Akademia Humanistyczno - Ekonomiczna w Łodzi
Wydział zamiejscowy w Warszawie
Empatia pielęgniarki wobec pacjenta umierającego na wybranym przykładzie
Praca zaliczeniowa z praktyk zawodowych z zakresu Opieki Paliatywnej
Warszawa 2010
Plan pracy
Czym jest empatia? - str.2
Czy jest śmierć, A CZYM UMIERANIE ? - str. 2
Pacjent umierający - ogólna charakterystyka? - str. 2
Empatia pielęgniarki wobec umierającego - str. 4
Podsumowanie - str. 5
Bibliografia - str. 5
CZYM JEST EMPATIA?
Empatia jest to termin stosowany w psychologii i oznacza on zdolność odczuwania stanów psychicznych innych istot (empatia emocjonalna), umiejętność przyjęcia ich sposobu myślenia, spojrzenia z ich perspektywy na rzeczywistość (empatia poznawcza). Empatia, obok asertywności jest jedną z dwóch podstawowych umiejętności wchodzących w skład tzw. inteligencji emocjonalnej. Empatia to umiejętność zrozumienia innych ludzi oraz zdolność współodczuwania z nimi ich uczuć i emocji. Jest to dar wczuwania się w sytuację innych ludzi i zrozumienia motywów nimi kierującymi, jako źródeł ich decyzji i postaw. Empatia jest podstawową cechą umożliwiającą prawidłowy dialog zarówno na płaszczyźnie interpersonalnej jak i ogólnospołecznej. Zdolność odczuwania empatycznego, jako podstawa zrozumienia oponentów jest wstępem do wybaczenia. Empatia jest jednym z najsilniejszych hamulców zachowań agresywnych,
CZYM JEST ŚMIERĆ, A CZYM UMIERANIE?
Śmierć jest faktem mającym miejsce w przyrodzie i oznacza kres biologicznego funkcjonowania organizmu. Obecnie jest rozumiana jako przerwanie funkcji życiowych wszystkich narządów ustroju. Jest to fizjologiczne następstwo życia każdego organizmu, w tym również ludzkiego.
W przeciwieństwie do śmierci, umieranie jest uznawane za część życia i jest procesem rozciągniętym w czasie. Śmierć stanowi jego koniec. W trakcie umierania dochodzi do stopniowego zanikania czynności życiowych. Czas trwania umierania może być różny i obejmować zarówno minuty, jak i godziny, dni, a nawet tygodnie.
PACJENT UMIERAJĄCY - OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA
Ze względu na różną długość okresu umierania, różna także pozostaje intensywność i charakter przeżywanych cierpień fizycznych, psychicznych i duchowych pacjenta. Pacjent ma prawo znać swój stan i w żadnym wypadku nie wolno go oszukiwać oraz dawać fałszywych nadziei na wyzdrowienie. Jednak informacja o nieuchronności śmierci musi zostać podana umierającemu z dużym taktem i ostrożnością oraz być dostosowana do jego zdolności poznawczych.
Pacjent świadomy nieuchronności śmierci przeżywa liczne skrajne stany emocjonalne, które można podzielić na pięć etapów:
Okres zaprzeczenia - pacjent znajduje się pod wpływem silnego szoku, który powoduje, że nie dopuszcza faktów do swojej świadomości. Myśli „Nie, to nie może być prawda. Diagnoza jest błędna”. Zaprzeczenie to jeden ze sposobów samoobrony; daje czas na psychiczne przygotowanie do przyjęcia diagnozy .
Okres gniewu - gdy pacjent w końcu uświadomi sobie swoje położenie i je zaakceptuje, jego reakcja przybiera postać gniewu. „Dlaczego ja? Co ja komu złego zrobiłem?” Gniew przejawia się w zachowaniach takich jak złorzeczenie, pretensje wobec Boga, lekarzy, pielęgniarek, członków rodziny, przyjaciół. Ten rodzaj reakcji zazwyczaj jest bardzo przykry dla osób opiekujących się terminalnie chorym. Muszą one mieć świadomość, że ataki złości, nienawiści pacjenta są tak naprawdę skierowane wyłącznie przeciwko niesprawiedliwości własnego losu. Gniew zazwyczaj nie trwa zbyt długo
Okres negocjacji - pacjent szuka sposobów zmiany swojego położenia uciekając się do prób zawierania układów z Bogiem, lekarzami lub czymkolwiek, co może stać się źródłem nadziei na powrót do zdrowia. Umierający człowiek łudzi się, że zmiana zachowań na lepsze może zapewnić mu „zwolnienie od wyroku”. Dlatego też pacjent składa uroczyste obietnice, że więcej nie będzie grzeszył, będzie posłusznie brał leki lub aktywnie działał w organizacji charytatywnej, jeśli tylko będzie mógł żyć.
Okres depresji - pacjent jest w pełni świadomy zbliżającej się nieuchronnie śmierci i rozważa wszelkie aspekty swojego odejścia z tego świata.
Okres akceptacji - polega na pogodzeniu się z losem. Pacjent jest w stanie ze spokojem spojrzeć w oczy śmierci. Kiedy pacjent zaakceptuje własną śmierć, zaczyna się proces wyobcowania polegający na ograniczaniu kontaktów ze wszystkimi poza najbliższą rodzina i przyjaciółmi, a także personelem medycznym.
