Ćw. III
SKAŁY MAGMOWE c.d. - KLASA GABRA I BAZALTU
SKAŁY WULKANICZNE - bazalty, paleobazalty, doleryty
BAZALT - BAZALTOID
Skała ciemna, prawie czarna; bazalt przeobrażony staje się brunatny lub ciemno-zielony, wietrzejąc ulega zgorzeli bazaltowej i rozpada się na regularną kostkę. Struktura zróżnicowana, w zasadzie afanitowa (hyalobazalt) lub porfirowa; tekstura zbita, masywna. Skład mineralny: prakryształy - plagioklazy zasadowe (labrador, bytownit) i pirokseny (augit), podrzędnie oliwin; ciasto skalne - j.w. oraz amfibol (hornblenda), akcesorycznie magnetyt, ilmenit. Prakryształy piroksenów posiadają charakterystyczną budowę klepsydrową i pasową.
PALEOBAZALT (Melafir) = RYOBAZALT = TRACHYBAZALT
W porównaniu z bazaltem, paleobazalt różni się strukturą i genezą (paleozoik). Jest to skała czarna, brunatna, czerwonawa, o strukturze porfirowej, teksturze zazwyczaj porowatej (migdałowcowej), rzadziej zbita.
Obie skały mikroskopowo wykazują strukturę holokrystaliczno-porfirową do szklisto-porfirowej (witrofitowej), też intersertalną, hipautomorficzną. Może wystąpić zjawisko odszklenia szkliw bazaltowych (rekrystalizacja). W zależności od rodzaju fenokryształów wyróżnia się np.: bazalt (bazaltoid) plagiofirowy. Bazalt oliwinowy (oceanit) - wylewny odpowiednik gabra oliwinowego.
Struktura wariolitowa (odpowiednik struktury sferolitowej w skałach kwaśnych) - sferolity zbudowane z promieniście ułożonych skaleni.
Struktura oolitowa - np. w paleobazalcie chloryty tworzą kuliste skupienia.
DIABAZ = DOLERYT, MIKROGABRO
Skała żyłowa, ciemna, niekiedy prawie czarna, o strukturze ofitowej, intergranularnej lub intersertalnej, teksturze zbitej, słabo kierunkowej, rzadziej pęcherzykowej. Zbudowana głównie ze zsaussurytyzowanego plagioklazu (ok. 50% obj.) (labrador-bytownit) i zuralityzowanego i schlorytyzowanego augitu (ok. 40% obj.), rzadziej ortopiroksenu (enstatyt, hipersten), pobocznie: biotyt, ortoklaz, oliwin, też magnetyt, ilmenit. Może występować również szkliwo wulkaniczne. W zależności od zawartości niektórych składników - odmiany, np. doleryt albitowy, amfibolowy itd.
Charakterystyczna struktura ofitowa i poikilitowa.
KLASA DIORYTU I ANDEZYTU
Skład mineralny - średniozasadowe plagioklazy (głównie andezyn), hornblenda, rzadziej pirokseny, kwarc do 10% obj. (to granica między:
dioryt granitoid (skały plutoniczne)
andezyt dacyt (skały subwulkaniczne, wylewne)
Odmiany przejściowe gabrodioryt to anortozyt - skała zbudowana prawie wyłącznie z plagioklazów (labrador-andezyn, rzadziej bytownit lub oligoklaz), nie zawiera kwarcu i K-skalenia, nieco piroksenów, może być mikropertyt (mieszanina mikroklinu i albitu).
DIORYT
Skała ciemnoszara, niekiedy czarna (zbliżona wyglądem do gabra), o strukturze holokrystalicznej, równokrystalicznej, niekiedy porfirowej (duże fenokryształy hornblendy i plagioklazów), teksturze zbitej, bezładnej. Tworzą formy pni oraz żył, towarzysząc masywom gabrowym i granitoidowym. Są to produkty dyferencjacji magmy bazaltowej lub wynik metasomatycznego oddziaływania magmy granitowej na skały maficzne (np. gabra).
