KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA JAKO RELACJA BYCIA W RODZINIE
Maria Chodykin
Problematyka komunikacji interpersonalnej w ostatnim czasie zyskała należne jej zainteresowanie. Ponieważ komunikowanie się stanowi przedmiot zainteresowania wielu dyscyplin, można spotkać różnorodne definicje tego pojęcia.
Słownik pojęć filozoficznych wyjaśnia: „Komunikacja (łac. Comunicare - uczynić wspólnym) - środki łączności, informacja, przekazywanie wiadomości, porozumienie się. W teoriach kultury przyjmuje się, że wszelka aktywność ludzka, ma charakter komunikacyjny. Dla zrozumienia treści tej aktywności niezbędna jest znajomość reguł kulturowych (kodu) - inaczej kompetencja kulturowa. W tych kategoriach można rozpatrywać każdą dziedzinę kulturę, naukę, sztukę, religię, obyczaj: także zjawiska patologiczne w społeczeństwie mogą być rozważane jako zaburzenia komunikacji, lub ich skutki”(W. Krajeński, (red.), Słownik pojęć filozoficznych, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 1996).
Słownik pedagogiczny podaje termin komunikacji interpersonalnej, jako „wymiana informacji między nadawcą i odbiorcą, przy czym przekaz treści następuje za pośrednictwem jakiegoś komunikatu: zakłada się, że przekazana informacja (komunikat) ma wpłynąć na zmianę zachowania odbiorcy” (W. Okoń , Nowy słownik pedagogiczny, Żak, Warszawa 1996).
Definicje, modele oraz teoretyczne ujęcia komunikowania się, rozpatrywane są przez wielu teoretyków i badaczy z różnych dziedzin nauki.
Komunikowanie się jest procesem polegającym na wzajemnej wymianie informacji przez partnerów interakcji.
Traktowanie komunikacji jako interakcji wiąże się z dwojakim sposobem rozpatrywania zjawiska przepływu informacji:
1) zwracanie szczególnej uwagi na jej efekty takie jak zmiana postaw, wpływ na spostrzeganie, motywacja itp.
2) opisywanie komunikacji jako procesu i zainteresowanie jego przebiegiem.
Według M. Materskiej komunikowanie się jest to jeden z typów interakcji noszący znamiona czynności. Autorka analizuje komunikację jako proces, który jest instrumentalnym zachowaniem ukierunkowanym na określony cel i zorganizowanym stosownie do panujących warunków. Przekaz informacji zachodzi wtedy, gdy: „ uczestnicy interakcji mogą się wzajemnie obserwować lub porozumiewać, nadając i odbierając sygnały”.
Najprościej interakcję między dwiema osobami można określić jako zaistniały między nimi kontakt.Powtarzające się kontakty między ludźmi kształtują stosunki i relacje między nimi, umożliwiające wytwarzanie się postaw wzajemnych.
Ponieważ komunikacja kształtuje charakter wzajemnych relacji, uważa się ją za najważniejszy czynnik w interakcjach międzyosobowych w rodzinie.Sposób, w jaki członkowie rodziny porozumiewają się ze sobą jest przedmiotem zarówno teoretycznych, jak i empirycznych studiów nad rodziną.
Każda rodzina ma swoiste cechy komunikacji, ponieważ nie można nie komunikować się; nawet unikanie komunikowania jest formą komunikatu.
Prawidłowo przebiegająca komunikacja między partnerami jest niezbędna na każdym etapie rozwoju małżeństwa. Treść, częstotliwość i jakość komunikacji są ważnymi przejawami miłości i zaangażowania w związek.
Komunikacja jest najskuteczniejszym sposobem zapobiegania konfliktom i rozwiązywania ich. Niektórzy badacze przypisują prawidłowo przebiegającej komunikacji w małżeństwie rolę tak samo istotną jak miłości.
