedzenie Senatu, na którym zapadają decyzje odnośnie ustawy.
   
   Senat może podjąć uchwałę o:

1. przyjęciu ustawy bez poprawek - zostaje ona od razu przekazana prezydentowi do podpisu,

2. odrzuceniu ustawy, co nie jest dopuszczalne w przypadku ustawy budżetowej,

3. wprowadzeniu poprawek do ustawy.
   

9. Poprawki Senatu w ramach uregulowanej materii mogą przyjmować zupełnie odmienne rozwiązania, nawet zastępując całą ustawę sejmową.
   

10. Senat podejmuje uchwały zwykła większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów (art. 120 w zw. z art. 124). Uchwała jest przekazywana Marszałkowi Sejmu.
    

18. Odrzucenie przez Senat ustawy - dopuszczalność i skutki.
    

1. Senat nie może odrzucić ustawy budżetowej - według art. 223 Konstytucji może jedynie uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi.
   

2. Jeśli Senat zaproponował odrzucenie ustawy, uchwałę Senatu kieruje się do komisji, która (które) rozpatrywała projekt danej ustawy, i do której należy teraz rozważenie wniosków Senatu i przedstawienie Sejmowi sprawozdania. W sprawozdaniu tym komisje wnioskują o uchwalenie proponowanych przez Senat zmian w całości lub w części (chodzi o wnoszone poprawki przez Senat) bądź też o odrzucenie propozycji Senatu.
   

3. Sejm może odrzucić wniosek o odrzucenie ustawy przez Senat. Taka uchwała Sejmu musi być jednak podjęta bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów - jeżeli większości takiej zabraknie, to propozycje Senatu uznaje się za przyjętą. W takim wypadku postępowanie ustawodawcze zostaje zamknięte (jeśli Senat proponował odrzucenie ustawy).
   

4. Nie ma możliwości zablokowania prac między Sejmem a Senatem, co kiedyś określano mianem pata ustawodawczego, nie istnieje żaden termin, w którym Sejm musiałby zająć stanowisko wobec uchwał Senatu.
   

5. Weto senackie ma charakter weta stanowczego w przypadku ustawy o zmianie konstytucji oraz ustawy ratyfikacyjnej (która obie izby musza przegłosować bezwzględną większością głosów / większością 2/3).
   

19. „Inicjatywa ludowa” a „ludowa inicjatywa ustawodawcza”.
    

1. Inicjatywa ludowa:

1. Art. 118 ust. 2 Konstytucji,

2. projekt ustawy może zostać wniesiony przez grupę co najmniej 100.000 obywateli mających prawo wyborcze do Sejmu,

3. Ustawa z 24 czerwca 1999 r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli:

• w celu przygotowania projektu ustawy i zgromadzenia niezbędnej liczby podpisów tworzy się „komitet inicjatywy ustawodawczej”, złożony z co najmniej 15 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu,

• po zebraniu pierwszego tysiąca podpisów przewodniczący komitetu informuje Marszałka Sejmu o utworzeniu komitetu - od tej chwili treść projektu nie może już ulegać zmianie,

• po zgromadzeniu 100.000 tysięcy podpisów projekt jest przekazywany Marszałkowi Sejmu i - o ile nie dojdzie do sporu o prawidłowość złożonych podpisów (co ostatecznie rozstrzyga Sąd Najwyższy) pierwsze czytanie projektu zostaje przeprowadzone w terminie 3 miesięcy;

4. niedopuszczalne jest wniesienie projektu w sprawach, w których Konstytucja zastrzega wyłączność inicjatywy innym podmiotom (zmiana Konstytucji, sprawy budżetowe).
   
   (inne opracowanie)
   

2. Inicjatywa ustawodawcza - prawo wnoszenia pod obrady parlamentu projektów ustaw, z którym związany jest obowiązek rozpatrzenia ich i zajęcia wobec nich rozstrzygającego stanowiska. W europejskim parlamentaryzmie inicjatywa ustawodawcza przysługuje zazwyczaj rządowi oraz komisjom parlamentarnym lub grupom deputowanych, niekiedy głowie państwa (np. w Belgii), drugiej izbie parlamentu (np. w RFN); inicjatywa ustawodawcza może też być tzw. inicjatywą ludową, czyli wnioskiem pochodzącym od grupy wyborców (np. 3 tys. w Szwajcarii, 5 tys. we Włoszech); w USA inicjatywa ustawodawcza przysługuje wyłącznie członkom obu izb Kongresu. W Polsce inicjatywa ustawodawcza przysługuje: prezydentowi, komisjom sejmowym, grupie co najmniej 15 posłów, senatowi i Radzie Ministrów; projekt ustawy budżetowej oraz ustawy upoważniającej rząd do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy może wnieść wyłącznie Rada Ministrów.
   

3. Inicjatywa ludowa - jeden z elementów demokracji bezpośredniej (poza tym: veto ludowe, skarga ludowa czy referendum) umożliwiający ściśle określonej przez prawo grupie obywateli, posiadających pełnię praw wyborczych (w Polsce co najmniej 100 tys.), wnieść projekt ustawy do laski marszałkowskiej, skąd będzie przechodził kolejne etapy trybu ustawodawczego.
   

20. Scharakteryzuj koncepcje mandatu przedstawicielskiego.
    

1. Ze względu na określenie stosunku przedstawiciela do swoich wyborców rozróżnia się mandat wolny i imperatywny.
   

2. Mandat imperatywny:

1. zwany mandatem związanym,

2. sytuuje posła na pozycji reprezentanta (przedstawiciela) tych (i tylko tych), którzy go wybrali, a więc swojego okręgu wyborczego,

3. pojawia się węzeł prawnej zależności między posłem a jego wyborcami: poseł jest prawnie związany wolą swych wyborców (co może znajdować wyraz w instytucji tzw. instrukcji i nakazów) oraz ponosi przed nimi odpowiedzialność za swe działania (co może przybierać postać odwołania posła przez wyborców),

4. koncepcja nawiązująca do cywilistycznej koncepcji przedstawicielstwa i typowa już dla parlamentaryzmu średniowiecznego, także w Polsce,

5. koncepcja ta została zanegowana wraz z ukształtowaniem się nowożytnych systemów politycznych.
   

3. Mandat wolny:

1. na przełomie XVIII i XIX pojawiła się jego koncepcja,

2. ukształtował się jako pochodna koncepcji zwierzchnictwa Narodu,

3. koncepcja mandatu wolnego opiera się na założeniu, że poseł reprezentuje cały zbiorowy podmiot suwerenności (korpus wyborczy, naród), nie jest natomiast przedstawicielem tylko tych, którzy go wybrali,

4. nie istnieje prawna zależność posła od swoich wyborców, niedopuszczalne są nakazy czy instrukcje wyborców, nie ma też możliwości odwołania posła przez wyborców,

5. status posła jest uformowany w sposób zapewniający mu maksymalną niezależność i swobodę działania,

6. od deputowanego oczekuje się reprezentowania dobra powszechnego czy woli Narodu - suwerena, nierzadko odległych od aktualnych życzeń wyborców,

7. taką koncepcje przyjmuje się dzisiaj we wszystkich właściwie państwach demokratycznych.
   

4. We współczesnym państwie znaczenie podstawowe ma płaszczyzna polityczna - modyfikuje ona prawną koncepcję mandatu wolnego w 2 aspektach:

1. deputowany może pozostawać niezależny pod względem prawnym od swoich wyborców, ale chce przecież zostać przez nich ponownie wybrany, dlatego praktyka kontaktów posła z okręgiem wyborczym jest bardzo rozwinięta,

2. poseł jest zawsze powiązany z jakimś ugrupowaniem politycznym, które wysunęło jego kandydaturę w wyborach i w ramach którego poseł działa w parlamencie.
   

5. Art. 104 Konstytucji: posłowie są przedstawicielami Narodu - nie wiążą ich instrukcje wyborców.
   

6. Trzy bardziej szczegółowe cechy mandaty na podstawie art. 104:

1. uniwersalność - poseł reprezentuje cały Naród (zbiorowy podmiot suwerenności, a nie poszczególne grupy wyborców bądź ich organizacje),

2. niezależność - ani wyborcy, ani ich organizacje nie mają prawnej możliwości narzucenia posłowi sposobu działania, zwłaszcza głosowania w izbie,

3. nieodwołalność - ani wyborcy, ani ich organizacje nie mogą doprowadzić do przedterminowego wygaśnięcia mandatu posła; zasada ta nie jest wprawdzie expressis verbis sformułowana w art. 104, ale można ją uważać za oczywistą konsekwencję treści w tym artykule zapisanych.
   

7. Dla współczesnej charakterystyki mandatu coraz bardziej typowe staje się też określenie go jako mandatu zawodowego - działalność parlamentarna staje się głównym źródłem utrzymania dla większości zasiadających w nim posłów i senatorów, a w przeszłość odchodzi tradycyjny obraz notabla, który zasiada w parlamencie z racji swej pozycji i majątku. Powstaje przede wszystkim klasa zawodowych polityków, którzy traktują to zajęcie w perspektywie całej swojej aktywności życiowej.
   

21. Kiedy wybrany poseł nabywa swój mandat.
    

1. Mandat parlamentarny jest pojęciem mającym charakter wieloznaczny, jest to:

1. Uzyskane w wyborach pełnomocnictwo udzielone członkowi parlamentu przez wyborców.

2. Całokształt praw i obowiązków parlamentarzysty.

3. Określenie funkcji członka parlamentu.
   

2. Punktem wyjścia dla uzyskania mandatu są wybory: pierwsze uprawnienie wynikające z mandatu, to jest immunitet poselski.
   

3. Poseł (a także senator) uzyskuje immunitet już w dniu ogłoszenia wyniku wyborów (art. 105 ust. 2). Z pełni praw korzysta jedynak dopiero od momentu przystąpienia do wypełniania mandatu, tj. po złożeniu ślubowania.
   

4. Ślubowanie ma miejsce na pierwszym posiedzeniu Sejmu po wyborach, jeszcze przed wyborem Marszałka Sejmu, a więc nie później niż 30 dni od dnia wyborów (a w przypadku skróconej kadencji poprzedniego Sejmu nie później niż w dni 15). Odmowa złożenie ślubowania - którego treść określa art. 104 ust. 2 - oznacza zrzeczenia się mandatu (art. 104 ust. 3).
   

22. Rodzaje immunitetu parlamentarnego w Polsce.
    

1. Dla właściwego wykonywania mandatu istotne jest stworzenie posłowi (senatorowi) pewnych gwarancji niezależności, z których najważniejsze to immunitety parlamentarne i zasada niepołączalności (incompatibilitas).
   

2. Immunitet stanowi jedną z najstarszych instytucji parlamentarnych i zapewnia ochronę niezależności członków parlamentu, swobodę wykonywania przez nich mandatu oraz niezależność i autonomię parlamentu jako takiego. Nie może zapewniać jednak parlamentarzystom bezkarności.
   

3. Wyróżniamy dwa rodzaje immunitetów: immunitet materialny i formalny.
   

4. Immunitet materialny to wyłączenie karalności określonych czynów, co oznacza, że są one przestępstwem, gdy popełnia je zwykły obywatel, ale nie, gdy popełnia je parlamentarzysta. Art. 105 ust. 1 określa, iż wyłączenie odpowiedzialności parlamentarzystów dotyczy działalności z zakresu sprawowania mandatu poselskiego, pod warunkiem jednak, że nie narusza to praw osób trzecich. Działalność taka ma miejsce, gdy poseł występuje jako parlamentarzysta (a więc nie jako osoba prywatna czy “zwykły” funkcjonariusz publiczny), tak w parlamencie, jak i poza nim, acz jedynie przy użyciu godnych metod postępowania.
   
   Immunitet materialny jest bezwzględny, nie istnieją żadne procedury jego uchylenia. Za te działania poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem (art. 105 ust. 1).
   

5. Immunitet formalny to ograniczenie dopuszczalności ścigania za czyny będące według materialnego prawa karnego przestępstwem lub czynem karalnym; czyn nadal jest karalny, ale ograniczeniu lub wyłączeniu podlega możliwość jego ścigania.
   
   Dotyczy wszystkich czynów, a nie tylko tych mających związek z wykonywaniem mandatu, czy nie naruszających praw osób trzecich. Art. 105 ust. 2 mówi o ograniczeniu ścigania odpowiedzialności karnej; ustawa rozszerza je na odpowiedzialność karno-administracyjną, nie ma za to przeszkód, by parlamentarzysta uległ odpowiedzialności cywilnej, pracowniczej czy zawodowej.
   
   Immunitet formalny dotyczy wszystkich czynów poddanych odpowiedzialności karnej:

1. jeśli postępowanie karne zostało wszczęte przed uzyskaniem mandatu, to Sejm może większością 3/5 głosów ustawowego składu Izby, zażądać jego zawieszenia na czas wykonania mandatu (art. 105 ust. 3),

2. jeśli postępowanie zostało wszczęte po objęciu mandatu, to potrzebna jest tu zgoda Sejmu lub Senatu.
   

Immunitet formalny nie jest bezwzględny, może zostać uchylony albo poprzez zrzeczenie się immunitetu, albo bezwzględną większością głosów w obecności przynajmniej połowy ustawowej liczby posłów lub senatorów. Po wygaśnięciu mandatu wygasa też immunitet formalny i nie ma przeszkód, by posła lub senatora poddać odpowiedzialności karnej; zauważmy, że bieg przedawnienia w postępowaniu karnym ulega zawieszeniu wobec osób legitymujących się immunitetem formalnym.


6. Warto też zauważyć, że posłom i senatorom przysługuje też nietykalność, czyli zakaz zatrzymania lub aresztowania bez zgody Sejmu lub Senatu (art. 105 ust. 5). Zgoda ta udzielana jest bezwzględną większością głosów w obecności przynajmniej połowy ustawowej liczby posłów lub senatorów. Otwiera to możliwość aresztowania posła lub senatora, a nawet wtrącenie go do więzienia.
   
   Zastosowanie środków przymusu jest dopuszczone, gdy podyktowane jest to stanem wyższej konieczności, obroną konieczną czy ujęciem na gorącym uczynku.
   

23. Postępowanie w sprawie uchylenia immunitetu poselskiego.
    

1. Z wnioskiem o uchylenie immunitetu poselskiego występuje prokuratura.
   

2. Należy zauważyć, że wniosek ten może dotyczyć jedynie immunitetu formalnego w sprawach karnych i karno-administracyjnych: immunitet materialny jest niezbywalny, inne zaś sprawy (na przykład cywilna) nie są zaś przedmiotem immunitetu formalnego.
   

3. Obecne przepisy konstytucyjne przewidują dwie formy uchylenia immunitetu:

1. zrzeczenie się go przez posła lub senatora (wówczas inne działania proceduralne nie są wymagane)

2. uchylenie na mocy uchwały Sejmu (Senatu) - zapada ona bezwzględną większością ustawowej liczby posłów lub senatorów (odpowiednio: 231 i 51).
   

4. Odmowa uchylenia immunitetu powołuje zawieszenie biegu przedawnienia w postępowaniu karnym i karno-administracyjnym.
   

24. Co to jest instytucja incomaptibilitas.
    

1. Instytucja incompatibilitas jest to zasada niepołączalności, która ma za zadanie gwarantować niezależność wykonywania mandatu poselskiego.
   

2. Zasadę niepołączalności należy rozpatrywać w dwóch aspektach:

1. formalnym, jako zakaz łączenia mandatu z innymi funkcjami lub stanowiskami państwowymi (art. 103 Konstytucji),

2. materialnym, jako zakaz podejmowania lub wykonywania określonych rodzajów działalności zawodowej lub podobnej (art. 107 Konstytucji).
   

3. Aspekt formalny

1. Ważne: odróżnić należy niepołączalności formalnej i niewybieralności.

• Niepołączalność formalna - wykluczenie możliwości równoczesnego piastowania mandatu posła i sprawowania innego urzędu, zajmowania stanowiska i innego zatrudnienia, pozostawia się zainteresowanemu możliwość wyboru z czego chce zrezygnować.

• Niewybieralność - wykluczenie zdolności określonej osoby do kandydowania w wyborach i objęcia mandatu z uwagi na inny pełniony urząd, funkcję czy stanowisko (np. Prezydent [art. 132 Konstytucji] nie ma prawnej zdolności do objęcia mandatu parlamentarnego). Jest to jednak przypadek jedyny.
  

2. W Konstytucji szeroko ujęty jest zakres niepołączalności (incompatibilitas):

• Art. 102: wyklucza możliwość jednoczesnego piastowania mandatu w Sejmie i Senacie (a Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego ustala takie same zasady wobec polskiego i europejskiego mandatu parlamentarnego),

• Art. 103 ust. 1: wylicza urzędy państwowe, które nie mogą być łączone z mandatem parlamentarnym - właściwie wszystkie organy konstytucyjne, za wyjątkiem Rady Ministrów oraz stanowisk sekretarzy stanu w administracji rządowej. Bo zasada: „rząd pochodzi z parlamentu”.

• Zakazane jest tez łączenie mandatu z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Senatu i Prezydenta lub w administracji rządowej, a także ze stanowiskiem ambasadora.

• Art. 103 ust. 2: Incompatibilitas dotyczy osób wykonujących urząd sędziego, prokuratora, zatrudnionych jako urzędnicy służby cywilnej, funkcjonariusze policji i służb ochrony państwa, żołnierze w czynnej służbie wojskowej.

3. Ustawa zwykła może ten katalog dodatkowo rozszerzać (art. 103 ust. 3).

4. Ordynacja wyborcza ustala dla posła termin 14 dni liczony od dnia wydania zaświadczenia o wyborze, na złożenie rezygnacji z zajmowanego stanowiska, w przeciwnym razie mandat wygasa.

5. Wygaśnięcie mandatu następuje również wtedy, jeżeli poseł w trakcie sprawowania mandatu obejmie jedno ze wspomnianych stanowisk (art. 177 ust. 1 pkt 6-7 ows)
   

4. Aspekt materialny:

1. Niepołączalność materialna - zakaz podejmowania pewnych typów działalności w okresie sprawowania mandatu.

• Art. 107 Konstytucji: wymienia tu zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, w ramach której osiągane są korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego.

