W okresie starożytności obowiązywała filozofia SUPRANATURALIZMU. 3 składowe:
-animizm- czyli uznawanie za żywe przedmioty martwe;
-turgie- przeświadczenie o interwencji bóstw w życie ludzkie;
-taumaturgie- przeświadczenie o możliwości wpływania człowieka na interwencję bóstw; przeświadczenie o skuteczności czarów, zaklęć.
W Starożytności mamy do czynienia z 3 dyskursami:
-DYSKURS EKSTERMINACJI (ZABIJANIA)
-DYSKURS RACJONALIZACJI
-DYSKURS KULTOWO
Funkcje (jednolite dla wszystkich epok):
-poznawcza- przekazuje się społeczeństwu informacje o niepełnosprawnych
-katarktyczna, oczyszczająca- eliminacja ze społeczeństwa niepełnosprawnych
-terapeutyczna
Przedmiotem pedagogiki specjalnej są wszystkie sprawy dotyczące tych ludzi.
Def. ogólna
Przedmiotem pedagogiki specjalnej jest opieka, terapia, kształcenie i wychowanie osób z odchyleniami od normy tzn. mniej sprawnych i niepełnosprawnych bez względu na rodzaj, stopień i objawy oraz przyczyny zaistniałych anomalii, ograniczeń, zaburzeń i trudności rozwojowych oraz osób, których rozwój przebiega ponad przeciętnie.
Def. w znaczeniu użytecznym (szczegółowym)
W skład przedmiotu pedagogiki specjalnej wchodzi:
-kształtowanie konsekwentne poprawnych i partnerskich kontaktów osób niepełnosprawnych z pełnosprawnymi
-kształtowanie aktywnego dialogowego komunikowania się osób niepełnosprawnych z pełnosprawnymi
-dostosowanie się do wymagań środowiska osób niepełnosprawnych
-stymulacje środowiska tak, żeby umożliwiło niepełnosprawnym uzyskanie autonomii, efektywności, samodzielności.
Podmiotem pedagogiki specjalnej są osoby od poczęcia do naturalnego zgonu, w całym swoim cyklu życia, których rozwój jest lub może być utrudniony w stopniu, w którym ani jednostka za pomocą własnych mechanizmów psychicznej regulacji ani rutynowe metody postępowania pedagogicznego nie są w stanie utrudnień tych wyeliminować.
Cel pedagogiki specjalnej: wszechstronny rozwój człowieka czyli truizm, tj. rozwój intelektualny, fizyczny i duchowy człowieka.
Zadanie pedagogiki specjalnej
Optymalne przygotowanie do życia osobistego i społecznego.
Szczegółowe zadania:
-czynienie i osiąganie dobra i nadziei na zrealizowanie szans wartościowego życia niepełnosprawnych
-umożliwienie niepełnosprawnym uczestnictwa społecznego wymagającego aktywności podmiotu, pomoc skutecznym działaniem
-ochrona przed społecznymi uprzedzeniami i upokorzeniami
-umożliwienie warunków, w których niepełnosprawny uzyska autonomię i będzie mógł sam decydować o swoich sprawach.
Funkcje pedagogiki specjalnej:
-usprawniająca
-profilaktyczno- opiekuńcza
-poprawczo-przystosowawcza
-kompensacyjno-wyrównawcza
Unifikacja- przejęcie z innych nauk.
Uszczegółowienie- subdyscypliny.
Systematyka w pedagogice specjalnej (subdyscypliny):
-Oligofrenopedagogika- nauka o chorej duszy, niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym, głębokim oraz z niepełnosprawnością sprzężoną; często występują zaburzenia neurologiczne.
-Tyflopedagogika- pedagogika osób niewidomych, zajmuje się osobami niewidzącymi, ociemniałymi (strata wzroku), z resztkami wzroku, niedowidzącymi oraz ze sprzężonymi niepełnosprawnościami.
-Surdopedagogika- pedagogika osób głuchych: osoby głuche, ogłuchłe (utrata), niedosłyszące, z resztkami słuchu, sprzężone.
-Pedagogika terapeutyczna- zajmuje się przewlekle chorymi i niepełnosprawnymi fizycznie.
-Pedagogika resocjalizacyjna
-Pedagogika kreatywna- zajmuje się osobami ze zdolnościami ponad normę.
Aksjologia- nauka o wartościach. Człowiek najwyższą wartością dla człowieka.
Prakseologia- nauka o skutecznym działaniu, zajmuje się głównie ekonomią zasobów człowieka.
