[11]

1.Przedstaw obecność programu pozytywizmu w literaturze tego okresu.

"LALKA" B. Prusa:

0. Praca jako najskuteczniejsza i najmniej krwawa droga utrzymania świadomości narodowej i odzyskania niepodległości hasłem sztandarowym polskich pozytywistów - rozwój handlu przez Wokulskiego (dążenie do wzmocnienia polskiej gospodarki).

0. Praca u podstaw - nauczanie ludzi z najniższych klas społeczeństwa:

- prezesowa - szkółki, ochronki

- Wokulski - pomaga Magdalenie i Wysockiemu

0. organicyzm

0. kwestia żydowska

0. utylitaryzm - użyteczność ludzi dla kraju, społeczeństwa

0. ziemia jako idea ojczyzny - mimo zaborów

0. praca organiczna - społeczeństwo jako jeden organizm

"NAD NIEMNEM" E. Orzeszkowej:

- utwór jest hymnem o pracy (czy też na cześć pracy)

- propaguje myśl, by walczyć o polskość, dbając o polską ziemię

- zwalcza podstawy romantyczne

A jaki efekt daje żywot z pracą? Popatrzmy na zaścianek:

-> autentyczność i szczerość uczuć,

-> sila fizyczna, zdrowie, radość życia, uroda, v zdrowie moralne,

-> aktywność życiowa,

-> satysfakcja z pracy i wolności.

„SZKICE WĘGLEM" Henryka Sienkiewicza:

- ukazują potrzebę scjentyzmu i pracy u podstaw, zresztą pracy organicznej także, bowiem układ chłop - pan urzędnik ksiądz dowodzi, że cały organizm jest chory. Niedola chłopa i konieczność pomocy tej klasie to idee obecne przede wszystkim w poezji Marii Konopnickiej.

„MENDEL GDAŃSKI" M. Konopnickiej:

- tej autorki nawołuje do tolerancji i równouprawnienia Żydów.

„MARTA" Elizy Orzeszkowej:

- ukazuje konieczność kształcenia i emancypacji kobiet

- główna bohaterka po śmierci męża zostaje zupełnie bezradna na świecie, który nie toleruje pracujących kobiet.

2.Drogi rozwoju kraju proponowane w "Przedwiośniu".

Słynne są trzy koncepcje naprawy kraju zawarte w powieści Żeromskiego, która ma przede wszystkim wymiar polityczny. Rzeczywistość młodego państwa rozczarowała wielu, ktbrzy czekali na odzyskanie niepodległości. Do grona krytyków należał także Żeromski. Oto trzy programy zaprezentowane w powieści:

-> Wizja szklanych domów. Tę idealistyczną koncepcję głosił ojciec Cezarego - stary Baryka. Opowiadał o Polsce jako o krainie dobrobytu, w której robotnicy mieszkają w estetycznych, higienicznych, ciepłych - szklanych domach. Tę szklaną arkadię zamieścił Żeromski w powieści nie bez przyczyny. Poprzez kontrast - zderzenie faktu rzeczywistego z tak idealistyczną wizją budzi rozgoryczenie. Poza tym epizod "szklanych domów" jest krylyką odwiecznych romantycznych złudzeń i wiary w fantazje piękne, lecz nierealne.

-> Koncepcja Gajowca - tzw. gajowszczyzna. Ten sposbb myślenia był dosyć rozpowszechniony w Polsce międzywojennej. Gajowiec - dawny adorator matki Cezarego, a teraz jego opiekun - wyznaje ideę "Polski złożonej z trzech połówek". Wierzy w systematyczne reformy ekonomiczne, w powolne wychodzenie z zaborczych zaszłości, w konieczność wzmocnienia pieniądza i włożenia w reformę ojczyzny ogromu pracy. Dopełnia całości tej koncepcji pogląd o sile modlitwy i opiece boskiej nad Polską. Wydaje się, że jest to koncepcja najbliższa autorowi. Wprawdzie ukazuje pisarz jej ułomności, lecz na tle innych głosów w tej sprawie jest to najbardziej konkretny program.

-> Komunistyczna koncepcja Lulka. Jest to postawa niepopularoa w międzywojennym okresie, gdyż za wzór stawiała rewolucję rosyjską i głosiła jedność klas -jako wartość wyższą niż odrębność narodowa. Wśród argumentów "za" stawia Żeromski krytyczną sytuację robotników i biedoty, stan ekonomiczny i zdrowotny tych ludzi, wizję więzieb przepełnionych "przestępcami politycznymi", czyli komunistami. Lecz natychmiast przedstawia kontrargumenty: wizję władzy w rękach klasy robotniczej jako wizję władzy w rękach ludzi, ktbrzy jej nie uniosą - chorych i ciemnych, ironicznie określa wizję rewolucji jako "raju na wzór Baku", Polskę widzijako ideał naczelny, rząd i prawojako rzetelne wartoŚci. Postać Lulka-aktywisty jest wyraźnie antypatyczna, a końcowa scena Cezarego Baryki wśród demonstrantów - obok Lulka - nie jest jednoznaczną decyzją. Baryka idzie wśród robotników - ale oddzielnie, sam. Tak jakby uznawał ich racje, lecz nie podpisywał się pod całością koncepcji.

3.Na podstawie dramatu Różewicza "Kartoteka" przedstaw strukturę współczesnego dramatu.

- bohater nazwiska jest kimś bez nazwiska i indywidualnych rysów, autor nazywa go "Bohaterem"

- dramat składa się z luźnych scen

- w miejsce realizmu wprowadza autor konwencję surrealistyczną

- akcja sprowadzona do minimum (niekiedy wogóle jej nie ma)

- brak tradycyjnego rozwiązania w odniesieniu do Bohatera jest sugestią, że każde rozwiązanie staje się możliwe - na tym polega istota tzw. DRAMATU OTWARTEGO we współczesnej dramaturgii.

- utwór opisuje wyrywkowe zdarzenia, spotkania, fragmenty wywiadów - niby luźne kartki z ankiety

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[12]

1.Przedstaw demokratyzm myśli Modrzewskiego w oparciu o traktat polityczny "O poprawie RP".

Demokratyzm myśli Andrzeja Frycza Modrzewskiego polegał na idei zrównania wszystkich obywateli wobec prawa. Tak więc demokratyzm Modrzewskiego to równouprawnienie.

-> W ówczesnym prawie karnym wyróżniano cztery sytuacje: zabójstwo szlachcica przez plebejusza, zabójstwo szlachcica przez szlachcica, zabójstwo plebejusza przez plebejusza i zabójstwo plebejusza przez szlachcica. Sejmy z 1510 i 1532 r. zrewidowały ustawy związane z karą śmierci, ale nie w duchu równości wobec prawa. Zwiększono odpowiedzialność plebejuszy za zranienie szlachcica - mógł być ukarany śmiercią, a za zabójstwo śmierć. Szlachcic za zabicie plebejusza płacił dziesięć grzywien (mało). Ówczesne prawo karne pozwalało praktycznie zabić chłopa bez konsekwencji. Szlachcic za zabicie szlachcica szedł do więzienia na rok i sześć miesięcy oraz płacił rodzinie sto dwadzieścia grzywien.

-> był zwolennikiem zrównania obywateli wobec prawa

-> za każde zabójstwo żądał śmierci

2.Przedstaw i oceń drogę życiową Zenona Ziembiewicza, bohatera granicy Zofii Nałkowskiej.

1. Narodziny i dzieciństwo Zenona - syna Waleriana Ziembiewicza, który po utracie majątku najął się jako zarządca dóbr dziedzica Tczewskiego w Boleborzy.

2. Zenon podejmuje naukę w gimnazjum

3. Zenon zamieszkuje na stancji u pani Cecylii Kolichowskiej.

4. Poznanie Elżbiety Bieckiej.

5. Pierwsze porywy serca ku Elżbiecie.

6. Poznanie atmosfery miasta ; mieszczan i biedoty wegetującej w suterenach.

7. Wyjazd do Paryża na studia.

8. Poznanie syna pani Kolichowskiej - Karola Wąbrowskiego.

9. Przeżycie pierwszej miłości do Adeli.

10. Adela umiera na gruźlicę

11. Przyjazd Zenona do Boleborzy na rok przed końcem studiów.

12. Zenon dostrzega degenerację i zaściankowość rodzinnego domu, który budzi w nim odrazę.

13. Poznanie kilkunastoletniej Justyny, córki Bogutowej.

14. Początek romansu z Justyną.

15. Poszukiwanie środków na dalsze studia i zetknięcie się z panem Czechlińskim - lokalną szarą eminencją, redaktorem "Niwy".

16. Zenon zaczyna współpracować z "Niwą".

17. Przeniesienie się Zenona z Boleborzy do miasta i zamieszkanie w hotelu.

18. Spotkanie z Elżbietą Biecką i ożywianie dawnych sentymentów.

19. Choroba i śmierć Bogutowej.

20. Samotność i biedota Justyny.

21. Justyna spotyka Zenona przypadkowo na ulicy - odnowienie romansu.

22. Ciąża Justyny.

23. Elżbieta dowiaduje się o ciąży.

24. Plany małżeńskie Zenona i Elżbiety.

25. Starania Elżbiety o rozwiązanie całej sytuacji.

26. Elżbieta nie wytrzymuje i ucieka do Warszawy - do matki.

27. Smutek Zenona i delikatne zwodzenie Justyny (sugerowanie aborcji).

28. Powodzenie i sukcesy zawodowe.

29. Zenon zostaje redaktorem naczelnym "Niwy".

30. Zenon rozszerza swe wpływy w mieście.

31. Polepszenie znajomości z Czechlińskim.

32. Wyjazd Zenona do Warszawy i spotkanie z Elżbietą.

33. Ślub.

34. Narodziny synka - Walerianem.

35. Zenon zostaje prezydentem miasta, robi olśniewającą karierę.

36. Powrót do miasta Karola Wąbrowskiego okaleczonego gruźlicą.

37. Dom pani Kolichowskiej stał się miejscem spotkań rodzinnych i przyjacielskich.

38. Po usunięciu ciąży Justyna popadła w pogłębiającą się udrękę psychiczną.

39. Udręka samotności spotęgowana śmiercią Joasi Gołąbskiej i jej dzieci na gruźlicę.

40. Justyna zamieszkuje u Niestrzępów, życie bez celu.

41. Odwiedzanie Zenona.

42. Bezustanna pomoc jego i Elżbiety.

43. Obawy Zenona o swoją pozycję spowodowane nie tylko "grzechem młodości", ale też plajtą huty Hettnera.

44. Współodpowiedzialność Zenona za śmierć robotników.

45. Próba samobójstwa Justyny.

46. Justyna oblewa Zenona żrącym kwasem

47. Zenon traci wzrok i mowę

48. Samobójstwo Zenona.

49. Wyjazd Elżbiety za granicę.

Zenon - człowiek inteligentny, zdolny do krytycznej oceny sytuacji, już jako uczeń zdał sobie sprawę z gry pozorów w rodzinnym domu. Jako korespondent, a potem naczelny redaktor "Niwy", weszcie jako prezydent miasta - jest człowiekiem, który dla osiągnięcia życiowej kariery idzie na kompromisy moralne. Chcąc zyskać uznanie i aprobatę swych mocodawców "przekracza granicę, za którą nie wolno przejść, za którą przestaje się być sobą".

Nałkowska sugeruje, że klęskę Ziembiewicza ma źródło w determinacji biologicznej - ale tylko częściowo, bo czlowiek jako istota wolna ma prawo wyboru wartości.

-> Granica społeczna jest to podział istniejący między ludźmi należącymi do różnych warstw społecznych. Granice występujące pomiędzy poszczególnymi warstwami są wyraźne, niemożliwe do przekroczenia, każda próba ich pokonania może skończyć się katastrofą. Symbole tego podziału są łatwe do wskazania: kamienica Kolichowskiej, w której sufity i podłogi poszczególnych pięter oddzielają bogatych od biednych; próg gabinetu Zenona jako prezydenta miasta.

-> Granica moralna jest to granica, po przekroczeniu której doprowadza się do nieszczęścia drugiej osoby. Tę granicę przekroczył Zenon, podejmując romans z Justyną i nie zrywając go mimo zaangażowania się w związek z Elżbietą. Postępował niezgodnie z zasadami moralnymi i w konsekwencji skrzywdził dwie osoby: Elżbietę i Justynę.

-> Granica odporności psychicznej człowieka. Przekroczenie tej granicy, to niejako przekroczenie punktu krytycznego, to moment, w którym człowiek przestaje być sobą. Granicę tę przekracza Zenon pozwalając na ingerencję w swoje artykuły, czy też romansując z Justyną. Tę granicę przekracza także Justyna, która po usunięciu ciąży popadła w obłęd.

-> Granica psychiczna. Nałkowska stawia pytanie o możliwość poznania siebie przez każdego z nas. -Granica filozoficzna. Każdy człowiek ma ograniczone możliwości poznania świata, często bowiem rzeczywistość przekracza jego możliwości rozumienia, pojmowania, pokonywania przeciwności losu.

3.Wskaż cechy stylu barokowego, analizując budowę danego wiersza J.A. Morsztyna

Koncept - pomysł na nowe zaskakujące ujęcie tematu (porównanie trupa i zakochnego)

Anafora - wielokrotne powtórzenie tego samego zwrotu, wyrazu na początku kolejnych wersów

Padaroks - zaskakujące sformułowanie, pozornir niemożliwe, bez sensu, a jednak odsłaniające prawdę (podobieństwo stanu miłości i śmierci).

Oksymoron - wyjątkowy paradoks i kontrast, zestawienie cech, które się eliminują, wykluczają (gorący lód, żywy trup).

Zaskakująca pointa - ma końcu błyskotliwe, zasakujące stwierdzenie

Paralelizm składniowy - powtarznie tych samych struktur składniowych

Porównanie

Hiperbola - celowe wyolbrzymienie cechy lub uczucia, przesada ("umieram z miłości").

Stopniowanie i gradacja

Kontrast - zestawienie przeciwieństw (miłość - śmierć)

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[13]

1.Jakie wady społeczeństwa polskiego krytykuje M. Rej w utworze pt. "Krótka rozprawa..."

Głównymi przeciwnikami w tej rozprawie są Pan i Pleban, przy czym pierwszy szuka początkowo sprzymierzeńca w osobie Wójta.

Pan występuje ostro:

0. przeciwko zaniedbywaniu przez kler swoich obowiązków (niestaranne odprawianie obrzędów; zastępowanie systematycznego nauczania moralnego - łajaniem,)

0. wytyka duchowieństwu nieuctwo,

0. oburza się na pasożytniczy tryb życia,

0. wskazuje na chciwość w ściąganiu ofiar i opłat, szczególnie wyśmiewa odpusty.

Wyraźnie autor przyłącza się do tych zarzutów (jako zwolennik reformacji), ale "Krótka rozprawa" nie jest "agitką" polityczną. To utwór o aspiracjach artystycznych, dąży do ogarnięcia całego obrazu, dbając o równomierne rozłożenie akcentów: dopuszcza więc do głosu Plebana, który z kolei krytykuje:

0. prywatę i ograniczenie umysłowe posłów ("Każdy na swe skrzydło goni;/ Pewnie Pospolitej Rzeczy/ Żadny tam nie ma na pieczy.")

0. przekupstwo urzędników, szczególnie sądownictwa.

Jednoczy się też z Wójtem w narzekaniach na - wysokie świadczenia na rzecz toczonych wojen.