• Ustawodawstwo zwykłe dorzuca szereg bardziej konkretnych zakazów, m. in. dotyczących członkostwa we władzach podmiotów gospodarczych udziałem Skarbu Państwa lub mienia komunalnego.

• Zakaz ten opiera się na założeniu ze przyjęcie mandatu poselskiego oznacza dobrowolne poddanie się dodatkowym ograniczeniom i obowiązkom, które nie ciążą na innych obywatelach.
  

• Ratio legis tych uregulowań jest oczywiste: zapobieżenie korupcji i uniknięcie konfliktu interesów.
  

• Obowiązki posła i senatora.
  

1. Udział posła w posiedzeniach Sejmu oraz komisji, których jest członkiem (art. 13 uwm) - jest to zarówno obowiązek jak i uprawnienie posła.
   
   Nieusprawiedliwiona nieobecność rodzi sankcje, przede wszystkim natury finansowej (art. 24 rSej).
   

2. Obowiązek informowania wyborców o swej pracy w Izbie oraz o działalności Izby, do której poseł (senator) został wybrany (art. 1 ust. 2 uwm).
   

3. Obowiązek składania oświadczeń o stanie majątkowym (cały majątek objęty wspólnością majątkowa małżeńską) - bezpośrednio po wyborze, a potem raz do roku i na dwa miesiące przed datą kolejnych wyborów; oświadczenia składane są Marszałkowi i weryfikowane w ramach odpowiedniej komisji (w Sejmie zajmuje się tym obecnie Komisja Etyki Poselskiej);

1. niezłożenie oświadczenia powoduje utratę prawa do uposażenia (co dotyczy tylko posłów zawodowych) oraz odpowiedzialność regulaminową;

2. złożenie nieprawdziwego oświadczenia powoduje odpowiedzialność za fałszywe zeznania, ale konieczne jest uchylenie immunitetu;
   

4. Latem 2001 roku nadano oświadczeniom cechę pełnej jawności;
   

5. W 1997 roku wprowadzono tzw. Rejestr Korzyści, w którym odnotowywane są wszelkie korzyści uzyskiwane przez posłów i senatorów w czasie pełnienia mandatu, a m. in. piastowane stanowiska i wykonywane zajęcia, otrzymywane darowizny, finansowane przez sponsorów wyjazdy zagraniczne itp. (art. 35a uwm).
   

• Ochrona prawna posła i senatora.
  

1. Odpowiedzialność posłów i senatorów ulega na płaszczyźnie prawnokarnej istotnemu ograniczeniu z uwagi na instytucję immunitetu.
   

2. W zakresie nie objętym immunitetem ponoszą oni natomiast odpowiedzialność cywilna, pracowniczą, zawodową czy dyscyplinarną, tak jak wszyscy obywatele.
   

3. Posłowie i senatorowie nie ponoszą prawnej odpowiedzialności ani przed swoimi wyborcami, ani przed swoim ugrupowaniem politycznym czy też parlamentem jako takim. Jedynym wyjątkiem jest możliwość pozbawienia mandatu na podstawie orzeczenia Trybunału Stanu, jeżeli poseł czy senator naruszy antykorupcyjne zakazy, o których mowa w art. 107 Konstytucji.
   

4. Poseł (senator) utraci też mandat w razie skazania przez sąd na karę pozbawienia praw publicznych. Dlatego w parlamencie może nadal zasiadać osoba, jeśli nie została ona skazana na karę utraty praw publicznych.
   

• Skutki wygaśnięcia mandatu posła i senatora.
  

1. Mandat parlamentarny jest pojęciem mającym charakter wieloznaczny, jest to:

1. Uzyskane w wyborach pełnomocnictwo udzielone członkowi parlamentu przez wyborców.

2. Całokształt praw i obowiązków parlamentarzysty.

3. Określenie funkcji członka parlamentu.
   

2. Zatem wygaśnięcie mandatu posła i senatora powoduje jednoczesne wygaśnięcie tego pełnomocnictwa, które pozwalało na reprezentowanie narodu podczas prac parlamentu.
   

3. Dodatkowo poseł czy senator, którego mandat wygasł:

1. nie może korzystać z praw przysługujących mu na podstawie mandatu,

2. nie musi już wypełniać obowiązków, jakie zostały nałożone na niego w związku z wypełnianiem funkcji parlamentarzysty,

3. wygasa immunitet, odwieszeniu ulegają zatem wszystkie toczące się w sprawie posła / senatora postępowania karne i karno-administracyjne.
   

4. Przestaje on być również członkiem parlamentu, a zatem i reprezentantem narodu.
   

5. Możliwości wygaśnięcia mandatu posła i senatora:

1. Mandat poselski i senatorski trwa przez całą kadencję i wygasa wraz z jej zakończeniem.

2. Wyjątkowo może wygasnąć w trakcie kadencji, jeżeli poseł:

• odmówił złożenia ślubowania (art. 104 ust. 3 Konstytucji),

• utracił prawo wybieralności,

• zrzekł się mandatu,

• zmarł,

• objął jedno ze stanowisk wymienionych w art. 103 Konstytucji,

• został uznany za winnego złożenia fałszywego oświadczenia w postępowaniu lustracyjnym.

3. Konstytucja wprowadziła też instytucję pozbawienia mandatu, ale tylko w ograniczonym zakresie, bo pozbawienie mandatu (orzekane przez Trybunał Stanu) może nastąpić tylko w sytuacji, gdy poseł naruszył zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego lub zakaz nabywania takiego majątku (art.107).
   

• Interpelacja i zapytanie poselskie.
  

1. Interpelacja i zapytania poselskie (art. 115 Konstytucji) są to indywidualne wystąpienia poselskie, zawierające pytania na tle określonego stanu faktycznego, które mogą być kierowane do premiera i do poszczególnych członków Rady Ministrów i które rodzą obowiązek udzielenie odpowiedzi w przewidzianym prawem terminie. Ogólna formuła art. 115 Konstytucji została rozwinięta w regulaminie Sejmu, który przewiduje 4 różne procedury w tym zakresie:
   

2. Interpelacje - składane są w sprawach o zasadniczym charakterze i odnoszących się do problemów związanych z polityką państwa (art. 192 ust. 1 rSej).

1. Interpelacja składana jest na piśmie i - poprzez Marszałka Sejmu - przekazywana członkowi rządu, który jest jej adresatem.

2. Odpowiedź musi zostać udzielona w ciągu 21 dni, także na piśmie, a Sejm jest informowany przez Marszałka o jej treści.

3. Dopiero jeżeli interpelant uzna odpowiedź za niezadowalającą (lub nie otrzyma jej w terminie), może zwrócić się do Marszałka Sejmu o wystąpienie do interpolowanego z żądaniem złożenia, w terminie 21 dni, dodatkowych wyjaśnień na piśmie (art. 193 ust. 2). Nie przewiduje się natomiast przeprowadzenia debaty nad odpowiedziami na interpelacje na posiedzeniach Sejmu.
   

3. Informacje bieżące - każdy klub poselski, lub grupa co najmniej 15 posłów, może się zwrócić o przedstawienie przez członka Rady Ministrów na posiedzeniu Sejmu takiej informacji w określonej sprawie. O uwzględnieniu tego wniosku rozstrzyga Prezydium Sejmu po wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów (art. 194 ust. 3), a gdy w Prezydium Sejmu nie uzyska jednomyślności rozstrzygnięcie podejmuje Sejm (art. 194 ust. 4).
   
   Rozpatrzenie informacji bieżącej odbywa się na posiedzeniu Sejmu i obejmuje m. in. wystąpienia poselskie w sprawie informacji (art. 194 ust. 6-8).
   

4. Zapytania - składane są w sprawach o charakterze jednostkowym, zawsze na piśmie. Odpowiedź udzielana jest w terminie 21 dni, także na piśmie, a zapytujący nie ma możliwości spowodowania przeprowadzenia nad tą odpowiedzią debaty sejmowej (art. 195 rSej).
   

5. Pytania w sprawach bieżących - formułowane są ustnie na każdym posiedzeniu Sejmu i wymagają bezpośredniej odpowiedzi. O zamiarze zgłoszenia pytania poseł informuje Prezydium Sejmu na 12 godzin przed rozpoczęciem posiedzenia, a Prezydium ustala, które pytania zostaną postawione, przy czym dąży do odpowiedniego uwzględnienia pytań pochodzących ze wszystkich klubów i kół poselskich. Odpowiedź udzielana jest ustnie, na posiedzeniu Sejmu. Nie można nad nią przeprowadzić debaty, ale możliwe jest stawianie krótkich pytań dodatkowych (art. 196 rSej).

29. Udział Senatu w zmianach obowiązujących przepisów konstytucyjnych.
    

1. Funkcja ustrojodawcza, jaką sprawują Sejm i Senat, daje prawo wprowadzania zmian w Konstytucji. Przepisy rozdziału XII konstytucji przyznają prawo inicjatywy ustawodawczej w zakresie zmiany Konstytucji m. in. Senatowi jako całej izbie (art. 235).
   

2. Warunkiem wprowadzenia zmian w Konstytucji jest uzyskanie kwalifikowanej większości 2/3 głosów w Sejmie przy ogólnie obowiązującym quorum, oraz uchwalenie ich przez Senat, z tym że w drugiej izbie wystarcza bezwzględna większość głosów.
   
   Stanowisko Senatu musi być jednak jednolite w stosunku do całego tekstu, uchwalonego wcześniej przez Sejm.
   

3. W procedurze zmiany Konstytucji izba senatorska nie może generalnie „przyjąć” części ustawy, wprowadzając jednocześnie do części przepisów poprawki. Sejm nie może w żaden sposób przełamać uchwały Senatu, w której odrzucono ustawę o zmianie Konstytucji. Ewentualny konflikt między Sejmem i Senatem, różnica stanowisk dotycząca niektórych tylko rozwiązań proponowanej nowelizacji Konstytucji, mogą być rozwiązane tylko poprzez ponowienie całej procedury w Sejmie, w wyniku, której uchwalona zostanie nowa ustawa, uwzględniająca sugestie senatorów lub będąca wynikiem politycznego kompromisu.
   

4. Wyrazem niewielkiej przewagi Sejmu jest konieczna sekwencja postępowania: nowela konstytucyjna ma być zawsze najpierw uchwalona przez Sejm, a dopiero później rozpatrzona przez Senat.
   

30. Sejm a działalność NIK.
    

1. Najwyższa Izba Kontroli pełni role „pomocnika” wobec realizacji funkcji kontrolnej Sejmu. Punktem wyjścia jest wspomniana już zasada podległości NIK Sejmowi, nie ma ona jednak charakteru absolutnego, bo ograniczony jest zakres politycznej odpowiedzialności Prezesa i Kolegium NIK wobec Sejmu, a różna długość kadencji łatwo może doprowadzić do sytuacji, w której nowy Sejm będzie musiał współdziałać ze „starym” Prezesem NIK.
   

2. NIK ma obowiązek:

1. Co roku dostarczać analizę wykonania budżetu państwa oraz założeń polityki pieniężnej, a także opinię w przedmiocie udzielenia absolutorium dla Rady Ministrów (art. 204 ust. 1 Konstytucji).

2. Co roku przedstawić Sejmowi sprawozdanie ze swojej działalności. Dokumenty te są następnie podawane do wiadomości publicznej.

3. Podejmowania i przeprowadzania kontroli na zlecenie Sejmu lub jego organów.
   

3. NIK przedstawia też Sejmowi:

1. wyniki innych ważniejszych kontroli,

2. wnioski w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne,

3. wystąpienia zawierające zarzuty wynikające z przeprowadzonych kontroli, dotyczące osób wchodzących w skład rządu, kierowników urzędów centralnych, Prezesa Narodowego Banku Polskiego.
   

4. Pozostałe organy państwa nie mają możliwości zlecania NIK działań kontrolnych, ale Prezydent i premier mogą zwracać się z wnioskami o przeprowadzenie kontroli, czemu Izba niewątpliwie uczyni zadość. Izba ma też obowiązek informowania Prezydenta i premiera o wynikach kontroli przeprowadzonych na ich wniosek, a także o wynikach innych ważniejszych kontroli, (art. 8 uNIK), natomiast terenowe delegatury NIK przedstawiają odpowiednie informacje wojewodom i sejmikom województw.
   

31. Rodzaje referendum w Polsce.
    

1. Obecnie ogólną podstawą dla procedur referendalnych jest art. 4 ust. 2 Konstytucji, który brzmi: Naród sprawuje władzę przez swych przedstawicieli lub bezpośrednio.
   

2. Konstytucyjne procedury demokracji bezpośredniej, tj. referendum i inicjatywa ludowa (art. 118 ust. 2) mają charakter uzupełniający wobec działalności organów przedstawicielskich - Sejmu i Senatu.
   

3. W polskich unormowaniach konstytucyjnych występują następujące cztery rodzaje referendum:

1. Referendum ogólnokrajowe - w trzech przypadkach:

• zmiany rozdziałów I, II i XII Konstytucji (art. 234 ust. 6),

• ratyfikacji umowy międzynarodowej (w tym także zgoda na przekazanie organom organizacji międzynarodowej kompetencji organów państwa w niektórych sprawach art. 90),

• w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa (art. 125).
  

2. Referendum lokalne - na podstawie art. 170 - dotyczące decyzji w sprawach dotyczących danej wspólnoty, w tym odwołania pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego.
   

4. Referendum w Polsce może być:

1. wiążące - zawsze w przypadku referendum konstytucyjnego, oraz w innych przypadkach przy uzyskaniu wymaganej minimalnej frekwencji (ogólnokrajowe 50%, lokalne 30%);
   

2. niewiążące - w przypadku nie uzyskania wymaganej frekwencji w w/w;
   

3. fakultatywne - wszystkie występujące w Polsce referenda mają charakter fakultatywny, Konstytucja nie stawia obecnie obligatoryjnego wymogu przeprowadzenia referendum w żadnej sprawie;
   

4. uprzednie - referenda konsultacyjne zarówno na szczeblu lokalnym jak i ogólnokrajowym (np. referendum uwłaszczeniowe lub prywatyzacyjne z roku 1995);
   

5. następcze - wszystkie referenda ratyfikacyjne i referendum konstytucyjne, oraz referendum w sprawie odwołania organów samorządu terytorialnego.
   

32. Referendum konstytucyjne w Polsce.
    

1. Art. 235 ust. 6 Konstytucji stanowi, że referendum może stać się elementem procedury zmiany Konstytucji, ale dopiero po uchwaleniu przez Sejm i Senat ustawy zmieniającej Konstytucję i tylko przy spełnieniu dwóch przesłanek:

1. Zmiana dotyczyć musi przepisów zawartych w rozdziałach I, II lub XII Konstytucji, więc zmiana przepisów zawartych w pozostałych rozdziałach nie może stać się przedmiotem referendum.

2. Przeprowadzenia referendum musi zażądać:

• Prezydent,

• Senat,

• grupa posłów obejmująca co najmniej 1/5 ustawowego składu Sejmu (tj. 92 posłów).
  

2. W takiej sytuacji żądanie referendum może stać się formą opozycji wobec już przyjętej poprawki konstytucyjnej. Wówczas referendum musi zostać przeprowadzone, a zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli opowie się za nią większość głosujących; nie ma natomiast znaczenia frekwencja w głosowaniu.
   

3. Szczegóły referendum konstytucyjnego określone zostały w art. 76-79 uRO.
   

4. Art. 125 ust. 5 Konstytucji stanowi, że tryb i zasady przeprowadzania referendum określa ustawa. Obecnie jest to ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym (uRO).
   

• Kto i w jakim trybie zarządza referendum.
  

1. Podmiotem prawa zarządzenia referendum jest:

1. Sejm,

2. Prezydent działający za zgodą Senatu (art. 125 ust. 2 Konstytucji).
   

Żaden inny organ państwowy nie ma kompetencji do zarządzenia referendum.


2. Nie ma konstytucyjnych przeszkód dla łącznego zarządzenia referendum przez Sejm i Prezydenta, ani też zarządzenia na jeden dzień więcej niż jednego referendum.
   

3. Uprawnienie Sejmu do zarządzenia referendum ma charakter autonomiczny, bo żaden inny organ państwowy nie jest włączony w jego wykonywanie.

1. Sejm podejmuje uchwałę w sprawie zarządzenia referendum bezwzględna większością głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

2. Może to uczynić z własnej inicjatywy bądź na wniosek określonych podmiotów.

• Ustawa o referendum (art. 63) przyznała prawo zwrócenia się z takim wnioskiem Senatowi, Radzie Ministrów lub grupie co najmniej 500.000 wyborców.

• Inicjatywa wyborców nie może jednak dotyczyć:

• wydatków i dochodów, a w szczególności podatków i innych danin publicznych;

• obronności państwa;

• amnestii.

3. Jeżeli marszałek Sejmu stwierdzi poparcie wniosku przez wymagana liczbę wyborców, przedstawia pod obrady Sejmu kwestię zarządzenia referendum. Sejm ma obowiązek rozpatrzenia wniosku wyborców, ale nie ma obowiązku nadania biegu i zarządzenia referendum.
   

• Uprawnienie Prezydenta do zarządzenia referendum nie ma charakteru autonomicznego, bo konieczne jest uzyskanie zgody Senatu. Rozwiązanie to należy traktować jako istotna gwarancję praw parlamentu, bo wyklucza ono możliwość przeprowadzenia przez Prezydenta referendów wbrew woli parlamentu, ponad głowami izb. Nie ma natomiast konieczności uzyskania rządowej kontrasygnaty (art. 144 ust. 3 Konstytucji).

1. Prezydent ustala pełna treść zarządzenia o przeprowadzeniu referendum - wyłącznie do niego należy dobór sprawy o szczególnym znaczeniu dla państwa, sformułowanie pytań lub wariantów oraz wskazanie terminu (art. 64 uRO).

