Co rozumiemy przez pojęcie funkcji? Funkcja to zespół wyodrębnionych czynności odpowiadających określonemu rodzajowi zadań, operacji. Nauczyciel w swojej pracy zawodowej spełnia różnorodne funkcje. Musi patrzeć w przyszłość, być opiekunem, przewodnikiem, ma być wrażliwy na nowe sytuacje, ma być plastyczny wobec narastających problemów i zadań. Taka postawa powinna wyznaczać ogólne cele pracy nauczycieli.
FUNKCJE ZAWODOWE NAUCZYCIELI
Co rozumiemy przez pojęcie funkcji? Funkcja to zespół wyodrębnionych czynności odpowiadających określonemu rodzajowi zadań, operacji.
Nauczyciel w swojej pracy zawodowej spełnia różnorodne funkcje. Musi patrzeć w przyszłość, być opiekunem, przewodnikiem, ma być wrażliwy na nowe sytuacje, ma być plastyczny wobec narastających problemów i zadań. Taka postawa powinna wyznaczać ogólne cele pracy nauczycieli.
Pedeutolodzy i dydaktycy przekonują, że umiejętności nauczycieli są w dużym stopniu uzależnione od ich wiadomości. Stąd też przegląd stanowisk naukowych różnych autorów zajmujących się stroną teoretyczną dotyczącą funkcji zawodowych nauczycieli.
K. Sośnicki wyróżnił „umiejętności teoretyczne” i „umiejętności praktyczne”, czyli „zdolność do naukowego wykonywania pewnych czynności stosownie do poprzedzających je procesów myślenia”.
Natomiast T. Nowacki zwraca uwagę na potrzebę i możliwość dostosowania swoich czynności nauczycielskich do zmieniających się warunków i okoliczności.
Z kolei J. Poplucz wyróżnia i wyodrębnia 7 funkcji:
1. organizacyjna- obejmuje czynności planowania, przygotowywania zajęć
i stwarzania warunków do ich sprawnego przeprowadzania, kierowania
i współdziałania z uczniami.
2. informacyjna- składa się z czynności zaznajamiania i opracowywania wiedzy; dotyczy wiadomości i umiejętności jak też i norm, ocen, przekonań, postaw i czynności uczenia się; dzięki niej realizowane są zadania kształcące uczniów pod względem fizycznym, umysłowym, społecznym i moralnym.
3. motywująca, kontrolno- kolektywna, opiekuńcza, środowiskowa,
badawcza
W każdej z tych funkcji zawarte są określone zadania wspólne, różne cele
i sposoby realizacji.
W. Okoń w funkcjach nauczycieli wyraża zakres i tempo zadań (zespołów):
1. konstruowanie wiedzy i doświadczenia w celu wprowadzenia młodzieży do życia w społeczeństwie ludzi dorosłych
2. rozwijanie sil twórczych i zdolności innowacyjnych młodzieży
3. kształtowanie postaw i charakteru młodzieży
4. organizowanie działalności praktycznej dzieci i młodzieży, stwarzanie warunków dla ich samodzielnej działalności
5. posługiwanie się nowoczesną technologia kształcenia
6. sprawdzanie i ocenianie osiągnięć szkolnych uczniów.
Inną klasyfikację proponuje S. Krawcewicz, obejmuje on zadania nauczycieli
w grupy obowiązków i czynności;
I grupa -- organizacja procesu nauczania, uczenia się, opieki nad uczniami, obejmuje realizację programów nauczania, wychowania, osiąganie jak najlepszych wyników pracy, doskonalenie metod wychowania, poznawanie uczniów, wdrażanie ich do systematycznej pracy, stała troska o stan zdrowia, kulturę zachowania
II grupa -- obowiązki i czynności związane ze współdziałaniem nauczyciela z dyrektorem i radą pedagogiczną
III grupa -- obowiązki nauczyciela wobec rodziców, środowiska
IV grupa -- obowiązki i czynności dotyczące doskonalenia i samokształcenia zawodowego
Nieco inne ujęcie tego problemu przedstawiła używając własnej klasyfikacji
K. Duraj- Nowakowa wyróżniając następujące grupy umiejętności zawodowych nauczycieli:
· percepcyjne i diagnostyczne- rozumienie i wczucie w stan wewnętrzny ucznia i jego sytuacje, umiejętność odróżniania informacji bieżących
o uczniu od jego stałej charakterystyki
· projektowania ( planowania) - planowanie pracy dydaktyczno- wychowawczej, opiekuńczej, planowanie lekcji różnych typów, przewidywanie wyników planowania, wybór materiału do lekcji, analiza sytuacji dydaktyczno-wychowawczych i właściwego (skutecznego) rozwiązywania, odpowiednie rozłożenie materiału nauczania, zachowanie niezbędnych proporcji teoretycznych i praktycznych, przewidywanie zmęczenia
· adaptacyjne - zastosowanie sposobów pracy i rozkładanie materiału
z uwzględnieniem indywidualizacji, rozwiązywanie problemów metodycznych w zależności od warunków uczenia się
· poznawcze - analiza i interpretacja działalności własnej i innych, samokształcenie, doskonalenie zawodowe, przyswajanie nowości metodologicznych, rzeczowych i metodycznych
· organizacyjne - organizowanie indywidualnej i samodzielnej pracy
w klasie i w domu, organizowanie pracy zespołowej, organizowanie pracy pozalekcyjnej; kontrola, oceniające i korygujące czynności
· pomocnicze - umiejętności gry na instrumencie, rysowania, majsterkowania
· kierownicze - umiejętność inspirowania i sugestii, nowatorstwa
i twórczości, wyzwalania entuzjazmu
· komunikacyjne - wprowadzanie pedagogicznie celowych sytuacji, utrzymywanie porozumienia z uczniami, rodzicami, z nauczycielami i zwierzchnikami.