Wszystkie wspomniane przez oponentów nadużycia przede wszystkim dają się we znaki chłopom i dlatego pisarz wkłada w usta Wójta skargi równo na ucisk:

0. kościoła:

0. skrupulatne wyliczanie dziesięciny,

0. zakłamanie duchowieństwa, które zbierając bogate datki powołuje się na obowiązek wobec Boga (ironia w komentarzu: "Acz nie wiem, wie-li Bóg o tym,/ Aż to zrozumiemy potym:/ To wiem, iż żyta nie jada,/ Bo w stodole nierad siada.")

0. szlachty:

0. narzucanie obowiązku dodatkowych prac poza tradycyjnymi dniami pańszczyzny (tzw. "tłoki")

0. i obydwu stanów :

0. wystawne życie (kosztowne potrawy i trunki "Nie zawżdy [zawsze] wiedzą, co jedzą"; wyszukane stroje),

0. namiętne myślistwo niszczące zbiory,

zadłużanie się, czego efektem jest utrata włości ("A prędko ta pycha minie,/ Gdy razem bram [listwa u szaty] z wioską zginie.")

2.Na podstawie "Kartoteki" Różewicza omów problematykę moralną współczesnego dramatu.

- główną postacią jest Bohater, były partyzant, którego osobowość została zdeterminowana przez II wojnę światową, jego biografię ilustrują nie powiązane ze sobą sceny, utrzymane w konwencji surrealistycznej, w poetyce snu - Bohater leży w łóżku, jego pokój w sposób umowny staje się ulicą, kawiarnią, salą egzaminacyjną

- Bohater jest osobą jedną z tłumu, kimś bez twarzy, bez imienia (nosi wiele imion), bez wieku (ma 7, 38, 40 lat), bez zawodu (dyrektor instytutu, kierownik operetki), jest nikim i jest każdym (EVERYMAN)

- wpływ wojny spowodował jego wewnętrzną pustkę, rodzaj moralnego paraliżu ("jestem uwalany w błocie i we krwi"), utracił wiarę w wyznawane dotąd poglądy i wartości etyczne -> w ich miejsce pojawiły się banalne stereotypy i frazesy, język przestał być instrumentem autentycznego porozumienia z bliźnimi - tę świadomość ma Bohater, stąd jego prośba obrony włąsnej indywidualności przez autoironię i autoszyderstwo.

3.Omów sposoby kreowania rzeczywistości w poezji B.Leśmiana na przykładzie danego wiersza.

0. debiut "Sad rozstajny" w 1912r.

0. rozpuszczenie wyobraźni

0. fantastyka

0. granica dwóch światów

0. wymyślony świat jest ciekawszy niż normalny

0. opisuje to co krótkie, chwilowe, niedostępne człowiekowi w świecie zmieniającej się rzeczywistości

0. posługuje się symbolem

0. w wierszach używa dużo neologizmów, wprowadza oksymorony

0. intuicjonizm w poznawaniu świata - wpływ Bergsona

0. odwołuje się często do literatury ludowej

"Dusiołek"

Wiersz w kompozycji i stylu przypomina balladę. Narrator wykreowany został na ludowego gawędziarza, opowiadającego gromadzie słuchaczy historię Bajdały. Używa języka stylizowanego na gwarę. Tematem wiersza jest pretensja do Boga o to, że na świecie przez niego stworzonym istnieje nie tylko dobro, ale i zło, na które człowiek jest nieustannie narażony i z którym musi samotnie walczyć.

"Dziewczyna"

Dzieje dwunastu braci, którzy usłyszeli głos dziewczyny za murem. Wierząc w jej istnieje, o czym świadczył rozlegający się płacz, pokochali ją i starali się ją uwolnić waląc młotami w mur. Wszyscy zmarli. Po nich pracę przejęły ich cienie a następnie same młoty. Po rozwaleniu muru okazało się, że nikogo tam nie było.

Wiersz ma formę ballady. Nawiązuje do ludowych podań, baśni. Przeznaczeniem człowieka jest śmierć ponieważ jest on słamy i kruchy.

"Trupięgi"

Wiersz ten pokazuje problematykę nędzy i ubóstwa, znikomości ludzkiej egzystencji. Symbolem tych cech życia ludzkiego są trupięgi - buty z łyka, w które ubiera się do trumny nędzarzy. Poeta ma świadomość nędzy życia ludzkiego i wie, że on także takiego losu nie uniknie, chociaż wolałby tworzyć poezję pogodną, radosną, zajmującą się tematami odległymi od ponurej codzienności. Utożsamia się z biedakiem, jego losem i nieszczęściami. Solidarność wobec ludzi wywołuje bunt przeciw Stwórcy Świata. Bóg odpowiedzialny jest za zło dotyczące ludzi, a zarazem bezradności człowieka, którego gniew i bunt jest całkowicie bezsilny, niczego nie może zmienić.

"Urszula Kochanowska"

Wiersz ten nawiązuje do trenów J. Kochanowskiego a także do jego humanizmu, czyli do przekonania, że człowiek jest centrum świata, jest najwyższą wartością. Podmiotem lirycznym wiersza jest córka Kochanowskiego, która opowiada o swoim przybyciu do Nieba. Bóg stwarza dla niej raj. Jest to dom w Czarnolesie. Bóg odchodząc stwierdza, że jej rodzice niedługo nadejdą. Urszula czeka na rodziców nie na Boga. Stąd jego nadejście wywołuje rozczarowanie i żal. Szczęście dla człowieka jest równoznaczne z miłością i czułością. Bóg mimo swej doskonałości nie może zastąpić jej rodziców.

"W malinowym chruśniaku"

Wiersz rozpoczynający cykl erotyków pod takim samym tytułem. Podmiot liryczny opisuje spotkanie z dziewczyną, wspólne zbieranie malin, które stało się formą miłosnego zbliżenia, a maliny podawane chłopcu - pieszczotą. Z sytuacją erotyczną współgra stan przyrody, opis elementów otaczającej kochanków natury.

"Bąk złośnik huczał basem, jakby straszył kwiaty,

Rdzawe guzy na słońcu wygrzewał liść chory,

Złachmaniałych pajęczyn skurczyły się wisiory

I szedł tyłem na grzbiecie jakiś żuk kosmaty."

Opis ten silnie działa na zmysły, podkreśla takie cechy przyrody, które są przez nie odbierane: przyjemny, basowy dźwięk wydawany przez bąka, miły w dotyku kosmaty żuk, skrzące się w słońcu pajęczyny, gorąco i duchota upalnego dnia, słodki zapach owoców. Wszystko to pobudza wzrok, słuch i dotyk. Podkreślona zostaje także atmosfera intymności, zbliżenia, ponieważ wskazane elementy natury można zobaczyć tylko z bliska (owady, pajęczyny, guzy na liściu). Para kochanków ukryta jest przed światem i ludzkimi oczyma w gąszczu malinowych krzewów, który stwarza warunki dla przeżycia intymnych wrażeń. Poeta bardzo subtelnie buduje nastrój erotycznych przeżyć.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[14]

1.Udowodnij, że poezja Potockiego jest wyrazem troski o naprawę RP.

Transakcja wojny chocinskiej:

-> Za treść tego utworu autor przyjął wojnę ze szczególnym uwzględnieniem jednej bitwy pod Chocimiem. -> Potocki powraca do konkretnych wydarzeń. Jest to upoetyzowana kronika tej wojny. Została napisana na podstawie jednego z pamiętników jednego z dowódców. Jest to poemat rycerski. Charakterystycznym elementem takiego eposu jest inwokacja.

-> W niej autor zwraca się do Boga. Są tam porównania homeryckie. Jest tam zawarta prośba o błogosławieństwo dla dzieła, które właśnie tworzy autor.

-> Autor charakteryzuje przodków broniących ojczyzny i przez to wskazuje jak powinni zachowywać się współcześni. Polacy biorący udział w tej bitwie stali w obronie wolności szlacheckich, wiary, własnego domu, dobytku, własnej czci, w obronie ojczyzny i jej wolności.

-> W dalszej części tego utworu jest ocena wrogów. Autor mówi, że nie są oni dobrzy w walce. Uważa ich za ludzi złych.

-> Służy to pokazaniu waleczności Polaków. Polska miała być podmurzem chrześcijaństwa i nie dopuścić heretyckiej zarazy, żeby rozpowszechniła się wśród ludzi. Utwór ten miał pokazywać duszę rycerską Polaków.

-> Według Potockiego o doskonałości żołnierzy świadczyło ich męstwo i religijność.

-> Charakteryzując przodków zwraca uwagę na ich waleczność, dumę i dbałość o honor. Zasługi są obserwowane przez Boga i wynagradzane przez niego. Bóg pomaga zwyciężać. Pociechą dla żołnierzy jest to, że walczą w jego imię.

-> W utworze jest alegoria, gdzie biały orzeł płacze nad mogiłą ojczyzny wspominając wspaniałą przeszłość.

"Polska nierządem stoi".

W utworze tym autor krytykuje polskie prawa, które jest niesprawiedliwe i chaotyczne. Poeta twierdzi, że Polska przeżywa swój najgorszy kryzys polityczny i gospodarczy w swej historii. "Wracam znowu, skądem, żeby tak srogim z Polską nie ginął nierządem". Chociaż są wciąż nowe prawa i konstytucje jednak nie poprawiają one sytuacji. "Co rok to nowe prawa i konstytucje". Poeta jest również przeciw uciskowi biednej szlachty i chłopstwa. "Szlachta tylko uboga i biedni ziemianie".

Treść utworu jest dość obszerna, zawierająca inwersję "Nierządem Polska stoi"

"Pospolite ruszenie".

W utworze przedstawiony jest satyryczny obraz polskiego obozu wojskowego. Podczas ataku Kozaków, rotmistrz wydał doboszowi rozkaz obudzenia szlachty. Jednak to nie chce wstać, bowiem twierdzi, że nie będzie się równać z chłopstwem. "Że braciej szlachty rozkazuje z chłopami na straży". Szlachta twierdzi również, że wiele nocy nie spała i jest bardzo zmęczona. Oskarża rotmistrza o złamanie szlacheckiej wolności, wedle której nie podlegali rozkazom wojskowym. Grożą rotmistrzowi, że będzie odpowiadał na sejmiku w Proszwicach.

"Kto mocniejszy, ten lepszy".

Potocki w utworze tym poruszył tematy związane z tolerancyjnością religijną. Uważa on, że każdy ma prawo do wyznawania jakich chce religii. Autor potępia wszelkie represje stosowane przeciwko innowiercom, a przede wszystkim arianom. "Temu nieborakowi nie chciał Bóg dać, to mu wioskę wziąć, tego wygnać na tułactwo z domu?" Twierdzi on również, że wielu katolików jest niepraktykujących, co uważa za większe przewinienie niż być arianem. "Każdy wierzy w Kościół, chyba że nie czyni. To nie taki gorzej niźli arian przewini".

"Zbytki polskie".

Autor w tym wierszu wylicza myśli szlachty, która marzy o bogactwach, wygodzie, klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach. Dbają oni tylko o swoje interesy, nie troszcząc się o losy ojczyzny, która potrzebuje pieniędzy na obronę i wojsko. "Choć się co rok w granicach swych ojczyzna zwęża, choć ma bory umierają żołnierze niepłatna".

2.Którego z bohaterów romantycznych najbardziej podziwiasz, uzasadnij swój pogląd.

JACEK SOPLICA

-> w młodości - hulaka, zawadiaka, o porywczym temperamencie, przedsiębiorczy, odważny, wrażliwy; wybitna indywidualność, nieprzeciętna inteligencja,

-> brał udział w sejmikach; ulubieniec okolicznej szlachty, zapraszany na dwór Stolnika Horeszki; był mu potrzebny, bo rozporządzał trzystoma głosami okolicznej szlachty,

-> zakochał się z wzajemnością w Ewie Horeszkównie, ale jako ubogi szlachcic został odtrącony przez jej ojca, dumnego magnata, który nie zgodził się oddać mu ręki córki; ta wyszła za mąż za bogatego kasztelanica, który za udział w powstaniu kościuszkowskim został zesłany na Syberię; z nim podążyła na zesłanie, zostawiwszy w kraju Zosię i tam zmarła młodo

-> jego osobista nienawiść do Stolnika, urażona duma; błąka się on często w pobliżu zamku, nie mogąc pogodzić się ze stratą ukochanej i pewnego razu wiedziony odruchem rozpaczy i zemsty, strzela do niego, niemal przypadkowo, ale celnie; tak więc do zbrodni doprowadziła go doznana krzywda i porywczy temperament - to wydarzenie spowodowało przełom w jego życiu,

-> okrzyknięto go nie tylko zabójcą, ale i zdrajcą, niesłusznie wzięto za stronnika Moskali; Soplicowie otrzymali nawet część skoniiskowanego majątku Horeszki,

-> Jacek rozpił się, przeżywając rozpacz i gorycz, tułał się, ożenił się z nie kochaną "pierwszą napotkaną dziewczyną" ,

która urodziła mu syna (Tadeusza) i zmarła,

-> jego metamorfoza - przemiana w księdza Robaka; starając się odpokutować za zbrodnię, uciekł z kraju, wstąpił w Rzymie do zakonu, przyjmując imię Robak; pozbył się przywar szlacheckich, stał się skromny, cichy, pokorny, oiiarny i anonimowy; wstąpił do Legionów Dąbrowskiego, brał udział w walkach napoleońskich, pod Hohenlinden ( 1800), Jeną (1806) i Samosierrą (1808), był dwukrotnie ranny, prowadził działalność konspiracyjną, za którą był ścigany przez wszystkich trzech zaborców.

Działalność księdza Robaka jako emisariusza:

-> wrócił na Litwę w habicie, nie rozpoznany, jako emisariusz, z woli Napoleona, aby organizować powstanie, którego celem było usunięcie Moskali z Litwy, by nie stawiali oporu Bonapartemu, gdy ten będzie maszerował na Moskwę - termin wybuchu powstania był wyznaczony na moment wkroczenia wojsk napoleońskich,

-> agituje szlachtę do udziału w powstaniu, wędrując z narażeniem życia od dworu do dworu, a w karczmach wiejskich - również i chłopów,

. planyjego krzyżuje Gerwazy, tłumacząc na opakjego słowa (wg którego śmieci to Soplicowie, a nie Moskale) i organizując wspólnie z Hrabią zajazd na dwór Sopliców przy pomocy mieszkańców zaścianka Dobrzyńskich; w chwili, gdy interweniują Moskale, natychmiast Horeszkowie, Soplicowie i Dobrzyńscy godzą się w obliczu wspólnego wroga i zwracają się przeciwko niemu,

-> zostaje ranny w czasie walki z Moskalami i na łożu śmierci wyznaje Gerwazemu, żejest Jackiem Soplicą, opowiada mu historię swojego życia i uzyskawszy jego przebaczenie, umiera z nadzieją w sercu na odzyskanie wolności kraju, gdyż zdążyła dotrzeć do niego wiadomość o rozpoczęciu wojny Napoleona z Rosją.

Rehabilitacja Jacka Soplicy:

-> wiosną 1812 roku, po wkroczeniu wojsk Napoleona i Legionów Dąbrowskiego na Litwę; przywrócono do czci imię Jacka i z rozkazu Napoleona zostaje on wyróżniony Krzyżem Legii Honorowej, zawieszonym na jego grobie.