2. Rola Senatu jest ograniczona do wyrażenia zgody, a więc podjęcia uchwały dopuszczającej lub odrzucającej przeprowadzenie referendum w ustalonym przez prezydenta terminie i kształcie.

3. Senat nie może podjąć uchwały częściowej, nie ma tez uprawnienia do wprowadzania poprawek, skreśleń czy uzupełnień do zarządzenia Prezydenta (choć może oczywiście formułować różne sugestie kanałami politycznymi).

4. Senat wyraża zgodę w formie uchwały podjętej bezwzględna większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
   

• Warunki ważności i rozstrzygającego charakteru referendum.
  

1. Głosowanie w referendum polega na zaznaczeniu przez wyborcę odpowiedzi „tak” lub „nie” na postawione pytanie lub pytania, a jeśli pytanie ujęte jest wariantowo - na zaznaczeniu wariantu, za którym się opowiada.
   

2. Głos uznaje się za nieważny, jeśli:

1. nie został oddany na urzędowo ustalonej i opatrzonej pieczęcią karcie do głosowania,

2. karta do głosowania została w całości przedarta,

3. wyborca nie zaznaczył swojej odpowiedzi,

4. Udzielił jednocześnie odpowiedzi „tak” oraz „nie”.
   

3. Po ustaleniu wyników głosowania Państwowa Komisja Wyborcza ustala wynik referendum, podaje je do wiadomości publicznej i przekazuje Sądowi Najwyższemu stosowne materiały.

1. Stwierdzenie ważności referendum należy bowiem zawsze do Sądu Najwyższego (art. 125 ust. 4 Konstytucji).

2. Każdy wyborca może wnieść do Sądu Najwyższego protest w tej sprawie.
   

4. Kiedy jest ważne?
   Referendum jest ważne, jeżeli przy jego przeprowadzeniu nie doszło do takich naruszeń prawa, które mogły mieć wpływ na wynik głosowania. O tym, jaki jest wynik i skutki prawne referendum, decyduje natomiast frekwencja głosujących oraz liczba głosów oddanych na „tak”.
   

5. Kiedy jest wiążące?
   Wynik referendum jest wiążący, jeśli w referendum wzięła udział (tzn. oddała głosy ważne lub nieważne) więcej niż połowa uprawnionych do głosowania (art. 125 ust. 3 Konstytucji). Jest to przesłanka wstępna, a wynik referendum, w którym wzięło udział mniej wyborców, ma charakter tylko sugerująco-konsultacyjny.
   

6. Kiedy jest rozstrzygające?
   Po to, aby w referendum zapadło rozstrzygnięcie, konieczne jest jeszcze aby większość biorących udział w głosowaniu opowiedziała się za jednym z dwóch przedstawionych rozwiązań (art. 66 ust. 2 uRO), tzn. aby liczba głosów oddanych na „tak” była większa od liczby głosów pozostałych, tzn. liczby głosów oddanych na „nie” i głosów nieważnych.
   
   Możliwa jest więc sytuacja, gdy referendum okaże się wiążące, bo weźmie w nim udział ponad połowa uprawnionych, ale nie przyniesie rozstrzygnięcia, bo zabraknie większości popierającej jedno z dwóch rozwiązań. Wówczas wynik referendum nie zobowiązuje organów państwowych do podjęcia działań służących jego wykonaniu.
   
   Sytuacja jest prostsza jeżeli referendum polega na wyborze jednego z kilku zaproponowanych wariantów. Wówczas rozstrzygnięcie zapada, gdy za jednym z tych wariantów wypowiedziała się największa liczba biorących udział w głosowaniu.
   

7. W referendum dotyczącym zmiany Konstytucji nie stawia się wymogu frekwencji i wystarczy, by za zmianą opowiedziała się większość głosujących.
   

8. Jeżeli w referendum nastąpiło rozstrzygnięcie to musi ono zostać zrealizowane. Art. 67 uRO nakłada na właściwe organy państwowe obowiązek niezwłocznego podjęcia odpowiednich działań, tzn. wydania aktów prawnych bądź podjęcia innych decyzji. W każdym razie musi to nastąpić nie później niż w terminie 60 dni od dnia ogłoszenia uchwały Sądy Najwyższego stwierdzającej ważność referendum.
   

• Prezydent, Rada Ministrów.
  

1. Wybór prezydenta.
   

1. Prezydent wybierany jest przez Naród (art. 127 ust.1) w wyborach czteroprzymiotnikowych (równych, bezpośrednich, powszechnych i tajnych).

1. Kształt zasad podobny jak w wyborach parlamentarnych.

• Powszechność:

• Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy najpóźniej w dniu wyborów ukończyli 18 lat, nie zostali pozbawieni praw wyborczych i nie utracili ich w inny sposób (art. 62 + wyrok TK z 10.11.1998 r.).

• Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom korzystającym z pełni praw wyborczych do Sejmu, o ile ukończyli 35 lat.

• Równość - każdy wyborca ma jeden głos, brak materialnego aspektu zasady równości, terytorium całego kraju jako jeden wielki okręg wyborczy.

• Bezpośredniość - wyborca oddaje głos na konkretną osobę, która ma obsadzić mandat Prezydenta, głosować można wyłącznie osobiście (wykluczenie pośrednictwa pełnomocników, poczty i innych technik).

• Tajność - zasada oznaczająca zagwarantowanie każdemu wyborcy, że treść jego decyzji wyborczej nie będzie mogła być ustalona i ujawniona. Obecnie zachowanie zasady tajności głosowania należy traktować jako obowiązek wyborcy, nie zaś przysługujące mu uprawnienie. Wszystkie karty do głosowania musza być jednakowe (nie znaczone i nienumerowane), obowiązkowe jest urządzenie kabin do głosowania zawierających przybory do pisania. Wyborca wchodzi do kabiny, wypełnia kartę do głosowania i wrzuca ją do urny samodzielnie.

2. Organizacja wyborów na podstawie ustawy z 27.09.1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej, znowelizowana 28.04.2000 r.
   

2. Kandydat - obywatel posiadający pełnię praw wyborczych, ukończone 35 lat najpóźniej w dniu wyborów, zgłoszony przez grupę co najmniej 100.000 obywateli mających czynne prawo wyborcze, z wyłączeniem osób które funkcje Prezydenta pełniły już przez dwie kadencje. (art. 127 ust. 2).
   

3. Proces wyborczy:

1. Wybory zarządza Marszałek Sejmu.

2. Pierwsza tura - nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż 75 dni przed końcem kadencji urzędującego Prezydenta (art. 128 ust. 2).

3. W sytuacji przedterminowego opróżnienia urzędu, zarządzenie najpóźniej na 14 po opróżnieniu, a same wybory najpóźniej 60 dni po zarządzeniu. Wyjątkowo w stanach nadzwyczajnych wybory mogą się odbyć najwcześniej 90 dni po jego zakończeniu, kadencja urzędującego Prezydenta ulega odpowiednio przedłużeniu.

4. Wybór w oparciu o zasadę bezwzględnej większości (50% + 1 głos).

5. W przypadku nie uzyskania tej większości przez żadnego z kandydatów, przeprowadzona zostaje druga tura głosowania (dokładnie 14 dni po pierwszej turze) z udziałem dwóch kandydatów z najwyższym poparciem w pierwszej turze (w przypadku śmierci lub utraty prawa wybieralności jednego z nich, jego miejsce zajmuje kolejny z najwyższą ilością głosów, wybory odroczone o kolejne 14 dni).

6. Objęcie urzędu następuje po złożeniu przed Zgromadzeniem Narodowym stosownej przysięgi (art. 130), co powinno mieć miejsce ostatniego dnia kadencji poprzedniego Prezydenta. Od tego momentu rozpoczyna się bieg 5 letniej kadencji. Ceremonii często towarzyszy wystąpienie w formie orędzia.
   

4. Ważność wyborów stwierdza Sąd Najwyższy, orzekając najpierw o protestach wyborczych a potem o ważności wyboru Prezydenta RP (w razie stwierdzenia nieważności - nowe wybory - art. 129).
   
   Orzeczenie w terminie 30 dni, jednakże opóźnienie nie stanowi przeszkody do objęcia urzędu.
   
   Natomiast w przypadku stwierdzenia nieważności wyborów po objęciu urzędu przez Prezydenta, następuje jego opróżnienie.
   

• Kompetencje Prezydenta jako „głowy państwa”.
  

1. Kompetencje względem parlamentu:

1. organizacyjne:

• zarządzanie wyborów,

• zwoływanie pierwszych posiedzeń izb (Prezydent podporządkowany ściśle terminom wyznaczonym w Konstytucji),

2. inicjatywne:

• inicjatywa ustawodawcza,

• zarządzenie referendum (za zgodą Senatu),

• hamujące:

• weto ustawodawcze,

• kwestionowanie ustaw przed Trybunałem Konstytucyjnym, w procedurze kontroli prewencyjnej bądź następczej,

• rozwiązanie Sejmu (we wskazanych przez konstytucję przypadkach),

• prawo do wygłaszania orędzia (które Marszałek musi niezwłocznie umieścić w porządku dziennym obrad) tj. wystąpienie, z zastrzeżeniem nie przeprowadzania w parlamencie debaty nad jego treścią.
  

• Kompetencje względem rządu:

1. przyjmowanie dymisji Rady Ministrów (art. 162 ust. 2),

2. desygnowanie Premiera i powoływanie nowego rządu,

3. w razie niepowodzenia trzech kolejnych procedur uzyskania wotum zaufania - skrócenie kadencji Sejmu,

4. dokonywanie zmian w składzie gabinetu na wniosek premiera (art. 161).
   

Brak kompetencji do egzekwowania odpowiedzialności rządu lub ministrów (nie może dymisjonować, ani żądać uchwalenia wotum nieufności). Posiada możliwość wnioskowania do Sejmu o pociągnięcie premiera lub ministra do odpowiedzialności konstytucyjnej w razie złamania przez nich prawa.

Posiada prawo do zwoływania w sprawach szczególnej wagi może zwołać Radę Gabinetową (nie posiadającej jednak kompetencji Rady Ministrów).


3. Kompetencje względem władzy sądowniczej:

1. Prawo łaski (art. 139) pozwalające na darowanie lub złagodzenie kary każdej osobie skazanej prawomocnym wyrokiem sądu karnego, z wyłączeniem wyroków Trybunału Stanu.

2. W zakresie organizacji władzy sądowniczej:

• Prezydent powołuje na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa sędziów (z wyłączeniem TK i TS),

• posiada istotny wpływ na ustalanie wysokości wynagrodzeń sędziowskich,

• powołuje (z kandydatów przedstawionych mu przez zgromadzenia ogólne owych instytucji):

• Prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego (art. 194. ust. 2),

• Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego (art. 183 ust. 3),

• Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego (art. 185),

• Powołuje swojego przedstawiciela w Krajowej Radzie Sądownictwa.
  

4. Kompetencje w stosunkach z zagranicą:

1. Reprezentowanie państwa w stosunkach zewnętrznych (współdziałając z premierem i właściwym ministrem, brak samodzielności):

• składanie oficjalnych wizyt zagranicznych,

• przyjmowanie w kraju delegacji najwyższego szczebla,

• prowadzenie rozmów i negocjacji,

• podpisywanie różnego rodzaju deklaracji, komunikatów i apeli o poważnym znaczeniu dla sytuacji Polski na arenie międzynarodowej.

2. Mianowanie i odwoływanie przedstawicieli RP za granicą.

3. Przyjmowanie listów uwierzytelniających i akredytujących przedstawicieli innych państw i organizacji międzynarodowych (akty wymagające kontrasygnaty).

4. Ratyfikacja i wypowiadanie umów międzynarodowych.

5. Decydowanie o stanie wojny (art. 116 ust. 2) w przypadku niemożności zebrania się Sejmu, decyzja wymaga kontrasygnaty Premiera.
   

5. Kompetencje w sprawach obronności i bezpieczeństwa państwa:

1. Konstytucja przyznaje Prezydentowi pozycję najwyższego zwierzchnika sił zbrojnych (art. 26 ust. 2) zastrzegając w czasie pokoju sprawowanie tej funkcji za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej.

2. Funkcja symboliczna z prawem do informacji i konsultacji we wszystkich ważnych sprawach.

3. Prezydent powołuje organ doradczy w postaci Rady Bezpieczeństwa Narodowego.

4. Decyzje personalne - powoływanie Szefa Sztabu Generalnego, dowódców różnych sił zbrojnych (kontrasygnata Premiera), oraz nadaje pierwszy stopień oficerski i stopnie generalskie.

5. W sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa państwa, może wprowadzić stan wojny (w przypadku braku możliwości zebrania się sejmu - wymaga kontrasygnaty).

6. Na wniosek premiera mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych.

7. W razie zagrożenia zarządza częściową lub całkowitą mobilizację, oraz użycie sił zbrojnych do obrony państwa.

8. Posiada także uprawnienia do wprowadzania stanów nadzwyczajnych (wojennego i wyjątkowego) na wniosek Rady Ministrów z obowiązkiem zatwierdzenia decyzji przez Sejm.
   

6. Kompetencje stanowienia prawa:

1. W stanie wojennym może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy (wymagające kontrasygnaty premiera i zatwierdzenie przez Sejm na najbliższym posiedzeniu), w razie niemożności zebrania się Sejmu. (art. 234).

2. Rozporządzenia Prezydenta - wydawane na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego i w celu ich wykonywania. Stanowią źródło prawa powszechnie obowiązującego, muszą pozostawać w zgodzie z ustawami.

3. Zarządzenia - charakter wewnętrzny, tylko wobec jednostek podległych organizacyjnie Prezydentowi, głownie Kancelaria (art. 93).

4. Inicjatywa ustawodawcza, weto ustawodawcze, inicjatywa ustrojodawcza, zwracanie się do TK o zbadanie zgodności z Konstytucją, ratyfikowanie umów międzynarodowych.
   

7. Kompetencje tradycyjne (żadne z nich nie wymagają kontrasygnaty):

1. prawo łaski,

2. nadawanie obywatelstwa polskiego i wydawanie zgody na zrzeczenie się go (art. 137 Konstytucji + ustawa z 1962r. o obywatelstwie polskim),

3. nadawanie orderów i odznaczeń (art. 136 + ustawa z 16.10.1992 r. o orderach i odznaczeniach),

4. funkcje reprezentacyjne czyli - uczestnictwo w uroczystościach państwowych, wygłaszanie przemówień etc.
   

• Kompetencje Prezydenta w zakresie czuwania nad przestrzeganiem konstytucji.
  

1. Jedną z funkcji powierzonych Prezydentowi RP w świetle art. 126 jest czuwanie nad przestrzeganiem Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, stanie na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.

1. Przepis ten jest sformułowany bardzo ogólnikowo i nie wynikają z niego żadne kompetencje.

2. Można przyjąć, że stanowi on z jednej strony wytyczną co do wprowadzania prawnych instrumentów wykonywania tej funkcji, a z drugiej strony wskazuje na główne kryteria, którymi powinien kierować się Prezydent w wykonywaniu wszystkich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji.
   

2. Jednakże w toku analizy całej Konstytucji da się zrekonstruować kilka konkretnych uprawnień Prezydenta w tej dziedzinie.
   Należą do nich:

1. Prewencyjna kontrola zgodności ustaw przedłożonych do podpisu Prezydenta z Konstytucją (wniosek do Trybunału Konstytucyjnego - tylko Prezydent posiada możliwość kontroli prewencyjnej).

2. Prawo żądania przeprowadzenia referendum zatwierdzającego ustawę o zmianie Konstytucji uchwaloną przez parlament, jeżeli dotyczy ona rozdziału I, II lub XII (art. 235 ust. 6) - Prezydent jako strażnik zwierzchności suwerena (Narodu).

3. Prewencyjna kontrola umów międzynarodowych przed ich ratyfikacją (wniosek do TK o sprawdzenie zgodności z Konstytucją, wyłączna kompetencja Prezydenta).

4. Prawo wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego (art. 192).

5. Prawo składania wstępnych wniosków o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej członków rządu (art. 144 ust. 3).
   

• Rola Prezydenta w powoływaniu rządu.
  

1. Rada Ministrów jest powoływana przez Prezydenta, który jednak zawsze musi liczyć się ze stanowiskiem większości sejmowej.

1. Rząd powoływany jest bezterminowo.

2. Procedurę powoływania Rady Ministrów rozpoczyna się zawsze poprzez zakończenie istnienia jej poprzedniczki, najczęściej w postaci dymisji, czyli oświadczenia Prezesa Rady Ministrów, dokonanego w imieniu rządu, stwierdzającego wolę zakończenia urzędowania.

• Premier składa dymisję rządu na ręce Prezydenta, którego to zadaniem jest jej przyjęcie, oraz powierzenie tymczasowego dalszego sprawowania obowiązków rządu, do czasu powołania nowej Rady Ministrów.

• Przyjęcie dymisji przez Prezydenta otwiera proces tworzenia nowej Rady Ministrów.
  

• Proces tworzenia nowej Rady Ministrów przebiega w kilku etapach, a Prezydent spełnia aktywna role w całym procesie powoływania rządu.
  

1. Etap pierwszy obejmuje: desygnowanie premiera, powołanie Rady Ministrów i uzyskanie przez nią wotum zaufania w Sejmie.

• Desygnowanie nowego premiera, należy do kompetencji Prezydenta (art. 154 ust. 1); jego swoboda działania w tej materii jest jednak w większości przypadków niewielka, decyzja zależy od układu sił w Sejmie i rozmów koalicyjnych. Znacznie więcej swobody zyskuje on natomiast w przypadku niepowodzenia rozmów koalicyjnych, niekiedy przejmując zadanie wynegocjowania osoby premiera i wynegocjowania odpowiedniego poparcia w Sejmie.