Pedagogika specjalna wyłoniła się z pedagogiki ogólnej, wspólne cechy:
-chodzi o to, aby usytuować gdzieś człowieka
-aby mógł rozwijać się przedmiotowo
-uwarunkowania osobowościowe
POJĘCIA PEDAGOGIKI SPECJALNEJ
Zdrowie i choroba- każda niepełnosprawność jest chorobą.
Zdrowie jest nie tylko brakiem choroby lub niedomagania lecz w pełni dobrym samopoczuciem fizycznym lub psychicznym (definicja WHO)- całkowicie odrzucona przez lekarzy ale pedagogika specjalna ją przyjęła
Zdrowie oznaczać będzie:
-stałe, bez przeszkody, wykonywane czynności ustrojowe
-niezawodne wzajemne dopasowywanie się mechanizmów ustrojowych
-całkowite wyrównywanie zmian środowiskowych (wewnętrznych i zewnętrznych)
Choroba- zaprzeczenie zdrowia- jest to:
-stan, w którym wykonywanie wszystkich czynności ustrojowych napotyka na przeszkody, nie jest stałe
-dopasowywanie się mechanizmów ustrojowych staje się zawodne
-niepełne są wyrównywania zmian środowiskowych
Adaptacja- przystosowanie do środowiska z możliwością zmiany tego środowiska.
Def. wg Janiny Doroszewskiej
Adaptacja jest to ustawiczny proces trwający od poczęcia do zejścia a nawet dłużej. Obejmuje reakcje umysłowe jak najszerzej pojęte i reakcje zachowania ze wszystkim (z całym behawiorem), dzięki którym człowiek musi poradzić sobie z:
-zaspokojeniem potrzeb indywidualnych
-z niezaspokojeniem potrzeb
-z napięciem energetycznym, które gromadzi się w związku z niezaspokojeniem potrzeby dąży do równowagi między osobistymi potrzebami a potrzebami środowiska szeroko pojętego.
Warunki prawidłowej adaptacji
-właściwy odbiór informacji
-prawidłowa interpretacja i przyswajanie informacji
-prawidłowa reakcja na informacje
Zasady poprawnej adaptacji- potrzeb osobistych z potrzebami środowiska:
-zasada harmonizowania
-zasada równoważenia
-zasada integrowania
Def. wg Piageta
Adaptacja może przebiegać w oparciu o 2 mechanizmy:
ASYMILACJA- Obejmuje 3 elementy:
-zbieranie informacji
-przetwarzanie informacji
-włączanie we własną strukturę wewnętrzną, do dotychczasowych informacji
AKOMODACJA- Obejmuje 3 elementy:
-zniszczenie dotychczasowego systemu
-wyszukane mechanizmów odniesienia, zaczepienia (koła ratunkowe) oraz retuszowanie ich zgodnie z nową sytuacją
-odbudowywanie na nowych warunkach schematów
Adaptacja ma miejsce wtedy, gdy radykalnie zmienia się nasze życie (śmierć bliskiej osoby, śmiertelna choroba). Mówimy tylko o adaptacji zewnętrznej (wewnętrzna to homeostaza).
Def. wg Kępińskiego
(Metabolizm informacyjny)
Adaptacja odbywa się na zasadzie metabolizmu informacyjnego, który może przejawiać się 3 rodzajami nastawienia:
1. nastawienie „od”- człowiek niepełnosprawny ponosi klęskę adaptacyjną
-człowiek niepełnosprawny sam się wycofuje
-człowiek niepełnosprawny został odsunięty, zwolniony, itp.
Sztuka albo sport reanimują zazwyczaj takiego człowieka.
2. nastawienie „do”- osoba niepełnosprawna dąży do ludzi zdrowych, normalnych.
3. nastawienie „nad”.
Rehabilitacja i rewalidacja
Wszelkie zabiegi pedagogiczno- lecznicze stosowane wobec niepełnosprawnych mające na celu poprawę stanu noszą nazwę rehabilitacji lub rewalidacji. Wg Hulka to to samo.
Wg Kirejczyka są to dwie różne rzeczy.
Rewalidacja: re- znów, na nowo
Waliduj- mocny, w pełni sprawny.
Zatem zwalczenie całkowite niepełnosprawności.
Rehabilitacja: re- znów, na nowo
habilitacjon- zdolny, przywrócony częściowo.