Jacek Soplica jako nowy typ bohatera romantycznego:

-> wybitna indywidualność, niezwykła inteligencja, wrażliwy,

->przeżywa jedyną w życiu nieszczęśliwą miłość do Ewy Horeszkówny, przekreśloną przez ojca panny, nie zrealizowaną małżeństwem z powodu różnic społecznych,

-> przeżywa wewnętrzne konflikty - wyrzuty obciążonego sumienia po spełnieniu zbrodni ("Imię zdrajcy przylgnęło do mnie jako dżuma"), później niepewność skuteczności swych działań i poświęcenia,

-> zbuntowany przeciwko światu, złu, krzywdzie, niesprawiedliwości, niewoli narodowej i przesądom stanowym nie pozwalającym połączyć się ludziom, którzy się kochają,

-> patriota, poświęcający się dla ojczyzny; służbą dla niej chce zmazać swoją winę z lat młodości,

-> dokonuje się w nim przemiana wewnętrzna (po zabiciu Stolnika), zmienia imię;

-> postać dynamiczna,

-> tajemniczy, działa w ukryciu, samotny jako człowiek (Jacek zrezygował z życia osobistego i rodziny, wstępując do zakonu),

-> ale już nie samotny bojownik, jak Konrad Wallenrod czy Konrad z III cz. "Dziadów", bo nie działa samotnie

-> nie bierze już na siebie całkowitego obowiązku

-> nie ma już złudzeń, że sam może dokonać czegoś wielkiego, lecz działacz polityczny i organizator walki o wolność

-> działa wśród społeczeństwa, agituje szlachtę i chłopów do wspólnej walki o wolność

-> związany ściśle z otoczeniem, wierzy w sens wspólnego działania - nowy typ bohatera romantycznego (w epoce napoleońskiej nie znano jeszcze tego typu działalności politycznej, ale w czasie pisania "Pana Tadeusza" Mickiewicz sam podróżował konspiracyjnie po Wielkopolsce pod przybranym nazwiskiem; spiskowcy polscy po klęsce powstania listopadowego zrozumieli swój wielki błąd, polegający na tym, że walczyli samotnie i nie szukali poparcia wśród szerokich rzesz społeczeństwa),

-> nie wywyższa się ponad thmy; jest cichy, skromny, pokorny, osłania twarz kapturem

-> skromność i pokora oraz hulaszcza młodość i zbrodniajako prywatna zemsta - to jego cechy nietypowe, nieromantyczne, jego przemiana z hulaki i zabijaki w cichego i ofiarnego bojownika o niepodległość ojczyzny jest symbolem porozbiorowego odrodzenia całego narodu polskiego, przykładem przyszłej postawy obywatelskiej.

3.Omów cechy stylu doby Młodej Polski, analizując wiersz K.P.Tetmajera.

-> W epoce Młodej Polski dekadentyzm, zbudowany na podstawie filozofii Shopenhauer'a, zyskał miano naczelnego kierunku literackiego. Światopogląd ukazany w lirykach Kazimierza Przerwy- Tetmajera stał się dla nowego pokolenia pewną wskazówką ideową.

-> Już pierwsza seria "Poezji" Tetmajera (1891) nasączona była poczuciem nicości człowieka i kryzysem wszelkich wartości. Jednakże tom drugi z 1894 r. uważano już za manifest niepokojów filozoficznych i "choroby wieku".

-> Do typowych wierszy dla dekadenckiego liryka należy "Koniec wieku XIX".

W wierszu, będącym dialogiem podmiotu lirycznego z człowiekiem schyłku wieku, poeta kolejno wymienia ideały, które niegdyś uważane były za kultowe. W ten sposób stara się znaleźć ten właściwy. Dochodzi jednak do wniosku, że każda idea jest utopijna, walka z silniejszym nie ma szans na powodzenie. I gdy wszystkie zostają zanegowany, potraktowane jako bezwartościowe, podmiot wskazuje drogę poddania, rezygnacji z wszystkiego.

"Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza,

człowiecze z końca wieku?... Głowę zwiesił niemy."

-> Dekadenckie poglądy wyrażone są również w cyklu "Zamyślenia". Duszę poety wypełnia melancholia, smutek, tęsknota i zniechęcenie. Jego wszystkie poczynania gaszone są w zarodku.

"Z skrzydły złamanemi

Myśl ma, zamiast w powietrze przeżynać bezdennie,

Włóczy się jak zbarczone żurawie po ziemi."

I mimo że czasami coś się udaje, to jest to sukces krótkotrwały, nie warty włożonej pracy.

Złamane skrzydła lecieć nie zdołają długo,

Myśl spada i pierś rani o głazów krawędzie"

-> Natomiast w wierszu rozpoczynającym się od słów "Nie wierzę w nic" Tetmajer przedstawia myśli osoby biernej, gardzącej wszelką pracą i zapałem. Można powiedzieć, iż przedstawia siebie samego - po niepowodzeniach życiowych wyrzekł się marzeń i nadziei. Wszystko w końcu zostaje zniszone, odchodzi w zapomnienie. Dlatego najlepiej odejść w stan nirwany, tak często polecany przez zawiedzioną życiem inteligencję (Artur Schopenhauer, Charles Baudelaire).

-> W twórczości Tetmajera często możemy znaleźć nawiązania do stanu pół-życia, pół-śmierci zaczerpniętej z filozofii Dalekiego Wschodu - napisał on "Hymn do Nirwany", w którym wyraża chęć zerwanie kontaktu z rzeczywistością. Wiersz ten jest stylizowany na litanię. Wartość nirwany jest porównywana do Boga, czczona poprzez zapis wielką literą.

-> Godnym uwagi wierszem jest również "Evviva l'arte". Tytuł sugeruje nam temat sztuki, jednakże jest to opis ówczesnego społeczeństwa, zapatrzonego w zdobywanie dóbr materialnych. Artysta nie jest przy tym doceniany, żyje w skrajnej nędzy. Aby starczało mu na chleb, musi więcej tworzyć, co nie sprzyja jakości powstającym dziełom.

-> Z powyższych przykładów postawa Kazimierza Przerwy-Tetmajera jasno jawi się jako pesymistyczna - poeta wyraźnie doradza czytelnikom bierną postawę wobec otoczenia i ascetyczny pogląd na życie. Czy jednak jego ideały sprawdzają się w życiu? Wydaje mi się, że nie. Przyjmując poglądy poety, człowiek niczego nie zdziała i do nikąd nie dojdzie. Wystarczy zwrócić uwagę na to , jak Tetmajer spędził koniec swego życia. Zapomniany, w skrajnej nędzy... Wpadł w sidła własnej ideologii i sam był sobie winien klęski.

Cechy twórczości:

1. subiektywizm

2. nastrojowość

3. subtelność opisów przyrody

4. wprowadzenie języka intymnych zwierzeń

5. eskapizm (ucieczka od rzeczywistości)

Rodzaje liryk dominujących w jego twórczości:

1. dekadencka

2. miłosna

3. Tatrzańska

"Koniec wieku XIX"

Podmiot liryczny jest zbiorowy. Propozycja nadaniu sensu życia. Odpowiedzi są niechętne, negatywne. Nic nie nadaje się do realizacji. Wszystko już było, nic go nie interesuje. Człowiek końca wieku ma brak woli działania i życia. Jest zgubiony w świecie, bezradny. Bez celu życia, bierny i apetyczny. Zwieszenie głowy to znak rezygnacji, poddania się losowi, bierności. Brak idei dalszego działania. Kompromitacja wszystkich wartości. Rozważanie ich i odrzucenie. W obliczu kryzysu kultury, człowiek staje się bezbronny - tragizm. Pesymizm i wyobcowanie tego człowieka - Schopenhaueryzm. Przyczyny tej postawy to:

1. rozczarowanie do idei pozytywistycznej i wszelkich form aktywności życiowej

2. bezcelowość wszelkich dociekań badawczych

3. niewiara w możliwości przeciwdziałania panoszącemu się złu

4. niemożność pełnego korzystania z radości życia

5. poczucie niedorzeczności istnienia ludzkiego bytu

"Nie wierzę w nic..."

Postawa człowieka końca XIX wieku. Jego uczucia i podejście do życia. Brak mu wszelkich chęci, dążeń, celów. Ma tylko istnieć, do niczego nie dążyć. Świadoma rezygnacja z uczuć. Nirvana to jedyna droga życia. Podmiot nie wierzy w nic, niczego nie pragnie, ma wstręt do wszystkiego i wszystkich czynów, niszczy ideały i marzenia bo ich realizacja nic nie zmieni na świecie. Oczekuje nirwany. Chce uciec od "bólu istnienia" w niebyt śmierci, w nieistnienie.

"Wszystko umiera ze smutkiem i żałobą"

Wszystko to dusza i uczucia, które wraz ze śmiercią odchodzą. Wypalają się. Śmierć nie jest wybawieniem z cierpień ziemskich, gdyż wszystko umiera - śmierć duszy. Człowiek zostaje zniszczony. Po zmartwychwstaniu nie będzie taki sam.

"Hymn do Nirvany"

Wysławianie stanu niebytu. Charakterystyka ludzkiego życia: podłość, złość, nikczemność, cierpienie, zło, niesprawiedliwość społeczna. Podmiot liryczny czuje do tego wstręt. Świadomość konieczności bytu, który skazuje go na wieczne cierpienie. Kształt modlitwy. Nirvana to jedyne wyobcowanie z życia, cierpienia, ludzkich wad, które odbierają ludziom sens bytu. Nie wierzy w moc religii, odrzuca ją. Tęsknota za unicestwieniem.

"Na Anioł Pański"

Osmętnica to bohaterka utworu. Symbol ludzkiego losu i doznań. Los wędruje po łąkach, moczarach, trzęsawiskach, rozłogach, zapomnianych polach i drogach, lasach, górach, obłokach, cmentarzach. Są to miejsca ponure, przygnębiające swoim nastrojem. Samotne i opuszczone. Osmętnica sieje smutek. Kolory są zimne, tajemnicze, ciemne i straszne. Pejzaż cichej zagłady. Towarzyszą mu jęki, zawodzenia, smutek, rezygnacja, tęsknota, żal, beznadziejność. Pejzaż ten stanowi tło ludzkiego życia, które jest smutne. Motyw rzeki: życie, które zatapia się w końcu w bezkresnym morzu. Bezcelowość życia i przygnębienia. Osmętnica to artystka, która z wrażliwością patrzy na świat.

"Evviva l'arte"

Obraz życia: upodlenie, materializm, bieda, głód, nędza, beznadziejność życia. Podmiot liryczny określa siebie i sobie podobnych artystów królami bez ziemi (posiadają duszę bez wartości materialnych, władza duchowa, uczucia, wyrastają ponad przeciętność). Artyści posiadają zdolności kreacyjne, są powołani przez Boga, który im nadał te zdolności. Dumni i wyniośli są świadomi swojej wartości. Orły - porównanie do ptaka, który nie może wzlecieć. Dopiero w locie nabierają piękna. Artysta podnosi głowę. Jest to lekarstwo na kryzys. Sztuka, przywraca wartości. Daje im siłę tworzenia i przetrwania w beznadziejnym życiu.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer uważał, że droga ucieczki to miłość o charakterze seksualnym. Erotyka. Ciało kobiety pojmowane jako dzieło sztuki, dające przyjemność i ucieczkę. Śmiała, szokująca prezentacja.

"Lubię kiedy kobieta"

Ucieczka polega na zapamiętaniu się w namiętności, uczuciu. Moment rozkoszy po której, niestety, powraca rzeczywistość. Chwila dająca ukojenie. Ucieczka poprzez kontakt z naturą, przyrodą - tworem Boga.

"Ja, kiedy usta ku twym ustom chylę"

Podmiot liryczny szuka zapomnienia, ucieczki od rzeczywistości. Największym marzeniem w chwili ekstazy miłosnej jest umrzeć, gdyż powrót do rzeczywistości przywraca cierpienie i ból. Każde nowe doświadczenie seksualne przynosi jedynie większe rozczarowanie. Po przeżytych chwilach szczęścia świat staje się bardzo brutalny. Tetmajer temat miłości opracował w swoich poetykach w sposób śmielszy niż poeci epoki pozytywizmu (Asnyk, Konopnicka). Daleka jest również ta namiętna miłość od obrazu wyidealizowanego uczucia, jaki stworzyli romantycy. Liryka miłosna Tetmajera była również wyrazem zniechęcenia wobec panujących obyczajów i filisterskiej moralności.

"Melodia mgieł nocnych"

Tatry to odzwierciedlenie duszy artysty, tajemniczość i wielkość. Tematem wiersza jest krajobraz tatrzański: mgła, woda, wiatr. Mgła dynamiczna, puszysta, lekka, delikatna. Uplastycznienie jej obrazu. Ruch dynamizuje wiersz: wzloty, oplatywanie, przerzucanie, lot. Barwy: blask, błękit, biel - różnorodne odcienie w świetle księżyca. Nastrój tkwi w pejzażu: melancholia, niezmącony spokój, wyciszenie, oderwanie od tępa życia codziennego. Bogactwo oddziałuje na zmysły odbiorcy (impresjonizm). Zespolenie słowa, muzyki, plastyki, które oddziałują nastrojem. Ukazane emocje autora.

"W lesie"

Impresjonizm objawia się tu różnorodnością barw, dynamizmem kolorów, ruchu w opisywanych obrazach, szkicowości pejzażu oraz grze świateł. Zaangażowanie zmysłów, stworzenie nastroju, zaduma, refleksja, melancholia

"Widok ze świnicy do doliny Wiercichej"

Jest to wiersz impresjonistyczny ponieważ barwa, światła są różne, dynamizm pejzażu pod wpływem światła, iskrzenie promieni słonecznych, precyzyjne tonacje barw, migotliwość obrazów, promienności, cienie, subtelność kolorystyki, szczegóły, uczulenie na światło. Przyroda daje doznania emocjonalne i estetyczne. Puenta wiersza to tęsknota zjednoczenia się z doskonałością przyrody, zapamiętanie się w widoku, chęć zapomnienia. Kontrast natura-cierpienie człowieka. Przepaść to symbol zła codzienności, rzucający cień na piękno przyrody, nie pozwalają całkowicie o świecie. Nie ma całkowitej ucieczki tylko chwila zapomnienia, zapamiętania.

"O Panu Jezusie i zbójnikach"

Pan Jezus szedł przez las ze świętym Piotrem, gdy wtem koło Luptowic napadli ich zbójcy, którzy kazali im iść z nimi. Jezus miał kłaść ogień i robić jedzenie, a Piotr nosić torby i rąbać drewno na opał. Mimo możliwości ucieczki, nie skorzystał z niej. Po drodze herszt nakarmił głodnego starca ostatnim kawałkiem chleba, oddali kożuchy zmarzniętemu dziecku i sami szli na mróz w koszulach, uratowali dzieci z płonącego domu. Aresztowano ich. W sądzie przyznali się do kradzieży, mordów i podpaleń, ale jednocześnie powiedzieli, że Jezus i święty Piotr nie należeli do bandy. Zbójców skazano na śmierć, a Jezusa i świętego Piotra puszczono wolno. Wtedy Pan Jezus zaczął pisać wyrok na sędziów, okazało się bowiem, że oni to kijami wygnali głodnych, pobili do krwi dziecko, matkę wygnał z domu. Gdy poświata widniała nad Jezusem to wtedy zbójcy go poznali. Pan zmienił ich w trzy jabłonie, a potem zniknął. Sędziów wygnano, a pod jabłoniami postawiono krzyż.

Kierunki artystyczne w twórczości Tetmajera:

1. symbolizm - symbole zła otaczające człowieka. np. osmętnica polna

2. dekadentyzm

3. impresjonizm - opisy przyrody

4. naturalizm - w opowiadaniach "Na skalnym podhalu" - związek człowieka z naturą

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[15]

1.Troska o przyszłość kraju w utworach Kochanowskiego.

