Florian Znaniecki (1882-1958)
Profesor UP, założyciel Instytutu Socjologicznego (1921) i „Przeglądu Socjologicznego” (1930), pierwszego w Polsce czasopisma socjologicznego.
Drugi obok B. Malinowskiego polski socjolog, który zdobył międzynarodową sławę.
Socjologiczna „nauka normalną” w socjologii USA to socjografia, nie wykorzystująca w pełni pomysłów teoretycznych Parka, natomiast swą ekspansję na nauki społeczne zaczynała psychologia od której Znaniecki coraz bardziej się oddalał.
System socjologiczny Znanieckiego uważany jest za jedno z najpełniejszych sformułowań tzw. teorii czynności. Z tego punktu widzenia MacIver, Becker i młody Parsons byli bliscy Znanieckiemu
Założenia teorii czynności:
działania społeczne ludzi wynikają z ich świadomości samych siebie, jako podmiotów, oraz z ich świadomości innych ludzi i sytuacji zewnętrznych, jako przedmiotów.
jako podmioty ludzie działają, aby urzeczywistnić swe subiektywne intencje, cele, zamiary.
używają oni odpowiednich metod, technik, narzędzi i procedur.
przebieg ich działalności jest ograniczony przez nie podlegające modyfikacji okoliczności
korzystając ze swej woli lub rozumu, dokonują oni wyboru, szacunku i oceny tego co robili, robią i zrobią.
podejmując decyzję odwołują się do wzorów, norm i zasad moralnych
badanie stosunków społecznych wymaga subiektywnych technik badawczych, takich jak: Verstehen, imaginacja czy też empiryczna rekonstrukcja lub doświadczenie zastępcze.
Znaniecki czerpał z koncepcji amerykańskich i niemieckich.
Miał bliski związek z pragmatyzmem, psychologią społeczną Thomasa, Bergsonem (bo przełożył na polski „Ewolucję twórczą”)
Analizował dokładnie wszelką literaturę, oprócz M. Webera.
Rezultatem dążenia do syntezy wielu koncepcji był system teoretyczny, który nazwał kulturalizmem.
Świat doświadczenia jako świat wartości
Znaniecki zadebiutował jako filozof.
Znaczenia jego twórczości filozoficznej:
zanim się zajął socjologią dostrzegał w niej jedno ze źródeł wybranej przez siebie orientacji filozoficznej- czyli humanizmu
jego zainteresowania były ciągłe (zwłaszcza problem twórczości, wartości, kultury, kryzysu) trwałe (szukanie pośredniej drogi między skrajnościami idealizmu a naturalizmu, subiektywizmu a obiektywizmu)
filozofii nigdy nie porzucił całkowicie
Jako filozof był bardziej radykalnym antypozytywistą niż jako socjolog.
Dużą rolę w jego twórczości odgrywa motyw kryzysu (przełomu), który wymaga nowych idei.
Źródłem światopoglądowej rewolucji będzie postęp filozoficznej refleksji o kulturze. Z tego m.in. powodu jego filozofia została nazwana kluturalizmem.
Punktem wyjścia filozofii Znanieckiego był problem twórczości.
Zarzuty przeciw tradycyjnym kierunkom socjologicznym i filozoficznym dotyczyły tego, że ujmują świat jako coś gotowego i skończonego, nie stwarzając możliwości wyjaśniania nieprzerywalnych procesów stawania się, w trakcie których tworzą się poznający podmiot i poznawany przedmiot. Wartością jest dla filozofii to, co bywa oceniane dodatnio lub ujemnie, względem czego podmiot zajmuje stanowisko, przyjmuje lub odrzuca. Pojęcie to było ośrodkiem filozofii Znanieckiego jako filozofii rzeczywistości praktycznej, która w odróżnieniu od rzeczywistości przyrodniczej, jest światem wartości.
Nic nie jest nam bezpośrednio dane.
Przyroda jest człowiekowi dana pod postacią wartości. Jej doświadczenie jest doświadczeniem pośrednim (doświadczamy mając za sobą wcześniejsze doświadczenia). Doświadczamy świata przynajmniej częściowo refleksyjnie, tylko refleksja dokonuje jego artykulacji, wiążąc treści doświadczane z innymi. W tym powiązaniu przedmioty doświadczenia zaczynają istnieć dla nas realnie.
Liczba tego rodzaju powiązań jest nieograniczona.
Człowiek jest istotą historyczną, a wartości są historyczne w tym sensie, że ulegają nieustannej zmianie i że każda z nich zawiera sugestię określonych powiązań, w jakich występowała w przeszłości.
Zależność człowieka do przeszłości kulturalnej zwiększa się wraz z postępem umysłowym.
Człowiek postrzega świat przez pryzmat kultury.
Każdy wynalazek jest częścią kultury.
Poza sferą indywidualnego doświadczania istnieje sfera kultury, w której znaczenia ulegają obiektywizacji (staje się ona tym pełniejsza, im większą spójnością wewnętrzną odznacza się dany system wartości).
Świat nie jest skoncentrowany w pełni wokół indywiduum, ale też nie żyje on nigdy niezależnie od indywidualnego doświadczenia, nie jest subiektywnością ani obiektywnością. Świat staje się w tym ruchu dwoistym subiektywizującym i obiektywizującym dane doświadczenia.
Znaniecki przeciwstawił „kulturalistyczną” filozofię naturalizmowi i idealizmowi.
Zniesienie opozycji między podmiotem a przedmiotem.
Przekonanie, że nie ma rzeczywistości „niczyjej”, zostało przekształcone w koncepcję współczynnika humanistycznego.
Procesy kulturalne zawierają się pomiędzy 2 granicami: czystej twórczości i bezwzględnego przyczynowego uwarunkowania.
Pojęcie systemu czy układu (kluczowe w socjologii Znanieckiego) wzięło początek z filozofii.
Pojęcie systemu (układu) organicznego
Przedmiot uzyskuje pełną realność poprzez swe powiązanie z innymi przedmiotami. Poza tymi powiązaniami nie może być przedmiotem badania naukowego.
Konkretna rzeczywistość w swojej empirycznej złożoności jest nieopisywalna i niewyjaśnialna.
Konkretny przedmiot jest elementem lub podelementem wielu różnych systemów. Badanie naukowe zaczyna się wtedy, gdy ujmujemy ten przedmiot jako element jednego, określonego systemu.
Znaniecki początkowo mówił o
2