• Desygnowany premier, przejmuje obowiązek sformowania rządu i przedstawienia go do akceptacji Prezydentowi, który to może zatwierdzić albo odmówić powołania proponowanego gabinetu (zatwierdzanego tylko jako całość, bez prawa do odmowy powołania konkretnych ministrów).

• Powołanie rządu musi nastąpić w terminie 14 dni od przyjęcia dymisji poprzedniego.

• Powołanie Rady Ministrów, a następnie przyjęcie od niej przysięgi, oznacza kres istnienia dawnego gabinetu i początek działania nowej Rady Ministrów; musi ona jednak uzyskać jeszcze wotum zaufania od Sejmu.

• Do uzyskania wotum zaufania wymagana jest bezwzględna większość głosów. Jeśli wniosek uzyska akceptacje Sejmu, proces tworzenia rządu dobiega końca.
  
  Odrzucenie wniosku o wotum zaufania jest równoznaczne z dymisją rządu, której przyjęcia Prezydent nie może odmówić.
  

• W przypadku gdy pierwszy etap tworzenia rządu nie przyniesie rezultatu, rozpoczyna się etap drugi (rezerwowy):

• Kompetencje do powołania Rady Ministrów przejmuje Sejm.

• Postępowanie to składa się z wyboru premiera (na wniosek grupy co najmniej 46 posłów), bezwzględną większością głosów.

• Drugie stadium, to przedłożenie przez premiera składu rządu, do zatwierdzenia lub odrzucenia w całości przez Sejm.

• Akceptacji dokonuje się poprzez przegłosowanie bezwzględną większością głosów, przy obecności co najmniej ½ ustawowej liczby posłów.

• Następnie Marszałek Sejmu przekazuje uchwałę o wyborze rządu Prezydentowi, który „powołuje tak wybraną Rade Ministrów i odbiera od niej przysięgę”.
  

• Trzeci etap:

• W przypadku niepowodzenia drugiego etapu procedury, kompetencja do powołania rządu powraca do Prezydenta, który w terminie 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków rządu.

• Nowy rząd musi jednak nadal uzyskać wotum zaufania od Sejmu, z tą jednak różnicą, że do przegłosowania wotum zaufania wystarcza teraz zwykła większość przy obecności co najmniej ½ ustawowej liczby posłów.
  
  W przypadku nie uzyskania wotum nieufności i tym razem, Prezydent przyjmuje dymisję rządu, a jednocześnie zgodnie z art. 155 ust. 2 Konstytucji RP ma obowiązek skrócenia kadencji Sejmu i zarządzenia nowych wyborów.
  

• Rola Prezydenta w powoływaniu innych organów państwowych.
  

1. Oprócz kompetencji do powoływania rządu, Prezydent RP pełni znacząca role w powoływaniu innych organów państwowych (art. 144 ust. 20-28).
   

2. Powołuje je:

1. samodzielnie - Kancelaria Prezydenta,

2. we współpracy z Sejmem i Senatem - RPP, KRRiT,

3. posiada jedynie prawo powołania na dane stanowisko jednego z przedstawionych kandydatów bez prawa ich samodzielnego zgłaszania (kompetencje w dziedzinie władzy sądowniczej).
   

3. Prezydent posiada kompetencje w zakresie powoływania takich organów jak:

1. W zakresie sądownictwa:

• Z kandydatów przedstawionych mu przez zgromadzenia ogólne owych instytucji:

• Powołuje Prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego (art. 194 ust. 2),

• Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego (art. 183 ust. 3),

• Prezesa i wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego (art. 185),

• Powołuje swojego przedstawiciela w Krajowej Radzie Sądownictwa,

• Na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa powołuje sędziów (z wyłączeniem TK i TS).
  

2. Do prerogatyw Prezydenta należy także powoływanie i odwoływanie członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego.
   

3. W zakresie polityki finansowej:

• Prezydent występuje do Sejmu z wnioskiem o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego,

• samodzielnie natomiast powołuje trzech z dziewięciu członków (wyłączając prezesa NBP) Rady Polityki Pieniężnej.
  

• Prezydent powołuje także 2 z pięciu członków (1 Senat, 2 Sejm), do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.
  

• Ostatnią z prerogatyw Prezydenckich w tej dziedzinie jest prawo nadawania statutu Kancelarii Prezydenta Rzeczpospolitej oraz powoływania i odwoływania Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczpospolitej.
  

• Nie można też zapomnieć, że wszystkie wymienione tutaj decyzje personalne pozostające w gestii Prezydenta RP, należą do aktów urzędowych nie wymagających kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów, a więc należących do prerogatyw Prezydenta.
  

• Akty normatywne Prezydenta.
  

1. W polskim prawie konstytucyjnym wyróżniamy trzy rodzaje aktów normatywnych wydawanych przez Prezydenta RP, a mianowicie:

1. rozporządzenia,

2. zarządzenia,

3. rozporządzenia z mocą ustawy.
   

2. Prawo do wydawania rozporządzeń i zarządzeń przysługuje Prezydentowi na podstawie art. 142 i w oparciu o zasady określone w art. 92 i 93.
   
   Zgodnie z tymi artykułami:

1. Rozporządzenia:

• wydawane są na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego i wyłącznie w celu wykonania określonej ustawy,

• są źródłem prawa powszechnie obowiązującego,

• podlegają kontroli co do zgodności z Konstytucją i ustawami,

• kompetencje Prezydenta do wydawania rozporządzeń są niezbywalne i nie mogą zostać scedowane na inny organ.
  

2. Zarządzenia:

• zgodnie z art. 93 zarządzenia mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy,

• nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów,

• mają charakter aktów wewnętrznych i obowiązują tylko jednostki podległe Prezydentowi,

• zarządzenia Prezydenta podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.
  

• Aktem normatywnym szczególnej rangi są rozporządzenia z mocą ustawy:

• Prezydent może je wydawać zgodnie z art. 234 i w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5 - mogą zatem być wydawane tylko w sytuacji niemożności zebrania się Sejmu na posiedzenie w czasie stanu wojennego,

• mają one charakter prawa powszechnie obowiązującego, wymagają kontrasygnaty premiera oraz zatwierdzenia na najbliższym posiedzeniu Sejmu.
  

• Podpisanie ustawy przez Prezydenta.
  

1. Zgodnie z postanowieniami Konstytucji, podpisanie ustawy przez Prezydenta i ogłoszenie w Dzienniku Ustaw jest niezbędnym wymogiem dojścia ustawy do skutku i wprowadzenia jej do systemu prawnego RP.
   

2. W zakresie stanowienia ustaw Konstytucja przyznaje Prezydentowi szereg kompetencji. Oprócz inicjatywy ustawodawczej i prawa do zgłaszania poprawek do zgłoszonych przez siebie projektów, warto zwrócić szczególną uwagę na procedurę podpisania ustawy przez Prezydenta.
   

3. Po przedłożeniu przez Sejm ustawy do podpisu Prezydentowi, może on dokonać trzech czynności:

1. Przekazać ustawę do ponownego rozpatrzenia (weto ustawodawcze).

• Weto odrzucane większością 3/5 przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

• Prezydent kwestionuje ustawę w całości, nie dysponuje prawem weta selektywnego, jest to weto stosunkowo silne.

• Odrzucenie weta Prezydenta, zmusza go do podpisania zakwestionowanej ustawy.
  

2. Wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją (art. 122 ust. 4).

• Prezydent jest jedynym podmiotem który ma prawo prewencyjnej kontroli ustaw.

• Jeżeli TK orzeknie o niezgodności tylko niektórych przepisów, Prezydent ma do wyboru:

• podpisać ustawę z pominięciem zakwestionowanych przepisów,

• zwrócić Sejmowi ustawę w celu usunięcia niezgodności (art. 122 ust. 4).
  

• Podpisać ustawę i zarządzić jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw (art. 12 ust. 2).

• Powoduje to potwierdzenie dojścia ustawy do skutku oraz potwierdzenie, że sygnowany tekst jest identyczny z tekstem przyjętym przez Sejm.

• Prezydent nie może odmówić podpisania ustawy w przypadku odrzucenia jego weta, lub nie stwierdzeniu niezgodności ustawy z Konstytucją przez Trybunał Konstytucyjny.
  

• Podpisanie ustawy jest obowiązkiem Prezydenta, nie przysługuje mu weto selektywne.
  
  Na podpisanie ma 21 dni (7 w przypadku ustawy budżetowej i ustaw stanowionych w trybie pilnym) od dnia przedstawienie mu jej przez Marszałka Sejmu.
  
  Podpisanie ustawy przez głowę państwa jest prawnym stwierdzeniem, że została ona uchwalona przez odpowiednie organy w konstytucyjnie określonym trybie i brzmieniu przedstawionym Prezydentowi przez Marszałka Sejmu.
  

• Rozwiązania ustrojowe w razie niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta RP.
  

1. Przypadku niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta RP:

1. Przejściowa niemożności do sprawowania urzędu - spowodowana np. poważną chorobą, sytuacja wymaga jedynie czasowego zastąpienia Prezydenta.

• Zgodnie z art. 131 ust. 1 na czas niezdolności do sprawowania funkcji, obowiązki Prezydenta przejmuje Marszałek Sejmu.

• Następuje to na podstawie zawiadomienia dokonanego przez samego Prezydenta, a w przypadku gdy ten nie jest w stanie tego dokonać, o czasowej niemożności pełnienia funkcji decyduje Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu.
  

2. Wcześniejsze opróżnienie urzędu - zgodnie z art. 131. ust. 2 istnieje 5 powodów wcześniejszego opróżnienia urzędu:

• śmierć Prezydenta,

• zrzeczenie się urzędu,

• stwierdzenie nieważności wyborów przez SN lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze,

• trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia - o czym decyduje Zgromadzenie Narodowe, większością 2/3 ustawowej liczby członków (374) - tryb wyjątkowy,

• złożenie z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu - w razie pociągnięcia Prezydenta od odpowiedzialności konstytucyjnej za naruszenie Konstytucji, ustawy, bądź odpowiedzialności karnej.
  

• Skutkiem prawnym opróżnienia urzędu jest powstanie po stronie Marszałka Sejmu obowiązku zarządzenia nowych wyborów prezydenckich, najpóźniej 14 dni po opróżnieniu urzędu, zaś same wyboru mają się odbyć najpóźniej 60 dni od zarządzenia w dzień wolny od pracy (art. 128 ust. 2).
  

• Marszałek Sejmu przejmuje wykonywanie obowiązków Prezydenta, ma prawo stanowienia wszelkich aktów i podejmowania decyzji leżących w kompetencji Prezydenta, z wyjątkiem skrócenia kadencji Sejmu (art. 131. ust. 4). Sejmowe funkcje Marszałka przejmuje w tym okresie jeden z wicemarszałków.
  

• Odpowiedzialność Prezydenta za sprawowanie urzędu.
  

1. Konstytucja RP nie przewiduje odpowiedzialności parlamentarnej Prezydenta, ponosi on jednak odpowiedzialność konstytucyjną, w przypadku naruszenia Konstytucji lub ustawy.
   

2. Brak odpowiedzialności parlamentarne oznacza, że Prezydent nie ponosi żadnej odpowiedzialności za polityczny kierunek sprawowania urzędu oraz podejmowane akty i decyzje - brak tej odpowiedzialności jest jednym z założeń systemu podziału władzy.
   

3. Odpowiedzialność konstytucyjna to odpowiedzialność za naruszenie prawa, realizowana z inicjatywy parlamentu przez organ wymiaru sprawiedliwości (Trybunał Stanu).

1. Jest to swoisty „wentyl bezpieczeństwa”, znajdujący zastosowanie w przypadku gdy Prezydent złamie obowiązujące go reguły prawne.

2. Ponoszona jest ona za czyny, którymi Prezydent w zakresie swojego urzędowania lub w związku z zajmowanym urzędem, naruszył Konstytucję lub inną ustawę (art. 3 ustawy o Trybunale Stanu z 26 marca 1982 r.).

3. Dla powstania tzw. deliktu konstytucyjnego konieczne jest równoczesne spełnienie wszystkich wskazanych wyżej przesłanek.

4. Wniosek - grupa 140 posłów i senatorów, rozpatrywany przez Komisje Odpowiedzialności Konstytucyjnej Sejmu, która następnie przedstawia Zgromadzeniu Narodowemu stosowny wniosek.

5. Stan Oskarżenia - decyzja ZN większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków (art. 145 ust. 2).

6. Podjęcie uchwały = zawieszenie sprawowania urzędu przez Prezydenta, jego obowiązki przejmuje Marszałek Sejmu.

7. W przypadku stwierdzenia winy Prezydenta przez TS, postanawia o złożeniu go z urzędu (art. 131 ust. 2).

• Urząd ulega wcześniejszemu opróżnieniu i przeprowadza się nowe wybory.
  

• Warto zaznaczyć, że pociągnięcie Prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej, może nastąpić tylko w razie poważnego kryzysu konstytucyjnego.
  

• Organizacja Rady Ministrów w RP.
  

1. Rada Ministrów jest organem kolegialnym, jako że jej skład ma charakter wieloosobowy, a podstawową formą działania są posiedzenia, składa się zawsze z Prezesa Rady Ministrów i ministrów (art. 147 ust. 1).
   

2. Ministrowie dzielą się na:

1. ministrów resortowych (kierujących określonymi działami administracji rządowej) - ich powołanie jest obowiązkowe, są jednoosobowymi naczelnymi organami administracji,

2. ministrów wypełniających zadania zlecone im przez premiera (zadania określone w drodze rozporządzenia, tzw. ministrowie bez teki).
   

3. W składzie rządu mogą się także znaleźć:

1. wiceprezesi Rady Ministrów (art. 147 ust. 2),

2. przewodniczący komitetów określonych w ustawach (art. 147 ust. 4).
   

Ich powołanie zależy od premiera oraz uzgodnień koalicjantów przy tworzeniu gabinetu.
Dopuszcza się obecnie pełnienie funkcji ministra przez premiera i wicepremierów (art. 147 ust. 3).


4. Udział w rządzie „przewodniczących komitetów określonych w ustawach” wynikać musi z ustaw szczegółowych. Skład Rady Ministrów ma obecnie charakter zamknięty i nie ma możliwości powołania do jej składu osoby, która nie zajmuje jednego z czterech stanowisk wymienionych w art. 147 Konstytucji.
   

5. Poza składem Rady Ministrów pozostaje kilka ważnych kategorii piastunów urzędów w administracji rządowej.

1. kierownicy urzędów centralnych, tj. organów administracji rządowej o charakterze resortowym, obejmujące całe terytorium kraju, ale nie kierowane przez żadnego ministra lub komitet, np.:

• Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego,

• Agencja Wywiadu,

• GUS (podległe premierowi),

• Urząd Regulacji Telekomunikacji i Poczty (podległe poszczególnym ministrom).
  

Są to tzw. urzędy centralne. Piastuni tych organów nie wchodzą w skład Rady Ministrów, są powoływani i odwoływani w innym trybie niż członkowie rządu i nie ponoszą odpowiedzialności przed Sejmem i Trybunałem Stanu, są podporządkowani premierowi lub odpowiedniemu ministrowi, którzy mają prawo ich powoływania i odwoływania.

Urzędy centralne działają w ramach zakresu kompetencji wyznaczonych w ustawie.


2. Pełnomocnicy - działają w ramach zadań Rady Ministrów i zajmują się określonymi sprawami o charakterze czasowym, których przekazanie członkom Rady Ministrów nie jest celowe. Nie mają wyznaczonych ustawowo kompetencji, działają z ramienia rządu lub premiera, na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów np. pełnomocnicy do spraw Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn.
   

6. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów - zespół urzędniczy obsługujący Radę Ministrów, premiera, wicepremierów, etc.

1. Wykonuje szereg zadań związanych z koordynowaniem prac w ramach rządu.

2. Na czele kancelarii stoi Szef, powoływany i odwoływany przez premiera.
   

7. Dodatkowo przy Premierze działają:

1. Rządowe Centrum Legislacji, którego zadaniem jest koordynowanie działalności legislacyjnej Rady Ministrów, Prezesa RM i innych organów administracji rządowej, oraz zapewnienie obsługi prawnej RM, w tym redagowanie Dziennika Ustaw i Monitora Polski.

2. Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, którego zadaniem jest prowadzenie prac służących Prezesowi RM do programowania strategicznego oraz prognozowania rozwoju gospodarczego i społecznego.
   

8. Struktura RM nie ma jednolitego charakteru, opiera się o układ hierarchiczny z premierem na czele, który zwołuje jej posiedzenia i im przewodniczy.
   

9. Posiedzenia RM:

1. Na posiedzeniach omawia się wszelkie sprawy należące do zakresu działania rządu i ze względu na swoja wagę wymagające przedyskutowania w pełnym składzie RM.

2. Ocena wagi spraw należy do premiera.

3. Posiedzenia odbywają się w stałych terminach określonych przez premiera (wtorki - od czasów Mazowieckiego).

4. Stawiennictwo ministrów jest obowiązkowe, w wyjątkowych sytuacjach ministra może zastąpić osoba z kierownictwa danego ministerstwa, a w głosowaniach inny minister.

5. Oprócz premiera i ministrów w posiedzeniach uczestniczą też inne osoby (regulacje prawne, zaproszenia lub wezwanie przez premiera).

6. Posiedzenia obsługuje sekretarz RM.

7. Rozstrzygnięcia zapadają w drodze konsensusu, wyjątkowo głosowania.

8. Posiedzenia mają charakter niejawny, są protokołowane.

9. Szczególną formą posiedzeń jest Rada Gabinetowa, pod przewodnictwem Prezydenta RP.
   

10. Ciała wewnętrzne i pomocnicze:

1. stałe komitety Rady Ministrów - stale działające organy pomocnicze i doradcze RM, tworzone w drodze zarządzeń premiera w celu inicjowania, przygotowywania i uzgadniania rozstrzygnięć albo stanowisk RM, lub premiera w sprawach należących do zadań i kompetencji tych organów;

2. komitety do rozpatrywania określonych spraw lub określonej sprawy;

3. rady i zespoły opiniodawcze - powołuje premier;

4. komisje do opracowania projektów kodyfikacji określonych dziedzin prawa - tworzy Rada Ministrów.
   

