Formy konkurencji i ich ograniczenia

W teorii ekonomii wyróżnia się zazwyczaj cztery rodzaje konkurencji (cztery rodzaje rynków): konkurencja doskonała, monopol pełny, konkurencja monopolistyczna oraz oligopol. Różnice między poszczególnymi kategoriami rynków (konkurencji) dotyczą sposobu, w jaki przedsiębiorstwo lub gałąź przemysłu wyznaczają ceny i rozmiary produkcji.

W warunkach rynku doskonale konkurencyjnego przedsiębiorstwo przyjmuje cenę jako wielkość daną i dla osiągnięcia zakładanego celu może jedynie zmieniać wielkość produkcji. Przedsiębiorstwo działające w ramach konkurencji monopolistycznej lub oligopolu posiada znacznie większy wpływ na ustalanie ceny rynkowej swoich produktów.

Tabela 1. Rodzaje konkurencji

Rodzaj konkurencji	Liczba producentów i stopień zróżnicowania produktów	Przykłady rynków	Stopień kontroli cen	Metody konkurencji handlowej
Konkurencja doskonała	liczni producenci identyczne produkty	Niektóre rynki płodów rolnych (ziemniaki, pszenica, buraki), Układy scalone, Złoto, Akcje	żaden	Sprzedaż na zorganizowanym rynku lub na giełdach
Konkurencja niedoskonała
Konkurencja monopolistyczna	liczni producenci lub sprzedawcy produkty zróżnicowane będące bliskimi substytutami	Pasta do zębów, Podręczniki, Zeszyty, Długopisy, Handel detaliczny	znaczący	Konkurencja przy pomocy jakości, reklamy; ceny administrowane
Oligopol /Duopol/	nieliczni producenci niewielkie zróżnicowanie produktów	Rynek usług telefonii komórkowej i stacjonarnej, Przemysł samochodowy, Przemysł wyrobów tytoniowych, Rynek pasażerskich przewozów lotniczych, Rynek międzynarodowych firm kurierskich	znaczący
Monopol pełny	jedyny producent jedyny produkt nie posiadający bliskich substytutów	Niektóre usługi publiczne	ogromny	Reklama i tworzenie tzw. stosunków (układów) społecznych

Konkurencja doskonała

Rynek doskonale konkurencyjny to taki rynek, na którym zarówno kupujący, jak i sprzedający uznają, że ich decyzje o kupnie i sprzedaży nie wpływają na poziom ceny rynkowej. Rynek może działać w pełni efektywnie.

Teoretyczna konstrukcja modelu konkurencji doskonałej, rynku konkurencyjnego, opiera się na czterech podstawowych założeniach:

1. Założenie jednorodności produktu.

1. Założenie pełnej mobilności czynników produkcji.

2. Duża liczba sprzedających i kupujących. Na rynku działa wiele przedsiębiorstw, a każde z nich ma znikomy udział w produkcji gałęzi.

1. Swoboda wejścia do gałęzi i wyjścia z niej.

1. Założenie doskonałej informacji o rynku.

Monopol pełny

Monopol to rynek na którym znajduje się tylko jedno przedsiębiorstwo wytwarzające produkty lub usługi nie posiadające bliskich substytutów. Przedsiębiorstwo i gałąź pokrywają się.

Monopol poszukuje takiej wielkości produkcji lub ceny sprzedaży, które przy danych kosztach maksymalizują jego zysk. Producent monopolistyczny może stosować dyskryminację cenową, czyli stosować różne ceny na ten sam produkt na różnych rynkach.

Monopole świadczące usługi publiczne są przedmiotem ingerencji organów administracji rządowej w zakresie kształtowania cen monopolowych.

Model monopolu pełnego opiera się na czterech założeniach:

1. Produkty jednorodne lub zróżnicowane. Brak bliskich substytutów produktów - nabywcy konkurują o rzadki produkt.

1. Brak możliwości wejścia do działalności opanowanej przez monopol pełny.

1. Jeden sprzedający, będący cenotwórcą i wielu kupujących. Brak konkurencji po stronie sprzedającego

1. Założenie doskonałej informacji o rynku.

Konkurencja monopolistyczna

Konkurencja monopolistyczna występuje wówczas, gdy na rynku działalność gospodarczą prowadzi względnie duża liczba firm oferujących podobne, ale nie identyczne produkty, produkty zróżnicowane pod względem jakości, opakowania, marki itp.

Teoria konkurencji monopolistycznej łączy ze sobą elementy modelu konkurencji doskonałej i modelu monopolu pełnego.

Model konkurencji monopolistycznej opiera się na czterech, podstawowych założeniach:

1. Produkty na rynku są zróżnicowane pod względem cech użytkowych i posiadają bliskie substytuty.

1. Swoboda wchodzenia na rynek i opuszczania rynku.

1. Wielu sprzedających i kupujących.

2. Konkurencja niecenowa.

1. Pełna informacja o rynku.

Oligopol

Oligopol to gałąź, w której działa niewielu (kilku) producentów (konkurentów), którzy opanowali rynek danego produktu.

Na rynku oligopolistycznym istnieje silna współzależność między przedsiębiorstwami. Każdy oligopolista podejmując decyzje maksymalizujące zysk musi uwzględniać decyzje podejmowane przez konkurentów. Cechą oligopolu jest względna stabilność cen.

Podstawowe założenia modelu oligopolu są następujące:

1. Produkty nie muszą być jednorodne, jednak zazwyczaj są bliskimi substytutami.

1. Niewielka liczba sprzedawców i wielu kupujących.

1. Nie występuje pełna swoboda wejścia na rynek: istnieją bariery ekonomiczne lub bariery technologiczne.

2. Cena jest względnie stabilna

1. Pełna informacja o rynku.

Duopol jest szczególnym przypadkiem oligopolu i przedstawia rynek, na którym działają jedynie dwaj producenci (sprzedawcy) oferujący ten sam produkt. Działania jednego producenta są zależne od działań drugiego. Dotyczy to procesu wyznaczania wielkości produkcji lub wyznaczania poziomu cen sprzedaży.

Istnieją dwie podstawowe drogi umożliwiające przedsiębiorstwom osiąganie pozycji monopolistycznej:

1. Pierwsza polega na nieustannym inwestowaniu w rozwój przedsiębiorstwa i opanowywaniu danej dziedziny produkcji lub rynku zbytu. Ponieważ konkurenci również podejmują podobne działania, proces ten jest niezwykle kosztowny i długotrwały.

2. Innym rozwiązaniem, umożliwiającym szybsze zdobycie pozycji monopolistycznej, jest łączenie się ze sobą przedsiębiorstw, często będących dotychczas konkurentami. Proces ten określa się mianem fuzji przedsiębiorstw. Łączenie się kapitałów przedsiębiorstw może mieć charakter tymczasowy lub trwały.

---