Mikroskopowo - plagioklazy 35-85% obj.; często posiadają budowę pasową z jądrem bardziej zasadowym (labrador); hornblenda zielona, podrzędnie piroksen jednoskośny, piroksen rombowy (hipersten), biotyt, K-skaleń, nieco kwarcu (zawartość minerałów femicznych max do 40% obj.).
ANDEZYT
Odpowiednik subwulkaniczny i wylewny. Skała szara, ciemnoszara, struktura porfirowa (fenokryształy+ciasto skalne zbudowane z równolegle ułożonych mikrolitów skaleni, augitu i tlenków Fe - s. pilotaksytowa lub zbudowane z igiełkowatych krystalitów - s. hialopilitowa); tekstura bezładna lub fluidalna.
Typowe procesy - odszklenia (dewitryfikacji), propilityzacji.
Mikroskopowo - fenokryształy to plagioklazy (do 50% obj.) o budowie pasowej (jądro - labrador, obwódka - albit) oraz hornblenda zielona z obwódkami opacytowymi; ciasto skalne - plagioklazy, hornblenda i pirokseny (ok. 20% obj.), K-skaleń, ilmenit, magnetyt, apatyt.
Propilityzacja - hydrotermalne przejście plagioklazów średniozas. w albit+epidot (różowy piemontyt), natomiast minerały ciemne w chloryty, minerały serpentynowe, kalcyt, tlenki Fe i minerały Ti. Z metasomatyczną propilityzacją andezytów wiąże się okruszcowanie (Au).
Opacyt - mieszanina pyłu magnetytowego lub hematytowego i augitu
II ĆWICZENIA
SKAŁY ZASADOWE I OBOJĘTNE
1. Diabaz z Niedźwiedziej Góry. Skała o strukturze diabazowej (struktura ofitowa). Tekstura bezładna, zbita. Skład mineralny: zasadowe plagioklazy mające kształt wydłużonych listewek, pirokseny (jednoskośne) typu augitu oraz minerały rudne. Pierwotnie występowały nieliczne prakryształy oliwinu, aktualnie zastąpione przez minerały wtórne - bowlingit (zielonobrunatne pseudomorfozy po oliwinie, mieszanina minerałów ilastych, saponitu, chlorytu, antygorytu), śladowo obecna chlorytyzacja piroksenu.
2. Diabaz z Rosji. Skała o strukturze subofitowej. Tekstura zbita i bezładna. Skład mineralny: plagioklazy, pirokseny jednoskośne, minerały rudne, podrzędne ilości oliwinu. Część składników maficznych została zastąpiona przez minerały wtórne - bowlingit.
3. Bazalt z Etny. Skała o strukturze porfirowej. Tekstura porowata - (pęcherzykowata), bezładna. Ciasto skalne: szkliwo (brunatne, zasadowe, zabarwione przez pierwiastki barwiące Ti, Fe, Mn, izotropowe) oraz plagioklazy i pirokseny. Prakryształy: plagioklazy zasadowe, pirokseny jednoskośne oraz podrzędnie oliwiny.
/oliwiny od piroksenów - wyższe barwy interferencyjne, wyższy relief, pokrój sześcioboczny, brak łupliwości/.
4. Bazalt z Wołynia. Bazalty trudno jest odróżnić od bazanitów i tefrytów. Jeśli nie jesteśmy w stanie jednoznacznie nazwać skały określamy ja nazwą BAZATOID. Skała o strukturze porfirowej. Tekstura zbita, bezładna. Prakryształy: pirokseny jednoskośne, oliwiny. Ciasto skalne bardzo drobnokrystaliczne: listewki plagioklazów, igiełki piroksenów, nieprzezroczyste minerały rude. Odróżnienie piroksenów od oliwinów w pewnych przypadkach może być trudne.
