17.01.2009
Koncepcja patologii zjawisk rodzinnych Richtera
Wg.Richtera -zaburzenia w funkcjonowaniu rodziny podobnie jak i jednostki wynikają z wypartych impulsów / przez jednego lub kilku członków rodziny / ze zjawisk fiksacji i regresji.
Mechanizmy obronne w rodzinie służą także zastępczemu rozwiązywaniu konfliktów inter - i intrapersonalnych.
Na postacie rodziców, przenosi się w wieku dorosłym, nierozwiązane problemy okresów wcześniejszych. Rodziny, w której jeden z członków wchodząc w interakcję z innymi, powoduje powstanie tego typu rodzinnych mechanizmów obronnych u innego członka, Richter określa jako rodzinę z objawami nerwicowymi.
Z powodu neurotycznych napięc wewnętrznych, jeden z członków, dziecko albo inna osoba, z jakiegoś powodu słabszy, staje się nosicielem patologii całej rodziny i zostaje nazwany pacjentem.
W takiej rodzinie nerwicowej, osoba uznana przez nią za nosiciela zaburzeń, zostaje poddana specyficznemu „leczeniu” ze strony rodziców, poprzez dodatkową nadbudowę mechanizmów obronnych.
Richter opisał kilka typów rodzin neurotycznych.
Gdy dominują objawy lękowe cała rodzina - częściej bardzo wewnętrznie spójna - funkcjonuje na zasadzie „senatorium”.
Wszyscy członkowie przeżywają silne poczucie zagrożenia, pokrywają swój lęk szczególnymi zabiegami psychohigienicznymi - pozornym cierpieniem, komfortem, dążąc za wszelką cenę do uniknięcia otwartego konfliktu.
Gdy u jednego z członków rodziny dominują uczucia wrogości oraz silne poczucie braku zaufania, rodzina ta zamyka się, odgranicza się od wpływów zewnętrznych, stosuje mechanizmy izolacji, deprecjonuje zjawiska świata poza-rodzinnego, a gloryfikuje życie wewnątrz rodziny.
Bywa też tak, że nierozwiązany konflikt jednego z członków rodziny zaczyna promieniowac na pozostałych jej członków, przy czym cała rodzina gra i stwarza pozory, często zabarwione teatralnie. Celem tej gry jest wykazanie, że jest rodziną godną podziwu, idealnie funkcjonującą. Zmniejsza się wówczas napięcie i wewnętrzny konflikt u jednego z członków rodziny, zostają one bowiem przyjęte przez wszystkich jej członków.
W wielu koncepcjach na temat terapii rodzinnej, podkreśla się, że patologia rodziny jest odwzorowaniem patologii indywidualnej i polega głównie na nieświadomych konfliktach, inter- i intrapsychicznych oraz na zaburzonych procesach rozwoju jednostki w kontakcie z grupą rodzinną.
Kierunki behawioralne i poznawcze w psychologii klinicznej.
Orientacja behawioralna obejmuje wiele kierunków i wąskich teorii, jest więc mało spójna. Mimo pewnych różnic między kierunkiem behawioralnym a poznawczym podstawowe założenia dotyczące natury człowieka są podobne.
Wszystkie koncepcje łączy założenie co do natury człowieka jako jednostki uczącej się nawyków, zachowania i kompetencji.
Wszystkie koncepcje zajmują się prawami warunkowania, uczenia się oraz kształtowania wiedzy, schematów poznawczych, przekonań o świecie i własnej osobie.
Człowiek jest istotą reagującą na bodźce otoczenia, ale i samoregulującą się, racjonalną; może w skutek uczenia się zdobyc poczucie sprawstwa, kompetencji i własnej skuteczności.
Motorem zachowania i rozwoju jest środowisko i otoczenie społeczne. W tym podejściu prawidłowości ogólne zostały dobrze udokumentowane badania empirycznymi; wiedza jest więc obiektywna, a podejście antysubiektywistyczne.
Problemy osobowości schodzą na plan dalszy, gdyż jest to bardziej psychologia zachowań, procesów i struktur poznawczych niż psychologia człowieka.
Zadatki wrodzone nie odgrywają tak istotnej roli w podejściu dynamicznym; człowiek kształtuje się pod wpływem oddziaływań zewnętrznych.
Orientację tę cechuje optymizm, który wynika z tego, że gdy pozna się prawa uczenia się związane ze zjawiskami patologicznymi i zagrażającymi, można opracowac techniki przeciwdziałania im.
Terapia polega na modyfikacji zachowań, np. za pomocą techniki warunkowania klasycznego, sprawczego, modelowania i różnych złożonych form społecznego uczenia się i kształtowania kompetencji.
Zaburzenia somatyczne i emocjonalne mogą powstawac drogą klasycznego warunkowania. Zasady warunkowania klasycznego zostały odkryte i napisana przez Pawłowa / 1952 / i dotychczas nie zostały zakwestionowane, wręcz przeciwnie były nawet rozwijane.
