TRANSPORT
Systemy transportowe:
- sieć drogowa
- węzły drogowe, autostrady
- ruch rowerowy
- kolej
- lotnictwo
- śródlądowy
Transport:
- działalność mająca na celu pokonywanie przestrzeni
- w ujęciu ekonomicznym działalność ta polega na odpłatnym świadczeniu usług, których efektem jest przemieszczenie osób i ładunków oraz tworzenie usług pomocniczych, bezpośrednio z tym związanych
- usługi pomocnicze to usługi spedycyjne
Działalność transportowa:
- umożliwia sprawne i efektywne funkcjonowanie każdego działu gospodarki narodowej
- wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym poszczególnych regionów i państw stanowi czynnik intensyfikujący rozwój
- limituje kooperacje
- limituje kooperacje i jej rozwój w każdej oddzielnej sferze działalności społecznej i gospodarczej, która jest skutkiem stale rosnącego podziału pracy na świecie
Złe funkcjonowanie transportu:
- ogranicza sprawną działalność wycinkową poszczególnych działów i gałęzi gospodarczych
- brak spójności między działalnością transportową, a pozostałymi działami gospodarki narodowej osłabia ogólne możliwości rozwojowe
Ważne są nakłady na transport umożliwiające jego rozwój, dzięki czemu wpływają na sprawny rozwój oraz funkcjonowanie poszczególnych działów gospodarki narodowej.
Ścisła zależność pomiędzy rozwojem gospodarki narodowej, a rozwojem systemu transportowego.
Jeżeli rośnie PKB to rośnie natężenie ruchu.
Zależność rozwoju gospodarki narodowej od rozwoju systemu transportowego:
- transport obsługuje pozostałe działy gospodarki
- szczególnie przemysł, budownictwo, rolnictwo itd.
- jeżeli rozwija się transport, rozwijają się pozostałe działy gospodarki
- brak rozwoju transportu skutkuje dużymi kłopotami w rozwoju gospodarki - jego spowolnienie
- rozwój transportu zbliża do siebie rynki
- umożliwia zwiększenie produkcji, a więc poprzedza wzrost gospodarczy
- aktywizuje obszary wokół jego infrastruktury
- wzdłuż dróg i węzłów powstają nowe zakłady przemysłowe oraz gospodarcze
Rozwinięty i sprawny transport jest warunkiem i czynnikiem dynamizującym wzrost gospodarczy.
Rozwój transportu możliwy jest dzięki modernizacji istniejącej już infrastruktury, jak i budowie nowych obiektów infrastrukturalnych.
Rozwój infrastruktury powinien wyprzedzać rozwój transportu w stosunku do potrzeb. Stąd niezbędne jest w transporcie prognozowanie przyszłych potrzeb transportowych. Adaptacja i rozbudowa istniejącej infrastruktury transportowej do przyszłych potrzeb transportowych.
Pozycja transportu:
- transport z jednej strony korzysta z produkcji poszczególnych gałęzi gospodarki narodowej (np. przemysł metalowy, hutniczy, drzewny, włókienniczy)
- z drugiej strony świadczy usługi przewozowe, bierze udział w procesie tworzenia wartości we wszystkich dziedzinach
- przewozi surowca, materiały i półfabrykaty przeznaczone do zużycia produkcyjnego oraz gotowe produkty przeznaczone do konsumpcji osobistej
- oba rodzaje przemieszczeń obsługują sferę wymiany towarowej
- transport jest więc kontynuacją produkcji w sferze obrotu jako ostatnia faza szeroko rozumianego cyklu produkcyjnego
- dodatkowo poza obsługą działów produkcji materialnej transport obsługuje też działy nieprodukcyjne (np. ochrona zdrowia)
- świadczy usługi dla ludności, zaspokaja indywidualne potrzeby komunikacyjne ludności, aktywizuje życie społeczno-gospodarcze i kulturalne, sprzyja rozwojowi turystyki
Transport spełnia trzy funkcje w gospodarowaniu:
- funkcję konsumpcyjną oznaczającą zaspokajanie potrzeb przewozowych przez świadczone usługi transportowe
- funkcję produkcyjną oznaczającą zaspokojenie potrzeb produkcyjnych przez świadczenie usług transportowych tzn. przez stworzenie warunków działalności gospodarki, jej stymulację oraz wpływ na funkcjonowanie rynku i wymianę
- funkcję integracyjną - pozwala zintegrować państwo i społeczeństwo poprzez usługi transportowe
Komplementarny charakter działalności transportowej w stosunku do reszty gospodarki.