"Pieśni o spustoszeniu Podola":

-> na początku utworu poeta przestawia tragiczne skutki najazdu Tatarów i Turków, w 1575 roku:

0. Ziemia podolska została spustoszona

0. najeźdźcy dzielili łupy

0. wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostało się do niewoli, gdzie spotyka je okrutny los - Bądź zostaną sprzedane Turkom, bądź też pozostaną tatarskimi jeńcami.

-> hańba Polaków jest tym większa, że pozwolili się oni zawojować narodowi dzikiemu, barbarzyńskiemu, który nie umie budować ani wsi, ani miast, lecz gnieździ się w namiotach.

-> Polskę nazywa poeta "obieżałym stadem" - jest to aluzja do ucieczki króla Henryka Walezego z kraju.

-> brak "pasterza" (króla) "ostrożnych psów" (wojska) wykorzystali Tatarzy, napadając na Podole

-> po przedstawieniu tej tragicznej sytuacji autor zwraca się z gorącym apelem do wszystkich rodaków, aby pomyśleli wreszcie o grożącym im niebezpieczeństwie, oraz o zmazaniu hańby jaką ponieśli dopuszczając do napadu Tatarów

-> Polacy powinni natychmiast opodatkować się na rzecz zaciężnego wojska, a w razie potrzeby sami stanąć do obrony granic gdyby wojska zaciężne nie sprostały wyznaczonemu zadaniu.

-> pieśń kończy się przypomnieniemznaczenia przysłowia o Polaku mądrym po szkodzie, a także ostrzeżeniem, że jeśli Polacy nie pomyślą zawczasu o grożącym im niebezpieczeństwie, wówczas cytowane przysłowie może ulec zmianie: "Nową przypowieść Polak sobie kupi, że i przed szkodą, i po szkodzie głupi! ..."

"Odprawa posłów greckich":

-> władcy stawia Kochanowski bardzo duże wymagania w słynnym stassimonie "Odprawy posłów greckich": kreśli wzór władcy:

0. powinien być dobrym wodzem

0. mającym autorytet

0. musi być wzorem dla poddanych

0. cnotliwy

0. sprawiedliwy

0. mądry

-> dramat ten określa się jako dramat o państwie i moralnej odpowiedzialności jednostki

-> przyczyn upadku państwa wymienia Kochanowski wiele (na przykładzie Troi):

0. niewłaściwa postawa króla - ukrywa świadomie winę syna, nie wierzy, że zatrzymanie Heleny grozi wojną

0. zaniedbywanie wychowania młodzieży, na ten temat wypowiada się Ulisses, w swym monologu "Nie rozumieją ludzie, ani w tym czują, jaki to wróg szkodliwy w Rzeczypospolitej - młódź wszeteczna"

0. lekceważenie prawa - nikt się tym nie przejmuje, tylko Antenor podkreśla, że Parys złamał prawo gościnności. Mówi o tym Ulisses:

"O nierządne królestwo i zginienia bliskie

Gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość

Ma miejsce, ale wszystko złotem kupić trzeba"

0. brak czci dla rozumnych i cnotliwych - Antenor nie cieszy się szacunkiem, jego rozumne argumenty są wyszydzane, posądzony zostaje o tchórzostwo.

-> za winę Parysa odpowiedzialność ponosi całe państwo, ponieważ państwo stworzyło takie warunki, że Parys mógł łamać prawo.

-> Tak więc pomyślność państwa wynika z cnoty obywateli, ale państwo zarazem musi wymóc na obywatelach tę cnotliwość, wprowadzając takie prawa, by byli cnotliwi.

-> Antenor początkowo przeciwstawiał się wojnie, ale kiedy staje się ona nieunikniona to namawia do wypowiedzenia działań wojennych.

-> "Odprawa ..." mówi o tym, że Polaków nie musi czekać los Troi, gdyż mają dobrego króla, obdarzonego zaletami, i jeśli się przemogą to wrócą do świetności.

-> Kochanowski piętnuje egoizm, lekkomyślność, prywatę i krótkowzroczność (uosobione w postaci Parysa), które są zagrożeniem dla kraju.

-> słabość polskiego systemu parlamentarnego przyczyną anarchii i słabości państwa (obrady Rady Trojańskiej)

-> nieposzanowanie prawa i niesprawiedliwość ("wszystko złotem można kupić")

-> brak odpowiedzialności władców za "Boże stado" oddane im w opiekę (Priam przykładem władcy bezwolnego, chwiejnego, słabego, ulegającego niebezpiecznym demagogom)

-> ponure proroctwo Kasandry wieszczące zagładę Trio to MEMENTO poety kierowane do tych, "którzy pospolitą rzeczą władają" i do swoich współobywateli

"Na sokolskie mogiły":

-> jest to krótki utwór o patriotycznym wyrazie

-> przesłanie jego jest następujące: Nie ma nic ponad ojczyznę, człowiek powinien nawet z radością umierać za nią.

"Pieśń o dobrej sławie (Pieśń XIX)":

-> różne są sposoby służenia narodowi, w zależności od kondycji i zdolności człowieka

-> stąd kategoryczny nakaz:

"Służmy poczciwej sławie, a jako kto może

Niech ku pożytku dobra wspólnego pomoże"

2.Przedstaw postawy ideowe zaprezentowane w twórczośći Żeromskiego i Wyspiańskiego.

STEFAN ŻEROMSKI:

Tomasz Judym

Nie miał prawdziwego ogniska domowego. Sierota bo rodzice zmarli. Wychowywany przez bogatą ciotkę. Tam nie zaznał szczęścia rodzinnego. Był służącym, chłopcem na posyłki, lekceważyli go wszyscy. Miał też szansę opieki. Środowisko z którego się wywodził odtrąciło go, stracił przynależność do tej klasy. Inteligencja (lekarze) odrzucili go także, brak zgody z jego poglądami, nie akceptowano jego pochodzenia. Tak też postąpiła arystokracja z którą się kontaktował. Judym wywodził się z biedoty, ale się jej brzydził. Nie znajduje też miejsca wśród lekarzy i arystokracji. Nie przynależał do żadnego środowiska. Inna forma bezdomności to samotność - z wyboru. Tomasz świadomie rezygnuje z rodziny i małżeństwa z Joanną. Jest on bezdomny bo nie może wrócić do rodzinnego domu bo po prostu on nie istnieje. Tuła się. Po pobycie w Warszawie jedzie do Cisów, a potem do Zagłębia Dąbrowskiego, ale nigdzie nie znalazł oparcia. Był samotny w propagowaniu idei. Z poglądami jego nikt się nie solidaryzował. Bezdomność duchowa - nie miał bratniej duszy, przyjaciela.

Motywy decyzji Judyma:

0. obawa, że będąc szczęśliwym nie wypełni swej misji

0. idealista, ślepow dąży do wypełnienia misji

0. pasmo cierpień dla rodziny, przenoszenie się itp.

0. zaślepiony ideą nie dostrzega tych, którzy mogli by mu pomóc (lekarze)

0. nie robi tego z potrzeby serca czuje, że musi spłacić dług własnego sumienia

0. odtrącając Joannę składa ofiarę. Widzi potrzebę pomocy, ale nie potrafi sobie zjednać sojuszników

Idee Judyma:

0. jego zawód jest szczególny i wymaga poświęcenia

0. chce zapewnić biedocie odpowiednie warunki życia.

0. higienizacja

0. bezpłatne leczenie

0. lepsze warunki bytu poprzez opiekoweanie się nimi i ich leczenie

0. traktowanie ich na równi z innymi

Piotr Cedzyna

-> jest uczciwy

-> pracowity

-> szanuje swoją pracę oraz innych gdyż każdy ma równe prawa do pracy

-> pogłębia wiedzę widząc w niej klucz do dobra przyszłości

-> dla niego nie jest ważne pochodzenie, ale wykształcenie zdobyte pracą bezkompromisową

-> jest maksymalistą etycznym i bardzo kocha ludzi

-> Łączy go z ojcem wielka miłość, która sprawia, że wraca do kraju mimo korzystnych propozycji

-> gdy odkrywa, że ojciec opłacał jego studia pieniędzmi robotników chce wracać i oddać je

-> konflikt moralny między miłością do ojca, swoimi ideałami

-> jest postacią tragiczną - gdyż każde wyjście jest złe

-> chce oddać pieniądze by uratować honor ojca

-> Dominik traci syna przez wielką miłość, która nakazywał mu okradać robotników dla niego

-> po jego stronie działa miłość bo nie działał on z premedytacją, nie wiedział, że czyni źle. Jednak racje są po obu stronach.

Samotność Piotra:

0. żyje na obczyźnie, tęskni do kraju

0. żyje bez ojca

0. niedoceniony

0. osoba, którą daży szacunkiem i miłością nie rozumie go, jego poglądów, wartości moralnych

0. nie zgadza się z ojcem i chce mu pokazać, że robi on źle. Konflikt pokoleń

0. skazuje się na samotność wyjeżdżając z kraju - ostatecznie

-> amotność obojga potęgowana jest przez niemożność zrozumienia się

-> konflikt dwóch sposobów rozumowania

-> Dominik to przedstawiciel przemijającej ideologii szlacheckiej

-> Piotr to prekursor nowego systemu wartości, nowego sposobu spojrzenia na świat

Stasia Bozowska:

-> ochłonięta pracą

-> chciała zniszczyć analfabetyzm dlatego została nauczycielką i uczyła podstawowej wiedzy ubogich

-> robiła to z przyjemnością i jednoczesnym obowiązkiem, czuła satysfakcję

-> zainteresowała ludzi literaturą

-> jej sukces to napisanie książki i pozyskanie szacunku ludzkiego

-> przejęli się oni jej chorobą

-> miała autorytet

-> poświęciła swoje prywatne życie dla skromnych objawów wdzięczności i sympatii

-> wzór moralny, który autor afirmuje

-> Stasia nie ma wad, jest krystalicznie idealna - nieprawdopodobne

Charakteryzowały ją:

0. hart ducha

0. odwaga w pokonywaniu losu

0. bezkompromisowość w dążeniu do celu

0. upór w działaniu

Paweł Obarecki:

-> jest bardziej realną postacią

-> przyjechał do Obrzydłówka by leczyć ludzi

-> po wsi jeździł z apteczką

-> przeciw niemu wystąpił aptekarz i balwierz

-> wmawiali ludziom, że jest on oszustem, szarlatanem posługującym się czarną magią

-> ludzie nie ufali mu bo chciał leczyć za darmo

-> nie zgodne to było z dotychczasowymi zasadami

-> usiłował zgodnie z własnymi zasadami realizować zmiany

-> zrezygnował na skutek presji, złośliwości i niechęci ludzkiej.

-> zrezygnował i przeszedł na mentalność ludzi, którymi gardził.

STEFAN WYSPIAŃSKI "Wesele":

Charakterystyka chłopstwa:

0. chłopi interesują się polityką

0. Czepiec chce rozmawiać z Dziennikarzem na temat polityki i pyta:

"Cóż tam, panie, w polityce? Chińcyki trzymają się mocno!?"

0. Czepiec widzi ironiczny stosunek Dziennikarza do siebie, uważa, że prostych ludzi nie należy lekceważyć i dlatego mówi:

"chłop chłopskim rozumem trafi, choćby było i daleko",

0. cechuje ich patriotyzm i szczery zapał do walki narodowowyzwoleńczej

0. Czepiec wspomina tradycje udziału chłopów w walce o wolność ojczyzny pod wodzą Tadeusza Kościuszki

0. brak im przywództwa

0. trzeba nimi pokierować, bo sami jeszcze nie potrafią, czekają na znak ze strony inteligencji

0. kobiety wiejskie są skore do swatów

0. Gospodarz, który tu już dziesięć lat mieszka na wsi i obserwuje chłopów, dostrzega w nich rozwagę, godność i pobożność, uważa, że te cechy stanowią o ich potędze

0. wierzy w ich siłę i wypowiada pochwałę chłopskiej godności

0. Gospodarz wysoko ceni chłopów,jego stosunek do nichjest bardziej pozytywny niż do inteligencji

0. poznał nie tylko zewnętrzne formy życia chłopskiego, ale przede wszystkim ich wartości moralne, ich zalety i wady

0. zdaje sobie sprawę z temperamentu chłopskiego, który znajduje wyraz nie tylko w tańcu i uważa, że chłop może stanowić łatwo zapalną i niebezpieczną siłę i że możliwe jest powtórzenie wypadków z 1846 roku,

0. chłopów cechuje prostota myślenia, kierują się własnym rozumem, są pełni dobrych chęci, zapalczywi, skłonni do wypitki i do bitki, np. Czepiec awanturuje się z Księdzem, Żydem i Muzykantami.

Charakterystyka inteligencji:

0. zachwyca się wsią, przyrodą, ciszą wejską i strojem wiejskim

"Niech na całym świecie wojna byle polska wieś zaciszna byle polska wieś spokojna"

0. porywa ich temperament, sposób bycia i obyczaje chłopów, ale tylko pozornie zachwycają się wsią, w rzeczywistości wsi nie znają, nie rozumieją i nie doceniają, np. Dziennikarz dziwi się, że chłopi interesują się polityką i lekceważy ich sobie

0. uważa, że chłopi powinni zamknąć się tylko w opłotkach swojej wsi

0. inteligencja gardzi chłopami

0. nie wie, kiedy i jakie prace odbywają się na wsi

0. jest niechętnie ustosunkowana do chłopów i przekonana o swojej wyższości nad nimi, np. lekceważący, a nawet arogancki jest stosunek Dziennikarza do Czepca i wyniosły ton Radczyni wobec Kliminy

0. cechuje ją niechęć do zrozumiania rzeczywistych problemów wsi i charakteru chłopa

0. gospodarz wytyka inteligencji, że przybywają na wieś jedynie dla rozrywki i odprężenia

0. nie przystosowana do realnego życia, rozpoetyzowana, ucieka od życia do poezji, szuka wartości w świecie ułudy, upajając się słowami, poza którymi kryje się wewnętrzna pustka

0. artyści popadają w nastrój ludomanii (chłopomanii) i pijaństwa (Nos), co Wyspiański wyszydza, potępia,

0. jest niezdolna i niechętna do walki narodowowyzwoleńczej i kierowania nią, nie umie i nie chce podjąć się przewodzenia, nie dorosła do roli przywódcy

0. jest bierna, słaba, zagubiona, bezradna wobec rzeczywistości i niewoli narodowej, cechuje ją wewnętrzna niemoc, karmi się mitami

0. Gospodarz wytyka inteligencji, że jest pełna aktorstwa, pozy patriotycznej i słomianego zapału; nie potrafi wykorzystać chęci i zapału chłopów do walki i brak jej odpowiedzialności, czego przejawem jest również oddanie przez Gospodarza złotego rogu Jaśkowi

0. oskarżenie skierowane do inteligencjijest równocześnie oskarżeniem ówczesnej poezji, którą Wyspiański ocenia bardzo surowo zarzucając jej ucieczkę od rzeczywistości; chciałby, aby poezja włączyła się w ogólny nurt spraw narodowych i mobilizowała naród do walki o wolność kraju

0. stańczykom zarzuca Wyspiański obłudę i deprawowanie społeczeństwa, gaszenie w nim wszelkiej myśli o zbrojnym czynie ("gasną świece narodowe"), którego wyniki z góry przesądzają jako klęskę, sprowadzającą na Polaków nowe prześladowanie i nieszczęścia ("miecz do walki obosieczny, myśmy słabi")

0. stwierdza poeta, że stańczycy zaprzepaścili to wszystko, co w przeszłości było szlachetne, wielkie, godne naśladowania, wypaczyli idee pozytywistyczne, a wydobyli na jaw same wady ("wina ojców idzie w syna")

0. zarzuty Wyspiańskiego wobec inteligencji mają więc charakter oskarżycielski

3.Przeprowadż analizę wiersza Różewicza pt. "Ocalony".

