Anoreksja nervosa, czyli jadłowstręt psychiczny

Co to jest jadłowstręt psychiczny (anoreksja nervosa) ?

Jadłowstręt psychiczny to chorobliwe, przymusowe wstrzymywanie się od spożywania pokarmów. Choroba jest efektem nadmiernej koncentracji na jedzeniu jako funkcji życiowej. Myślenia o jedzeniu staje się obsesją, a każdy posiłek powoduje poczucie winy.

W jakim wieku może rozwinąć się anoreksja ?
Rozpowszechnienie zaburzeń odżywiania w tym jadłowstręt psychiczny jest największe w wieku młodzieńczym, niemniej anoreksja może również pojawić się po okresie dorastania.

Czy problem anoreksji dotyczy tylko dziewcząt?
Jadłowstręt psychiczny występuje kilkanaście razy częściej u dziewcząt niż u chłopców, ale chłopcy również mogą chorować na anoreksję.

Dlaczego dziewczęta chorują na jadłowstręt psychiczny znacznie częściej niż chłopcy?
Wyższą zachorowalność dziewcząt na jadłowstręt psychiczny tłumaczy się większym stresem związanym z dojrzewaniem płciowym, obawą przed dorosłością. Dziewczęta dojrzewają wcześniej, niż chłopcy, znacznie też częściej zaprzeczają swojej seksualności. Sprzyja temu poczucie braku oparcia, czego objawem bywają zaburzenia odżywiania.

Czy znana jest przyczyna jadłowstrętu psychicznego?
Badania nad jadłowstrętem psychicznym trwają już od wielu lat. Towarzyszą im liczne spory naukowców, którzy zgodni są co do tego, iż nie ma jednej jedynej przyczyny choroby. Jest ona związana z wieloma czynnikami - biologicznymi, psychologicznymi, rodzinnymi i społecznymi. Zwraca się uwagę na cechy osobowości pacjentów, wydarzenia życiowe, sytuację rodzinną, powodzenia w szkole, oczekiwania społeczne... Nie ma jednego „zestawu” przyczyn dla wszystkich pacjentów. Każdy chory wymaga odrębnego rozpatrzenia.

Dlaczego najwięcej zachorowań występuje w okresie dojrzewania?
Okres dojrzewania jest czasem przełomowym w życiu każdego człowieka. Budzi on u dojrzewających wiele obaw. Młodzi ludzie koncentrują się na własnym organizmie i jego funkcjonowaniu. Porównują zmiany zachodzące u siebie, nie tylko z wyglądem rówieśników, rodzeństwa, ale również gwiazd świata mody i filmu. Zmiany hormonalne zachodzące w organizmie odpowiadają za zaokrąglanie się kształtów młodych dziewcząt. Jest to dla nich przyczyną kompleksów. Często nie akceptują swojego ciała i przyjmują twarde postanowienie dążenia do ideału szczupłej sylwetki. Zachodni model kobiecej urody promuje taką figurę, że aby ją osiągnąć większość musi się odchudzać. Szczupła sylwetka stała się synonimem perfekcjonizmu, silnej woli. Bombardowane hasłami typu „być szczupłą = być seksowną = być wolną = być szczęśliwą” mogą przyjmować je zbyt dosłownie. Jak to osiągnąć? To proste- dieta.