11. Kolegium do Spraw Służb Specjalnych - działające przy RM jako organ opiniodawczy w sprawach programowania, nadzoru i koordynowania działalności: ABW, AW i WSI (te to chyba już zlikwidowali?), oraz podejmowanych dla ochrony bezpieczeństwa państwa działań Policji, Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, BORu i niektórych innych służb. Kolegium przewodniczy Premier, członkami są ministrowie odpowiednich resortów oraz Szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego w Kancelarii Prezydenta.
    

12. Rada Ministrów może również, w drodze rozporządzenia, tworzyć komisje wspólne składające się z przedstawicieli rządu oraz przedstawicieli określonej instytucji lub środowisk, celem jej działania jest wypracowanie wspólnego stanowiska (np. Komisja Wspólna Rządu i Episkopatu).
    

13. Rada Legislacyjna - składa się z niezależnych specjalistów - prawników, jej zadaniem jest m. in. opiniowanie różnego rodzaju zagadnień prawnych, będących przedmiotem działania rządu, przede wszystkim opiniowanie projektów aktów normatywnych oraz kierunku zmian w systemie prawa.
    

11. Pozycja Prezesa rady Ministrów.
    

1. Prezesa Rady Ministrów można określić mianem szefa rządu. Jego szczególna pozycja wynika przede wszystkim z przesłanek politycznych - stanowisko to jest na ogół powierzane politykowi wpływowemu, zdolnemu nie tylko do zorganizowania prac rządowych, ale i do utrzymania spójności koalicji oraz porozumienia ze swoimi klubami w Sejmie.
   

2. Na płaszczyźnie prawnej premier skupia w swoich rękach następujące kompetencje:

1. Tworzenie rządu i dokonywanie w nim zmian:

• bez wniosku premiera niemożliwe jest powołanie nikogo do Rady Ministrów,

• premier może odwołać (przy współudziale Prezydenta) ministra z którym nie jest w stanie współpracować,

• wyłącznie premier jest powołany do kontrasygnowania aktów prawnych Prezydenta,

• może zostać obalony tylko wobec wyrażenie wotum nieufności (zawsze konstruktywnego - czyli ze wskazaniem nowego premiera) wobec całego rządu,

• zawsze może zwrócić się do Sejmu o udzielenie wotum zaufania, bądź złożyć rezygnację, powodując tym samym upadek całego gabinetu.
  

2. W zakresie zadań i personalnego kształtu ministerstw i innych organów centralnych:

• Premierowi przysługuje tzw. władza organizacyjna - zakreśla on szczegółowy zakres działania każdego ministra.

• W przypadku ministrów resortowych, premier jest związany postanowieniami ustawy z 4.09.1997 r. o działach administracji rządowej - musi powierzyć każdy pojedynczy z 32 wyodrębnionych resortów w całości jednemu ministrowi, może natomiast jednemu ministrowi powierzyć równocześnie kilka resortów.

• Posiada także wpływ na obsadę kierowniczego personelu w ministerstwach, powołuje i odwołuje sekretarzy i podsekretarz stanu, na wniosek odpowiednich ministrów.

• Powołuje także kierowników wielu urzędów centralnych, pełnomocników rządu, oraz Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
  

3. Organizowanie prac rządowych:

• Premier kieruje pracami Rady Ministrów, zapewnia wykonywanie polityki rządu i określa sposoby jej wykonywania, a także koordynuje i kontroluje pracę członków rządu (art. 148).

• Zatem posiada prawo:

• żądania informacji, sprawozdań i dokumentów,

• rozstrzygania sporów kompetencyjnych w RM,

• wyznaczania zastępcy nieobecnego ministra.
  

Są to formuły ogólne pozwalające na rzeczywiste kierowanie pracami rządu i ministrów, ze swobodą dla Premiera zależną od koalicyjnego charakteru gabinetu.


4. Kierowanie pracą terenowej administracji rządowej:

• Powołuje i odwołuje wojewodów (na wniosek ministra do spraw administracji) oraz wicewojewodów (wniosek wojewody).

• Może koordynować i nadawać kierunek pracy organom terenowym, mimo iż podlegają one bezpośrednio MSWiA.
  

5. Zwierzchnictwo nad osobami zatrudnionymi w administracji rządowej - jako zwierzchnik służbowy pracowników administracji rządowej (art. 148 ust. 7) oraz korpusu służby cywilnej (art. 153).
   

6. Nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego - (art. 148 ust. 6) dotyczy tylko legalności działalności samorządu terytorialnego, realizowany tylko w granicach i formach określonych w Konstytucji lub ustawach.
   

3. W zakresie stanowienia prawa premier może wydawać:

1. rozporządzenia (art. 148 ust. 3) zgodnie z art. 92,

2. zarządzenia zgodnie z art. 93.
   

Rozporządzenie jako źródło prawa powszechnie obowiązującego ma charakter jednolity, wyłącznie na podstawie upoważnienia ustawowego skierowanego bezpośrednio do Prezesa Rady Ministrów.

Zarządzenia mają charakter wewnętrzny, zbliżony do normatywnych uchwał Rady Ministrów; dodatkowo są wydawane na podstawie ustawy - charakter niesamodzielny.


12. Elementy systemu kanclerskiego w Polsce - konstruktywne votum nieufności.
    

1. Rząd ponosi za swą działalność odpowiedzialność polityczną przed Sejmem.

1. Jej istotą jest jej uzależnienie od politycznego uznania Sejmu.

2. Wyrażenie konstruktywnego wotum nieufności (odpowiedzialność solidarna rządu) może nastąpić z każdego powodu i w każdym czasie, jeśli w Sejmie znajdzie się większość zdolna do podjęcia odpowiedniej uchwały.
   

2. Instytucja konstruktywnego wotum nieufności została wprowadzona przez Konstytucję z 1997 r.

1. Art. 158 Konstytucji mówi, że jedyną drogą wyrażenia rządowi wotum nieufności jest jednoczesne dokonanie wyboru nowego premiera.

2. Mała Konstytucja z 1992 r. dopuszczała zwykłą i konstruktywną formę wyrażania wotum nieufności.
   

3. Wniosek w tej sprawie może być złożony min. przez 46 posłów sygnatariuszy, a raz złożonego podpisu nie można wycofać. Nie trzeba podawać powodu, ale wniosek musi zawierać nazwisko kandydata na nowe stanowisko.

1. Między złożeniem wniosku, a poddaniem go pod głosowanie musi upłynąć min. 7 dni.

2. Wniosku nie wolno wycofać i głosowanie nad nim musi się odbyć.

3. Możliwe jest zgłoszenie kilku wniosków o wotum nieufności, są one wtedy debatowane łącznie, a głosowane w kolejności zgłoszenia.

4. Dla przyjęcia wniosku konieczne jest by głosowała za nim większość ustawowej liczby posłów (min 231).

• Odrzucenie wniosku w głosowaniu rodzi zakaz stawiania nowego wniosku o wotum nieufności przez okres 3 miesięcy od dnia postawienia pierwszego wniosku. Ograniczenie to nie ma zastosowania, jeśli nowy wniosek złoży grupa min. 115 posłów (art. 158 ust. 2).

• Jeżeli wniosek uzyska wymaganą większość premier składa dymisję, a Prezydent musi powołać wybranego przez Sejm nowego premiera i na jego wniosek ministrów (Prezydentowi nie przysługuje możliwość odmowy).
  

4. Prezydent nie może rozwiązać Sejmu w razie wyrażenia przezeń wotum nieufności rządowi. Nowa Konstytucja nadała instytucji wotum nieufności postać ograniczoną.
   

13. Absolutorium.
    

1. Kontrola wykonania przez rząd budżetu należy do szczególnych procedur kontrolnych Sejmu, w ramach tej procedury znajduje się też absolutorium.
   

2. Absolutorium jest to pozytywne skwitowanie wykonania przez Radę Ministrów ustawy budżetowej w minionym roku budżetowym.
   

3. Rząd ma obowiązek przedłożyć Sejmowi w terminie 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej i informację o stanie zadłużenia państwa (art. 226 ust. 1 Konstytucji).
   

4. Sejm powinien rozpatrzyć sprawozdanie w terminie 9 dni. Wiodącą rolę odgrywa Komisja Finansów Publicznych, a poszczególne części rozpatrują odpowiednie komisje sejmowe (prace odbywają się tak jak nad przygotowaniem ustawy budżetowej).
   

5. Razem ze sprawozdaniem rządu do Sejmu wpływają też dokumenty NIK:

1. analiza wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej,

2. opinia w sprawie absolutorium dla Rady Ministrów (art. 226 ust. 2).
   

Na tej podstawie, oraz w oparciu o stanowisko Komisji Finansów Publicznych, Sejm podejmuje uchwałę o przedmiocie absolutorium dla rządu (art.. 226 ust. 2).


6. W aspekcie prawnym odmowa udzielenia absolutorium nie pociąga za sobą bezpośrednich konsekwencji, jednak politycznie oznacza to zmuszenie premiera do dymisji (chyba, że w przeciągu ostatniego roku budżetowego zmienił się już premier).
   

14. Dymisja rządu.
    

1. Dymisja rządu to oświadczenie premiera, dokonane w imieniu rządu, stwierdzające wolę zakończenia urzędowania i rozpoczynające proces tworzenia nowego rządu.

1. Premier musi podać się do dymisji na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu, a Prezydent musi tę dymisje przyjąć (zasada kadencyjności rządu).

2. Premier jest zobligowany do podania się do dymisji także w przypadku nie uchwalenia przez Sejm wotum zaufania (art. 162 ust. 2) - może to mieć miejsce w dwóch przypadkach:

• Brak akceptacji sejmowej dla nowo tworzonego rządu - prowadzi to do dalszych etapów procedury tworzenia rządu.

• Brak wyrażenia wotum zaufania urzędującemu rządowi (uruchomienie procedury wotum zaufania zależy od premiera i pozostawione jest jego osobistej decyzji - art. 160). Prezydent ma obowiązek przyjąć dymisję.
  

2. Pociągniecie gabinetu do odpowiedzialności parlamentarnej, czyli wyrażenie konstruktywnego wotum nieufności przez Sejm, powoduje dymisję rządu (art. 162 ust. 2). Prezydent zobowiązany jest do przyjęcia dymisji.
   

3. Premier może w każdej chwili podać się do dymisji, a decyzja ta nie musi być konsultowana, ani opiniowana przez gabinet. Sama Rada Ministrów nie może podjąć uchwały o złożeniu dymisji (było to możliwe w okresie Małej Konstytucji z 1992 r.).
   
   Prezydent może jednak nie przyjąć dymisji (art. 162 ust. 4) - w tym wypadku w celu rezygnacji premier może zwrócić się do Sejmu o udzielenie wotum zaufania.
   
   Skutek analogiczny do złożenia dymisji ma również śmierć premiera.
   

4. W przypadku dymisji rządu Prezydent zobowiązany jest powierzyć dotychczasowemu gabinetowi sprawowanie dotychczasowych obowiązków do czasu powołania nowego rządu (art. 162 ust. 2), w sensie prawnym kompetencje gabinetu sprawującego obowiązki nie ulegają ograniczeniu, jednak jego działanie jest ograniczone w wyniku konwenansów politycznych.
   

5. Przyjęcie dymisji Rady Ministrów zobowiązuje do złożenia dymisji sekretarzy i podsekretarzy stanu, oraz wojewodów i wicewojewodów, o przyjęciu tych dymisji decyduje nowy premier w terminie trzech miesięcy od dnia powołania rządu.
   

15. Tryb zmiany na stanowiskach ministrów.
    

1. Zmiany na stanowiskach ministrów wynikają z indywidualnej odpowiedzialności politycznej (dlatego może być ona egzekwowana z każdego powodu i w każdym czasie) - ponoszą ją oni przed Sejmem za sprawy należące do ich kompetencji, lub powierzone im przez premiera (art. 157 ust. 2).
   
   Wniosek o udzielenie ministrowi, lub innemu członkowi rządu wotum nieufności musi pochodzić od grupy min. 69 posłów, wniosek może być głosowany nie wcześniej niż po upływie 7 dni od daty jego zgłoszenia, a przed debatą powinien on być zaopiniowany przez odpowiednią komisje sejmową.

1. Jeżeli wniosek zostanie przyjęty większością głosów ustawowej liczby posłów to Prezydent odwołuje ministra (art. 159 ust. 2).

2. Jeżeli wniosek nie zostanie przyjęty, to jego ponowne zgłoszenie możliwe jest dopiero po upływie 3 miesięcy chyba, że z inicjatywą wystąpi grupa min. 115 posłów.
   

2. Premier może w każdej chwili i z każdego powodu zażądać od członka rządu podania się do dymisji. Jeżeli ten mechanizm zawiedzie, to może on zostać odwołany przez Prezydenta na wniosek premiera (art. 161).
   

3. Prezydent nie może odwołać członka rządu, bez wniosku premiera, natomiast na podstawie art. 161 Konstytucji na wniosek premiera Prezydent dokonuje zmian w składzie rządu. Mimo językowej wykładni tego przepisu i poglądu doktryny, wiosną 2003 r. miał miejsce precedens prezydenckiej odmowy powołania nowego ministra zdrowia zaproponowanego przez Premiera.
   

16. Pojęcia - minister stanu, sekretarz stanu, podsekretarz stanu.
    

1. Minister stanu (minister resortowy) - stoi na czele resortu (działu administracji rządowej):

1. kieruje podległym mu systemem organów resortowych,

2. jest jednoosobowym naczelnym organem administracji,

3. powołanie ministrów stanu jest ograniczone.
   

Jest on też zobowiązany do inicjowania i opracowywania w zakresie własnego działania, polityki rządu, przedkładania inicjatyw i projektów aktów normatywnych na posiedzeniach Rady Ministrów.

Na ministrze, jako członku rządu, spoczywa obowiązek realizowania polityki ustalonej prze Rade Ministrów i wynikający stąd obowiązek lojalności politycznej, tzn. reprezentowania stanowiska uzgodnionego z rządem.


2. Sekretarz stanu; podsekretarz stanu - sprawuje kierownictwo ministerstwa obok ministra stanu i podsekretarzy stanu (wiceministrów):

1. powołuje ich premier na wniosek ministra,

2. odwołuje premier na wniosek ministra (art. 37 ust. 1 i 3 uRM), bądź z własnej inicjatywy.
   

Przyjęcie dymisji rządu przez Prezydenta zmusza sekretarzy i podsekretarzy stanu do podania się do dymisji.

Zakres czynności sekretarza stanu i podsekretarzy stanu ustala minister, powiadamiając o tym premiera.

Do zadań sekretarza stanu należy m. in. zastępowanie ministra, ale tylko doraźnie i w ograniczonym zakresie (art. 37 ust. 4).


17. Akty normatywne rządu.
    

1. Prawotwórstwo rządowe realizuje się w dwu odrębnych płaszczyznach:

1. źródła powszechnie obowiązującego prawa,

2. regulacji wewnętrznych wiążących tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu akt.
   

2. Rada Ministrów

1. Rozporządzenie normatywne (zwane także rozporządzeniem) jest aktem prawa powszechnie obowiązującego, wydawanym przez Radę Ministrów na podstawie art. 146 ust. 4:

• jest ono podustawowym aktem wykonawczym,

• wydawanym na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania;

• musi być ono zgodne z ustawami,

• nie może wkraczać w materie zastrzeżone tylko dla regulacji ustawowej.
  

2. Jeśli chodzi o prawo wewnętrzne, to Konstytucja nadaje Radzie Ministrów kompetencje do stanowienia uchwał. Normatywne uchwały rządu nie muszą być wydawane na podstawie ustawy - można je także wydawać na podstawie kompetencji Rady Ministrów określonych w przepisach konstytucyjnych.
   
   Uchwałą rządu towarzyszą pewne wymagania wynikające z art. 93 Konstytucji:

• muszą pozostawać w zgodzie z ustawami i rozporządzeniami,

• nie mogą być adresowane do organów pozostających poza systemem administracji rządowej, a w każdym razie nie mogą rodzić po ich stronie obowiązku wykonania,

• nie mogą one samoistnie tworzyć obowiązków, czy uprawnień obywateli (osób prawnych, czy innych podmiotów),

• nie mogą stanowić podstawy decyzji wydawanej w postępowaniu administracyjnym.
  

3. Premier i ministrowie

1. W zakresie stanowienia prawa powszechnie obowiązującego premier jak i minister resortowy mogą wydawać:

• rozporządzenia (zbliżone do rozporządzeń normatywnych rządu, jednakże upoważnienie musi wskazywać na premiera / ministra jako organ właściwy do wydania aktu).

2. W zakresie prawa wewnętrznego:

• zarządzenia (mają charakter zbliżony do normatywnych uchwał rządu, muszą być wydawane tylko na podstawie ustawy).
  

Rozporządzenia i zarządzenia ministra podlegają z punktu widzenia ich konstytucyjności i legalności kontroli Trybunału Konstytucyjnego i innych segmentów władzy sądowniczej.


18. Nadzór nad aktami prawnymi ministra.
    

1. Zarówno rozporządzenia jak i uchwały normatywne rządu podlegają kontroli sądowej, która dotyczy zgodności (materialnej i kompetencyjnej) przyjmowanych unormowań z ustawami i innymi aktami powszechnie obowiązującego prawa.
   

2. Kto orzeka?

1. Trybunał Konstytucyjny może orzekać o generalnym uchyleniu takich aktów (ze względu na ich niekonstytucyjność, bądź brak legalności).

2. Wszystkie sądy mogą odmawiać ich zastosowania przy rozpatrywaniu konkretnych spraw,

3. Sądy administracyjne mogą uznawać nieważność aktów i decyzji wydanych na podstawie takich aktów.
   

3. Na podstawie art. 149 ust. 2 Konstytucji Rada Ministrów, na wniosek premiera, ma prawo uchylenia rozporządzenia, lub zarządzenia ministra. Uchylenie takie może nastąpić z każdego powodu.
   