Komplementarność transportu oznacza:
- brak możliwości zastąpienia działalności transportowej jakąkolwiek inną działalnością
- jedynie transport pełni funkcję pokonywania przestrzeni
- a ta zaś jest niezwykle istotna ze względu na zróżnicowanie płodów rolnych, bogactw naturalnych, kosztów produkcji i majątku materialnego, co do ilości i jakości oraz konieczności wymiany dóbr
Transport jest biorcą:
- obsługiwany jest przez pozostałe działy gospodarki
- realizacja inwestycji transportowych bez produkcji takich działów jak przemysł, leśnictwo, budownictwo itd. byłaby niemożliwa
- transport nie może istnieć bez paliwa i energii elektrycznej
- transport uzależniony jest od przemysłu wydobywczego i chemicznego oraz od produkcji energii elektrycznej
Komplementarność transportu a gospodarka:
- przejawia się proporcją między wykonywanymi przewozami, a wielkością produkcji
- z reguły, gdy rośnie liczba produkowanych dóbr w kraju, wzrasta liczba przewozów i na odwrót
- nie można zwiększyć dochodu narodowego bez jednoczesnego zwiększenia rozmiarów działalności transportowej
- jednak zmniejszenia wielkości przewozów nie należy kojarzyć ze spadkiem znaczenia transportu dla gospodarki
- wzrost z postępem technicznym i związanym z nim unowocześnieniem produkcji, zanika produkcja surowcowa, materiało- i energochłonna
- transport jak i inne działy gospodarki muszą rozwijać się i unowocześniać w sensie jakościowym
Dlatego dąży się do:
- oferowania wyższej jakości usług transportowych
- usług terminowych
- lepiej dostosowanych do popytu na przewozy
Miejsce i rolę transportu w procesie gospodarowania:
- wyznaczają czynniki, od których uzależniona jest wielkość i tempo przyrostu zapotrzebowania na usługi przewozowe, a więc:
• rozmiar i struktura potencjału produkcyjnego
• stopień zaktywizowania życia społecznego
• stopień specjalizacji i kooperacji czynności wynikających ze społecznego podziału pracy
• preferencje przyznawane poszczególnym dziedzinom gosp.
Podsumowując:
- rozwijająca się pod wpływem transportu gospodarka narodowa stawia przed nim coraz to większe zadania, wynikające z rosnącego wolumenu produkcji oraz z rosnącego poziomu specjalizacji i kooperacji produkcji
- bez rozwoju transportu nie mógłby występować dalszy wzrost produkcji i wzrost społecznego podziału pracy
- fakty te wskazują na zwrotny charakter stosunków między transportem a jego otoczeniem
Prowadzenie polityki względem transportu polegającej na:
- umiejscowienie rozwoju transportu na niższym szczeblu w hierarchii realizowanych celów gospodarczych
- nieuznawanie zasady głoszącej, iż transport powinien wyprzedzać swoim tempem rozwój innych działów gospodarki
- przyznawanie transportowi cech wtórnych w stosunku do potrzeb innych działów gospodarki
- nieuwzględnienie kreatywnej roli transportu w procesie wzrostu gospodarczego
Prowadzenie takiej polityki może spowodować głębokie niedoinwestowanie transportu, a w konsekwencji transport może się stać barierą ograniczającą wzrost gospodarczy
Transportochłonność gospodarki narodowej:
- istotą transportochłonności jest stan zaangażowania działalności transportowej w działalność innych działów gospodarki narodowej
- wszystkie ilościowe, jakościowe i strukturalne procesy rozwojowe pociągające za sobą wzrost zapotrzebowania na usługi transportowe
- występuje ciągły przyrost zarówno bezwzględnych wielkości potrzeb przewozowych
- jak i transportochłonności jednostkowej, mierzoną wartością nakładów transportowych ponoszonych na wytworzenie jednostki dochodu narodowego