"Ocalony":

-> poeta skrótowo pokazuje rejestr swoich doświadczeń wojennych

-> wiersz ma budowę klamrową: jego początek i koniec stanowi informacja:

"Mam dwadzieścia cztery lata

ocalałem

prowadzony na rzeź"

-> wnętrze wiersza to obraz wojny: furgony porąbanych ludzi i kompletne przemieszane wartości, którego dokonała wojna

-> okazuje się, że wartość wyrazów: cnota, występek, prawda jest zmienna

-> nie ma też jasnego podzaiłu pojęć tzn. człowiek może być zły i dobry, występny i cnotliwy

-> dwudziestoczteroletni człowiek, który ocalał szuka trwałych prawd, pewności, nazwania od nowa wartości, nadania sensu życia

-> jest to wołanie bolesne, bo oznacza, że świat całkowicie utracił rozeznanie pomiędzy tym co dobre a co złe

-> jest to zarazem wołanie do Boga, bo na nowo trzeba "oddzielić światło od ciemności"

-> czy mógł nastąpić gorszy skutek wojny niż pomieszanie ciemności i światła?

-> brzmi to jak kres cywilizacji

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[16]

1. Na czym polega renesansowy charakter trenów Kochanowskiego.

TREN - od greckiego słowa "threnos" czyli lament, pieśń żałobna, opłakiwanie. Jest to utwór poetycki o tonie elegijnym i charakterze żałobnym, poświęcony wspomnieniu osoby zmarłej, rozpamiętywanie jej zalet i uczynków. Gatunek ten ukształtowano w antyku, a do poezji polskiej wprowadził go Kochanowski.

0. treny są pamiętnikiem cierpienia oraz zrodzonych z tego cierpienia przemyśleń i przewartościowań, są więc ważnym świadectwem przygód człowieka myślącego epoki renesansu

0. są świadectwem załamania się poglądu. renesansowego i kryzysu filozoficznego.

0. przynoszą odwołanie dawnego "wyznania wiary" zawartego w pieśniach, zaprzeczenie filozoficznych i religijnych aspektów światopoglądowych człowieka renesansu

0. z bolesną ironią traktuje poeta mądrość najwyższą obok cnoty wartości humanistycznych koncepcji człowieka, który pisał swoje wcześniejsze dzieła

0. w trenie IX poddaje w wątpliwość wartości mądrości, która, jak głosił wcześniej, ma uzbroić człowieka przeciw wszystkim przeciwnością losu

0. jest to przede wszystkim polemika z tezami stoików, a głównie z ich popularyzatorem Cyceronem

0. mądrość, która zdaniem Cycerona wykorzenić wszystkie smutki, jak ironizuje poeta "nieledwie może uczynić człowieka aniołem", okazuje się zdaniem Kochanowskiego nieprzydatna i złudna w obliczu nieszczęścia

0. tak więc polemika ze Stoikami jest zarazem polemiką z własną recepcją stoicyzmu

0. Kochanowski zdaje się mówić, że w obliczu śmierci i cierpienia wszystkie poglądy i ideały okazują się złudne, chociaż wydają się być oparte na najbardziej niewzruszonych postawach: na ładzie moralnym i religijnych dogmatach

0. w kontekście trenów zarówno ład okazuje się złudzeniem, jak również religijne dogmaty tracą wartość pewników, zostają opatrzone znakami zapytania.

0. w trenie X ukazane są wątpliwości i pytania dotyczące ważnych dla Kochanowskiego poglądów religijnych, tj. życia pozagrobowego. Można powiedzieć, że dla tego trenu fundamentalne staje się pytanie: "Dokąd duch idzie z ciała?" Zrozpaczony ojciec poszukuje córki w różnych regionach wszechświata, w różnych sferach metafizycznych. Nurtuje go pytanie dotyczące ludzkiego istnienia nieśmiertelnej duszy, istnienia ludzkiego cierpienia. Pada pytanie: "Gdziekolwiek jesteś, jeśliś jest?"

0. tren XI zawiera gorzkie stwierdzenie "fraszka-cnota", rzecz bez wartości znaczenia

0. zostaje więc tu zakwestionowane określenie cnoty jako nieprzemijającej, niezniszczalnej. Łączy się to z poddaniem w wątpliwość podstawowej zasady ładu moralnego, tj. Bożej sprawiedliwości. Poeta pyta: "Kogo kiedy pobożność jego ratowała, Kogo dobroć przypadku złego uchowała?"

0. pojawia się nieznajomy wróg, który "miesza ludzkie sprawy", przez wielu krytyków interpretowany jako szatan, synonim złej mocy

0. krytycy dostrzegają także podobieństwo z Wielką Improwizacją. W obu przypadkach występują gorzkie doświadczenia życiowe, ojciec pozbawiony córki, aresztowany człowiek, przedmiot refleksji o losie człowieka, ludzkiej egzystencji, o prawach nimi kierujących. Łączy oba utwory bunt przeciwko niebu i Bogu, Konrad prawie nazywa go carem. W obu przypadkach cierpienie prowadzi do bluźnierstwa. Wyraża też poeta zwątpienie w możliwości poznawcze rozumu ludzkiego ( "Sny ludzkie, sny płoche nas bawią" )

0. tak więc treny są przyznanie się poety myśliciela do porażki, bezskuteczności własnych rad znanych z wcześniejszych utworów, świadectwem rozczarowania się do filozofii

0. polski poeta zarzuca Cyceronowi w trenie XVI rozbieżność między słowem a czynem: "Wywiodłeś wszystkim, nie wywiodłeś sobie, / Łacniej rzec widzę, ni li czynić tobie".

0. głosi poeta obronę ludzkiego prawa do płaczu i boleści, a także formułuje nową tezę, że "Człowiek nie kamień". Wyraża on przekonanie, że człowiek jest uzależniony nie tylko od kaprysów fortuny, ale także od własnej świadomości. "Człowiek nie kamień, / I jako się stanie fortuna, / Takich myśli nas nabawi". Przedstawia tezę, że psychika ludzka nie jest raz na zawsze ukształtowana, reakcje człowieka są zmienne, zmieniają się też okoliczności życia..

0. cykl trenów opowiada nie tylko o kryzysie światopoglądu, ale o poszukiwaniu nowego ładu i odbudowie nowego światopoglądu. Istotnym elementem jest tren XVII. Rozpoczyna się od zdania: "Pańska ręka mnie dotknęła", a kończy się stwierdzeniem, że skoro złudna okazała się nadzieja na pomoc rozumu, to cierpienie Bóg tylko może hamować

0. stąd tren XVII jest modlitewnym psalmem, prośbą do Boga o litość. Zaczyna się pełne strachu wyznanie: " My nieposłuszne Panie dzieci twoje", oraz uznaniem swoich grzechów: " Wielkie przed tobą są występy moje", a kończy błaganiem o litość: "Użyj dziś panie nade mną litości". Kochanowski odwołuje swoje bluźnierstwa, odżegnując się od sporu z Bogiem.

0. tren XIX albo "Sen" jest próbą uzdrowienia się, pocieszenia, odbudowania dążenia do uspokojenia . Pojawia się tu wiele pocieszeń zgodnie z antyczną konwencją, a więc po pierwsze refleksja o zbawczym działaniu czasu, które daje uwolnienie od cierpienia, przywrócona wiara w życie pozagrobowe (śpiącemu poecie ukazuje się matka z Urszulką). Trzecia refleksja, której źródłem jest stwierdzenie: "wspólnej doli człowieczej", pewnej powszechności praw ludzkiej egzystencji.

0. tren XIX przywraca znaczenie rozumowi , Potwierdza wartość zdobytej mądrości, wartość cnoty.

0. tren zamyka bardzo istotne dla nowej filozofii stwierdzenie o konieczności przygotowania się na " oboje fortunę" i zarazem zawarta jest tutaj praktyczna wskazówka jak w świecie podległym Fortunie postępować. Udziela nauki: " Tego się synu trzymaj, a ludzkie przygody ludzkie noś. / Jeden jest pan smutku i nagrody." Tak więc w tej nauce zawarty jest nakaz znoszenia ludzkiej doli po ludzku, z godnością, ze zrozumieniem, że ludzką rzeczą jest i radość i cierpienie.

0. nakaz ten jest zarazem odwrotnością formuły wyrażonej w pieśniach: "Na szczęście wszelakie, serce ma być jednakie".

0. Kochanowski wbrew Cyceronowi przyznaje prawo do płaczu i rozpaczy. W trenach rozwinął się nurt człowieka, wyjątkowo obecny w twórczości Jana Kochanowskiego. Zostaje zdegradowany przez cierpienie i staje się jednym z wielu. A zarazem degradacja człowieka wyjątkowego prowadzi poetę do odzyskania przez niego pełni człowieczeństwa.

2. Uzasdnij, że powieść Sienkiewicza "Potop" została napisana "ku pokrzepieniu serc".

Czas powieściowy obejmuje lata 1655 - 1656 (wojna ze Szwecją i zdrada Radziwiłłów).

W wieku XVII byt narodowy był zagrożony, Polsce groziły śmiertelne niebezpieczeństwa. Kraj wyszedł z nich dzięi sile własnego narodu. Pisarz uzmysłowił Polakom ten fakt, by dodać otuchy i nadzie. Takie przesłanie ideowe przyniosło wyidealizowany wizerunek dawnej Rzeczypospolitej, szlacheckich cnót, niezłomnej woli walki z wrogiem w imię obrony wolności i wiary. Sławiąc potęgę Polski szlacheckiej pisarz wielokrotnie rozmijał się z prawdą historyczną.

Według słów Marii Dąbrowskiej, Sienkiewicz - jak nikt inny - potrafi oddać "niezmożną witalną siłę narodu polskiego, jego wolę i zdolność odradzania się z wszelkich popiołów".

Kończąc ostatnią powieść cyklu Trylogii, Sienkiewicz napisał:

"Na tym kończy się ten szereg książek, pisanych w ciągu kilku lat w niemałym trudzie - dla pokrzepienia serc".

Praca nad "Trylogią" została rozpoczęta dwadzieścia lat po upadku powstania styczniowego, gdyż społeczeństwo dotkliwie odczuwało jeszcze gorycz klęski i brak perspektyw odzyskania wolności. W tej sytuacji Sienkiewicz odwołał się do okresu historycznego, w którym na Polskę spadały wszelkie możliwe nieszczęścia, a jednak obroniła ona swoją niepodległość - do wieku XVII.

->3. Jaką tendencję współczesnej polszczyzny ilustrują następujące wyrazy. (Boże Narodzenia, Wielkanoc).

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[17]

1. Biblia źródłem nieprzemijających wartości dla współczesnego człowieka.

Biblia:

- ukazuje dzieje narodu izraelskiego

- zawiera pouczenia - ma charakter dydaktyczny

- wprowadza pojęcia dobra i zła, nagrody i kary

- formułuje nakazy i zakazy moralne

Zawiera wiele rodzajów literackich:

0. Epika

1. poemat opisowy (ks. Rodzaju)

2. biografia (Ewangelia)

3. powieść obyczajowa

4. przypowieść

5. kroniki (ks. Kronik)

6. epistolografia (listy apostołów)

7. zbiór praw

0. Liryka

1. pieśń miłosna ("Pieśń nad Pieśniami")

2. hymn ("Hymn do miłości")

3. psalm

4. tren

0. Dramat

1. "Pieśń nad Pieśniami"

2. ks. Hioba

Pojęcie słowa:

0. bibilion = księga

0. bibilios = łodyga papirusowa

Biblia składa się ze:

0. Starego Testamentu XIII - I wiek pne

0. Nowego Testamentu 51 - 96 rok ne

Biblia jest trójjęzyczna:

0. grecki

0. staro-hebrajski

aramejski

- "Biblia" inaczej pismo "Starego i Nowego Testamentu", to zbiór ksiąg religijnych judaizmu i chrześcijaństwa. Jest to najbardziej znana księga na świecie.

- Tłumaczona na około 1200 języków i narzeczy funkcjonuje na Ziemi od ponad 3000 tysięcy lat. Doniosłość "Biblii" rozważamy w trzech płaszczyznach. Nie tylko w płaszczyźnie religijnej, ale również w moralnej i kulturalnej.

- Niezwykłość "Biblii" polega na tym, że przekazuje ona tylko jeden system filozoficzno-moralny (dla wyznawców - jedno spójne i konsekwentne orędzie Boże) wypowiedziane w różnym czasie, przez różnych ludzi, w różnych formach. "Biblia" jest księgą nad księgami, gdyż nie jest jednolitą, pojedynczą księgą, lecz zbiorem pism, bardzo urozmaiconych pod względem gatunkowym. Nazwy tych gatunków nie są nam obce, znamy je z różnych przekazów literackich powstałych w różnych epokach np.: opowiadania historyczne, listy, hymny, pieśni, modlitwy, kazania, aforyzmy, treny, sentencje, epos, poemat, kroniki, nowele, dialogi, filozoficzne, saga rodu.

- "Biblia" jest też arcydziełem literatury światowej, ale jest ono szczególne z wielu względów:

0. Biblia powstała w ciągu wielu wieków

0. ma wielu autorów i tłumaczy przekładających Słowo Boże na swe języki ojczyste

0. autorzy biblijni posługiwali się różnymi formami wypowiedzi i gatunkami literackimi

0. niektóre fragmenty Biblii mają niezwykłe walory literackie, inne fragmenty tych walorów nie posiadają

- "Biblia" jest źródłem kultury europejskiej. Najpierw w sferze religijno-moralnej (przykazania biblijnego dekalogu stanowią podstawę stosunków międzyludzkich nie zależnie od wyznania i światopoglądu), potem w sferze kulturowej ("Pismo święte" jest natchnieniem pisarzy, myślicieli i artystów; inspiracją dla literatury, malarstwa, muzyki i rzeźby).

- "Biblia" stała się niewyczerpalnym skarbcem wzorców osobowych i postaw, a także fabuł i anegdot, wątków i motywów, symboliki i metaforyki, frazeologii i stylistyki.

- W naszej pamięci mamy zachowane liczne obrazy i wersety biblijne. Prowadzi to do tego, że stanowią one wspólny repertuar środków wyrazu, które po przez literaturę wchodzą w skład języka potocznego (np. " Sodoma i Gomora", " trąby jerychońskie", " hiobowe wieści", " salomonowa mądrość", itp.).

- Szczególną rolę odegrało "Pismo święte" w rozwoju piśmiennictwa staropolskiego. W tym samym czasie bowiem Europa stanowiła jednolitą wspólnotę kulturową, w której "Biblia" była niepodważalnym autorytetem.

- Inspiracje i nawiązania biblijne nie ograniczają się tylko do początków piśmiennictwa polskiego. Cała nasz literatura jest głęboko zakorzeniona w tradycjach chrześcijańskich- od "Bogurodzicy" do pisarzy i poetów nam współczesnych.

- "Pismo święte" to dobro powszechne. Jest to kulturowe dziedzictwo literatury ogólnoświatowej wszechczasów. Wystarczy w tym miejscu przypomnieć tylko niektóre tytuły arcydzieł jak np. "Pamiętniki Adama i Ewy" - Marka Twaina, "Józef i jego bracia"- Tomasza Manna, czy też "Zmartwychwstanie"- Lwa Tołstoja. Kolejnym fenomenem "Biblii" jest jej trójjęzyczność.