19. Kontrasygnata w Polsce.
    

1. Instytucja kontrasygnaty polega na uzależnieniu ważności aktów podejmowanych przez głowę państwa od ich zaakceptowania przez premiera, lub odpowiedniego ministra.
   

2. Instytucja kontrasygnaty funkcjonowała w Polsce już w okresie międzywojennym.
   

3. Konstytucja z 1997 r. objęła obowiązkiem uzyskania kontrasygnaty akty urzędowe Prezydenta; pojęcie to odnosi się do wszystkich decyzji i działań w okresie wykonywania urzędu.

1. Art. 144 ust. 2 wprowadza wymóg uzyskania kontrasygnaty dla ważności aktów urzędowych Prezydenta - zasada ta, ze względu na charakter złożenia podpisu, nie odnosi się do aktów o charakterze ustnym.

2. Art. 144 ust. 3 wskazuje jednak w 30 punktach akty urzędowe Prezydenta, które mogą być wydawane bez kontrasygnaty (prerogatywy), dotyczą one szczególnie: stosunków Prezydenta z parlamentem, spraw związanych z powoływaniem i odpowiedzialnością rządu oraz ministrów, powoływania innych organów państwowych, tradycyjnych uprawnień głowy państwa.
   

4. Na mocy Małej Konstytucji z 1992 r. kontrasygnaty mógł udzielać minister.
   
   Na mocy obowiązującej Konstytucji Prezydent (jego Kancelaria) zawsze musi uzyskać kontrasygnatę samego premiera (wydanie aktu bez kontrasygnaty powoduje, że będzie on pozbawiony skutków prawnych).
   
   Prezydent nie dysponuje żadnymi środkami prawnymi, którymi mógłby ją wymusić.
   

5. Wg art. 144 ust. 2 premier udzielając kontrasygnaty przejmuje odpowiedzialność wobec Sejmu za akt wydany przez Prezydenta.
   

20. Prokuratura w systemie organów państwowych.
    

1. Konstytucja nie reguluje struktury ani działania prokuratury, która nie może być zaliczana do elementów wymiaru sprawiedliwości.
   
   Obecnie prokuratura została podporządkowana organom administracji rządowej w osobie Ministra Sprawiedliwości.
   

2. Podstawowe zadania prokuratury - prowadzenie, albo nadzorowanie postępowania przygotowawczego przeciw osobom podejrzanym o popełnienie przestępstwa.
   
   Prokurator:

1. występuje w postępowaniu przed sądem jako oskarżyciel publiczny,

2. wnosi akt oskarżenia i popiera go w trakcie rozprawy,

3. może odstąpić od oskarżenia, lub wnosić o rewizję na korzyść skazanego, gdyż obowiązkiem prokuratora jest strzeżenie praworządności,

4. jest zobowiązany do bezstronności i równego traktowania wszystkich obywateli - wyrazem tego jest zakaz członkostwa w partiach politycznych.
   

3. Prokurator może wytaczać powództwa i włączyć się w sprawy cywilne, sprawy ze stosunku pracy, ubezpieczeń społecznych, jeżeli wymaga tego ochrona praworządności.
   
   Decyzje administracyjne i uchwały samorządu terytorialnego może także zaskarżyć do sądu.
   
   Prowadzi nadzór nad wykonywaniem spraw karnych.
   

4. Prokuratorowi przysługuje środek prawny zwany wystąpieniem, jeżeli w toku postępowania przygotowawczego zostaną ujawnione okoliczności sprzyjające popełnieniu przestępstwa, albo utrudniające ich wykonanie, kierowany do organu odpowiedzialnego za te sytuację.
   

5. Prokurator Generalny może występować do TK z wnioskiem o stwierdzenie zgodności aktu prawnego z Konstytucją, albo aktem ustawowym, lub o dokonanie obowiązującej wykładni prawa.
   
   PG powołuje tez wszystkich prokuratorów.
   

6. Struktura Prokuratury obejmuje prokuratury:

1. krajową,

2. apelacyjną,

3. okręgową

4. rejonową.
   

7. W ustawie przyjęta jest zasada jednoosobowego kierownictwa, zgodnie z którą jednostkami tymi kieruje Prokurator Krajowy (w zakresie ustalonym przez Prokuratora Generalnego).
   

8. Organizacja prokuratury opiera się na kilku zasadach:

1. podległość naczelnym organom administracji,

2. hierarchicznego podporządkowania (polecenia przełożonych są wiążące),

3. substytucji (prawo zastępowania przełożonego / podwładnego),

4. jednolitości i niepodzielności (czynność podjęta przez uprawnionego prokuratora jest wiążąca dla całej prokuratury).
   

15. Samorząd terytorialny.
    

1. Gmina w systemie samorządu terytorialnego.
   

1. Pozycja ustrojowa - art. 164. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina;

1. ustrój władzy lokalnej musi być oparty na istnieniu gmin, co więcej gminom zawsze musi być przyznana pozycja podstawowej jednostki samorządu terytorialnego, co powinno znajdować wyraz zwłaszcza w ujęciu zakresu działania gminy),

2. gmnia wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego (domniemanie kompetencji gminy).
   

2. Gmina:

1. Jej organ stanowiący to rada gminy:

• wybierana na 4 lata w wyborach 4-przymiotnikowych, proporcjonalnych; w gminach do 20 000 mieszkańców obowiązuje system większości względnej;

• wybiera ona swojego przewodniczącego i wiceprzewodniczących, powołuje komisje stałe i nadzwyczajne (w skład komisji mogą wchodzić nie-radni) i komisję rewizyjną (for councellors only).

• radę można odwołać przed upływem kadencji, jeśli:

• tak postanowią mieszkańcy w referendum,

• zostanie rozwiązana przez Sejm.
  

2. Egzekutywa: wójt / burmistrz / prezydent miasta:

• wybierany na 4 lata większością bezwzględną (jest możliwość przeprowadzenia 2. tury) w wyborach bezpośrednich,

• rada nie może więc odwołać wójta, ale może podjąć uchwałę o przeprowadzeniu referendum w tej sprawie, na wniosek:

• swój (jeśli nie udzieli absolutorium z wykonania budżetu, ma 14 dni na podjęcie uchwały o przeprowadzeniu referendum, bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady),

• swój (z innego powodu, do podjęcia uchwały potrzeba 3/5 głosów ustawowego składu),

• mieszkańców (po normalnemu).
  

• W gminie można tworzyć jednostki pomocnicze egzekutywy:

• sołectwa,

• osiedla,

• dzielnice.
  

• Kompetencje gminy: niewyliczalne, ale wg art. 7 ust. 1 uSG składają się na nie m. in.:

• zadania publiczne, niezastrzeżone ustawami na rzecz administracji rządowej,

• lokalne sprawy publiczne, niezastrzeżone innym organom,

• zadania własne gminy (obowiązkowe i fakultatywne),

• obowiązek wykonywania zadań zleconych.
  

• Kompetencje rady gminy:

1. m.in. uchwalanie budżetu i kontrola jego wykonania;

2. uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, programów gospodarczych;

3. podejmowanie uchwał w sprawie podatków i opłat;

4. uchwalanie statutu;

5. wydawanie aktów prawa miejscowego.
   

• Kompetencje wójta:

1. przygotowywanie projektów uchwał;

2. wykonywanie budżetu;

3. gospodarowanie mieniem komunalnym;

4. polityka personalna w gminnych jednostkach organizacyjnych.
   

• Administracja rządowa i samorządowa.
  

1. Zakres działania i ustrój organów administracji rządowej i samorządu jest różny na poszczególnych szczeblach podziału terytorialnego państwa.
   

2. Aktualny podział terytorialnego ma charakter trójszczeblowy i obejmuje szczebel:

1. gminny,

2. powiatowy,

3. wojewódzki.
   

Szczeble gminny i powiatowy mają charakter czysto samorządowy, a województwa mieszany, bo są zarówno jednostkami samorządu terytorialnego, jak i jednostkami administracji rządowej.


3. Województwo

1. Ustrój województwa ma postać dualistyczną.

• Z jednej strony województwu, jako jednostce samorządu terytorialnego, przysługuje określona pula zadań lokalnych, które wykonuje ona samodzielnie i na własną odpowiedzialność, za pośrednictwem organów samorządowych (sejmik województwa, marszałek i zarząd).

• Z drugiej strony województwo, jako jednostka terytorialna administracji rządowej, realizuje zadania pozostawione przez prawo do kompetencji organów rządowych, a realizacją tych zadań zajmuje się wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów w województwie.
  

2. Wojewoda jest terenowym organem administracji rządowej i przedstawicielem RM w województwie.

• Wojewodę powołuje i odwołuje prezes RM, na wniosek właściwego ministra ds. administracji publicznej (obecnie MSWiA).

• Zastępcami wojewody są wicewojewodowie powoływani i odwoływani na wniosek Prezesa RM.

• Wojewoda jest organem tzw. administracji ogólnej (zespolonej) - podlegają mu jednostki organizacyjne i aparat urzędniczy.

• Aparat ten jest zorganizowany w urząd wojewódzki, w ramach którego funkcjonują wyspecjalizowane przedmiotowo jednostki organizacyjne.

• Zakłada się, że wojewodowie i wicewojewodowie stanowią polityczne kierownictwo urzędu i zmieniają się stosownie do rytmu zmian rządowych.

• Natomiast zespół urzędniczy urzędu wojewódzkiego powinien mieć charakter stały, zgodnie z zasadą neutralności i apolityczności służby cywilnej.

• Wojewodowie realizują poprzez podległy im aparat urzędniczy wszystkie zadania administracji rządowej, jako organ administracji ogólnej.
  

3. W systemie samorządowym podstawowym organem województwa jest sejmik województwa, będący organem przedstawicielskim.
   
   Organami wykonawczymi są:

• marszałek województwa,

• zarząd województwa.
  

Podlegają im wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne i aparat urzędniczy zorganizowany w urząd marszałkowski.


4. Powiat

1. Powiat składa się z:

• graniczących ze sobą gmin (powiat ziemski),

• bądź obejmuje cały obszar miasta na prawach powiatu (powiat grodzki - miasto powyżej 100 tys., lub miasto będące siedzibą wojewody, przed reformą samorządową).
  

2. Powiat jest jednostką o wyłącznie samorządowym charakterze, co oznacza , że nie istnieją w nim organy rządowej administracji ogólnej (mogą istnieć rządowej administracji niezespolonej, o ile odrębne ustawy to przewidują).
   

3. Na szczeblu powiatu działają przede wszystkim organy samorządowe:

• rada powiatu (organ przedstawicielski),

• starosta i zarząd (organy wykonawcze).
  

5. Gmina

1. Gmina ma charakter czysto samorządowy.
   

2. Gmina jest podstawowym jednostką samorządu terytorialnego i wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego, nie zastrzeżone dla innych jednostek tego samorządu.
   

3. Jej organami są:

• rada gminy (organ przedstawicielski),

• wójt - w gminach wiejskich, burmistrz lub prezydent - w gminach miejskich (organy wykonawcze).
  

• Zadania z zakresu administracji publicznej dzielą się na dwie grupy:

1. zadania w całości pozostawione w gestii organów administracji rządowej;

2. zadania wykonywane przez samorząd terytorialny;

• zadania własne - zadania przynależne jednostką samorządu terytorialnego i przez te jednostki wykonywane. Ich realizacja jest finansowana przede wszystkim z własnych dochodów i subwencji;

• zadania zlecone - zadania przynależne administracji rządowej, ale wykonywane przez jednostki samorządu terytorialnego. Nie są to zadania wykonywane we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność, jak zadania własne;
  

• W sferze prawa cywilnego jednostka samorządu terytorialnego występuje jako jeden z podmiotów obrotu cywilnoprawnego, ponieważ posiada:

1. osobowość prawną ,

2. uprawnienia właścicielskie,

3. inne uprawnienia majątkowe.
   

• W sferze prawa publicznego gmina (powiat, województwo) występuje jako jednostka samorządu terytorialnego i wykonuje zadania z zakresu administracji publicznej (własne i zlecone).
  
  Podejmuje więc m.in. działania władcze wobec obywateli.
  

• W jakim trybie może dojść do odwołania organów gminy.
  

1. Odwołanie organów wykonawczych gminy (wójt, burmistrz, prezydent miasta) może nastąpić jedynie w drodze referendum gminnego:

1. Z inicjatywy rady w razie odmowy udzielenia wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) absolutorium przez radę.

• Wówczas, nie wcześniej niż po upływie 14 dni, rada zbiera się ponownie na tym posiedzeniu, może (ale nie musi) podjąć uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta.

• Uchwała ta musi być podjęta bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady.

2. Z inicjatywy rady z innego powodu, niż odmowa udzielenia absolutorium.

• Procedura zarządzania referendum jest podobna, z tym, że uchwała rady musi być podjęta co najmniej 3/5 ustawowego składu rady.

• Z inicjatywy mieszkańców gminy - referendum jest prowadzone w procedurze ogólnej wymaganej dla referendum gminnego.
  

• Odwołanie organów stanowiących gminy (rada gminy) może nastąpić:

1. w drodze referendum lokalnego (gminnego - według jego ogólnej procedury),

2. w razie odwołania przez Sejm (art. 171 ust. 3 konstytucji),

3. w razie nie dokonania wyboru zarządu w wymaganym przez prawo terminie.
   

• Tryb zarządzenia i przedmiot referendum lokalnego.
  

1. Konstytucja dopuszcza możliwość przeprowadzenia referendum lokalnego. Do 2000 r. była tylko możliwość przeprowadzenia referendum gminnego. Ustawa z 15 września 2000 r o referendum lokalnym rozszerzyła je na wszystkie szczeble samorządu lokalnego.
   

2. W myśl art. 170 Konstytucji, przedmiotem referendum lokalnego mogą być „sprawy dotyczące [danej] wspólnoty samorządowej”, w tym sprawy odwołania organów samorządowych pochodzących z wyborów bezpośrednich. Oznacza to:

1. po pierwsze, że przedmiotem referendum nie mogą być sprawy, które nie mieszczą się w kompetencji danej wspólnoty samorządowej, a są rozstrzygane na innych szczeblach, zwłaszcza centralnym.
   
   Stanowisko TK: „referendum lokalne może obejmować wszystkie istotne sprawy, dotyczące społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących wspólnotę [samorządową], a nie zastrzeżone do wyłącznej kompetencji organów innych władz publicznych.”
   
   Na szczeblu gminnym przedmiotem referendum może być także kwestia samoopodatkowania się mieszkańców.
   

2. po drugie, że możliwe jest przeprowadzenie referendum w sprawie odwołania lokalnego organu przedstawicielskiego - rady gminy (miasta, powiatu) bądź sejmiku województwa, a na szczeblu gminy - także odwołania wójta (burmistrza, prezydenta).
   

3. Referendum przeprowadza się:

1. z wniosku organu stanowiącego (tj. rady lub sejmiku) danej jednostki terytorialnej,

2. na wniosek mieszkańców;

• tym wypadku na szczeblu gminy lub powiatu potrzebne jest zgromadzenie podpisów 10% mieszkańców uprawnionych do głosowania, a na szczeblu województwa - 5%.
  

• W referendum mają prawo brać udział osoby stale zamieszkujące na terenie danej jednostki samorządu terytorialnego, posiadające czynne prawo wyborcze do organu stanowiącego tej jednostki.
  
  Referendum przeprowadzają i ustalają jego wyniki terytorialne i obwodowe komisje ds. referendum.
  

• Referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania, a wynik jest rozstrzygający jeśli za jednym z rozwiązań w sprawie podanej pod referendum oddano więcej niż połowę ważnych głosów.
  
  Referendum w sprawie samoopodatkowania staje się ważne, w razie opowiedzenia się za tym 2/3 głosujących.
  

• Uzyskanie w referendum wyniku rozstrzygającego zobowiązuje radę (gmina, powiat) lub sejmiku województwa do niezwłocznego podjęcia czynności, w celu jego realizacji.
  

• Jeżeli w referendum nastąpiło odwołanie rady lub sejmiku, to ich kadencja upływa w dniu ogłoszenia wyników referendum, z mocy prawa ustaje też działalność zarządu (organu wykonawczego) danej jednostki terytorialnej, a Prezes RM wyznacza osobę tymczasowo spełniającą funkcję tych organów.
  

• Warunki ważności i rozstrzygającego charakteru referendum.
  

1. Referendum lokalne: przeprowadza się je w sprawach dotyczących danej wspólnoty samorządowej mieszczących się w zakresie zadań i kompetencji jej organów (fakultatywnie), zwłaszcza w sprawie odwołania legislatywy jednostki samorządu terytorialnego przed upływem kadencji (obligatoryjnie) czy samoopodatkowania się gminy (obligatoryjnie).
   

2. Referendum zarządza rada bezwzględną większością głosów, z inicjatywy własnej lub mieszkańców (podpisy 10% wyborców, 5% w województwie).
   

3. Wynik jest ważny, jeżeli większość opowie się za którąś opcją (przy samoopodatkowaniu się: 2/3 głosów), oraz jeżeli frekwencja przekroczy 30%.
   

4. Referendum dot. odwołania legislatywy nie może odbyć się wcześniej niż po upływie 12 miesięcy od dnia wyborów lub ostatniego referendum w sprawie odwołania; również wówczas, gdy data ewentualnych wyborów przedterminowych miałaby przypaść na okres 6 miesięcy przed zakończeniem kadencji organu.
   

• Sądy i Trybunały.
  

1. Władza sądownicza w Polsce.
   

1. Władza sądownicza, zgodnie z zasada podziału władzy, jest władza odrębna, autonomiczna wobec legislatywy i egzekutywy.
   

2. Obejmuje dwa niezależne od siebie segmenty:

1. sądy - tworzą system wzajemnie powiązanych ze sobą organów,

2. trybunały - wydzielone poza system sądów i niezależne względem siebie.
   