- transportochłonność jest sumą materiało- energio- i pracochłonności
- na transportochłonność składa się zużycie materiałów, energii i pracy żywej w działalności transportowej
- najogólniej transportochłonność określa się jako stan zaangażowania działalności transportowej wynikający z podejmowania innej działalności, zarówno gospodarczej jak i społecznej
Transportochłonność gospodarki narodowej można określić jako stosunek nakładów ponoszonych na działalność transportową do efektów osiąganych w sferach działalności społeczno-gospodarczej obsługiwanej przez transport
Produkcyjny charakter działalności transportowej polega na podnoszeniu wartości produkcji transportowej na dobra przemieszczane i na dodawaniu jej do wartości tych dóbr. W związku z tym wzrost transportochłonności powoduje wzrost jednostkowych wartości przemieszczanych dóbr, a jednocześnie wzrost sumy jednostkowych kosztów wytwarzania, co w efekcie końcowym objawia się wzrostem cen.
Istotą pomiaru transportochłonności jest określenie rozmiarów działalności transportowej przypadającej na jednostkę odniesienia.
W badaniach transportochłonności gospodarki narodowej można zastosować następujące mierniki:
- tony przewozów
- tonokilometry
- pasażerokilometry
Powyższe mierniki mają
- w liczniku - ogólne nakłady na działalność transportową
- w mianowniku - suma jednostek efektu użytkowego działalności
Nakłady ponoszone na działalność transportową są wyrażone pośrednio przez wielkość przewozów oraz przez wielkość pracy przewozowej. Efektami działalności społeczno-gospodarczej są wartości dochodu narodowego i produktu globalnego.
Działalność transportowa, a budżet państwa:
- transport jest działem gospodarki narodowej silnie związanym z budżetem państwa
- znaczna część majątku transportowego jest tworzona i utrzymywana poza przedsiębiorstwami oraz innymi jednostkami działającymi na zasadach rozrachunku gospodarczego
- szczególnie trudną sprawą jest wprowadzenie pełnego rozrachunku w przewozach pasażerskich
- wynika to z niskiego poziomu stopy życiowej ludności, zróżnicowaniem dochodów poszczególnych warstw społeczeństwa i wynikających stąd dotacji transportu
Potrzeby transportowe:
- należy wyodrębnić z licznej grupy rodzajowych potrzeb instrumentalnych, związanych z realizacją określonych celów, zadań i zamierzeń.
- w odróżnieniu od podstawowych potrzeb natury biologicznej, socjologicznej i kulturalnej wiąże się ona nierozerwalnie z produkcją i społeczną działalnością człowieka
- są pożądanymi przez mieszkańców i gospodarkę oczekiwaniami i preferencjami i zapotrzebowaniem na określone usługi transportowe
- realizują oferenci usług przemieszczenia tj. przedsiębiorstwa transportowe, organizatorzy i operatorzy transportu oraz indywidualni dysponenci odpowiednich środków i urządzeń transportowych
Znajomość potrzeb ma podstawowe znaczenie dla sprawnego funkcjonowania państwa, miast, mieszkańców, handlu i gospodarki. Potrzeby zmieniają się z czasem wraz z rozwojem społeczeństwa i gospodarki. Postęp techniczno-technologiczny, ekonomiczny i organizacyjny na przestrzeni dziejów sprzyjał rozwojowi oraz doskonaleniu obsługi transportowej i skutecznemu zwiększaniu możliwości zindywidualizowanych wyborów konsumenckich w zakresie spełniania potrzeb transportowych. Odzwierciedleniem społeczno-gospodarczego wzrostu i rozwoju są coraz bardziej zróżnicowane potrzeby transportowe i transportowo-spedycyjno-logistyczne.
