Kodeks praw z Esznunny
Kodeks praw, o którym będę mówiła dotyczy starożytnego miasta-państwa, a mianowicie Esznunny. Miejscowość ta znajdowała się w obrębie dzisiejszego Iraku, obecnie jest to miejscowość Tell Asmar położona niedaleko Bagdadu. Rzeczony Kodeks jest jeszcze starszy niż najbardziej popularny, znany Kodeks Hammurabiego, który przypomnę został opracowany na przełomie XVIII/XVII w.p.n.e. Natomiast powstanie zbioru praw z Esznunny datuje się na jakieś 10 do 40 lat przed Kodeksem Hammurabiego. Zapewne zastanawiacie się skąd wiemy o istnieniu owego Kodeksu…
Wszystko zaczęło się od 1945 r., kiedy to w wyniku ciężkiej pracy archeologów nadzorowanych przez Departament Zabytków Starożytnych odnaleziono napisaną pismem klinowym glinianą tabliczkę. Tabliczka ta została zatytułowana sygnaturą IM 51059 i trafiła do bagdadzkiego muzeum, które notabene w 2003r. zostało zrabowane. Ponowne otwarcie miało miejsce jakieś dwa tygodnie temu, dokładnie 23.02.2009r. W 1947r. w tym samym miejscu, czyli w Tell Abu Harmal odnaleziono nieco większych rozmiarów kolejną glinianą tabliczkę, napisaną również pismem klinowym, a żeby jakoś odróżnić te dwa, bardzo podobne znaleziska pierwszą tabliczkę nazwano tabliczką A, a drugą B. Poza tym ta druga również otrzymała swoją sygnaturę IM 52614 i także trafiła do zbioru bagdadzkiego muzeum. W 1948r. muzeum te odwiedził asyriolog, pochodzący z Ameryki-Albrecht Goetze i to on zauważył, że obie tabliczki są kopiami tego samego tekstu. To właśnie Goetzemu zawdzięczamy przetłumaczenie ich na język angielski i to on zauważył, że treść tabliczek to nic innego jak przepisy prawne, obowiązujące kiedyś w Esznunnie. Ponadto analiza tekstu z tabliczki A doprowadziła go do jeszcze jednego ważnego odkrycia. W tabliczce zostało wymienione imię Bilalamy-władcy Esznunny,co stanowiło asumpt do spekulacji jakoby to ów Bilalama był autorem kodeksu, który zaczęto nazywać Kodeksem Bilalamy. Jak się jednak z czasem okazało były trzy główne powody, które podważały tezę o Bilalamie jako twórcy zbioru praw. Po pierwsze tabliczki A i B różniły się względem siebie co do treści i ortografii, a to wskazywało na to, że są dużo starsze od oryginału, który najprawdopodobniej jest dużo młodszy aniżeli tabliczki. Rozbieżności i różnice w obu tabliczkach mogą być dowodem na to, że są efektem pracy wielu kopistów, co może świadczyć o tym, że z pewnością jest duża różnica czasowa między nimi a oryginałem, w związku z czym wymienienie imienia Bilalamy dotyczy prawdopodobnie czasu skopiowania kodeksu, a nie właściwego okresu powstawania zbioru. Po drugie mimo faktu, że kodeks dorównuje w pewnym stopniu Kodeksowi Hammurabiego to przepisy z tabliczek są chaotyczne. Ponadto występuje brak regulacji w kwestii wielu innych spraw, co poddaje w wątpliwość fakt jakoby redaktorem zbioru był ktoś kompetentny i przedłożył władcy do podpisania tak niepoprawnie sporządzony zbiór praw. Po trzecie stwierdzona ilość różnic co do obu tabliczek świadczy, że są kopiami dwóch zupełnie oddzielnych części z oficjalnie obowiązującego zbioru praw z Esznunny.