- "Stary Testament" został napisany w języku hebrajskim, niektóre zaś fragmenty napisano w językach : aramejskim, greckim. Teksty Nowego Testamentu powstały w języku greckim, z wyjątkiem "Ewangelii wg. Św. Mateusza" napisanej prawdopodobnie po aramejsku.

- O "Biblii" mówi się nie kiedy zwyczajnie, jak o innych wielkich zdobyczach ludzkości, że jest arcydziełem literatury powszechnej. O głębi i urodzie tekstu biblijnego decyduje bogactwo treści i sposób przekazu- język i styl biblijny jest nasycony wieloznaczną symboliką, metaforą i alegorią, a jednocześnie cechuje go niezwykła prostota i jasność.

- To również sprawia, że Pismo święte bez wahania można nazwać "księgą nad księgami".

- "Biblie" możemy czytać też jako księgę spraw człowieczych, która po przeczytaniu skłania nas do zadawania sobie pytań o naszą godność i sens ludzkiej egzystencji.

- W kulturze jednak księga ta funkcjonuje jako zbiór ksiąg "Starego i Nowego Testamentu", które są pełne bożych tajemnic.

- W licznych nawiązaniach do "Biblii", pisarze wszystkich epok i o różnych światopoglądach nigdy nie wygasa pamięć o sakralnym charakterze tekstów biblijnych. Aby sobie to uświadomić, wystarczy porównać obecność w kulturze odniesień do literatury antycznej i do "księgi nad księgami".

- Jeżeli postacie mitologiczne takie jak: Zeus, Herkules, Syzyf, Ikar czy Prometeusz istnieją obecnie w literaturze jako znaki pewnych idei humanistycznych lub estetycznych, to postacie biblijne np. Jezusa, Abrahama, Dawida, Łazarza, Judasza, nigdy nie tracą łączności z Księgą: zawsze wskazują na Sacrum, wartości religijne lub etyczne nawet wtedy, jeżeli zostały użyte w trakcie polemiki lub w celu bluźnierczym.

- Symbol religijny wskazuje zawsze na pewną hierarchię wartości (np. moralnych, duchowych, spośród których wartością podstawową i najważniejszą jest świętość).

- Dlatego w prezentacji "Biblii" jako tekstu, czynionej w obliczu edukacji literackiej, nie można ograniczać się tylko do wymiaru literackiego "Pisma świętego", gdyż symbolika biblijna pozbawiona religijnych znaczeń, nie jest odpowiednia wobec biblijnych odniesień w utworach literackich.

- Pismo święte tak przedstawiane i poznawane, nie spełniałoby swojej podstawowej funkcji czyli kontekstu literatury i sztuki. Wyrażając zdanie " Biblia jest arcydziełem literatury powszechnej" wyrażamy więc tylko nie pełną prawdę.

- Co sprawia, że "Pismo święte" zajmuje tak niezwykłe miejsce w dziejach i kulturze ludzkości? W pierwszym rzędzie świętość "Pisma" uznawana przez judaizm i liczne wyznania literackie: wiara w objawione Słowo Boże; w wypadku postawy laickiej- uznanie głębi humanistycznej refleksji i uznanie wartości moralnych zawartych w księgach biblijnych.

- "Biblia" jest przede wszystkim "Księgą"- księgą ludzkiego losu, księgą mądrości, księgą sakralną, świętą. I w tym znaczeniu stosowany jest w literaturze i kulturze symbol księgi.

2. Omów problematykę dramatu Mrożna pt.: "Tango". Uzasadnij, że "Tango" Stanisława Mrożka jest parodią dramatu rodzinnego.

- Stanisław Mrożek prezentuje w swoim dramacie groteskową wizję świata, pełną błazenady, wyolbrzymienia, form karykaturalnych.

- Wydarzenia, które prezentuje utwór, składają się na obraz, dzięki któremu "Tango" możemy uznać za tragikomedię.

- Była sobie rodzina. Najstarsi: Eugeniusz i Eugenia, rodzice: Stomil i Eleonora, ich syn Artur i jego narzeczona Ala (zresztą kuzynka).

- Rodzina nieco dziwna: dziadkowie udają nastolatków, rodzice protestują przeciw jakimkolwiek konwencjom: stroju, zachowania, moralności - po prostu zachowują się jak "anty-rodzice".

- W całym tym bałaganie Artur - pragnie uporządkowania świata.

- Buntuje się przeciwko nowatorskim pomysłom rodziców, nie może znieść ich "młodzieńczości" i braku zasad.

- Artur pragnie ładu, odwołuje się do tradycji starych form, chce urządzić sobie mieszczański ślub, nosi elegancki garnitur i przestrzega konwenansów.

- Mamy więc także typowy konflikt pokoleń: syn przeciw rodzicom, tyle, że zupełnie odwrócony, bo rodzice reprezentują "szaleńcze nowości" a syn tradycję i uporządkowanie.

- Na scenę wkracza Edek - typ prymitywny, z innej klasy społecznej (ni chłop, ni proletariusz), kochanek matki.

- Artur ze swoim intelektualnym podejściem do życia nie może nic zdziałać.

- Po śmierci babci orientuje się, że dokona czegokolwiek tylko za pomocą siły.

- Chce wykorzystać bezmyślnego Edka, lecz okazuje się, że Ala zdradziła go z Edkiem, a więc bohater pragnie zabić rywala.

- Niestety - Artur ginie, władza przypada tępemu Edkowi, który nad trupem bohatera odtańcowuje zwycięskie tango z Eugeniuszem.

- Tragikomiczne "Tango" ze swoją groteskową wizją świata przedstawia obraz rewolucji.

- Jeśli konflikt rodzinny starzy - młodzi zastąpimy prawidłowością historyczną a rodzinę uznamy za społeczeństwo, ujrzymy walkę o władzę, porewolucyjny chaos (pewnego zwycięstwa - "rewolucji" dokonali już przecież Stomil i Eleonora). "Tango" jest o rewolucji (protest rodziców przeciw konwencjom dziadków i zwycięstwo).

- Rewolucja pociąga za sobą kontrrewolucję - pragnienie ładu Artura, próbę zamachu stanu przez wprowadzenie dawnych wartości. Zwycięża zaś siła - totalitarny, bezmyślny, Edek. I jest to świetnym zobrazowaniem rewolucji społeczno-politycznych tego świata.

O rewolucji obyczajowo-artystycznej.

Na temat rewolucji społecznej nakłada się wymiar obyczajowo-artystyczny. Tam rodzinę zrównaliśmy ze społeczeństwem, tu nazwijmy sztukę - rewolucją. Formy, konwencje upadają - ich przeciwieństwo staje się znów formą do obalenia. Już samo odwrócenie ról w układzie rodzinnym jest parodią sztuki opartej o schemat rodziny i konfliktu pokoleń, jest też parodią awangardy w sztuce, bo awangardę reprezentują tu rodzice Artura. Zwycięża Edek - i jego tępota, a zatem zwycięży też tania, masowa sztuka (symbolem jej jest tu popularne tango).

O kryzysie i upadku wartości.

Cały proces przemian: najpierw bunt rodziców, potem kontra Artura przeciw rodzicom a wreszcie zwycięstwo Edka - to obraz rewolucji, która doprowadza do upadku wartości duchowych i do zwycięstwa siły prymitywnej, władzy materialnej. Artur poszukuje wartości - idei, która jeszcze się nie zużyła. Nie znajduje jej. Okazuje się zresztą, że i w jego przypadku idea podporządkowania była dużo mniejszą niż zwykła ludzka zazdrość i miłość, która spowodowała chęć zabicia Edka. Finał dramatu i w tym sensie - rozpatrywania kryzysu wartości - jest pesymistyczny - zwyciężyły bezmyślność i siła, kryzys wartości jeszcze się powiększył.

3. Omów cechy powieści poetyckiej na wybranym przykładzie.

"Giaur":

0. utwór fabularny

0. posiada akcję

0. narracja w trzeciej osobie

0. kilku narratorów (pierwszy to narrator wszechwiedzący, drugi narrator bohater)

0. narratorzy są często subiektywni

0. brak chronologicznego ułożenia wydarzeń, inwersja czasowa

0. narrator reguluje prezentowanie fabuły, tak aby ukazać tragiczne elementy

0. nastrój ponury, tajemniczości, grozy

0. przyroda wzmaga nastrój

0. egzotyka scenerii, dotyczy umiejscowienia akcji w przestrzeni, w przeszłości (sceneria orientalna)

0. słownictwo orientalne

0. występowanie bohatera byronicznego

0. powiązanie narracji z innymi rodzajami literackimi

Cechy bohatera byronicznego:

0. człowiek dumny i wyniosły

0. człowiek wyobcowany z otaczającego go świata

0. indywidualista (w swój własny sposób postrzega świat)

0. jest obciążony tajemnicą z przeszłości

0. nie jest skłonny do pokory i skruchy

0. jest skłonny do śmiałych i desperackich czynów

0. jest odważny, śmiały i niezwykły, dotyczy to też siły charakteru

0. przedkłada uczucia i emocje nad rozsądek i rozum, bywa bardzo impulsywny

0. bohater tragiczny (tragizm potęgowany jest przez nieszczęśliwą miłość)

0. nie ma sojuszników

0. jest skłócony ze światem i nie chce zgodzić się na rządzący nim porządek

0. poświęca własne życie osobiste dla wyższej idei

0. jest bohaterem aktywnym, który walczy o wolność i swobodę

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[18]

1. Przedastaw ocenę społeczeństwa polskiego w okresia trwania sejmu wielkiego dokonaną przez Niemcewicza w komedii pt. "Powrót posła".

Obóz reform:

0. działacze stronnictwa patriotycznego

0. zwolennicy reform dotyczących naprawy państwa: zniesienia Liberum Veto, wolnej elekcji i polepszenia doli chłopa

0. rozumiejący potrzebę reform kraju

0. pragnący pozyskać sobie jak najwięcej zwolenników wśród średniej szlachty

0. ludzie godni naśladowania

Podkomorzy:

0. przedstawiciel drobnej szlachty, urzędnik ziemski z wyboru, rozsądzający spory graniczne, cieszący się dobrą opinią

0. wzorowy i dobry ojciec

0. oświecony patriota, opowiadający się za patriotycznym wychowaniem młodzieży

0. zwolennik reform

0. wzór cnót obywatelskich

0. dobry i ludzki opiekun swoich poddanych

Podkomorzyna:

0. zwolenniczka reform

0. narzekająca na skutki cudzoziemszczyzny i błahe wychowanie młodzieży

0. oddana bez reszty rodzinie

Walery:

0. uosobienie cnót rodzinnych i patriotyzmu

0. uczciwy, stały w uczuciach

0. przywiązany do rodziców

0. patriota, rozumie potrzebę reform

0. głosi potrzebę zniesienia Liberum Veto, wolnej elekcji i poddaństwa chłopów

0. potępia obóz wsteczny

Obóz wsteczny, konserwatywny:

0. obrońcy starych porządków feudalnych, broniący Liberum Veto, wolnej elekcji i poddaństwa chłopów

0. sami się ośmieszają własną głupotą, tym co mówią

0. bezkrytyczne przyjmowanie obcej mody

0. konserwatywny pogląd na wychowanie dzieci

Starosta Gadulski:

0. nie cieszy się dobrą opinią

0. skompromitowany we wszystkich dziedzinach życia

0. reprezentuje ciemną, zacofaną szlachtę, konserwatysta

0. nieuk

0. bojący się nowości

0. obojętny na sprawy publiczne

0. gadatliwy, chciwy, leniwy, kłótliwy, zły, pijak

Starościna:

0. zwolenniczka francuszczyzny

0. sentymentalna dama

0. wodząca za nos swojego męża, szantażując go rozwodem

Szarmancki:

0. utracjusz, fircyk, cwaniak, cynik, nierób

0. modny kawaler

0. goniący za uciechami życia dworskiego

0. pogardzający niższymi stanami

0. obojętny na sprawy narodu

0. niegodnie postępujący z kobietami

2. Na podstawie ballady pt. "Romantyczność" i "Ody do młodości" omów program polskiego romantyzmu.

"Oda do młodości" odzwierciedla przemiany w literaturze. Jest wierszem programowym młodzieży - wyrósł z atmosfery środowiska filomatów. Z jednej strony utwór związany jest z oświeceniem (konieczność podporządkowania jednostki społeczeństwu; utylitaryzm, wiara w możliwość ulepszenia świata, ideały przyjaźni, jedności), odwołuje się do gatunku - ody, motywów mitologicznych - Heraklesa, Hebe, z drugiej strony - tworzy romantycznego przywódcę. Osobowość ta z entuzjazmem wzywa młodych do przemiany starego świata, egoizmowi "starych" przeciwstawia altruizm "młodych". Poeta kieruje hasło: "Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga; łam czego rozum nie złamie". Kompozycja utworu opiera się na antynomiach (jasność - ciemność, piekło - niebo, postęp - zacofanie) - Mickiewicz podkreśla, iż światem rządzą sprzeczności. Romantyk ma dar widzenia przyszłości - jest profetą.

"Romantyczność" dotyczy przeżyć obłąkanej Karusi po śmierci ukochanego Jaśka oraz polemiki narratora ze Starcem. Istnieje motyw z folkloru - zjawia się duch kochanka - łączność świata żywych i zmarłych. Obłąkanie dla romantyków stanowi wyraz niezwykłego życia wewnętrznego; sensualnego postrzegania rzeczywistości. Zjawę widzi tylko Karusia, prosty lud wierzy w jej obecność, a Starzec uważa za niemożliwe istnienie ducha. Miłość przeciwstawia się rozumowi:

"Czucie i wiara silniej mówi do mnie, niż mędrca szkiełko i oko".

Pojawiają się antynomie (świat materialny - duchowy, prawdy żywe - martwe). Gnozeologiczna (dotyczącą przedmiotu i sposobu poznawania świata) dyskusja kończy się słowami: "Miej serce i patrzaj w serce".

->3. Przeprowadź analizę składniową podanego zdania wielokrotnie złożonego i wykonaj wykres.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[19]

1. Omów filozofię życiową Kochanowskiego na podstawie pieśni i fraszek tego poety.

- W "Pieśniach" najdobitniej wyraziła się renesansowa postawa poety, formułującego pewne zasady etyczne, którymi trzeba się kierować w życiu. Są to:

0. cnota

0. czyste sumienie

0. rozum

0. męstwo

0. służba dla dobra ogółu

0. umiar w korzystaniu z uroków życia

- W ślad za Horacym powtarzał, że człowiek dąży do szczęścia, ale nie można go upatrywać tylko w zaszczytach i ciągłej pogoni za bogactwem.

- Od starożytnych stoików przejął poeta przekonanie, że zarówno szczęście jak i nieszczęście są nietrwałe, a więc prawdziwy mędrzec w złej czy dobrej chwili zawsze powinien zachować równowagę duchową. - Zgodnie z renesansowym poglądem na świat Kochanowski powtarzał wciąż, że najważniejsze w ludzkim życiu są cnota i czyste sumienie.

0. Pieśń IX ("Chcemy sobie być radzi?") - parafraza ody Horacego, zwanej "Pieśnią o Fortunie", utworu refleksyjno-filozoficznego. Każda zwrotka jest rozwinięciem innej sentencji np. "Kto tak mądry, że zgadnie,/ Co mu jutro przypadnie?"; "Prózno ma mieć na pieczy / Śmiertelny wieczne rzeczy") dotyczącej ludzkiego losu, o którym decyduje Bóg, fortuna i czas. Człowiek zgodnie z zasadami stoicyzmu winien poddać się wyrokom tych trzech instancji, bowiem tylko taka postawa zapewnia mu bezpieczeństwo.