3. Pomimo daleko idących różnic miedzy sadami a trybunałami można wskazać pewne podobieństwa organów władzy sądowniczej:

1. zasada niezawisłości sędziowskiej,

2. działalność w oparciu wyłącznie o prawo,

3. rozstrzyganie prawnych spraw i sporów powstających w procesie stosowania lub stanowienia prawa,

4. oparcie funkcjonowania na sformalizowanych procedurach, silnie akcentujących zasadę kontradyktoryjności.
   

4. Władza sadownicza pełni w funkcjonowaniu systemu podziału władz role apolitycznego czynnika równowagi, a w ochronie praw i wolności jednostki funkcje apolitycznego gwaranta tych praw.
   

5. Funkcje sądów jako pierwszego segmentu władzy sadowniczej określa się jako sprawowanie wymiaru sprawiedliwości. Oznacza to działalności państwa polegająca na rozpatrywaniu i wiążącym rozstrzyganiu sporów o prawo, czyli sadzeniu, w których przynajmniej jedna ze stron jest jednostką lub innym podmiotem podobnym (podmiot gospodarczy, inna osoba prawa prywatnego itp.).
   

6. Sady maja monopol na sprawowanie wymiaru sprawiedliwości (art. 175 ust. 1 Konstytucji).
   

7. W Polsce katalog sądów jest zamknięty i przedstawia się następująco:

1. Sąd Najwyższy

2. sady powszechne,

3. dwa typy sądów szczególnych:

• administracyjne,

• wojskowe.
  

4. Organami władzy sadowniczej w Polsce, stanowiącymi drugi segment są Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.

• Podstawowym zadaniem pierwszego jest kontrola hierarchicznej zgodności norm prawnych i w miarę potrzeby eliminowanie norm niezgodnych z systemu obowiązującego prawa.

• Trybunał Stanu natomiast w pełni odpowiada charakterystyce organu władzy sądowniczej, głownie ze względu na funkcje polegająca na orzekaniu, czy konkretne czyny wskazanych osób stanowiły naruszenie prawa. W niektórych sytuacjach działa jako sad karny.
  

• Niezawisłość sędziowska i jej gwarancje.
  

1. Zasadę niezawisłości wyraża art. 178 ust. 1 Konstytucji, mówiąc ze jest ona podstawowym elementem określającym pozycje sędziego.

1. Ogranicza ją przez podporządkowanie sędziów przepisom Konstytucji i ustaw, w ramach i na podstawie, których powinien on dokonywać wszystkich czynności.

2. Niezawisłość oznacza stworzenie sędziemu pozycji umożliwiającej sprawowanie urzędu (orzekanie) w sposób zgodny z własnym sumieniem, w sposób wolny od jakichkolwiek bezpośrednich i pośrednich nacisków zewnętrznych.

3. Gwarancje niezawisłości rozpatrywane są w aspekcie personalnym i merytorycznym.

• Aspekt personalny dotyczy praw i obowiązków sędziego - w tym zakresie należy wymienić:

• po pierwsze stabilizacje urzędu, tzn. ze sędzia jest powoływany na stale, a wiec do osiągnięcia wieku emerytalnego (65 lat) po czym przechodzi w stan spoczynku;

• następna gwarancja to nieusuwalność sędziego, która mówi ze sędzia może zostać złożony z urzędu jedynie w sytuacjach wyjątkowych, tylko na mocy orzeczenia sadu i tylko w przypadkach określonych w ustawie, ponadto może zostać przeniesiony w stan spoczynku ze względu na stan zdrowia lub w razie zmiany organizacji sadowej.

• nieprzenoszalność sędziego objawia się w tym, że wbrew swej woli sędzia nie może być przeniesiony do innego sadu lub na inne stanowisko, chyba że na mocy orzeczenia sadu w sytuacjach wyjątkowych, określonych przez ustawie;

• immunitet sędziowski, który wyklucza pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej lub pozbawienia wolności bez zgody sadu określonego w ustawie, a także nie może być zatrzymany lub aresztowany chyba ze zostanie ujęty in flagranti;

• kolejna gwarancja przejawia się w odpowiedzialności dyscyplinarnej, na podstawie, której sędzia za naruszenia swoich obowiązków i za wykroczenia odpowiada wyłącznie przed sadami dyscyplinarnymi;

• niepołączalność zabrania sędziemu zajmowania innych urzędów i funkcji państwowych, czy tez podejmować zajęcia, które przeszkadzałyby mu w pełnieniu obowiązków, mogłyby uchybiać godności sędziego lub zachwiać zaufanie do jego bezstronności.
  

Ostatnie dwie gwarancje dotyczą apolityczności sędziego oraz statusu materialnego i zasad wynagradzania.


• Aspekt merytoryczny oznacza, że sędzia - poza podległością prawu - może być w rozstrzyganiu sprawy poddany tylko wskazówkom sformułowanym w orzeczeniu sadu wyższego, zgodnie z przepisami obowiązujących procedur.
  

• Rola Krajowej Rady Sądownictwa a pozycja Ministra Sprawiedliwości.
  

1. Krajowa Rada Sądownictwa jest:

1. organem kolegialnym (25 członków),

2. o szczególnym charakterze, umiejscowionym, rzec można, miedzy władzami.
   

2. W jej skład wchodzą przedstawiciele wszystkich trzech władz (władzę wykonawczą reprezentuje jedynie Minister Sprawiedliwości) z wyraźną przewaga czynnika sędziowskiego i samorządowego (15 członków stanowi reprezentacje samorządu sędziowskiego).
   
   Jednak KRS nie jest organem władzy sadowniczej.
   

3. Zadaniem rady jest:

1. pośredniczenie w podejmowaniu przez legislatywę i egzekutywę najważniejszych decyzji dotyczących sadownictwa (stad m. in. obecności Ministra Sprawiedliwości),

2. reprezentowanie interesów władzy sadowniczej, a przede wszystkim ochrona niezawisłości sędziów i niezależności sądów (art. 186 usty. 1 Konstytucji).
   

4. Rada wybiera ze swego składu prezydium:

1. przewodniczącego,

2. dwóch wiceprzewodniczących,

3. 3 członków.
   

5. O rzeczywistej pozycji Ministra Sprawiedliwości w Radzie przesądza fakt, czy znajdzie się on w prezydium, w którym najważniejszą rolę pełni przewodniczący.
   
   W praktyce oznacza to duży wpływ na realizacje kompetencji KRS, do których należą m. in.:

1. przedstawienie Prezydentowi RP wniosków w sprawie powołania sędziów,

2. wyrażanie opinii, co do propozycji zmian ustroju sądów oraz wynagrodzeń sędziowskich,

3. podejmowanie wielu decyzji dotyczących stanowiska sędziego i etyki zawodowej sędziów.
   

• Instancyjność w wymiarze sprawiedliwości.
  

1. Instancyjność jest jedną z konstytucyjnych zasad działania sądów.
   

2. Art. 176 ust. 1 Konstytucji formułuje zasadę dwuinstancyjności, która odnosi się do struktury sądów i procedury ich funkcjonowania.
   
   Dwuinstancyjność jest wymaganiem minimalnym, istnieje możliwość tworzenia dalszych etapów procedury, np. kasacji.
   

3. Konstytucja nie ustanawia modelu trójinstancyjności postępowania sadowego, dopuszczenie kasacji w poszczególnych typach spraw zależy od ustawodawcy.
   

4. Zasada dwuinstancyjności oznacza to, że w każdej sprawie należącej do właściwości sądów, musi istnieć proceduralna możliwość zwrócenia się do sadu wyższej instancji o zbadanie prawidłowości orzeczenia wydanego przez sad pierwszej instancji.
   
   Zasada ta dotyczy postępowania sądowego, a znaczenie najważniejsze ma w sprawach karnych, cywilnych i zakresu prawa pracy, ale także w sprawach administracyjnych.
   

• Sądy szczególne.
  

1. Sady szczególne to sądy usytuowane poza systemem sądów powszechnych, o właściwości obejmującej określoną grupę spraw.
   
   Istnieją w sposób stały, a do postępowania przed nimi stosują się te same zasady konstytucyjne, co w sadach powszechnych.
   

2. Obecnie Konstytucja przewiduje katalog zamknięty sądów szczególnych i wymienia tylko dwa ich typy:

1. sądy wojskowe,

2. sądy administracyjne.
   

3. Sady wojskowe to:

1. sady garnizonowe,

2. wojskowe sądy okręgowe.
   

Są to sądy karne, właściwe w sprawach o przestępstwa popełnione przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, czy też w sprawach o niektóre przestępstwa popełnione przez cywilnych pracowników wojska oraz żołnierzy sił zbrojnych państw obcych.

Sądy garnizonowe orzekają w pierwszej instancji, środki odwoławcze od ich orzeczeń i zarządzeń rozpoznają sady okręgowe, którym przysługuje tez pierwszoinstancyjność w sprawach najpoważniejszych. Wtedy jako druga instancja występuje Izba Wojskowa Sadu Najwyższego, która rozpoznaje też kasację od orzeczeń wydanych w drugiej instancji.

Organem samorządu sędziowskiego jest Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych, które przedstawia KRS kandydatów na sędziów sądów wojskowych.


4. W 1980 r. utworzona Naczelny Sąd Administracyjny o poważnie okrojonym zakresie właściwości. Nowelizacja z 1990 przyjęła zasadę generalnej właściwości NSA w sprawach kontroli legalności (tzn. zgodności z prawem) decyzji administracyjnych. Konstytucja z 1997 r. przewidziała utworzenie dwuinstancyjnego sadownictwa administracyjnego.
   
   Reforma dokonała się w drodze 3 ustaw wydanych odpowiednio - pierwsza 25 lipca i dwie następne 30 sierpnia 2002 r.: Prawo o ustroju sądów administracyjnych, Prawo o postępowaniu przed sadami administracyjnymi oraz trzecia zawierająca przepisy wprowadzające obie ustawy.
   
   Sadami administracyjnymi są:

1. Naczelny Sąd Administracyjny

2. Wojewódzkie Sądy Administracyjne - mogą być tworzone dla obszaru jednego lub kilku województw.
   

Sędziowie powoływani są na czas nieokreślony przez Prezydenta RP na wniosek KRS.

Podstawowym zadaniem sądów administracyjnych jest kontrola działalności administracji publicznej (art. 184 Konstytucji), wiec zarówno rządowej, jak i samorządowej.

Oznacza to orzekanie w 3 podstawowych typach spraw:

1. po pierwsze, w sprawach skarg na decyzje administracyjne, inne postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, egzekucyjnym i zabezpieczającym, inne akty i czynności z zakresu administracji publicznej, a także bezczynności organów w powyżej wskazanych sprawach;

3. po drugie sady administracyjne orzekają w sprawach skarg na akty prawa miejscowego, stanowionego przez organy samorządu terytorialnego oraz przez terenowe organy administracji rządowej;

4. po trzecie rozstrzygają spory o właściwości miedzy organami jednostek samorządu terytorialnego i miedzy samorządowymi kolegiami odwoławczymi, a także spory kompetencyjne miedzy organami jednostek samorządu terytorialnego a organami administracji rządowej.
   

NSA sprawuje nadzór nad działalnością sądów administracyjnych w zakresie orzekania.


6. Zasada jawności w działaniu wymiaru sprawiedliwości.
   

1. Zasadę jawności rozprawy przewiduje art. 45 ust. 2 Konstytucji, który odnosi się do wszystkich postępowań sadowych, a raczej rozpraw prowadzonych w ramach tych postępowań.
   

2. Zasada jawności oznacza stworzenie publiczności (także prasie) dostępu do sali sadowej i spokojnego obserwowania przebiegu rozprawy.
   
   Ustawa może jednak wprowadzić ograniczenia ze względu na:

1. moralność,

2. bezpieczeństwo państwa,

3. porządek publiczny,

4. ochronę życia prywatnego stron,

5. inny ważny interes prywatny.
   

3. Zawsze jednak w rozprawie mogą uczestniczyć strony, ich przedstawiciele oraz po 2 osoby przez nich wskazane. Ponadto ogłoszenie wyroku musi nastąpić publicznie.
   

7. Kiedy Trybunał Stanu może orzekać o odpowiedzialności karnej.
   

1. Obok odpowiedzialności konstytucyjnej możliwe jest także oskarżenie przed Trybunałem Stanu przede wszystkim z powodu popełnienia przestępstwa. Trybunał Stanu działa wtedy jako sąd karny, ale ten zakres jego właściwości dotyczy aktualnie - i to w rożnym zakresie - tylko Prezydenta RP oraz osób wchodzących w skład Rady Ministrów.
   

2. W odniesieniu do Prezydenta RP właściwość Trybunału Stanu w sprawach przestępstw wynika z art. 145 ust. 1 Konstytucji i ma charakter zupełny i wyłączny.

1. Zupełny, gdyż obejmuje wszelkie przestępstwa jakich Prezydent dopuścił się w okresie sprawowania urzędu. Dotyczy to również tych popełnionych w życiu prywatnym.

2. Wyłączny, bo za popełnienie przestępstwa Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przed Trybunałem Stanu, bez możliwości postawienia go przed sądem powszechnym tak długo, jak sprawuje swój urząd.
   

3. W sprawach przestępstw popełnianych przez ministrów właściwość Trybunału Stanu ma charakter częściowy. Odpowiedzialność dotyczy tylko przestępstw popełnionych w związku z zajmowanym stanowiskiem. Za inne przestępstwa osoba taka ponosi odpowiedzialność tylko przed sadami powszechnymi, niezależnie od piastowanego w danym momencie urzędu.
   

17. Sądownictwo Konstytucyjne.
    

1. Rola ustrojowa Trybunału Konstytucyjnego.
   

1. Trybunał Konstytucyjny jest organem władzy sądowniczej, jednak nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości.
   

2. Jego podstawowym zadaniem jest kontrola hierarchicznej zgodności norm prawnych, a wiec rozstrzyganie o tym, czy normy prawne niższego rzędu są zgodne z normami prawnymi wyższego rzędu (głownie z Konstytucja), i miarę potrzeby eliminowanie norm niezgodnych z systemu obowiązującego prawa.
   

3. Wyłącznym punktem odniesienia dla rozstrzygnięć, które zapadają w procedurze typu sadowego, jest prawo.
   

4. Działalność sadu konstytucyjnego jest czasem określana mianem negatywnego ustawodawcy (eliminowanie przepisów niekonstytucyjnych ustaw z systemu obowiązującego prawa).
   
   Ponadto widoczny jest bezpośredni wpływ tej działalności na polityczny proces sprawowania władzy.
   Objawia się to w:

1. bliższym niż sądów powiązaniu z parlamentem,

2. odrębnościach trybu powoływania sędziów,

3. kadencyjności tego urzędu.
   

Pomimo tego pozycję ustrojową TK charakteryzuje zasada niezależności od władzy ustawodawczej i wykonawczej (poza nielicznymi uprawnieniami kreacyjnymi Prezydenta i Sejmu wobec TK).


5. W ramach władzy sądowniczej zajmuje on pozycje odrębną wobec Trybunału Stanu i sądów, z SN i NSA na czele. Nie istnieją tez żadne związki między TK a KRS.
   
   Zasadnicze znaczenie dla pozycji i sposobu funkcjonowania ma fakt, ze TK składa się z niezawisłych sędziów.
   

2. Skutki orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności ustawy z Konstytucja.
   

1. Skutki prawne orzeczenia TK o niezgodności ustawy z Konstytucją należy rozpatrywać w dwóch płaszczyznach:

1. skutki orzeczenia dla dalszego losu skontrolowanego aktu normatywnego (skutki makro),

2. skutki orzeczenia dla decyzji, orzeczeń i rozstrzygnięć podjętych w przeszłości na podstawie takiego aktu.
   

2. Wszystkie orzeczenia TK mają powszechnie obowiązującą moc i są ostateczne (zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji). Oznacza to, że nie istnieje możliwość odwołania się od orzeczenia, które jednocześnie jest wiążące dla wszystkich adresatów.
   

3. Jeżeli treścią orzeczenia jest uznanie niezgodności ustawy z Konstytucją, to powoduje ono utratę mocy prawnej takiej ustawy. W polskim systemie kontroli konstytucyjności przyjmuje się, że konsekwencją niezgodności aktu nie jest jego nieważności, ale wadliwość.
   
   Konieczne jest wiec wskazanie momentu, od kiedy taki akt przestanie obowiązywać - zasadą jest, że następuje to z dniem ogłoszenia orzeczenia TK w odpowiednim organie urzędowym, ale Trybunał może tez określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. W przypadku ustawy termin ten nie może przekraczać 18 miesięcy.
   

4. Skoro niezgodności ustawy nie powoduje jej nieważności, a jest tylko podstawa dla jej uchylenia to domniemywa się też ważność wszystkich indywidualnych rozstrzygnięć wydanych w jej zastosowaniu. Zatem konieczne jest uruchomienie dodatkowych postępowań dla modyfikacji tych rozstrzygnięć i przywrócenia stanu zgodnego z Konstytucja.
   

5. Konstytucja przewiduje, że orzeczenie o niezgodności ustawy z Konstytucja stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonym w przepisach właściwych dla poszczególnych postępowań sadowych i administracyjnych.
   

3. Skutki orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności ustawy z Konstytucja przed podpisaniem ustawy przez Prezydenta.
   

1. Prezydent ma uprawnienia hamujące względem Parlamentu, a jednym z nich jest zakwestionowanie ustawy przed TK w procedurze kontroli prewencyjnej.
   

2. Kontrola zgodności ustawy z konstytucja następuje przed podpisaniem jej przez Prezydenta (póki co nie obowiązuje w systemie prawnym), który wcześniej kieruje ją do zbadania przez TK.
   

3. Orzeczenie TK o niezgodności ustawy z Konstytucją skutkuje tym, że Prezydent nie może podpisać takiej ustawy - zostaje ona odrzucona. Z uwagi na fakt, iż ustawa o takiej treści nie weszła w życie i nigdy nie wejdzie nie jest konieczne uruchamianie dodatkowych postępowań dla modyfikacji czegokolwiek.
   