Jakie są rodzinne czynniki ryzyka zachorowania na anoreksję?
Poszukując przyczyn anoreksji porównywano losy osób chorych, ich rodzin, najbliższego otoczenia. Pozwoliło to opisać sposób funkcjonowania rodziny anorektycznej. Zaobserwowano, iż są one w pewien sposób „zżyte ze sobą”, co przejawia się splątaniem, zatarciem ról życiowych poszczególnych osób. Intensywny styl bycia razem- od zawsze i na zawsze, powoduje brak poczucia prywatności, wzajemne wkraczanie we własne myśli i uczucia, pozostali członkowie rodziny wiedzą najlepiej co jest dobre dla innych, są gotowi do ofiar i wyrzeczeń własnych potrzeb- „ten, kto rezygnuje jest wartościowym człowiekiem”. Powoduje to stopniowe rezygnowanie z własnych planów, przekonań, aspiracji na rzecz rodziny. Świat zewnętrzny z jednej strony jest obcy, bo nie podlega rodzinnym zasadom, więc stanowi zagrożenie, a z drugiej stawia rodzinie pewne wymagania- nasza rodzina już od pokoleń......
System taki funkcjonuje (pozornie) bez zarzutów do okresu dojrzewania dziecka, kiedy to następuje kryzys. Młody człowiek szuka własnych ścieżek, granic swej niezależności, sposobu oddzielenia swego zdania, życzeń, fantazji, praw i obowiązków od zdania, życzeń, fantazji, praw i obowiązków innych. Rodzice mają często poczucie misji wychowawczej, ogromu troski i odpowiedzialności, fakt bycia wzorowymi rodzicami przedkładają nad bliskość i więź małżeńską. Dziecko, w myśl zasady, że problem jednej osoby jest problemem całej rodziny mimowolnie zostaje uwikłane w drobne sprzeczki i konflikty małżeńskie. Trudno w takich warunkach ustalić panującą hierarchię. Nierzadko dziecko (córka) początkowo zostaje sojusznikiem matki, wspiera ją w obowiązkach dnia codziennego, jednocześnie coś się w tej relacji „wypala”, następuje rozłam w uczuciach kierowanych do matki (ambiwalencja- z jednej strony trwają w konflikcie, z drugiej córka czuje się przywiązana do matki) plus poczucie opuszczenia. Dziecko zwraca się w kierunku ojca, stara się stworzyć wraz z nim koalicję. To nie rozwiązuje sytuacji. Kolejne problemy pojawiają się w momencie, gdy dziewczynka spostrzega, że nieuchronnie staje się kobietą. Etap intensywnych napięć, niezadowolenia, chęć uwolnienia się i uzyskania autonomii prowokuje „manewry” z jedzeniem. W ten sposób idealne, niesprawiające problemów, bardzo wrażliwe na sprawy rodzinne dziecko- nieświadomie przejmuje kontrolę nad resztą.
Takiemu rozwojowi sytuacji sprzyja występowanie zaburzeń jedzenia w rodzinie, czy problem uzależnień- alkoholizm.

Jakie są indywidualne czynniki ryzyka zachorowania na anoreksję?
Nie ma jednoznacznych, stuprocentowych czynników ryzyka zachorowania na anoreksję. Pojawienie się u dziecka niżej omówionych cech nie oznacza, iż rozwinie się u niego jadłowstręt psychiczny, tak jak ich nieobecność nie daje pewności, że omawiane zaburzenia nie wystąpią.
Z dużym uproszczeniem można powiedzieć, że anorektyczki to osoby, które od wczesnego dzieciństwa uchodziły za przesadnie pilne, odpowiedzialne, solidne. W szkole postrzegane jako ambitne, żądne sukcesu, ale jednocześnie niedowartościowane, w pewien sposób zakompleksione. Posłuszne- dzięki czemu stają się pupilami nauczycieli, zależne emocjonalnie od rodziców, z trudnością nawiązują kontakty z rówieśnikami. Niekiedy mają zaburzony obraz siebie, nie akceptują siebie, a zwłaszcza swojego wyglądu. Ewentualna otyłość dziecka (lub któregoś z członków najbliższej rodziny) postrzegana jest jako kolejny czynnik ryzyka.