Wg Kirejczyka rewalidacja odnosi się tylko do:
-ludzi o niezadowalającym stanie zdrowia- całkowite wyleczenie nastąpiło
-wady wymowy całkowicie ustąpiły
-nieprzystosowanie społeczne po resocjalizacji całkowicie zanikło.
Rehabilitować można zaś: niewidomych, głuchych, niepełnosprawnych fizycznie, niepełnosprawnych umysłowo.
Integracja społeczna- jest to zespolenie, zharmonizowanie elementów zbiorowości społecznej rozumiane jako intensywność i częstość kontaktów między członkami danej zbiorowości oraz jako akceptacja w jej obrębie wspólnych systemów wartości, norm i ocen. Ważnym czynnikiem integracji społecznej jest wspólność interesów i podobieństw w sytuacji życiowej członków danej grupy.
PARADYGMATY W PEDAGOGICE SPECJALNEJ WG OBUCHOWSKIEJ
1. Paradygmat fenomenologiczny- obecny od początku pedagogiki specjalnej- zbudowany na 3 elementach:
Ten paradygmat powinien być zastąpiony przez drugi.
2. Paradygmat biograficzny- rozwój człowieka nie tylko uwarunkowany jest rodzajem defektu ale również sytuacją rozwojową.
3. Triada niepełnosprawności:
-uszkodzenie
-utrudnienie- wtórne skutki niepełnosprawności
-niepełnosprawność- wtórne skutki niepełnosprawności
4. Paradygmat pozytywnego ukierunkowania- ma na celu wskazywać nie tylko na niepełnosprawności ale także na pełnosprawności, uwrażliwia na pozytywy.
5. Paradygmat autorewalidacyjny- chodzi tu o to, żeby dopuścić do samostanowienia osób niepełnosprawnych o sobie.
6. Paradygmat antystygmatyzacyjny- definicyjne, stereotypowe traktowanie osób niepełnosprawnych, natura z jednej strony zabiera a z innej doposaża.
Te paradygmaty (1-5) dotyczą wszystkich typów niepełnosprawności.
7. Paradygmat pojęciowy- dotyczy tylko osób niepełnosprawnych intelektualnie.
8. Paradygmat zignorowany.
POSTAWY SPOŁECZNE WOBEC OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Mają wpływ:
-bezpośredni- na: warunki życia, organizację życia, edukacji, wzrastania, uzawodowienia;
-pośredni- ważniejszy- wiąże się z tworzeniem własnego wizerunku, kształtowaniem samooceny osoby niepełnosprawnej.
Postawa składa się z 3 komponentów:
-poznawczy- polega na porównywaniu osoby z przyjętymi standardami i wzorcami i dokonywaniu wartościującej oceny;
-emocjonalny- łączy się z przyjemnymi bądź przykrymi doznaniami;
-motywacyjny (wolicjonalny, behawioralny)- ukierunkowuje nasze zachowanie „do” lub „od” podmiotu postawy.
Rodzaje postaw wobec niepełnosprawnych:
1.postawy przychylne
2.postawy nieprzychylne
-polega na tym, że my odsuwamy się od niepełnosprawnych
-polega na tym, że odsuwamy osobę niepełnosprawną od siebie
3.postawy pośrednie, niezdecydowane
4.postawy ambiwalentne czyli dwubiegunowe.
Postawy wobec osób niepełnosprawnych zależą od:
1.wieku osoby niepełnosprawnej- do dzieci i osób starszych są bardziej przychylne
2.od wieku osób, które te postawy wyrażają
-dzieci- nieprzychylne
-młodzież- przychylne
-dorosły- przychylne
Postawy rodziców wobec swoich niepełnosprawnych dzieci:
-postawa zbytniej troskliwości
-postawa odtrącenia
-postawa nadmiernych wymagań
-postawa nadmiernie chroniąca
Wobec postaw 1. i 4. są dwa stanowiska:
1. Henninger i Barcker twierdzą, że wcale nie wiążą się one z miłością rodziców do dzieci lecz stanowią przykrywkę dla głębokiej niechęci i odrzucenia dziecka a powstają z powodu poczucia winy rodziców, że:
-spłodzili niepełnosprawne dziecko
-nie zrobili wszystkiego, by zapobiec lub złagodzić skutki kalectwa.
2.Są one wyrazem wielkiej miłości do dziecka ale w niewłaściwy sposób okazywanej, zawierające pragnienie zrekompensowania dziecku wszystkiego, co straciło ono wskutek niepełnosprawności.