5. Paleobazalt z Alwerni. Skała silnie przeobrażona, struktura porfirowa, intersertalna. Tekstura migdałowcowa, słabo zaznaczona fluidalna. Pierwotne składniki skały zostały całkowicie przeobrażone. Stanowiły je drobne listewki plagioklazów, szkliwo wulkaniczne, pirokseny, oliwiny. Oliwiny tworzyły drobne prakryształy, niekiedy o zarysach automorficznych (sześciobocznych). Obecnie pseudomorfozy po oliwinie tworzy mieszanina czerwonobrunatnych tlenków Fe3+ (hematyt, goethyt), substancji ilastej. Takie pseudomorfozy po oliwinie nazywają się iddingsytem. Migdały zbudowane są z minerałów węglanowych (kalcytu), zeolitów, substancji ilastej, hematytu. Pierwotny skład ciasta skalnego - szkliwo zastąpione zostało przez wtórne, całkowicie nierozpoznawalne składniki.
/zeolity - natrolit, tworzy pręciki, włókna ułożone do siebie równolegle, bezbarwny (IN, barwy interferencyjne II rzędu, anizotropowy/; /substancja ilasta - nieregularne strzępki szare (NX/
6. Paleobazalt z Lubiechowej - brak iddingsytu.
7. Dioryt piroksenowy ze Szwecji. Skala o strukturze pełnokrystalicznej, nierównokrystalicznej, generalnie średniokrystalicznej, hipautomorficznej. Tekstura zbita bezładna. Skład mineralny: plagioklazy, biotyt, pirokseny, minerały rudne, niewielkie ilości kwarcu obecnego w pobliżu plagioklazów. (Na styku plagioklazu z K-skaleniem na skutek reakcji wymiennych pomiędzy tymi minerałami powstaje wtórny kwarc). Pojawia się wiec podrzędnie struktura myrmekitowa (myrmekit - przerosty skaleniowo-kwarcowe). Składniki skały nie wykazują przeobrażeń.
8. Andezyt piroksenowy. Odpowiednik wulkaniczny diorytu. Skała o strukturze porfirowej. Tekstura bezładna, zbita, słabo widoczna fluidalna. Skład mineralny: prakryształy stanowią plagioklazy (o budowie zonalnej), podrzędnie pirokseny oraz nieprzezroczyste minerały rudne. Ciasto skalne kryptokrystaliczne złożone z plagioklazów, piroksenów i minerałów rudnych.
9. Andezyt hornblendowy. Skała o strukturze porfirowej. Tekstura bezładna, zbita. Skład mineralny: prakryształy stanowią plagioklazy (często o budowie zonalnej), hornblenda {wyczajna, śladowo pirokseny typu augitu, oraz nieliczne minerały rudne. Część plagioklazów wykazuje wtórne przeobrażenia nierozpoznawalne mikroskopowo. Ciasto skalne tworzy mieszanina plagioklazów, amfiboli, minerałów rudnych.
10. Paleobazalt z Rudna - skała silnie przeobrażona. Pierwotnie struktura drobnoporfirowa, śladami intersertalna. Tekstura migdałowcowa. Prakryształy: pierwotnie były oliwiny, obecnie zastąpione przez iddingsyt. Ciasto skalne: listewki plagioklazów w różnym stopniu zastąpione przez minerały ilaste. W interstycjach pomiędzy nimi występują bliżej nierozpoznawalne minerały wtórne po pierwotnym szkliwie. Migdały tworzy nierozpoznawalna mikroskopowo substancja ilasta o bardzo niskich barwach interferencyjnych.
11. Dioryt - struktura holokrystaliczna, nierównokrystaliczna, hipautomorficzna. Tekstura nieuporzadkowa-na, zbita. Skład mineralny: plagioklazy, liczne minerały maficzne: biotyt, hornblenda, pirokseny, kwarc w śladowych ilościach i minerały rudne. Składniki skały nie wykazują wyraźnych przeobrażeń.
12. Andezyt hornblendowo-augitowy. Struktura porfirowa, tekstura zbita, bezładna. Prakryształy: plagioklazy silnie przeobrażone, amfibole typu hornblendy zwyczajnej oraz podrzędnie pirokseny typu augitu. Ciasto skalne: mikrokrystaliczna mieszanina plagioklazów, piroksenów i minerałów rudnych.