   Prewencyjny charakter kontroli TK wyraża się właśnie w tym, że taka ustawa zostaje odrzucona nim doprowadzi do komplikacji w systemie prawa.
   

4. Trybunał ma także możliwość orzeczenie o niezgodności z konstytucją tylko niektórych przepisów zawartych w ustawie. Prezydent staje wtedy przed wyborem:

1. Może podpisać ustawę z pominięciem zakwestionowanych przepisów.

2. Może zwrócić ustawę do Sejmu w celu usunięcia niezgodności.
   

4. Warunki wniesienia skargi konstytucyjnej.
   

1. Najbardziej podstawowym warunkiem wniesienia skargi konstytucyjnej jest zarzut naruszenia jakichkolwiek praw i wolności skarżącego, sformułowanych w Konstytucji (wyjątkiem jest prawo azylu i status uchodźcy).
   

2. Skarga zawsze musi w sposób konkretny wskazywać, jakiego przepisu dotyczy i jakie prawo czy wolność konstytucyjna zostały przez ten przepis naruszone.
   
   Konieczne jest także kilka dalszych przesłanek, aby skarga mogła zostać wniesiona.

1. Naruszenie praw skarżącego musi nastąpić w wyniku orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, zawsze wiec musi się toczyć przed jednym z tych organów postępowanie w indywidualnej sprawie skarżącego.

2. Orzeczenie to musi mieć charakter ostateczny, tzn. że skarżący będzie w sytuacji, w której nie będzie mu już przysługiwał żaden środek prawny pozwalający na uruchomienie innego postępowania, którego przedmiotem byłoby zweryfikowanie tego orzeczenia.

3. Przedmiotem skargi może być tylko zarzut niezgodności z Konstytucją aktu normatywnego, na podstawie, którego zostało wydane orzeczenie naruszające prawa skarżącego.

4. Wniesienie skargi dopuszczalne jest tylko w terminie 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.
   

Dodatkowym ograniczeniem jest przymus adwokacki - skarga musi być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego, podobnie jak przy zażaleniu na odmowę nadania biegu skardze.


5. Przedmiot skargi konstytucyjnej.
   

1. Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem prawnym pozwalającym jednostce (innym podmiotom praw i wolności konstytucyjnych) na zwrócenie się do sadu konstytucyjnego o zweryfikowanie ostatecznych rozstrzygnięć władz publicznych, o ile rozstrzygnięcia te naruszają konstytucyjnie zagwarantowane prawa bądź wolności skarżącego.
   

2. Ważne są 4 elementy:

1. incydentalny charakter skargi, stanowiącej prawo każdego podmiotu praw i wolności konstytucyjnych i związanej z konkretnym przypadkiem ich naruszenia;

2. ograniczenie podstawy skargi tylko do naruszeń prawi wolności o konstytucyjnym charakterze;

3. dalej subsydiarny charakter skargi, pozwalający na jej wniesienie dopiero po skutecznym wyczerpaniu innych środków prawnych;

4. przyznanie prawa rozpoznawania skarg organom sądownictwa konstytucyjnego, których rozstrzygnięcia wiążą wszystkie organy państwowe.
   

3. Zatem przedmiotem zarzutu może być tylko konkretnie określona ustawa lub inny akt normatywny (konkretnie określony przepis) i to tylko taki który był podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie, na tle której wniesiono skargę.
   

4. Przedmiotem zaskarżenia nie może być:

1. brak przepisu (luka w prawie), bo skargi nie można kierować na zaniechanie ustawodawcy;

2. akt pozbawiony cech aktu normatywnego (np. status spółdzielni);

3. przepis, który nie był podstawą rozstrzygnięcia (brak actio popularis).
   

Skarga nie może być kierowana także przeciwko niewłaściwemu stosowaniu prawa przez sądy - jest to poza zasięgiem kognicji TK, chyba że niejasny sposób sformułowania przepisu prowadzi do takich rozbieżności interpretacyjnych, że narusza to konstytucję.


18. Inne organy państwa.
    

1. Gwarancje niezależności i niezawisłości Rzecznika Praw Obywatelskich.
   

1. Rzecznik Praw Obywatelskich - organ spoza trójpodziału (działa podobnie do sądu, kontroluje egzekutywę, jest związany z parlamentem).
   

2. Jego pozycję opisują 2 zasady:

1. powiązania z parlamentem,

2. niezależności od pozostałych organów państwa.
   

3. Powoływany:

1. na 5 lat - z możliwością 1 reelekcji,

2. przez Sejm - bezwzględną większością przy kworum ½, na wniosek marszałka lub min. 35 posłów,

3. za zgodą Senatu (ma na to miesiąc).
   

4. RPO musi być obywatelem polskim, wyróżniającym się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym i wysokim autorytetem ze względu na walory moralne i wrażliwość społeczną (w praktyce - musi mieć wykształcenie prawnicze, o reszcie decyduje parlament).
   
   Musi być apolityczny (standardowe wymogi, niemożliwość bycia posłem ani senatorem).
   

5. Odwołać go przed upływem kadencji może Sejm (na wniosek marszałka / min. 35 posłów; kworum ½, większość 3/5 - przy zrzeczeniu się większość bezwzględna) w sytuacjach szczególnych (zrzeczenie się funkcji, trwała zdrowotna niezdolność do pełnienia obowiązków, sprzeniewierzenie się ślubowaniu).
   
   Po zakończeniu kadencji może wrócić na poprzednie stanowisko, lub dostać równorzędne (jeśli nie ma przeszkody, np. wieku emerytalnego).
   

6. Ma immunitet i nietykalność (uchyla je Sejm), nie odpowiada przed TS. Ma swoje biuro, może mieć zastępców (do 3, powołanych przez marszałka sejmu) oraz biura terenowe.
   

2. Kompetencje Rzecznika Praw Obywatelskich.
   

1. Dotyczące postępowania wyjaśniającego - może:

1. badać każdą sprawę na miejscu, żądać przedstawienia jej akt (przez organ administracji publicznej lub organizacji społecznej i zawodowej czy osobę prawną);

2. żądać złożenia wyjaśnień,

3. żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy;

4. zlecać sporządzenie ekspertyz i opinii;

5. i inne.
   

2. Dotyczące interwencji - może:

1. wygłosić wystąpienie do organu,

2. zwrócić się z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych prawem,

3. żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego / zastosowania sankcji służbowych (adresat ma 30 dni na poinformowanie RPO o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku - jeśli to nie zadowala RPO, może on zwrócić się do jednostki nadrzędnej o podjęcie odpowiednich działań).
   

Nie może zmienić, uchylić czy zawiesić kwestionowanego aktu, czy narzucić swojego rozwiązania.


3. Dotyczące postępowania sądowego - może:

1. żądać wszczęcia postępowania cywilnoprawnego /administracyjnego / karnego (w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu!), lub wzięcia udziału w toczącym się, na prawach prokuratora (nie w karnym);

2. wnosić kasację w postępowaniu cywilnym, administracyjnym, karnym; c) brać udział w postępowaniu przed TK dot. skargi konstytucyjnej.
   

4. Dotyczące wystąpień w kwestiach ogólnych - może:

1. przedstawiać właściwym organom / organizacjom / instytucjom oceny i wnioski w celu skutecznej ochrony praw i wolności jednostki, oraz usprawnienia trybu załatwiania ich spraw (adresat musi zająć stanowisko),

2. występować do właściwych organów z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej (może też zasugerować podjęcie takiej sejmowi, referując przed nim dany problem) czy dot. innych aktów prawnych - ale tylko w zakresie praw i wolności,

3. występować do TK z wnioskiem o sprawdzenie konstytucyjności przepisów prawa,

4. występować do SN o podjęcie uchwały w celu wyjaśnienia przepisów prawnych budzących kontrowersje.
   

3. Pozycja NIK w systemie organów państwa.
   

1. Artykuł 202 wyznacza pozycję ustrojową Izby już w ustępie pierwszym, stanowiąc, że jest ona naczelnym organem kontroli państwowej.
   

2. Kolejny ustęp tego artykułu reguluje podległość NIK Sejmowi. Jest to rozwiniecie zasady sprawowania przez Sejm kontroli nad rządem, przy czym instytucjonalną gwarancją, szczególnie w zakresie kontroli polityki finansowej państwa, jest kontrola Izby.
   
   Reguła ta potwierdza zasadę niezależności NIK od rządu.
   

3. Główną płaszczyzną kontroli rządu ze strony Izby pozostaje budżet państwa, a w rezultacie instytucja absolutorium jako finałowego rozliczenia.
   

4. Konstytucja w ust. 3 art. 202 przyjmuje zasadę kolegialności, która wyraża się w powoływaniu Kolegium NIK.
   

5. W zakresie uprawnień w stosunku do organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych Konstytucja nie wnosi nic nowego. Wszystkie wyżej wymienione organy i instytucje będą mogły być, w myśl art. 203 ust. 1 Konstytucji kontrolowane w pełnym zakresie, to jest pod względem:

1. legalności,

2. gospodarności,

3. celowości,

4. rzetelności.
   

6. Art. 203 Ustawy zasadniczej w ust. 2 ustala zakres kontroli sprawowanej przez Izbę w przypadku organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych.
   

7. Zakres działalności kontrolnej NIK w przypadku innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych: w myśl art. 203 ust. 3 mogą one być kontrolowane z punktu widzenia legalności i gospodarności, w takim zakresie, w jakim wykorzystują majątek lub środki państwowe, albo komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa.
   

8. Kolejny art. Konstytucji (art. 204) reguluje obowiązki NIK wobec Sejmu. Punkt pierwszy zobowiązuje Izbę do przekładania Sejmowi analizy wykonania budżetu i założeń polityki pieniężnej. Dwa kolejne punkty ustępu 1 to postanowienia po raz pierwszy umieszczone wśród przepisów konstytucyjnych, a będące powtórzeniem regulacji nowej ustawy o NIK.
   

4. Konstytucyjne kryteria kontroli sprawowanej przez NIK.
   

1. Zakres podmiotowy kontroli:

1. organy administracji rządowej, NBP, państwowe osoby prawne i państwowe jednostki organizacyjne (obligatoryjnie wg kryteriów celowości, gospodarności, legalności i rzetelności). Ponadto może kontrolować TK, SN, NSA, GIODO, RPO, KRRiTV, kancelarię premiera / Sejmu / Senatu - tylko w zakresie gospodarki finansowej i majątkowej. Ewentualnie na zlecenie Sejmu kontroluje część tych podmiotów także w innych aspektach.

2. organy jednostek samorządu terytorialnego, komunalne osoby prawne i inne jednostki organizacyjne (fakultatywnie, bez kryterium celowości);

3. inne jednostki organizacyjne, w zakresie, w jakim wykorzystują majątek lub środki państwowe / komunalne i w jakim wywiązują się ze zobowiązań finansowych na rzecz państwa (fakultatywnie, bez kryteriów celowości i rzetelności).
   

2. Zakres podmiotowy kontroli:

1. całokształt działalności jednostek kontrolowanych, zwłaszcza wykonanie budżetu państwa i realizacja ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej tych jednostek;

2. przy innych jednostkach i podmiotach gospodarczych tylko działalność z udziałem mienia państwowego / komunalnego, korzystanie z indywidualnie przyznanej pomocy lub gwarancji albo poręczenia państwa / jednostki samorządu terytorialnego;

3. wykonywanie zadań zleconych i powierzonych przez państwo lub zamówień publicznych na rzecz państwa / jednostki samorządu terytorialnego;

4. organizacja lub wykonywanie prac interwencyjnych / robót publicznych;

5. wywiązywanie się ze zobowiązań finansowych wobec państwa.
   

3. Kompetencje i środki pokontrolne:

1. kontrolerom należy:

• udostępnić żądane materiały, dokumenty, środki techniczne;

• zapewnić terminowe składanie wyjaśnień przez pracowników jednostki kontrolowanej;

• udzielać niezbędnej pomocy;

2. kontrolerzy mogą żądać:

• wstępu do obiektów i pomieszczeń,

• wglądu do dokumentów,

• zabezpieczenia dokumentów i innych materiałów dowodowych,

• oględzin obiektów itp.,

• wzywania i przesłuchiwania świadków,

• zasięgania informacji w jednostkach niekontrolowanych,

• żądania wyjaśnień od ich pracowników,

• korzystania z pomocy biegłych i specjalistów etc.;

3. kontroler po ustaleniu stanu faktycznego przedstawia protokół kontroli (który kierownik jednostki może przyjąć albo nie) oraz wygłasza wystąpienie pokontrolne, w którym podaje wnioski i uwagi (adresat wystąpienia musi poinformować NIK o sposobie ich wykorzystania).
   

• Pozycja prezesa NIK.
  

1. Artykuły 205 i 206 Konstytucji zwierają postanowienia dotyczące Prezesa NIK:

1. powoływanie przez Sejm za zgodą Senatu,

2. kadencja trwa 6 lat, a sprawować tę funkcję może tylko dwa razy z rzędu,

3. zakaz łączenia stanowiska Prezesa NIK z przynależnością do partii politycznej i pełnieniem innych funkcji publicznych, a także z dodatkowym zatrudnieniem, z wyjątkiem pracy w charakterze nauczyciela akademickiego.
   

2. Konstytucja ustanawia jednocześnie w art. 206 immunitet formalny:

1. Prezes NIK nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani aresztowany lub zatrzymany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.

2. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
   

3. Szczegółowe postanowienia dotyczące organizacji oraz trybu działania NIK ma określić ustawa (art. 207).
   

• Rada polityki Pieniężnej w systemie organów państwowych.
  

1. Rada Polityki Pieniężnej jest organem złożonym z osób wyróżniających się wiedzą z zakresu finansów, ale powoływanych w trybie politycznym: po trzech przez Sejm, Senat i Prezydenta (bez kontrasygnaty),
   

2. Kadencja RPP trwa 6 lat i przed jej upływem nie ma możliwości odwołania członka Rady, wyłączając sytuacje szczególne (choroba, skazanie przez sąd).
   

3. Radzie przewodniczy Prezes NBP.
   

4. Zadania Rady Polityki Pieniężnej:

1. ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej,

2. składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego,

3. ustala wysokość stóp procentowych NBP,

4. ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków,

5. określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,

6. zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP,

7. przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP,

8. ustala zasady operacji otwartego rynku.
   

Rada Polityki Pieniężnej dokonuje oceny działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej i uchwala zasady rachunkowości NBP, przedłożone przez Prezesa NBP.


7. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji w systemie organów państwowych.
   

1. KRRiT - wyłączona z trójpodziału mimo swojego administrującego charakteru.
   

2. Funkcje - stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiu i telewizji.
   

3. Kompetencje:

1. projektuje w porozumieniu z premierem, kierunki polityki państwa dot. radia i telewizji;

2. powołuje skład rad nadzorczych w spółkach publicznej telewizji i radiu;

3. udziela (cofa) koncesję na rozpowszechnianie programów przez nadawców prywatnych;

4. kontroluje działalność nadawców;

5. określa w granicach upoważnień ustawowych warunki prowadzenia działalności przez nadawców;

6. określa opłaty abonamentowe;

7. może wydawać rozporządzenia.
   

4. KRRiTV i jej organy:

1. Rada składa się z 5 członków powoływanych przez Prezydenta (2), Sejm (2), Senat (1), bez możliwości reelekcji;

2. kandydaci wybierani spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu;

3. członkowie są apolityczni (nie są parlamentarzystami, nie należą do partii politycznej, związków zawodowych, i nie wykonują innej działalności publicznej, nie do pogodzenia z godnością swojej funkcji),

4. nie można ich normalnie odwołać (ale jest forma odpowiedzialności politycznej: kadencja Rady wygasa, jeśli jej coroczne sprawozdanie będzie odrzucone przez Sejm i Senat, i zostanie to potwierdzone przez Prezydenta - muszą więc zgodzić się wszystkie 3 powołujące KRRiTV organy).
   

5. Przewodniczący KRRiTV:

1. wybierany spośród jej grona (odwoływany przez Radę większością 2/3 głosów);

2. jako 1-osobowy organ państwowy może min. wydawać decyzje administracyjne - np. o udzieleniu koncesji.
   

8. Konstytucyjna pozycja NBP.
   

1. NBP - poza trójpodziałem, z wymogiem apolityczności.
   

2. Funkcje:

1. emituje pieniądz,

2. ustala i realizuje politykę pieniężną państwa;

3. odpowiada za wartość polskiego pieniądza;

4. utrzymuje stabilny poziom cen (przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, na ile nie koliduje to z podstawowym celem NBP).
   

3. Kompetencje:

1. emisja pieniądza;

2. organizacja rozliczeń pieniężnych,

3. gospodarka rezerwami dewizowymi,

4. obsługa bankowa budżetu;

5. regulacja płynności banków i ich refinansowanie;

6. gromadzenie rezerw obowiązkowych banków;

7. sporządzanie bilansów płatniczych i bilansów należności i zobowiązań płatniczych państwa.
   

4. Organy:

1. Prezes

• powoływany przez Sejm za zgodą Prezydenta [bez kontrasygnaty] na 6 lat, z możliwością jednej reelekcji,

• w trakcie kadencji nie do odwołania (chyba, że wskutek prawomocnego wyroku za przestępstwo, skazania przez TS, choroby trwale uniemożliwiającej sprawowanie obowiązków, zrzeczenia się stanowiska),

• nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego, ani prowadzić innej działalności publicznej nie licującej z godnością jego urzędu,

• przewodniczy RPP, zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego.
  

2. Zarząd

• skład:

• prezes,

• 2 wiceprezesów,

• 4-6 członków powołanych przez Prezydenta [z kontrasygnatą] na wniosek prezesa NBP;

• zajmuje się on głównie zapewnianiem funkcjonowania NBP.

2

---