Zwykle człowiekowi umierającemu towarzyszy lęk przed cierpieniem, bólem i śmiercią, poczucie zagrożenia, beznadziejności, osamotnienia i przygnębienia. Niestety częstym zjawiskiem jest występowanie bólu o znacznym nasileniu, postępującego wyniszczenia i wyczerpania fizycznego.
EMPATIA PIELEGNIARKI WOBEC UMIERAJĄCEGO NA WYBRANYM PRZYKŁADZIE
Empatyczne postępowanie z umierającym pacjentem zostanie przedstawione na przykładzie dotyczącym dziecka cierpiącego na chorobę o niepomyślnym rokowaniu. Często zarówno bliscy jak i personel medyczny ukrywa prawdę o stanie przed małym pacjentem. Jednakże dzieci często domyślają się swojego stanu, a swój lęk wyrażają zarówno w słowach, jak i w zachowaniach. Dziecko próbując pojąć własną sytuację stopniowo rozwija świadomość zbliżającej się śmierci. Początkowo dziecko ma świadomość swojej poważnej choroby, ale nie rozumie jej przyczyn i konsekwencji. Powoli przyswaja informacje o chorobie, poznaje nazwy leków, potrafi nawet rozpoznać ich uboczne skutki. Upływ czasu, częste nawroty powodują dalszą ewolucje obrazu choroby. W miarę dowiadywania się coraz więcej o procedurach terapeutycznych i ich celu dziecko uświadamia sobie, że jego choroba ma charakter długofalowy. Następnie dziecko traci optymizm i zaczyna myśleć, że zawsze będzie chore i nigdy nie wyzdrowieje. Na ostatku przychodzi odkrycie bolesnej prawdy - obraz własnej sytuacji zmienia się na „umieram”. Jest to wynik pogorszenia się samopoczucia i obserwacji innych umierających pacjentów .
Istnieje kilka wskazówek, które mogą pomóc dorosłym w rozmowie z dzieckiem na temat jego wątpliwości i lęków związanych ze śmiercią, co pomoże mu oswoić się ze swoją sytuacją. Pielęgniarka powinna być wyczulona na potrzeby dziecka w tym zakresie i bacznie je obserwować. Na problemy należy reagować spokojnie i z uwagą, dociekając ich podłoża, w miarę ich powstawania i próbować nawiązać trwały dialog z dzieckiem. Nie powinno się oczekiwać widocznych ani natychmiastowych reakcji dziecka. Pielęgniarka powinna używać prostego zrozumiałego języka, unikać przenośni i sentymentalnych wyrażeń, a przekazane informacje powinny być rzetelne.
Ponadto w owym okresie niezwykle ważna dla dziecka staje się obecność jego bliskich: rodziców, lub opiekunów, rodzeństwa , itp...W warunkach szpitalnych często trudno jest zapewnić atmosferę intymności w czasie odwiedzin, jednakże nawet na sali ogólnej można obstawić łóżko dziecka parawanami, aby zachować choć minimum prywatności.
W finalnej fazie choroby, gdy zaczyna się już agonia, dziecku należy zapewnić należytą opiekę, aby umożliwić mu godną śmierć, maksymalnie ograniczyć jego cierpienie i lęk. W otoczeniu pacjenta należy stworzyć atmosferę spokoju i ciszy. Nie wolno zaprzestać podawania środków przeciwbólowych, w przypadku gdy chory jest
nieprzytomny i może wydawać się, że nie cierpi. Jeśli przy dziecku nie ma najbliższych, to pielęgniarka często towarzyszy małemu pacjentowi przy odchodzeniu. Ważna jest wówczas spokojna obecność przy umierającym, jednak bez narzucania się. Swoją empatię może przekazać poprzez cichy, łagodny głos i delikatny, lecz zdecydowany dotyk (na przykład trzymanie za rękę), jako że słuch i dotyk zanikają jako ostatnie.
W przypadku dziecka nie wolno zapomnieć o takich sprawach jak kultura z jakiej się wywodzi oraz religia. Podobnie jak dorośli, dzieci w różnym wieku mogą wykazywać przywiązanie dla poglądów i rytuałów właściwych dla określonego kręgu kulturowego, czy wiary. Pielęgniarka powinna znać zapatrywania małego pacjenta i w miarę możliwości stworzyć warunki dla spotkania z duchownym, kręgiem rodzinnym oraz do odprawienia pożądanego przez dziecko rytuału.
PODSUMOWANIE
Praca pielęgniarki często wymaga od niej obcowania ze śmiercią. Postępowanie z osobami umierającymi wymusza na niej dużą zdolność empatii. Przejawiać się ona może w gestach, słowach, postępowaniu. Bez empatii opieka pielęgniarska nad umierającym pacjentem staje się jedynie bezduszną rutyną, co utrudnia mu spokojne i godne umieranie.
BIBLIOGRAFIA
Adamczyk A., Buczkowski K. J., Jagielski D. : Opieka paliatywna. Praktyka lekarza rodzinnego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 2009.
Zahradniczek K. (red.): Pielęgniarstwo. Podręcznik dla studiów medycznych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 2006. str.629 - 634
5