11.05.2005r.

Psychologia osobowości - wykład 10

Osobowość w teoriach społeczno - poznawczych. Samoregulacja w ujęciu W. Mischela oraz w świetle koncepcji pokrewnych.

Walter Mischel ( ur. 1930 )

• Osobowość definiuje wzorcami zachowania -człowiek powinien ich poszukiwać

• Charakteryzuje adaptację człowieka do typowych sytuacji , których tendencja jest podstawowym elementem

• Widoczne są tutaj nawiązania do ujęć behawioralnych, ale zasadnicza rola jest procesów poznawczych.

Krytyka teoria osobowości:

• Mischel podważa przekonania o istnieniu ogólnych cech - dyspozycji

• Nacisk kładzie na modyfikowanie znaczenia bodźca przez poznawcze transformacje - jednostka konstruuje sytuacje , odpowiada za nie jak i pozostaje pod ich wpływem.

Podpisy behawioralne - jednostka posiada charakterystyczne dla siebie, trwałe profile zachowań w danych typach sytuacji.

Człowiek jest przede wszystkim istotą generującą cele. Realizacja celów wymaga podejmowania decyzji ( hierarchizacji bodźców ). Zachowanie jest efektem interakcji osobowość - sytuacja. Człowiek reaguje na sytuację , ale także je tworzy i nadaje im sensy ( jednostka nie jest ,,niewolnikiem'').

Zmienne osobowościowe określają rolę osoby we wpływach bodźców oraz tworzeniu złożonych wzorców zachowania. W centrum zainteresowania Mischela są zadania celowe, które:

• stanowią cele, wyznaczają wybory

• pozwalają na niezależność od sytuacyjnych oddziaływań

• organizujące długofalowe zachowania

Cele reprezentowane są przez wewnętrzne standardy , oceny działań stanowiące bazę do oczekiwań.

Pośredniki między interakcją - człowiek - sytuacja :

• kompetencje poznawcze i behawioralne

• strategie przetwarzania bodźców u podłoża których leżą także sposoby kodowania

• oczekiwania i zarazem spodziewane skutki zachowania

• subiektywna wartość bodźca dla różnych ludzi ( oczekiwania są modyfikowane przez dawanie znaczeń bodźcom ).

Odraczanie gratyfikacji:

• wymaga kompetencji poznawczych i behawioralnych

• zależy od: przeszłych doświadczeń, obserwacji modeli oraz od samooceny

• jest ułatwione poprzez spontaniczne tworzone dystraktory , pozwalające odwrócić uwagę od obiektu pokusy czy też koncentracje uwagi na abstrakcyjnych ,,zimnych'' właściwościach obiektu czy przez wzrost szans zdobycia nagrody odraczanej

Aktywne tłumienie myśli czasem paradoksalnie owocuje wzrostem poznawczego ,, przepracowania'' tłumionych treści i ich zwiększoną dostępność i wpływ na zachowanie. Jest to stanowisko bardzo zbieżne z poglądami głoszonymi przez Bandurę. Podobną wagę przywiązują do wzmocnień i regulacji.

Podejścia pokrewne:

Kontrola umysłu poprzez wspieranie pożądanego toru myślenia:

• samokontrola ( nad myślami , impulsami , uczuciami oraz zachowaniem ) - związana jest z dojrzałością emocjonalną i ego, które są słabe w warunkach rozmycia tożsamości (deindywidualizacji ) czy wtedy, kiedy redukowane są regulacyjne funkcje osobowości. Samokontrola jest krzywoliniowo powiązana z odpornością na stres , przystosowaniem i stabilnością samooceny.

Koncepcja Cartera i Scheiera: autokoncentracja / przedmiotowa samoświadomość

• człowiek wykonując dane zadanie i postrzegając siebie jako ,,pionka'' realizującego zadanie dla oceny czy też oceniającego, koncentruje się na testowaniu siebie a nie zadaniu.

• widoczny jest tutaj wzrost dostępności pamięciowej i łatwość aktywizowania informacji o sobie

• porównuje się tutaj stan czy zachowanie z uwypuklonym standardem

• charakterystyczne są usiłowania niwelacji dostrzeżonych rozbieżności zgodnie z zasada negatywnego sprzężenia zwrotnego.

Nieobronne zaangażowanie powoduje wzrost dokładności autopercepcji, czyni introspekcję subiektywnie wiarygodniejszym źródłem samopoznania. Ponadto powoduje szczegółowe i bogate samopisy , wzrost siły dominujących aktualnie emocji i ich znaczenia regulacyjnego oraz nasilenie wewnętrznych atrybucji wyników. Wzrost autokrytycyzmu i unikanie autokoncetracji następuje, gdy jest niska samoocena.

Koncepcja struktur poznawczych:

Koncepcja osobowości autorytarnej Adorno stanowi apoteozę hierarchicznej struktury dominacji , podporządkowania, ładu i porządku. Na rozwój takiej osobowości ma wpływ sposób wychowania: ciągłe karanie, zagrożenie odebrania miłości matki, dominujący ojciec. W rezultacie dziecko najpierw nienawidzi rodziców, następnie poprzez wyparcie, myśli złe o rodzicach przenoszą się do nieświadomości ( gdyż dziecko odczuwa poczucie winy z powodu świadomości negatywnych uczuć do rodziców ). Wszystko to owocuje potem uwielbieniem rodziców i deklarowaniu wielkiej miłości do nich.

Cechy osobowości autorytarnej:

• uleganie autorytetom

• sztywność poglądów

• przywiązanie do konwencji

• uproszczone widzenie świata w kategoriach: porządku, hierarchii

• uogólniona wrogość, nietolerancja

• niechęć do wglądu w siebie i innych

• skłonność do myślenia projekcyjnego

1

---