CZŁOWIEK JAKO ISTOTA SPOŁECZNA

„Każdy z nas żyje w społeczeństwie, jest członkiem grupy społecznej. Trudno sobie wyobrazić kogoś, kto by znajdował się poza grupą społeczną. Robinson Crusoe, przebywając na bezludnej wyspie, był odseparowany od społeczeństwa, utracił związek z tymi, którzy do jego grupy społecznej (lub grup społecznych) należeli; ale nie ulega przecież wątpliwości, że był Anglikiem, protestantem, marynarzem itp. Poza społeczeństwem i jego grupami znaleźć by się mogła co najwyżej jakaś samotna istota dzika, jakiś przybywający z dala od ludzi człowiek - zwierze, o jakim krążą niekiedy dziwne opowieści. My jednak wszyscy zawsze żyjemy w społeczeństwie, żyjemy więc grupowo”

Aleksander Hertz, Socjologia nieprzedawniona, Warszawa 1992

Już filozof grecki Arystoteles stwierdził, że człowiek jest istota społeczną i musi żyć wśród innych ludzi i z nimi współpracować. Nasz świadomość, osobowość zdolności, sposób zachowania kształtują się bowiem w interakcjach z innymi ludźmi. Człowiek przez okres całego swego życia uczestniczy w procesie socjalizacji, procesie uczenia się życia. Czy człowiek i jego rozwój są jednak całkowicie uzależnieni od wpływów zewnętrznych? Czy człowiek jest tylko kształtowany przez społeczeństwo, czy też sam owo społeczeństwo kształtuje? To ważne pytania, na które nieraz trudno znaleźć odpowiedź. John Locke twierdził, że człowiek nowo narodzony jest jak tabula rasa - czysta, niezapisana tablica, na którą dopiero nanosi się wiedzę, umiejętności i postawy. Jednak np. Rousseau - francuski pedagog i filozof- uznawał, że najbardziej optymalnymi warunkami wychowania młodego człowieka będzie nauka prowadzona w swego rodzaju odosobnieniu przez jednego nauczyciela - mistrza, a kontakty z resztą społeczeństwa nie są niezbędne dla wykształcenia właściwych postaw, młody człowiek ma bowiem rozwijać tkwiące w nim możliwości.

Trzeba tez jednak zawsze mieć na względzie fakt, iż zachowanie człowieka ma ścisły związek z przyjętym przez niego systemem wartości, potrzeb, postaw możliwości rozwojowych z wpływami środowiska, w którym żyje

Człowiek jako istota żywa i myśląca jest też przedmiotem badań, prowadzonych przez tzw. nauki społeczne. Dzięki temu stworzono psychologiczne teorie wyjaśniające zachowania człowieka:

1. koncepcja behawiorystyczna: zachowanie człowieka jest wynikiem bodźców docierających ze środowiska zewnętrznego, człowiek jest sterowany przez środowisko, w którym żyje, które stosuje kary i nagrody; działanie człowieka jest jednak także działaniem sprawczym - wpływającym na działanie innych ludzi.

2. koncepcja psychoanalityczna: działanie człowieka jest zdeterminowane wewnętrznie, poprzez tkwiące w nim popędy i potrzeby, często nieuświadomione; one wpływają na to czego pragniemy i do czego dążymy; w kształtowaniu osobowości człowieka ma też swą rolę społeczeństwo i kultura;

3. koncepcja poznawcza: ważnym a często najważniejszym elementem wpływającym na zachowanie się człowieka jest środowisko; człowiek nie jest biernym obserwatorem, ale badaczem, który tworzy sobie obraz świata fizycznego i społecznego oraz własnej osoby

4. koncepcja humanistyczna: człowiek jest zdolny do urzeczywistnienia swoich możliwości, wykorzystania tkwiącego w nim potencjału, jest całością - „osobą” - dążąca do samorealizacji i rozwoju

Każdy z nas jest jednak indywidualną istotą, o owej indywidualności decydują: osobowość, tożsamość, mentalność, wyznawane wartości i potrzeby oraz postawy.

Zespół cech charakteru, właściwych danemu człowiekowi, które decydują o jego zachowaniu nazywamy osobowością. Składają się na nią; tożsamość, wartości i postawy.

Tożsamość to pewna wizja własnej osoby, jaka ma każdy z nas (tożsamość osobista), lub też z drugiej strony, wizja naszej osoby w interakcjach z innymi ludźmi, świadomość tego, co nas łączy z innymi.

Mentalność natomiast jest to system zasad, przyjmowanych przez nas, jakimi kierujemy się w życiu społecznym. Tworzymy ją przyjmując pewną wizję świata i praw nim rządzących. Z grubsza przyjmuje się rozróżnienie mentalności na indywidualistyczną (taki człowiek uznaje, ze sam rządzi własnym życiem, dokonuje wolnych wyborów, jest istota odrębną od innych), kolektywistyczne (Taki człowiek pojmuje siebie jako część większej zbiorowości i jest jej podporządkowany), hierarchiczna (człowiek taki uznaje wyższość jednych nad drugimi) i równościową (uznaje równość wszystkich ludzi).

Ludzie kierują się także w życiu różnymi wartościami - są one na tyle cenne na ile pozwalają na zaspokojenie potrzeb człowieka. Te zaś z kolei w znacznym stopniu determinują nasze zachowanie , motywując nas do takich a nie innych działań. Podstawowymi potrzebami, które odczuwają wszyscy i które muszą być zaspokojone w pierwszej kolejności - tak aby jednostka mogła odczuwać potrzeby wyższego rzędu - są potrzeby fizjologiczne (np. sen, jedzenie, wydalanie), potrzeba bezpieczeństwa, uznania i miłości oraz kontaktu z innymi. Niezaspokojenie tych potrzeb prowadzi do poważnych skutków natury nie tylko fizycznej (np. głód, zmęczenie) ale i psychicznej (np. lek, depresja, skłonności samobójcze).

Postawa człowieka to inaczej przekonania o naturze i właściwościach danego przedmiotu, pociągająca za sobą ocenę tego przedmiotu, reakcje emocjonalne i nakazy dotyczące zachowania się wobec danego przedmiotu. Specyficznym modelem postawy społecznej są stereotypy - rodzaj postawy wobec rzeczywistości, gdzie wartości poznawcze są zdeformowane. ,. Stereotypy najczęściej buduje się w odniesieniu do grup społecznych, etnicznych (np. Żydzi, Niemcy), zawodowych (przejawem szerzenia stereotypów są dowcipy o policjantach). Określenie temperament odnosi się z kolei do dynamiki życia emocjonalnego danej osoby. Każdy człowiek ma tez dla siebie specyficzna inteligencję - zespół zdolności umysłowych. Zdolności natomiast przejawiają si ę w skutecznym wykonywania określonych czynności.

I na podstawie tego założenia kształtuje swoją wizję świata oraz swojego w nim miejsca, kontaktów z innymi itd.

Patrz prezentacja

Przetwarzam, myślę, rozwiązuję problemu

Informacje płynące ze środowiska

+

informacje zawarte w człowieku

zdobywam wiedzę o otaczającym mnie świecie i sobie samym, przewiduje i planuję zdarzenia, tworze system wartości podejmuję działania

---