Jak to się zaczyna- czyli co bywa bezpośrednim czynnikiem rozwoju anoreksji?
W okresie dojrzewania wzrasta wrażliwość młodych ludzi na krytykę otoczenia. Czasem to jedna „niewinna” uwaga dotycząca wagi, fascynacja kimś sławnym stosującym dietę, czy presja środowiska jak to bywa w szkołach aktorskich, baletowych wpływają na podjęcie decyzji o zmianie sposobu odżywiania. Choroba może też rozpoczynać się postem o charakterze religijnym. Początek zwykle bywa skryty, a niewielka strata masy ciała traktowana przez otoczenie w kategorii sukcesu. Niepokój bliskich pojawia się często dopiero w momencie wychudzenia.



Jak rozwija się choroba- czyli jak patrzeć, aby nie przeoczyć?
Chora stopniowo zaczyna ograniczać ilość pożywienia. Stopniowo, ale systematycznie unika „tuczących” pokarmów. Zwykle nie czyni tego demonstracyjnie. Niektóre chore tuż po jedzeniu prowokują wymioty. Wiele z nich mimo rygorystycznej diety potrafi godzinami rozmawiać o przepisach, gotowaniu, ulubionych potrawach. Myślenie o jedzeniu staje się dla nich obsesją, nie potrafią skupić się na niczym innym. Każdy posiłek, nawet najbardziej symboliczny wywołuje u nich irracjonalne poczucie winy.
Generalnie anorektyczki nie czują się głodne. Zaparcia stolca, zwolnione opróżnianie żołądka sprawiają, że głodzące się osoby niemal stale mają uczucie pełności.
Chora zaczyna jeść w samotności, co pozwala jej unikać niebezpiecznych, niewygodnych komentarzy. Często rodzina i otoczenie ulega złudzeniu, iż spadek masy ciała wynika z ćwiczeń fizycznych, a nawet więcej - patrzą z zainteresowaniem i cieniem zazdrości na młodą sportsmenkę, w którą nagle wstąpił nowy duch. A potem... chore doznają rekompensaty (na którą część podświadomie czekała od zawsze)- stają się oczkiem w głowie, poświęca się im dużo uwagi i troski.

Anoreksja- czy to tylko utrata masy ciała?
Utrata masy ciała to tylko jeden z przejawów choroby. Generalnie chore odmawiają utrzymania masy ciała na poziomie wagi określanej jako minimalna dla wieku i wzrostu. Czują się „zbyt grube”, czasem twierdzą, że jakaś część ich ciała jest „gruba”, mimo iż jest to nieprawda. Paraliżuje je lęk przed wzrostem masy ciała.
Dziewczęta przestają miesiączkować. Mają problemy ze skórą, paznokciami, włosami. Utrata masy ciała nie jest jedynym zaburzeniem u osób chorych na anoreksję psychiczną, jest raczej efektem zaburzeń, które tkwią głębiej, w psychice. Tutaj też musimy dotrzeć z leczeniem.
Część „anorektyczek” ma wyraźnie obniżony nastrój, u niektórych rozpoznaje się depresję.

W jaki sposób leczy się anoreksję?
Leczenie w anoreksji zależy od stanu pacjenta. Można podzielić je na biologiczne i psychologiczne.
Terapia biologiczna, to leczenie objawowe- skupiające się na wyrównaniu poziomu życiowych pierwiastków (elektrolitów), odbudowie masy ciała. W tym celu wykorzystuje się odpowiednio dobraną dietę oraz lekarstwa.
Metody psychologiczne to głównie psychoterapia. W zależności od potrzeb proponuje się psychoterapię rodzinną (skierowaną do całej rodziny), lub indywidualną (nastawioną na leczenie osoby chorej).


UWAGA!
Objawy zbliżone do anoreksji mogą towarzyszyć wielu innym chorobom np. bulimii psychicznej, dlatego bardzo ważna jest dokładna, wszechstronna diagnostyka.

Jeśli nurtuje Cię sposób odżywiania Twojego dziecka, niepokoją jego diety, utrata masy ciała- zgłoś się do lekarza.

Wczesny początek terapii podnosi szanse na pełne wyleczenie!

---