Najprawdopodobniej kopie miały stanowić przykłady w szkołach dla pisarzy. Z badań paleograficznych i archeologicznych wynika, że tabliczki mogły powstać na prawie pół wieku przed Hammurabim. Pierwsza odnaleziona tabliczka, czyli tabliczka A jest rozmiaru 10,5 cm na 20 cm, a druga 12 cm na 11,5 cm i jest prawdopodobnie starsza aniżeli ta pierwsza. Zbiór zawiera 61 względnie 62 przepisy prawne, które na tabliczce A poprzedza sumeryjski wstęp, którego zadaniem jest datowanie kopii. Tyle jeśli chodzi o historię odnalezienia tabliczek, pora przejść do ich treści. O przepisach prawnych nie można powiedzieć, że były w jakiś sposób drakońskie(choć osoba złapana na włościach muszkena w nocy płaciła za to swoim życiem), aczkolwiek kładły nacisk na odpowiedzialność np. wg jednego z artykułów jeśli żeglarz z powodu swojej niedbałości przyczynił się do utonięcia całej łodzi to musiał zwrócić koszta wszystkiego, co z jego winy poszło na dno. Jednostkami miary, stanowiącymi zapłatę za różne wykroczenia bądź usługi były: pan, sat, sykl, mina, a miernikiem wartości jęczmień i srebro i tak np. coś mogło kosztować 1 sykl srebra. Z historii prawa polskiego pamiętamy, że początkowo kobiety nie były w ogóle pytane o zdanie jeśli chodziło o ich zamążpójście. Istniało coś takiego jak „raptus”-czyli porwanie kobiety przez mężczyznę i w ten sposób stawała się ona jego żoną. Prawo esznuńskie stało na o wiele wyższym poziomie. Chroniło pozycji kobiet, za bezprawie uznając pozbawienie porwanej kobiety dziewictwa. Za to wykroczenie groziła sprawa gardłowa, kończąca się wyrokiem śmierci, ale z drugiej strony kobietę, która zdradziła swojego mężczyznę także czekała śmierć. W artykułach pojawiają się nazwy takie jak „żona”, „zamążpójście” jak i przepisy regulujące sprawy związane z wianem, co dowodzi temu, że wówczas istniały pewne ceremonie zaślubin. Poza tym zbiór zawierał przepisy dotyczące wierzytelności, wynagrodzeń najemników, zasad kupna i sprzedaży. Warto dodać, że kodeks regulował stanowisko prawne pełnoprawnych, wolnych obywateli (awelum), niepełnoprawnych (muszkenum) oraz niewolników (wardum). Prawo było nierówne, inaczej traktowano obywateli a inaczej niewolników. Za przyczynienie się do śmierci niewolnika z powodu zbagatelizowania swoich obowiązków delikwent płacił karę w wysokości 15 sykli srebra, a jeśli ofiarą padł obywatel kara wynosiła 40 sykli srebra. Egzekwowaniem prawa zajmowali się sędziowie wówczas, kiedy kary wynosiły od 1/3 miny do 1 miny. Natomiast sprawy gardłowe rozpatrywał król. Lokalne spory były rozstrzygane przez naczelników miast (rabianum), albo przez gubernatorów prowincji (szakkanakum).
Podsumowując Zbiór praw z Esznunny to najstarszy zbiór prawa, starszy nawet od Kodeksu Hammurabiego. Szereg podobieństw mógłby świadczyć o tym, że twórca tego drugiego wzorował się tym pierwszym, jednak tak z pewnością być nie mogło, ponieważ style redakcyjne są różne i żaden z przepisów nie jest dosłownie przytoczony w Kodeksie Hammurabiego. Podobieństwa świadczą o tym, że zwyczaje i kultury prawne starożytnej Mezopotamii przenikały się nawzajem, stąd też wynika znaczenie Kodeksu praw z Esznunny. Jest on bezcennym źródłem prawa, które umożliwia poznanie innych zbiorów i ponadto nakreśla historykom drogi rozwoju starożytnego prawa.
Magdalena Sobolewska