Nowe ujęcie grup i rodzajów zadań przedstawił „Raport o stanie edukacji” z 1989 roku. Objął on syntetycznie następujący ich wykaz:
· przekazywanie wiedzy i doświadczenia
· pobudzanie aktywności poznawczej i praktycznej, rozwijanie sił twórczych i zdolności innowacyjnych dzieci i młodzieży
· rozwijanie systemów wartości oraz kształtowanie postaw i charakteru wychowanków
· rozwijanie zainteresowań, stwarzanie warunków do działalności praktycznej
· posługiwanie się nowoczesną technologią kształcenia, sposobienie uczniów do aktywności zawodowej i społecznej
· sprawdzanie i ocenianie osiągnięć szkolnych dzieci i młodzieży
· przygotowanie wychowanków do uczenia się przez całe życie
· kierowanie procesami orientacji szkolnej i zawodowej, wspomaganie uczniów w formułowaniu ćwiczeń edukacyjnych oraz planów zawodowych i życiowych
· pomoc w organizacji życia społecznego dzieci i młodzieży w szkole oraz właściwego wykorzystywania czasu wolnego.
Podstawowe funkcje zawodowe nauczycieli w ujęciu globalnym przedstawił
S. Wołoszyn jako:
a/ wychowawcze (kształtowanie pełnej osobowości)
b/ dydaktyczne (uczyć jak się uczyć)
c/ opiekuńcze (stwarzanie warunków)
d/ edukacyjno- kulturalne ( w stosunku do środowiska)
Po weryfikacji przytoczonych klasyfikacji na podstawie badań autor C. Banach wyróżnia 6 grup zadań:
1. zadania przygotowawcze - ogółem 12 czynności np.: przygotowanie merytoryczne i metodyczne do lekcji, pisanie rozkładu materiału, planów, wypełnianie dokumentów
2. zadania wychowawcze - obejmujące 26 czynności opracowania planów godzin wychowawczych, organizacja imprez szkolnych klasowych, współpraca z rodzicami, organizacjami uczniowskim, organizowanie wycieczek, imprez kulturalnych. Zadania te wynikają z funkcji wychowawcy klasowego
3. zadania dydaktyczne - 23 czynności, w tym przygotowanie
i prowadzenie lekcji, poprawa zeszytów, sprawdzianów, ocena uczniów, wykonywanie pomocy naukowych, opieka nad klasopracownią, przygotowanie uczniów do konkursów, olimpiad, prace indywidualne
z uczniami słabymi i zdolnymi, wprowadzenie nowych technik nauczania
4. zadania opiekuńcze - 20 czynności, rozpoznawanie i diagnozowanie sytuacji i warunków życia uczniów, organizowanie i przydzielanie pomocy materialnej, troska o prawidłowy rozwój fizyczny i zdrowie dzieci, opieka nad organizacjami uczniowskimi
5. współpraca ze środowiskiem wychowanków - 9 czynności, obejmuje udział w pracach organizacji pozaszkolnych, pracach społecznych
z uczniami, organizowanie imprez, uroczystości kulturalnych dla środowiska itp.
6. samokształcenie ( 2 czynności ) - doskonalenie warsztatu pracy, udział
w szkoleniu metodycznym, kursach, zespołach samokształcacych, ciągłe zapoznawanie z literaturą fachową, zdobywanie stopni specjalizacji, uczestnictwo w zebraniach organizowanych przez związki zawodowe nauczycieli i władze oświatowe, prowadzenie i opracowywanie pomocy dydaktycznych
7. zadania administracyjno- gospodarcze - pomoc przy remontach szkół, wyposażenie klas, inwentaryzacja, dyżury.
Oprócz tego wyróżniamy funkcje:
a/ złożone - cele, założenia i wykonywane działania
b/ rzeczywiste - realne stany działania
Funkcje zawodowe nauczycieli możemy ujmować w kategoriach kompetencji zawodowych i wyróżniamy wtedy następujące zakresy:
a/ nauczania
b/ wychowania
c/ opieki
d/ diagnozowania
e/ resocjalizacji
f/ działalności innowacyjnej
g/ współpracy ze środowiskiem
h/organizacji pracy uczniów
bądź umiejętności, które dzielimy tylko na dwie grupy:
I grupa - umysłowa: planowanie, modelowanie, uczenie się, rozwiązywanie problemów
II grupa - umiejętności praktyczne: oddziaływanie na przedmioty
i zmienianie rzeczywistości.
Po zapoznaniu się ze stanowiskami wymienionych przeze mnie autorów można wysnuć wniosek, że praca nauczycieli nie jest łatwa i wymaga od niech solidnej wiedzy teoretycznej i umiejętności praktycznych. Nauczyciel powinien być kreatywny, kompetentny, gotowy na różnego rodzaju nowości, dobrze porozumiewać się z uczniami, rodzicami, kolegami oraz ze zwierzchnikiem.
Opracowała:
Jolanta Stolarek
Bibliografia:
Duraj - Nowakowa K., Nauczyciel: kultura - osoba - zawód, Wydawnictwo „Mediator” i WSU, Kielce, wydanie II 2002
Duraj - Nowakowa K., Gotowość zawodowa nauczycieli, WNWSP, Kraków 1986
Nowacki T., Podstawy dydaktyki pracy, Wyższa Szkoła Pedagogiczna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, 2005
Okoń W., O postępie pedagogicznym, Warszawa 1976
Sośnicki K., Dydaktyka ogólna, Zakład Narodowy im. Ossolineum, Wrocław 1959