Kontakty między rodzicami, ich stosunek do siebie, wywierają istotny wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka. Zdania wypowiadane do siebie wzajemnie przez rodziców w obecności dziecka, opinie wyrażane przez nich o ludziach, postawa w sytuacjach szczególnie trudnych, formują stopniowo poglądy dziecka, kształtują jego zasady postępowania. Nie tylko słowa i gesty skierowane wprost do dziecka wywierają na nie wpływ wychowawczy. Czyni to najskuteczniej codzienne zwyczajne życie rodzinne, które dziecko pilnie obserwuje i do niego się włancza. To jak dziecko czuje się w rodzinie, wpływa na jego stosunek do rodziców, na pragnienie podtrzymania kontaktu z nimi bądź dążenie do izolacji od nich. W wypadku, gdy emocjonalna atmosfera panująca w domu jest dla dziecka stresująca i tworzy się napięcie między nim a rodzicami, wówczas częstym sposobem radzenia sobie z tą sytuacją staje się maksymalizowanie wzajemnego dystansu. W ten sposób samo pojawienie się zaburzenia w kontakcie stwarza zasadniczą przeszkodę w wychowawczym oddziaływaniu rodziców. Rodzice, od których dzieci izolują się, mają mniejsze szanse pozytywnego wpływu na ich zachowanie, gdyż po pierwsze, skuteczne oddziaływanie nie jest możliwe w wypadku braku interakcji, a po drugie, dystansowaniu się wobec rodziców zwykle towarzyszy kwestionowanie czy wręcz odrzucanie wartości, które oni prezentują. Wychowawcze oddziaływanie rodziców możliwe jest jedynie w warunkach prawidłowej interakcji z dziećmi.
Każda rodzina cechuje się pewnym układem stosunków pomiędzy jej członkami, z czego wynika określony układ ról i pozycji dotyczący zarówno rodziców jak i dzieci. Nie jest to jednak układ monokauzatywny, a decydują o tym fazy życia rodzinnego ze względu na wiek i poziom rozwoju dziecka, w którym bezustannym przeobrażeniom podlegają: sposoby nagradzania i karania, sposoby precyzowania powinności, nakazów i zakazów warunkujących normy postępowania oraz kształtowania systemu wartości dziecka. Nadrzędną jednak rolę w tym układzie odgrywa stosunek uczuciowy rodziców do dziecka i rodzaje oraz jakość interakcji pomiędzy wszystkimi członkami rodziny uzewnętrzniane jako życzliwość, czułość, kontakt i współdziałanie, prawo do swobodnego działania dziecka i poszanowanie jego godności jako indywidualnej odrębności. Prawidłowa więź, jaką dziecko nawiązuje z rodzicami, będzie wzorem dla kształtowania się jego późniejszych odniesień interpersonalnych - indywidualnych i społecznych.
Dlatego też, więź międzyludzka, która kształtuje się w relacjach rodzinnych, jawi się coś jako bardzo ważnego dla człowieka. I to, rodzice odpowiedzialni są za stworzenie sprzyjającej atmosfery w domu. Właściwemu klimatowi rodzinnemu, towarzyszy wyrażanie uczuć i właściwe ich formułowanie, które zaś zależą od posiadanych przez rodziców i nabytych przez dzieci umiejętności komunikowania osobowego. Umiejętności te nabywają w czasie bycia ze sobą razem, czyli rozmowy, wspólnych posiłków, domowej pracy i rekreacji, także podczas domowych uroczystości i w czasie kultywowania tradycji rodzinnych.
Bibliografia:
1. Grygielski M., Style komunikacji rodzicielskiej a identyfikacja dzieci z rodzicami, KUL, Lublin 1994.
2. Kraińska - Rogala I. (red.), Rodzina wspólnotą miłości, WAM, Kraków1999.
3. Krajeński W. (red.), Słownik pojęć filozoficznych, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 1996.
4. Majerska M., Kształtowanie się struktury czynności pod wpływem treści instrukcji, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1975.
5. Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Żak, Warszawa 1996.
6. Rostowski J., Zarys psychologii małżeństwa, PWN, Warszawa 1987.
7. Sęk H., Społecznapsychologia kliniczna, PWN, Warszawa 1993.
8. Zaborowski Z., Stosunki międzyludzkie a wychowanie, Nasza księgarnia, Warszawa1974.
9. Ziemska M., Postawy rodzicielskie, WP, Warszawa 1986.