W tym podejściu za zdrowego uznawany jest człowiek, który posiada przystosowawcze nawyki i umiejętności. Jest wolny od nawyków nie przystosowawczych, posiada racjonalne przekonania i zdolny jest do samoregulacji.
Zaburzenia zachowania, reakcji emocjonalnych i nastawień, powstają zgodnie z prawami warunkowania i uczenia się.
Są to główne dwa typy patologii.
Brak pożądanych przystosowawczych nawyków, czynności, przekonań i kompetencji.
Wadliwe reakcje, nawyki i systemy zachowań / natrętne reakcje, fobie itp. / irracjonalne przekonania.
Diagnoza zwana analizą behawioralną polega na poznawaniu prawidłowości leżących u podstaw wyuczonych, patologicznych reakcji somatycznych, psychicznych i społecznych.
Od początku swego powstania orientacja behawioralna miała też wyraźny aspekt terapeutyczny.
Podejście behawioralne
Zaburzenia somatyczne i emocjonalne mogą powstac drogą klasycznego warunkowania.
Zgodnie z mechanizmami warunkowania klasycznego nie mogą więc powstawac zaburzone reakcje emocjonalne / najczęściej fobie / i reakcje wegetatywne związane z reakcjami emocjonalnymi, np. nudności, wymioty czy ból.
Warunkowanie klasyczne wykorzystuje się do celów terapeutycznych.
Prekursor terapii behawioralnej - Wolpe / 1958 / - stwierdził, że znając mechanizm w wyniku, którego powstał patologiczny odruch klasyczny / strach przed wodą / można za pomocą wzajemnego hamowania i techniką stopniowej desensytyzacji, usunąc patologiczny nawyk.
Wiele reakcji ucieczkowych i obronnych, typu unikanie, można tłumaczyc za pomocą warunkowania instrumentalnego.
Zachowania neurotyczne związane z różnymi postaciami lęku / fobie, lęk społeczny, ostry lęk uogólniony / mogą byc skomplikowane nakładaniem się instrumentalnych reakcji obronnych, pod postacią kompulsji, mających na celu unikanie lęku.
Wzmocnienia awersyjne a także pozbawione nagrody wykorzystuje się, np. w napadowym obżarstwie, dawniej w alkoholizmie i w leczeniu moczenia nocnego, celem zahamowania lub usunięcia patologicznego zachowania.
Neobehawioralne koncepcje modelowania i społecznego uczenia się
Obserwowanie zachowania innych osób, powoduje przyjęcie tych zachowań drogą modelowania, które jest podobne do naśladowania. W przyjmowania wzoru zachowań od modela nie jest potrzebne specjalne wzmacnianie.
Zachowania przyjęte drogą modelowania mogą miec charakter przystosowawczy i społecznie oczekiwany, ale mogą to byc także zachowania patologiczne i społecznie szkodliwe, jak zachowania agresywne, przestępcze i uzależniające.
Prawa uczenia się drogą modelowania opisał Albert Bandura / 1977, 1986 / - twórca teorii społecznego uczenia się.
Ustalił on w oparciu o badania eksperymentalne nad modelowaniem, kilka rodzajów efektów uczenia się społecznego poprzez modelowanie.
Modelowanie jest mechanizmem, który leży u podłoża tworzenia się patologii i równocześnie jest powszechnie wykorzystywane w terapii behawioralnej zwanej modyfikacją zachowań.
Uczenia się zdrowych i zaburzonych zachowań od innych ludzi wymaga zaistnienia kilku podstawowych elementów.
Zaobserwowania wzorca podobnego, atrakcyjnego, a więc zgodnego z potrzebami.
Przechowywania wzorca.
Zdolności motorycznej do powtórzenia wzorca motorycznego.
Chęci powtórzenia zachowań modela.
Podejście poznawcze
Bandura - skoncentrował się na badaniu uczenia się w sytuacji gdy powstaje przekonania, że efekt zachowania jest wynikiem własnej aktywności, czyli własnej skuteczności / self-efficacy /
Pojęcie własnej skuteczności przesuwa koncepcję tego autora wyraźnie w kierunku nowoczesnych teorii społeczno-poznawczych.
Przekonanie o własnej skuteczności jest zmienną osobowościową i bardzo podobną do przekonania o kompetencji. Jest to wynik uczenia się społecznego i doświadczenia, że dzięki własnemu działaniu powstają oczekiwane skutki.
Przekonanie o własnej skuteczności różnicuje ludzi pod względem funkcjonowania poznawczego, motywacyjnego i emocjonalnego.
Osoby o słabym przekonaniu co do własnej skuteczności reprezentują wzór funkcjonowania, który prowadzi do patologii lub jest wyrazem patologii.
Są to ludzie:
o słabej motywacji, bez dalekich celów, niepewni
słabo rozumiejący swoją sytuację życiową
z trudem radzący sobie z wymaganiami otoczenia, nieodporni na stres
cechujący się pesymistycznym nastawieniem do świata i własnej osoby.
Silne poczucie własnej skuteczności sprzyja zdrowiu i zaradności, a słabe może powodowac patologie.