EWA MITURA

KIEDY TRZEBA DO LOGOPEDY

„O wadach (defektach) wymowy mówimy wtedy, gdy odbiega ona od normy fonetycznej ogólnie przyjętej w danym języku. Wady te obejmują szeroką gamę odchyleń od normy, poczynając od drobnych nieprawidłowości w realizacji poszczególnych głosek, aż po ciężkie wady, które utrudniają kontakt z otoczeniem i powodują złe przystosowanie jednostki do życia społecznego.”

Duży procent pierwszoklasistów ma wady wymowy. Powód? Wielu rodziców jest przekonanych, że dziecięce problemy z mówieniem znikną same. Rzeczywiście, wiele błędów wynika z naturalnego rozwoju mowy, są normalnym przejawem niedojrzałości. Rozwój mowy powinien być ukończony w 6-7 roku życia, jednak w niektórych przypadkach kształtowanie się mowy trwa nieco dłużej i dziecko dopiero po roku nauki w szkole zaczyna mówić prawidłowo.

Są też nieprawidłowości, które powinny rodziców zaniepokoić. Mogą bowiem one oznaczać np.:

- niewłaściwą budowę narządów mowy,

- nieprawidłowy zgryz,

- zły słuch,

- kłopoty z oddychaniem i połykaniem,

- genetyczne predyspozycje do niepoprawnej mowy,

- źle artykułowane głoski w wyniku naśladownictwa.

Zaburzenia artykulacyjne określa się terminem dyslalia. Obejmują one trzy główne grupy niewłaściwej realizacji głosek: opuszczanie, podstawianie, zniekształcanie. W obrębie dyslalii wyróżniamy: seplenienie, reranie, nieprawidłową wymowę głosek k, g , bezdźwięczność i inne odchylenia od normalnej artykulacji.

1. Seplenienie

Nie ma powodu do niepokoju, gdy 4-latek nie umie wymówić głosek przedniojęzykowodziąsłowych: sz, ż, cz, dż i zastępuje je łatwiejszymi: s, z, c, dz (np. salik, zaba, capka, dzem) lub ś, ź, ć, dź ( np. sialik, ziaba, ciapka, dziem).

Natomiast niepokojące jest, gdy zauważymy, że dziecko (niezależnie od wieku), próbując wymówić te głoski, wysuwa język między zęby i kiedy pięciolatek nadal nie wymawia sz, ż, cz, dż.

Najczęstszą przyczyną seplenienia może być: nieprawidłowa budowa narządów mowy, upośledzony sluch, nieprawidłowy zgryz, niesprawność języka i warg, niektóre stany chorobowe górnych dróg oddechowych, a także używanie przez dziecko mowy pieszczotliwej.

Przykładowe ćwiczenia w domu:

- głośne ssanie cukierka,

- nauka gwizdania lub dmuchania przez rurkę (np. przy puszczaniu baniek)

- podczas mycia zębów - dotykanie każdego zęba czubkiem języka (witanie się z nimi).

- 2 -

2. Ubezdźwięcznianie

Nic złego się nie dzieje, jeśli 3-latkowi mieszają się głoski dźwięczne z bezdźwięcznymi np. zamiast „baton” mówi „paton” albo niektóre opuszcza np. zamiast „woda” mówi „oda”.

Gdy robi to dziecko starsze, wtedy błędy mogą świadczyć o zaburzeniach słuchu fonematycznego oraz zaburzenia słuchu (niedosłuch). Występuje także obniżenie napięcia mięśniowego: wargi i policzki są wiotkie, głos jest zwykle cichy, monotonny, bezbarwny. Zwykle nie różnicują tylko kilku dźwięków, np. w i f, dz i c, b i p, d i t, pozostałe wymawiając poprawnie.

Mowie bezdźwięcznej często towarzyszy występowanie błędów w czytaniu.

Terapię zaczyna się od ćwiczeń wzmacniających język, policzki i wargi.

Przykładowe ćwiczenia:

- parskanie

- gra na harmonijce ustnej

- nadymanie policzków i wypuszczanie powietrza (jak z balonu)

- naśladowanie głosów zwierząt lub pojazdów itd.