Potrzeba transportowa - można określić jako zgłaszaną przez gospodarkę i społeczeństwo potencjalną, wyodrębnioną spośród innych, potrzebę przemieszczenia osób, ładunków i wiadomości w danym czasie na określoną odległość.
Potrzeby transportowe:
- podróże komunikacyjne ludności (pasażerów)
- przemieszczanie (przenoszenie, przewożenie) ładunków i wiadomości
Źródła potrzeb transportowych:
Potrzeby transportowe wynikają z istoty potrzeb ludzkich - z potrzeby ruchu, z naturalnej ruchliwości komunikacyjnej. Najważniejszym i pierwotnym źródłem potrzeb transportowych jest przestrzenna niezgodność pomiędzy elementami niezbędnymi do funkcjonowania. Szczegółowo określając źródła potrzeb transportowych należy w każdym wyodrębnionym przypadku wskazać na lokalizację zasobów i działalności oraz opisać ją za pomocą zmiennych parametrów decydujących o ich rozmiarach.
Źródła potrzeb transportowych - przykład parametrów:
- w przewozach pasażerskich mogą to być m.in. liczba ludności, demograficzna i społeczna struktura ludności, stan posiadania indywidualnych środków transportu
- w przewozach ładunków ważne będą m.in. rozmiary dostaw zapotrzebowanych produktów z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej
Najczęstszymi źródłami potrzeb transportowych są:
- różnice geograficzne
- specjalizacja produkcji
- rozwój wiedzy, nauki, techniki, automatyzacja, wytwarzanie artykułów precyzyjnych, operowanie znaczną masą dóbr, marketing i badania rynków
- cele polityczne i militarne
- stosunki społeczne, miejsca pracy i potrzeby bytowe
- imprezy kulturalne, rozrywkowe, rekreacja
- rozmieszczenie ludności
W innym ujęciu źródłami potrzeb transportowych są różnice w przestrzennym rozmieszczeniu:
- bogactw naturalnych
- produkcji materialnej
- działalności naukowej
- działalności kulturalnej
- działalności rekreacyjnej
- ludności
Potrzeby transportowe dzielimy na:
- obligatoryjne (bezwzględne). Są systematyczne, masowe, powtarzalne, występują z dużą częstotliwością. Wynikają one z konieczności systematycznych przemieszczeń w celach zawodowych i edukacyjnych
- fakultatywne. Źródłem potrzeb fakultatywnych, zmiennych i nieregularnych w czasie oraz przestrzeni, są dobrowolne i incydentalnie odbywane podróże. Cechują się też znacznym rozproszeniem i stwarzają trudności w dostosowaniu racjonalnej oferty usług do aktualnego zapotrzebowania, Taki podział potrzeb transportowych jest użyteczny w badaniach popytu na przewozy i kształtowaniu oferty obsługi transportowej.