Czynniki wpływające na kształtowanie postaw:
-widoczności i stopień niepełnosprawności
-cechy osobowościowe osób niepełnosprawnych (zgryźliwość, drażliwość, malkontenctwo, nieustanne roszczenia, wulgarność, postawy na „nie”)
-potrzeby, u których postawy się kształtują
-stopień znajomości osoby niepełnosprawnej
-zależą od ogólnych postaw i przyjętego systemu wartości w danym środowisku
-zależą od stopnia informacji o niepełnosprawności niepełnosprawnych
Czynniki wpływające na poprawę postaw:
-powtarzający się kontakt (najczęściej przymusowy)
-dobre efekty działania
-zmiana przekonań, poglądów odnośnie osób niepełnosprawnych.
Oddziaływanie na osoby niepełnosprawne:
-Należy nauczyć ich prawidłowej interpretacji postaw wobec nich wyrażanych
-Należy uodpornić ich na przejawy niewłaściwych postaw
-Należy maksymalnie uniezależnić ocenę własnej wartości od postaw otoczenia
-Należy doprowadzić do tego, aby przyjęli odpowiedni stosunek do swojego defektu.
Typologia niepełnosprawnych:
-osoby upośledzone statusowo (20%)- niskie wykształcenie, bieda egzystencjalna, brak opieki lekarskiej i rehabilitacji, brak możliwości pomocy z zewnątrz; nie ma tu najcięższych postaci niepełnosprawności;
-osoby aktywne życiowo (27%)- młodzi, aktywni zawodowo, szokujący; szukają przepisów ułatwiających im życie, programów aktywacyjnych, zwalczają wszelkie trudności, bariery wewnętrzne i zewnętrzne, uparci, cierpliwi;
-osoby wyizolowane społecznie (28%)- najcięższe niepełnosprawności, uwięzieni we własnych mieszkaniach, sytuacja finansowa niezła;
-osoby pasywne życiowo (25%)- niepracujący, bez ambicji, całkowita bezczynność, bierność; podobni do 1. ale są to osoby wykształcone, z możliwościami;
Autorewalidacja jest to:
-ukierunkowany ale nierównomierny proces
-mobilizacji możliwości tkwiących w strukturze organizacji i rozwoju organizmu i osobowości.
Autorewalidacja przebiega na 3 poziomach:
-emocjonalnym
-behawioralnym
-świadomościowym
TEORIA NAZNACZANIA SPOŁECZNEGO
Siedlisko- jakiekolwiek miejsce w przestrzeni, w której zbiór ludzi wykonuje charakterystyczne dla tego miejsca działania (dom rodzinny, szkoła, pub, restauracja, agencja towarzyska). Każde z siedlisk wymaga pewnej minimalnej liczby osób, żeby funkcjonowało tzw. minimum oparcia. Przeciwieństwem minimalnego oparcia jest pojemność siedliska czyli maksymalna liczba osób, która siedlisko jest w stanie pomieścić.
Liczba kandydatów- ilość osób szukających uczestnictwa w siedlisku ale aktualnie znajdujących się poza nim.
Nadwyżka populacyjna- występuje wtedy, gdy liczba kandydatów przekracza pojemność siedliska.
W siedlisku, w sytuacji nadwyżki populacyjnej, dochodzi do:
-specjalizacji jego członków do wykonywania zadań
-w kontaktach interpersonalnych wzrasta znaczenie aspektu emocjonalnego w stosunku do aspektu zadaniowego
-wzrasta nastawienie na wzajemną ocenę.
W momencie nadwyżki populacyjnej uruchamiane zostają 3 rodzaje mechanizmów adaptacyjnych regulujących działalność siedliska:
-mechanizm regulujący wejście kandydatów do siedliska; dzieli się on na 2 wymiary:
-mechanizm regulujący pojemność siedliska
-mechanizm regulujący czas przebywania w siedlisku.
PROCES INTEGRACJI- NIE IZOLOWAĆ, ALE CZY INTEGROWAĆ?
Integracja ma przeciwdziałać marginalizacji, izolacji. Integracja to scalane, zespalanie, w całość. Można ją rozpatrywać w różnych konfiguracjach, ale w każdej z nich konieczny jest punkt odniesienia.
INTEGRACJA JEST CZYMŚ PRZECIWSTAWNYM DO IZOLACJI
Integracja z punktu widzenia izolacji (wg Krystyny Rzedzckiej) ma 3 struktury:
-Integracja jako następstwo izolacji
-Integracja jako opozycja izolacji
-Integracja jako dopełnienie izolacji
1