3. Reranie

Gdy dziecko w wieku 3-5 lat zastępuje r dużo łatwiejszymi głoskami j , l, ł (np. zamiast „ robak” mówi „jobak” lub „łobak”, „lobak”), jeszcze nie trzeba się martwić. Głoska r jest najtrudniejsza do wymówienia, więc dziecko musi mieć dobrze wyćwiczone narządy mowy, by sobie z nią poradzić.

Niepokojące zjawisko jest wtedy, gdy mimo ukończenia przez dziecko pięciu lat nadal nie wymawia tej trudnej głoski.

Przyczyna rerania jest mała sprawność ruchowa języka. Przy wymowie głoski r język wykonuje drobne ruchy wibracyjne, jeśli jest on gruby, o zbyt mocnym napięciu mięśniowym lub odwrotnie - osłabionym, albo z wadą anatomiczną (krótkie) wędzidełko) to ruchów tych nie wykona.

Przykładowe ćwiczenia:

- takie jak przy seplenieniu,

- układanie języka w rulonik,

- zdmuchiwanie skrawków papieru z czubka języka,

- zabawa w „wahadełko” - przesuwanie czubka języka w kąciki ust, bez dotykania nim warg i zębów,

- pozwólmy dziecku niekiedy wylizywać talerze ( chociaż to nieeleganckie),

- lizanie lodów czubkiem języka,

- powtarzanie grupy sylab la, la, la, lo, lo, lo, le, le, le,

- przesadne wymawianie głosek a-o-u.

4. Wymowa głosek k, g

Nieprawidłowa wymowa głosek k, g jest wynikiem nieprawidłowej pracy języka. Głoski te są wymawiane jak t, d . Zdarza się ich opuszczanie lub wymawianie ze zwarciem krtaniowym, co przypomina chrząknięcie.

Logopeda może nauczyć dziecko właściwie wysklepiać grzbiet języka, min. Dzięki ćwiczeniom ze szpatułką - dziecko wypowiada „t” i „d”, a specjalista przytrzymuje język w taki sposób, że powstają głoski „k” i „g”.

- 3 -

5. Jąkanie

„Jąkanie jest nerwicą mowy, polegającą na zaburzeniu koordynacji narządów oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego, na patologicznie wzmożonym napięciu mięśni.”

Powstaje ono zwykle w wieku przedszkolnym. Ujawnia się powtórnie lub nasila się w okresie dojrzewania. Występuje częściej u chłopców, niż u dziewcząt. Czynnikami wpływającymi na jąkanie się mogą być: ogólna ruchliwość dziecka, szybkie wzbogacanie słownika oraz rozwój myślenia. Rozumienie mowy rozwija się szybciej niż umiejętność wysławiania się. Reagując emocjonalnie, dziecko nie może wyrazić swoich myśli. Zatem powstaje dysproporcja między tym, co dziecko chciałoby powiedzieć, a co może powiedzieć.

Jąkanie się zależy od wielu czynników:

- od stopnia znajomości tematu, o którym mówi,

- od tego z kim rozmawia,

- od samopoczucia (wadliwe odżywianie i zła pielęgnacja),

- od nowych sytuacji życiowych (np. początkowy okres dziecka w przedszkolu),

- od gwałtownych przeżyć o ujemnym charakterze emocjonalnym.

Jąkanie zanika lub słabnie kiedy dziecko:

- mówi powoli,

- szepce,

- śpiewa,

- recytuje z pamięci,

- mówi spontanicznie,

- czyta i wygłasza teksty na pamięć,

- mówi w dużym hałasie, gdy jego uwaga jest odwrócona i nie słyszy swojej mowy,

- gdy jest samo w pokoju.

Wady wymowy u dziecka powinno się wykrywać i korygować możliwie wcześniej, zanim dziecko pójdzie do szkoły. Inaczej może mieć trudności z nauką pisania i czytania. Od stopnia opanowania artykulacji zależy umiejętność i poprawność czytania, a dostateczny zasób słownictwa umożliwia rozumienie czytanego tekstu.

Literatura:

1. Demel G.: Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola. WSiP. Warszawa 1996

2. Kaczmarek L.: Nasze dziecko uczy się mowy. Wydawnictwo Lubelskie. Lublin 1977

3. Bieleń B., Trzeciak G.: Chcę dobrze czytać. Wydawnictwo JUKA. Łódź 1993

4. Bogusławska-Przybysz E., artykuł: Kiedy do logopedy, w: Claudia Nr 5/maj 2006, s.84

---