0. Pieśń XII - "Pieśń o cnocie" - zbudowana jak oracja (wersy 1-2 to teza, wersy 3-8: wyjaśnienie tezy, strofa trzecia: twierdzenie przeciwstawne; strofa czwarta: definicja; strofa ostatnia: morał). Autor podnosi wartość cnoty, za najważniejszy sposób jej ujawnienia uważając służbę ojczyźnie: "A jesli komu droga otwarta do nieba, / Tym, co służą ojczyźnie...".

0. Pieśń XIX - Pieśń o dobrej sławie" - człowiek, jako istota wyróżniona przez Stwórcę, ma obowiązek służyć dobru ogółu. Winien więc: — "Szczepić dobre obyczaje", — przestrzegać praw, — walczyć z pogaństwem. Zadanie to można spełniać według własnych możliwości: "Służmy poczciwej sławie, - wzywa poeta - a jako kto może,/ Niech ku pożytku dobra spólnego pomoże".

0. Pieśń XXIV ("Niezwykłym i nielada piórem opatrzony") - pieśń ta zajmuje się problematyką sztuki, twórczości artystycznej oraz postacią samego artysty, który z racji posiadanego talentu jest jednostką wybitną. Podmiot liryczny wyraża przekonanie o dwoistości swojej natury: jako człowieka z jednej strony i jako poety z drugiej. Dwoistość ta pozwala mu w sposób łatwiejszy na osiągnięcie nieśmiertelności. Śmierć ciała będzie dla podmiotu lirycznego uwolnieniem drugiej części jego natury, która przyjmie postać ptaka i umożliwi poecie dokonanie - na wzór Ikara - wzlotu w przestworza na skrzydłach natchnienia, na wzniesienie się ponad ziemską rzeczywistość i swobodne od niej oderwanie. Tę nieśmiertelność daje właśnie poecie dar tworzenia, który sprawia, że poeta żyje wiecznie w swoich dziełach i pamięci kolejnych pokoleń czytelników. Wizja lotu nad innymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, że jego dzieła będą też znane nie tylko rodakom, ale i poza granicami jego ojczyzny. Na koniec powraca jeszcze raz do śmierci - w scenie pogrzebu. Opisuje jak chciałby aby wyglądał jego pogrzeb, który będzie przecież pochówkiem samego ciała, gdyż jego dusze żyć będzie wiecznie.

0. Pieśń świętojańska o Sobótce - jest właściwie cykl 12 liryków, sielankowo-tanecznych pieśni, osnuty wokół ludowego obrzędu związanego z nocą letniego przesilenia Słońca, podzielonych na wypowiedzi 12 panien.

Całość stanowi rodzaj udramatyzowanej opowieści, a tematycznie powiązać go można z pieśniami biesiadnymi.

Przyroda występuje tu jako samodzielny temat w pieśni Panny VI i XII. Pieśń Panny IX oparta jest na podaniu starożytnym o przemianie kobiety w słowika. Najbardziej uderza w ton ludowy pieśń Panny II, zwłaszcza w końcowej strofie.

Charakterystyczne jest powiązanie w pieśni Panny VIII apostrofy do pasanych wołków ze wzmianką o wianku dziewiczym, które wskazuje na pieśń ludową popularna jeszcze w XIX w. ("Żeby mnie kto wołki znalazł, / Dałabym mu wianek zaraz.")

Wieś ukazana w tekstach to Arkadia ("Wsi spokojna, wsi wesoła" XII); autor głosi pochwałę pracy, życia zgodnego z naturą i podporządkowanego naturalnemu cyklowi przyrody. Praca na roli przeciwstawiona została innym, niemoralnym, sposobom życia: dworakowaniu, kupiectwu, wojaczce.

0. Pieśń XXV - Hymn ("Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary...") - utwór powstał we wczesnym okresie twórczości poety, przed rokiem 1559 w Paryżu (gdzie zetknął się z najświetniejszymi przedstawicielami myśli francuskiej, m.in. Ronsardem).

Pieśń ma modlitewny charakter (bezpośrednie zwroty do adresata, obejmujące niczym klamrą pięć środkowych strof wyliczających przykłady potęgi i dobroci Boga).

Bóg ukazany jest tu jako Wszechobecny, niezależnie od czasu (następstwa dnia i nocy, — granice mórz i lądów, — zmienność pór roku, — wegetacja roślin, — życie zwierząt i ludzi) Twórca doskonałego świata (opis genezyjski przeniesiony w czas obecny - "stawanie się" świata rozgrywa się przed oczyma poety budząc jego zachwyt), Życzliwy i Łaskawy: (porządek, — ład, — harmonia świata jako efekt miłości Najwyższego).

Dzięki temu człowiek może czuć się bezpieczny i szczęśliwy (ma namacalne dowody opieki Wszechmocnego) oraz winien być wdzięczny, pełen pokory, oddania i przywiązania (podporządkowanie wynika z przekonania wyprowadzonego drogą logicznej analizy - humanizm)

Pieśń charakteryzuje klasyczna forma:

0. wiersz sylabiczny (7+6), czterowersowa budowa strofy, przejrzysty układ rymów (aa bb),

0. budowa wersów zgodna z rozkładem zdań lub jego części (wiersz meliczny),

0. dla uniknięcia monotonii - przerzutnie, zdania pytające oraz urozmaicające wers zdania wtrącone

FRASZKI:

Liczne fraszki Kochanowskiego charakteryzuje różnorodność:

- tematu (portreciki znajomych, zdarzenia, scenki obyczajowe, rozważania filozoficzne, ironiczne refleksje, rozważania na temat własnej twórczości),

- tonu (żartobliwe, humorystyczne, satyryczne, frywolne obok bardzo poważnych)

- długości (od dwuwierszowych po kilkudziesięciowersowych),

Skłonność do:

- zwięzłości (zbliżenie do epigramatu),

- wyraźnego wskazywanie zasadniczej myśli (pointa),

- konsekwencji rytmicznej (rymy parzyste aa bb cc, półtorazgłoskowe, żeńskie.

1. Fraszki filozoficzne określające poglądy pisarza na życie i na własną twórczość:

0. "Na swoje księgi" - fraszka programowa. Autor bagatelizuje znaczenie swoich utworów ("Nie dbają papiery/ O przemożne bohatery") i wskazuje źródło ich tematów ("Ale pieśni, ale żarty/ Zwykły zbierać moje karty") - radość warunkiem ludzkiego szczęścia.

0. Wiersz ciągły (niestroficzny); ośmiozgłoskowe wersy.

0. "Do fraszek" - pochwała wartości fraszek ("Fraszki nieprzepłacone, wdzięczne..."), które choć pozornie drobne i błahe, stały się dla twórcy istotną formą wypowiedzi poetyckiej. Nawiązania do antyku (Fortuna, labirynt, nic Ariadny, Centaur, Dedal).

0. "Do Mikołaja Firleja" - żartobliwe uzasadnienie frywolności fraszek; program poetycki (" ...bo ma być stateczny/ Sam poeta; rym czasem ujdzie i wszeteczny")

0. "O żywocie ludzkim" - nawiązuje do filozofii stoickiej. Podmiot liryczny wypowiada się w imieniu zbiorowości, podkreśla przemijalność ludzkiego istnienia i ludzkich spraw ("Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy,/ Próżno tu człowiek ma co mieć na pieczy").

0. Wersy 11-sylabowe (5+6); powtórzenia (" Fraszki to wszystko..."), paralelizmy (wersy 3 i 4); pointa.

0. "Ku Muzom" - apel do Muz o zachowanie w pamięci potomnych własnych wierszy ("...niech ze mną za raz me rymy nie giną / Ale kiedy ja umrę, ony niechaj słyną!"). Motywy antyczne (Muzy, rosa ippokreńska), paralelizm składniowy i znaczeniowy (wersy zaczynające się od "jeslim", "jesli").

0. "Na fraszki" - wyliczenie poszczególnych uciech życia dworskiego (pijaństwo, gry miłości) i końcowe ich zaprzeczenie: "Wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie - Jan niech fraszki pisze!". Utwór rozpoczyna pytanie retoryczne, uniwersalizm podkreśla 3 os l. poj. w jakiej przemawia podmiot liryczny.

0. "Na lipę" - fraszka czarnoleska. Podmiotem lirycznym jest uosobiona lipa z Czarnolasu, adresatem - strudzony gość. Idylliczna, arkadyjska natura dostarcza człowiekowi różnych pożytków, zaś życie zgodne z nią daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szczęście (wyraz epikurejskich przekonań poety). Kunsztowna budowa: — epitety (poetyckie: "rozstrzelone cienie", "wonny kwiat", "słodki sen"; potoczne: "pracowite pszczoły", "chłodne wiatry"), — wyszukane, odwołujące się porównanie (2 ostatnie wersy).

0. "Do gór i lasów" - utwór autotematyczny, rodzaj lirycznej biografii., spojrzenie poety na własne życie w momencie przenosin do Czarnolasu. Apostrofa do stron rodzinnych, następnie zwięzłe, czasem ironiczne ("przypasany do miecza rycerz") wyliczenie kolei życia (podróże, studia, pobyt na dworze, funkcje kościelne). Skontrastowane pytania retoryczne odnoszące się do przeszłości i przyszłości, wskazują nieprzydatność doświadczeń w oborze nowej drogi życiowej. Epikurejska pointa: "Śrebrne w głowie nici, / A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci".

0. "Na dom w Czarnolesie" - pochwała domu jako podstawowej wartości życia ludzkiego, Arkadii spokoju i radości. Etyczny program życia szczęśliwego: zdrowie, sumienie czyste, "pożywienie ućciwe", ludzka życzliwość, "obyczaje znośne", "nieprzykra starość". Interesujący kontrast między skromnością "gniazda ojczystego" a zbytkiem "pałaców marmurowych".

0. "Na zdrowie" - jedyna fraszka napisana pieciozgłoskowcem, co nadaje jej bardzo wyrazisty rytm. Kontrastujące zestawienie prawdziwej wartości jaką stanowi zdrowie z pozorną wartością przedmiotów martwych (perły, kamienie szlachetne), przemijalnością młodości i urody oraz zaszczytów (dostojeństw i stanowisk).

2. Fraszki biesiadne, dowcipne, miłosne:

0. "Raki" - dowcip (tytuł wskazuje na rodzaj wiersza - zabawy poetyckiej, który można czytać w dwojakiej kolejności wyrazów: od strony lewej do prawej i odwrotnie). Tu wiersz czytany tradycyjnie jest pochwałą kobiety ("Folgujmy paniom, nie sobie, ma rada"), odwrotnie - jej naganą ( "Rada ma: sobie, nie paniom, folgujmy"). Podwójny rym: wyrazów początkowych i końcowych w każdym wersie.

0. "Do Hanny" - dystych miłosny, oparty na koncepcie związanym ze zwrotem przysłowiowym "serce z kamienia". W wersie pierwszym diament i krzemień są zestawione, a w drugim przeciwstawione. Maleńkie arcydzieło Kochanowskiego.

0. "Do dziewki" - fraszka miłosna, oparta na koncepcie zestawienia cierpienia kochanka ze zjawiskiem natury. Hiperbola: "A z tobą i w pół nocy zda się dzień na niebie".

0. "O doktorze Hiszpanie" - anegdota o prawniku królewskim Rojzjusza, który wymknął się z grona zabawiających się kompanów. Na niewiele się jednak to zdało, bo towarzysze zabawy wyłamali drzwi ("doktor nie puścił, ale drzwi puściły") i przymusili nieszczęśnika do picia. Efektem był poranny kac bohatera, który swój stan dowcipnie komentuje: "Szedłem spać trzeźwo, a wstaję pijany". Anegdota zbudowana jak mała scenka dramatyczna (skrótowy dialog, stopniowanie napięcia, dowcipna pointa).

0. "O miłości" - dystych podkreślający potęgę miłości, oparty na wyszukanym koncepcie ujętym w antytezę (zestawienie dwu przeciwstawnych elementów wypowiedzi, np. "lotny" i "pieszy").

3. Fraszki patriotyczne:

0. "Na sokalskie mogiły" - forma nagrobnego napisu na mogiłach poległych pod Sokalem w 1519 r. w bitwie z Tatarami. Zbiorowy podmiot liryczny ("my" - polegli) wygłasza pouczenie dla "gościa", który nie powinien na próżno "łez nad nimi tracić".

2. Konflikty jednostki we współczenym świecie ukazane w znanych ci utworach literatury współczesnej.

Dzieje literatury polskiej w okresie II wojny światowej były ściśle związane z tragiczną sytuacja narodu będącego pod okupacją hitlerowską. Wojna wywarła niezatarte piętno na psychice każdego człowieka, który zmuszony był przejść przez to piekło. Pamięć o tym nie zginęła mimo upływu lat. Postarali się o to polscy pisarze i poeci, którzy uczestniczyli w tragicznych wydarzeniach zwanych "czasem apokalipsy społecznej". Najokrutniejszym doświadczeniem z tamtych dni były obozy koncentracyjne, milionowa martyrologia narodów, machina śmierci stworzona przez hitlerowców. Wydarzenia wojenno-obozowe znalazły swój oddźwięk między innymi w utworach Tadeusza Borowskiego, Zofii Nałkowskiej, Andrzeja Szczypiorskiego, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Ich osobiste przeżycia z tych lat wpłynęły na powstanie utworów o dniach wypełnionych oczekiwaniem na śmierć.

Borowski przeszedł piekło obozów koncentracyjnych, Nałkowska pracowała w Międzynarodowej Komisji do Badania Zbrodni Hitlerowskich, Grudziński był więźniem sowieckiego lagru, Szczypiorski obozu koncentracyjnego Sachsenhausen. Wszyscy oni zasmakowali gorzkiego chleba wojennych dni, poznali rozpacz i cierpienie. Znalazło to odzwierciedlenie w ich utworach, w których główne miejsce zajmuje przedstawienie ludzkich postaw.

Tadeusz Borowski

Autor w swoich opowiadaniach stara się zwrócić uwagą czytelnika na to, co w obozowej rzeczywistości strach i tchórzostwo mogą zrobić z człowiekiem. Te dwie cechy są u Borowskiego głównymi słabościami ludzi. Doprowadzają do degradacji moralnej, upadku człowieka, zatracenia wszelkich wartości. W ekstremalnej sytuacji, jaką z pewnością jest przebywanie w obozie, znikają cechy powszechnie uważane za humanitarne, nie ma tu współczucia, miłości. Jest tylko chęć przeżycia za wszelką cenę. Więźniowie przechodzą proces stopniowego obojętnienia wobec cierpienia i śmierci innych. Ciągle walczący o żywność, borykający się z chorobami i wycieńczeniem zatracają powoli ludzkie cechy. Nie są zdolni do litości, przyjaźni, miłości, czy chociażby poczucia solidarności. Wydawałoby się, że wspólna niewola, zagrożenie i niepewność, co przyniesie następny dzień, powinny zbliżać więźniów do siebie, rozwinąć w nich współczucie i przyjaźń. Jednak tak nie jest. Są to ludzie bezwzględni wobec innych. Potrafią spokojnie patrzeć, jak kapo znęca się nad współwięźniem i nie reagować na ten widok. Strach o samego siebie, strach przed karą paraliżuje wszelkie działania. On też sprawił, że bardzo szybko ludzie przyzwyczaili się do codziennego mordowania towarzyszy niedoli. Z czasem śmierć bliźniego przestała wywierać jakiekolwiek wrażenie. Godność człowieka nie istnieje, jest dla więźniów abstrakcją. Nikt nie kryje się z tym, że okradł współwięźnia, lub że życzy mu śmierci. Nikt też nie wstydzi się, że szuka jedzenia w śmietniku. W obozie nie ma także pojęcia dobra. Dobitnie ukazuje to scena, w której więźniowie nie potrafią współczuć idącym na śmierć kobietom, choć wiedzą co ich czeka. Inna scena przedstawia kobietę, która wyrzeka się własnego dziecka, aby tylko przeżyć i uratować się przed komorą gazową. Wszystko to sprawiły ekstremalne warunki, w jakich znaleźli się więźniowie. Zamknięci w obozach koncentracyjnych, skazani na zagładę, bądź przetrwanie kosztem drugiego człowieka. Dlatego nie było mowy o solidarności czy współczuciu. Uleganie emocjom równało się bowiem śmierci.

