CZYN DEWIACYJNY - zachowanie, które narusza fundamentalne normy obowiązujące w danym społeczeństwie. Do kontroli zachowań dewiacyjnych wykorzystywane są sankcje nieformalne (np. ośmieszenie, lekceważenie).

CZYN PRZESTĘPCZY - mieści się w grupie czynności dewiacyjnych; jest to zachowanie, które narusza fundamentalne normy obowiązujące w danym społeczeństwie, i które - w odróżnieniu od czynu dewiacyjnego - oficjalnie potwierdzone prowadzi przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości do wydania orzeczenia stwierdzającego, że normy te zostały złamane. Czyn przestępczy stanowi realne lub potencjalne zagrożenie dla prawomocności podstawowych instytucji społecznych.

Przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości nie są zobowiązani do traktowania wszystkich czynów w kodeksie karnym jako przestępstw - podejmują odpowiednie kroki tylko zgodnie z własną oceną. Dysponują oni szerokim zakresem swobody oraz autorytetem.

PRZESTĘPSTWO - sytuacja, w której kluczowym elementem jest dla przestępcy przewidywana reakcja społeczeństwa i oficjalnych instytucji.

SUBKULTURA - określa grupę społeczną i jej kulturę wyodrębnioną według jakiegoś kryterium np. zawodowego, etnicznego, religijnego, demograficznego, itp.

SUBKULTURA DEWIACYJNA - zestaw wszystkich preferowanych przez daną subkulturę zachowań, naruszających oczekiwania społeczne i reguły postępowania. Zachowania te stanowią istotę działalności danej grupy.

SUBKULTURA PRZESTĘPCZA - szczególny rodzaj subkultury dewiacyjnej, która działalności przestępczej przypisuje centralne znaczenie. Zaangażowanie w pewne formy działalności przestępczej stanowi warunek konieczny uprawniający do podejmowania określonych ról uważanych w subkulturze za istotne.

Społeczne koszty funkcjonowania subkultur przestępczych:

• wzrost częstotliwości czynów przestępczych jako warunku koniecznego akceptacji i pozycji w subkulturze;

• ciągłość między młodzieżową i dorosłą subkulturą przestępczą;

• stabilność i odporność na zmianę zachowań przestępczych jako efekt racjonalizacji i wsparcia subkultury;

• zarzut wysuwania przez wymiar sprawiedliwości uprzedzeń klasowych.

Subkultura, podobnie jak kultura, dostarcza swoim członkom odpowiednich wierzeń, przekonań, wartości oraz norm - sposobów opisu otaczającego świata. Opisy te mają charakter utrwalonych wierzeń przekazywanych członkom subkultury jako część tradycji. Przekazywane wartości stanowią punkt odniesienia dla sądów, opinii i preferencji członków oraz są wykorzystywane do podtrzymywania obowiązujących w subkulturze systemu norm i przepisów. Ścisły związek przekonań z normami zapewnia trwałość działalności, wokół której skupiona jest subkultura.

Normy są prawomocne o ile są przez członka grupy akceptowane jako wiarygodny i pewny zbiór dyrektyw postępowania. Prawomocność zależy więc od subiektywnych odczuć i postawy członka grupy oraz świadomej akceptacji norm. Samo ich respektowanie nie jest wystarczające. Rozdźwięk między normami akceptowanymi jako prawomocne a tymi, które uznaje za moralnie złe powoduje wewnętrzny konflikt, który możliwy jest do przełamania za pomocą mechanizmów ignorowania, pomniejszania lub neutralizowania kwestii moralnych. Podobnego rozróżnienia dokonał Sorokin dzieląc normy na:

• normy prawne - dwustronne, ustalają imperatywno-atrybutywną relację między stronami poprzez wskazanie czego jedna strona ma prawo oczekiwać od drugiej i odwrotnie;

• normy moralne - jednostronne, o charakterze imperatywnym, tzn. rekomendują sposób działania, ale nie zobowiązują do niego.

9c. DEWIACJA

R.A. Cloward, L.E. Ohlin, Przestępcze subkultury, s. 608-617

2

SOCJOLOGIA GRUP SPOŁECZNYCH - ĆWICZENIA

---