Wyodrębniamy znaczną grupę potrzeb transportowych o charakterze subiektywnym (zarówno ilościowo jak i wartościowo). Wynikają one przede wszystkim z nabytych, społecznych i kulturalnych potrzeb ludności, w tym z:
- konieczności zaopatrzenia ludności
- realizacji potrzeb przejazdów okolicznościowych
- realizacji potrzeb przejazdów prywatnych, głównie turystycznych (potrzeby fakultatywne odnoszą się do potrzeb społecznych związanych w większości ze strukturą i funkcjami czaru poza pracą zawodową, ze wzrastającą siłą nabywczą ludności - zakupy, urbanizacją oraz z psychologicznymi i socjologicznymi konsekwencjami rozwoju cywilizacji)
Systematyzacja i cechy potrzeb transportowych:
- różnorodność kryteriów podziału potrzeb transportowych stwarza podstawy do ich wielowariantowego systematyzowania
- różnicuje się je w zależności od specyfiki warunków powstawania
- w przewozach osób najczęściej przyjmowanymi kryteriami systematyzacji są:
• cele podróży
• siła oddziaływania źródeł ruchu
- w odniesieniu do przewozów ładunków i wiadomości za najważniejsze kryteria systematyzacji przyjmuje się najczęściej:
• dział gospodarki narodowej
• fazy procesu produkcyjnego
• podatność przewozową
- zgeneralizowaną systematyzacją potrzeb przewozowych jest ich podział na dwie podstawowe i dwie uzupełniające się grupy. Są to potrzeby transportowe występujące:
• w obrębie układów produkcji dóbr i usług
• w obrębie układów osadnictwa
• na styku układów produkcyjnych z układami osadniczymi
• na styku układów osadniczych z układami produkcyjnymi
Źródła wszystkich potrzeb transportowych tkwią w istocie zjawisk społeczno-gospodarczych. Związane są:
- z ich organizacją
- funkcjonowaniem
- ewoluują współzależnie
Potrzeby transportowe osób, ładunków i wiadomości mają niejednorodny i rozproszony charakter. Potrzeba transportowa zgłaszana wobec transportu pasażerskiego to chęć lub konieczność zrealizowania przez daną osobę potrzeby komunikacyjnej.
Jej cechy specyficzne to:
- podróże wewnątrz obszarów zurbanizowanych
- podróże poza bądź między oddalonymi od siebie obszarami zurbanizowanymi
Cechy specyficzne potrzeb transportowych wobec transportu publicznego:
- powszechność
- sporadyczność (obrazują ją wskaźniki ruchliwości komunikacyjnej - liczba podróży przypadająca na jednego pasażera w jednostce czasu)
- czasoprzestrzenna nierównomierność; szczyty dobowe, tygodniowe, miesięczne, roczne
- zróżnicowanie przestrzenne i nierównomierność potrzeb transportowych w przewozach pasażerskich objawiają się wahaniami kierunkowymi i również wynikają z działalności gospodarczej człowieka
- masowość
Kryterium klasyfikacji pasażerskich potrzeb transportowych:
- cel podróży
- tzw. model split - wybór środka transportu, odległość i częstotliwość podróżowania
Najbardziej ogólne z nich jako główne kryterium ich różnicowania przyjmują m.in. cele:
• rekreacyjne
• bytowe
• zawodowe
• dydaktyczne
Potrzeby transportowe powinny być realizowane zgodnie z jakościowymi oczekiwaniami użytkowników:
- formułowane one są w postaci pożądanych cech jakościowych (oczekiwań, postulatów) względem świadczonych usług transportowych
- rozliczne właściwości jakościowe określają warunki realizacji potrzeb transportowych, odnoszą się zarówno do ładunków, jak i do pasażerów
- potrzeby te można uporządkować, wyodrębniając zbiory cech pokrewnych lub pozostających w bliskim powiązaniu i dotyczących:
• odległości przestrzennej
• czasu
• przedmiotu przewozu
Katalog najważniejszych właściwości usług transportowych należy uzupełnić czynnikiem kosztów usług transportowych. Z każdą potrzebą transportową związane są określone konsekwencje finansowe w znacznym stopniu decydujące o wyborze sposobu, a nawet o realizacji zgłaszanej potrzeby transportowej.
Podstawowe czynniki wpływające na realizację potrzeb transportowych środkami transportu publicznego:
- czas podróży
- koszt podróży
- dostępność (czas dojścia do przystanku)
- zawodność
- komfort
- punktualność (kursy przyśpieszone cechuje wyższa niedogodność)
- bezpośredniość
Grupy osób o jednorodnych zachowaniach transportowych:
- dzieci - poniżej 10 roku życia
- uczniowie szkół podstawowych
- uczniowie szkół gimnazjalnych
- uczniowie szkół średnich
- studenci studiów dziennych
- pracujący z samochodem
- pracujący bez samochodu
- niepracujący z samochodem
- niepracujący bez samochodu