Borowski w swoich opowiadaniach pokazuje, że normy etyczne straciły rację bytu i zastąpione zostały nowym kodeksem opartym na negatywnych aspektach duszy ludzkiej: strachu i tchórzostwie, które gwarantowały choć w minimalnym stopniu szansę przeżycia.

Zarzucona Borowskiemu, że pokazywał w swych utworach całkowitą bierność i nie uwzględniał istniejącego oporu. Był to celowy zabieg, który miał na celu przedstawienie całej okrutnej prawdy o człowieku, do czego jest zdolny kiedy jest głodny i chce przetrwać. Borowski uważa, że największe słabości człowieka to strach i tchórzostwo, znalezienie innych pozostawia czytelnikowi.

Andrzej Szczypiorski

W swojej powieści pt. "Początek" nie ukazał rzeczywistości obozowej, ale na jej powstanie na pewno duży wpływ miał pobyt pisarza w obozie Sachsenhausen, gdzie musiał zrewidować wiele swoich poglądów i przewartościować opinie o ludziach. Autor uważał za największą słabość człowieka bierność, bo "w momencie, kiedy jesteśmy bierni, zło zaczyna działać samo przez się, aby dobro mogło dojść do głosu musimy być czynni, to wymaga ogromnego wysiłku, żeby dobrem ocalić naszą człowieczą dobroć". Autor twierdzi również, że " nie wiedzieliśmy, kim jesteśmy i dopiero faszyzm, dopiero wojna otworzyła nam oczy, pokazała co tkwi w naturze człowieka". Największą dla Szczypiorskiego siłą i zaletą człowieka jest czyn i działanie. Bohaterowie bez względu na status społeczny działają i w większości są to działania pozytywne, i tak na przykład sędzia Romnicki organizuje ucieczkę z getta Joasi Fichtelbaum, łoży na jej utrzymanie. Po tym czynie "żyje bardziej niż kiedykolwiek przedtem".

Siostra Weronika organizuje pomoc dla rannych i bezdomnych, opiekuje się, mimo początkowych oporów, żydowskimi dziećmi. Chcąc je ratować od śmierci chrzci je, wdraża do wiary chrześcijańskiej, uczy znaku krzyża, pacierza.

Kolejarz Filipek pomaga w uratowaniu Irmy Seidenmam z Gestapo, dzięki znajomości z Niemcem Johanem Millerem.

Wiktor Suchowiak, zawodowy bandyta, rabuś, jest jednocześnie postacią wzbudzającą ogromną sympatię czytelnika. Kiedy Żydzi zaczynają szukać możliwości ucieczki z getta, przemyca ich do aryjskiej części miasta. I mimo, że czyni to za opłatą, to jednak spełnia szlachetny uczynek, ratując od śmierci wiele istnień ludzkich. Bohaterowie Szczypiorskiego pod wpływem wojny zmienili się, ujawniły się ich prawdziwe oblicza. Obudziła się w nich chęć pomocy, chęć działania dla dobra innych. To działanie właśnie było w latach okupacji wielką siła. To ono nadawało sens ich życiu, pozwalało aby życie to było pełniejsze, bardziej wartościowe.

Zofia Nałkowska

Autorka zbioru opowiadań pod tytułem "Medaliony". Mieszkając w czasie okupacji w Warszawie była świadkiem powstania w getcie i powstania w 1944 roku. Widziała okrucieństwo Hitlerowców. Pracując zaś w Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich miała okazję poznać wiele ludzkich tragedii, których przyczyną byli zbrodniarze niemieccy.

"Medaliony" to zbiór, który ukazuje losy ludności skazanej na terror i cierpienie. Obejmuje osiem opowiadań, a właściwie wstrząsających relacji o okupacyjnej rzeczywistości. Autorka niczego nie koloryzuje, nie ocenia, przedstawia tylko fakty. Jest to celowy zabieg, aby wywrzeć na odbiorcy jeszcze większe wrażenie i uzmysłowić mu cały ogrom okrucieństwa, jakiego dopuścili się okupanci. W jednym ze swoich opowiadań Nałkowska przedstawia przestępczy proceder, jakiego dopuszczali się Niemcy, mianowicie produkowali mydło z tłuszczu ludzkiego. Bohater tego utworu mówił o tym w sposób całkowicie obojętny, spokojny, pozbawiony emocji, tok jakby była to rzecz najnormalniejsza w świecie.

W pozostałych opowiadaniach autorka koncentruje się na sytuacji więźniów obozów. Pisarka pokazuje jak pod wpływem strachu przed śmiercią zanikają wszelkie wartości, ludzie "lądują" na samym dnie upodlenia. Szczególnym opowiadaniem jest utwór "Dorośli i dzieci w Oświęcimiu". Nałkowska w niezwykle dramatyczny sposób przedstawia panujące warunki. Personel obozowy to bezwzględni ludzie pozbawieni wszelkich humanitarnych uczuć, potrafiący zabijać dla zabawy. Szczególnie okrutnie traktowane były dzieci, z których większość szła do gazu, reszta, której udało się przeżyć selekcję, zmuszona była do nieludzko ciężkiej pracy. Obcowanie z okrucieństwem i nieszczęściami ludzkimi powodowały, że dzieci zatracały uczucia i człowieczeństwo, a stawały się reagującymi instynktownie na otaczający świat zwierzątkami.

Problem degradacji człowieka podejmuje opowiadanie "Przy torze kolejowym". Ukazuje ono uciekających z transportu ludzi. Mężczyzna został zastrzelony, kobieta ciężko raniona w kolano. Leżała całymi godzinami przy torze kolejowym, czekając, aż ktoś jej pomoże. Przechodzili tamtędy ludzie, ale nikt nie podał jej pomocnej ręki, gdyż bał się kary, jaka mogła go za to spotkać. Kiedy zjawili się dwaj policjanci, poprosiła, żeby skrócili jej mękę i zastrzelili ją. Odmówili. Gdy zjawili się po raz drugi kobieta ponowiła prośbę, aż w końcu pewien młody człowiek poprosił o pistolet i zastrzelił ją. Jej ciało leżało jeszcze całą dobę, gdyż wszyscy bali się je pochować. Ci, którzy widzieli sytuację Żydówki, nie mogli dla niej nic zrobić. Paraliżował ich strach, który był silniejszy niż współczucie czy litość.

Nałkowska głównie skupiła swą uwagę na strachu i na tym, co robi on z ludźmi. Pokazuje jak pozbawia on wszelkich humanitarnych uczuć, pozbawia człowieka godności. Towarzyszył mu każdego dnia i był główną słabością w okresie wojny i okupacji.

Gustaw Herling-Grudziński

W swoich wspomnieniach pod tytułem "Inny świat" pokazał świat sowieckiego obozu pracy. Mottem tej powieści stały się słowa Dostojewskiego z utworu pod tytułem "Zapiski z martwego domu": "Tu otwierał się inny, odrębny świat, do niczego nie podobny, tu panowały inne, odrębne prawa, inne obyczaje, inne nawyki i odruchy, tu trwał martwy za życia dom, a w nim życie jak nigdzie i ludzie niezwykli. Ten oto zakątek zamierzam tu opisać".

Martwy dom wymieniony w motcie to oczywiście to Rosja, zaś "inny świat" to świat beznadziejności i braku litości, życie w pancerzu obojętności w świecie odwróconych wartości moralnych. W takim to właśnie świecie znalazł się Gustaw Herling-Grudzinski.

Metody jaki stosowali komuniści nie różniły się specjalnie od metod hitlerowskich. Więźniowie traktowani byli okrutnie. Panował straszliwy głód, który dziesiątkował ludzi. Musieli oni pracować ponad siły, co w trudnych warunkach klimatycznych często doprowadzało do śmierci. Sowieci nie mieli jedynie krematoriów, więźniowie stanowili bowiem cenną, bo tanią siłę roboczą. Przeżycie takich warunków było rzeczą niezwykle trudną. Podobnie jak w obozie koncentracyjnym tak i tu ludzie zatracali wartości moralne, obojętnieli na otaczające ich zło, przyzwyczajali się do "innego świata", w którym przyszło im żyć. Działo się tak jak pisał Dostojewski: "Człowiek to istota, która do wszystkiego się przyzwyczaja i sądzę, że to najtrafniejsze określenie człowieka".

Z dystansem i należytą powagą pisze Grudziński o "prawach" życia obozowego, takich jak obojętność na cierpienie i chorobę drugiego, brak reakcji na nieludzkie wydarzenia rozgrywające się na oczach więźniów. Do tych praw należą jeszcze: przestrzeganie zasady nienarażania się, znikanie z oczu innym, roztapianie się w masie ludzkiej, zakazywanie sobie głośnego myślenia o tym, co się myśli, niewyrażanie jakichkolwiek opinii, związanie się z własna pryczą jako swoim azylem i bezpieczeństwem. Znamienną cechą jest spokój w relacjonowaniu zachowań przeczących człowieczeństwu. Zdrowi więźniowie nie pomagają chorym, widzący nie podają ręki tym, którzy cierpią na kurzą ślepotę.

W sposób chłodny i zobiektywizowany Grudziński pisze o tym, jak w obozie nie wolno zawierzać nadziei, nie wolno marzyć o zwolnieniu, bo zwykło to kończyć się rozczarowaniem: dodaniem lat, przedłużeniem wyroku w ostatniej chwili, tak jak stało się to w wypadku Ponomarienki, starego kolejarza z Kijowa. Przesiedziawszy w obozie 15 lat z radością wciąż mówił o nadchodzącym zwolnieniu. W dniu ukończenia wyroku dowiedział się, że wyrok przedłużono mu bezterminowo. Stary bolszewik wrócił do baraku blady, położył się na swojej pryczy i umarł na atak serca.

Warunki obozowe doprowadzały do zobojętnienia i wzajemnej nienawiści. Twardniały serca, nie reagowały ludzkie dusze, odstępując po miesiącach i latach pobytu w obozie od uznawanych zasad moralnych, takich jak miłość bliźniego. Skorupa zobojętnienia pękała i tajała przed zbliżającymi się świętami.

Szansę przetrwania mieli ci, którzy potrafili narzucić sobie dyscyplinę myślenia o przeszłości i rzadkiego jej wspominania. Aby przeżyć należało jak najszybciej zapomnieć o litości, bo każdy więzień uważał, że potrzebuje jej bardziej niż inny. Wyczerpująca praca łamała ludzi i poniżała ich do tego stopnia, że nie było rzeczy, której by nie zrobili dla zdobycia dodatkowego kawałka chleba.

Jedyną siła więźniów sowieckiego lagru była nadzieja. Nadzieja, która niejednokrotnie przynosiła rozczarowanie, ból, zwątpienie, gdy to, o czym się marzyło, spełzło na niczym. Jednak więźniowie trwali w niej, ona dawała im siłę do dalszego życia, a właściwie do dalszej wegetacji. Z nadzieją czekali na kolejne widzenie z rodziną, które było chwilowym wyzwoleniem się z rygoru obozowego. Odbywało się ono w "domu swidanij". Dom ten jedną częścią przylegał do obozu, a drugą do wolnej ziemi. "Tak więc - objaśnia pisarz - można śmiało powiedzieć, że dom, w którym więźniowie spotykali się po latach ze swoimi najbliższymi, znajdował się na pograniczu wolności i niewoli, przestąpiwszy próg przepierzenia, wygolony, wymyty, i odświętnie ubrany katorżnik wpadał prosto w ramiona, wyciągnięte ku niemu z wolności".

Kolejnym azylem dla więźniów był szpital, do którego każdy chciał dostać się za wszelką cenę, aby tam odpocząć, aby ratować resztki człowieczeństwa. Dlatego też nie stroniono od samookaleczenia, aby tylko dostać się tam.

Niektórzy więźniowie trwali w obozie dzięki nadziei na ucieczkę, tak jak Fin Rust Karinen. Przyjechał on nielegalnie do Rosji. W czasie czystki po zabójstwie Kirowa, aresztowano go pod zarzutem dostarczenia zamachowcom tajnych instrukcji. Podjął on próbę ucieczki, kiedy wybuchła wojna radziecko-fińska. Okazało się jednak, że siedem dni błądził po okolicy, wreszcie dotarł do wsi oddalonej zaledwie 15 kilometrów od obozu w Jercewie, dokąd chłopi natychmiast go odstawili. Kiedy po latach narrator spotkał Karinena w wojsku na froncie irackim, ten wyznał, że właśnie nadzieja ucieczki pozwoliła mu przetrwać obóz.

3. Przedstaw gatunki literackie, które dominowały w dobie romantyzmu i pozytywizmu. Wyjaśnij przyczynę preferencji tych gatunków.

ROMANTYZM:

- ballada - gatunek wywodzący się z twórczości ludowej, a zatem najlepiej realizujący założenia ludowości. Fabułę i bohaterów ballad romantycy czerpali z reguły z podań ludu. Obok bohaterów realnych pojawiały się w balladach postacie fantastyczne. Balladę charakteryzuje: tajemniczość, irracjonalizm, dramatyczne wydarzenia.

- dramat romantyczny - odrzucał klasyczne zasady dramaru: trzech jedności, ograniczonej ilości osób na scenie, kompozycji zamkniętej) a za wzór przyjęli kompozycję dramatów Szekspira.

0. Dziady A. Mickiewicza

0. Kordian J. Słowackiego

0. Nie-Boska komedia Z. Krasickiego

- powieść poetycka - rozpropagowana przez Byrona, łączy pierwiastki epickie i liryczne, ukazuje dramatyczną i tajemniczą akcję w sposób niechronologiczny, narrator zdarzeń ujawnia swoje własne uczucia, główna postać to z reguły bohater byroniczny.

0. Giaur G. Byrona

- poemat dygrasyjny - zasadą konstrukcyjną tego dramatu jest fakt, że istotniejsze od wydarzeń i bohaterów są DYGRESJE - czyli odautorskie wstawki, komentujące fabułę, odwołujące się do współczesności twórcy.

POZYTYWIZM:

- powieść:

* tendencyjna: Marta, Pan GRABA E. Orzeszkowej. Powieść tendencyjna była skomponowana tak by udowadniać z góry założoną tezę np. konieczność kształcenia warstw niższych.

* realistyczna: Nad Niemnem - ukazywała prawdę o ówczesnym świecie i o człowieku zatopionym w rzeczywistości.

- nowela - dużo krótszy utwór od powieści, o ograniczonej liczbie postaci, często jednowątkowy, bez odautorskich komentarzy, opisów, wtrąceń.

- artykuł programowy, felieton, reportaż

- sonet - uprawiany np. przez Asnyka

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---