[1]

1. Porównaj światopogląd człowieka doby renesansu ze światopoglądem człowieka doby baroku.

RENESANS

Jednym z wiodących prądów renesansu był humanizm, uznający człowieka za nadrzędną wartość. Wiodącą ideą tej epoki był już nie teocentryzm, lecz wprost przeciwnie - antropocentryzm. Zdolności poznawcze człowieka , jego postępowanie i szczęście stały się podstawą wszelkich systemów ideowych. W początkowej fazie głosił takie hasła jak carpe diem czy homo sum - humani nil a me alienum esse puto. Ideałami były piękno, harmonia i zgoda. Artyści dbali o sławę doczesną i pośmiertną, dążyli do przełamania bezimienności. Afirmowali życie, byli przeświadczeni iż pełnię życia można osiągnąć w życiu doczesnym.

Publicystyka renesansowa ma różne oblicza, prezentuje różne modele myślenia, różne polityczne przekonania. Ich wspólnym mianownikiem jest to, że wszystkim zależy na dobru państwa i szczęściu jego obywateli.

Wieś i życie ziemianina na wsi jako temat poezji - to symptomy nowych czasów. Poezja średniowieczna i średniowieczne pismiennictwo gloryfikowały czyn świętego i czyn rycerza. Tak przedstawiał się też ówczesny system wartości i hierarchia ważności: służba boża i słuzba rycerska. Od połowy wieku XV wszystko to zaczyna się w sposób zasadniczy zmieniać. Najpierw w ekonomice, potem w polityce i kulturze. Rycerz przekształcił się w zieminina.

Ziemianin stał się nowym człowiekiem, najpierw nowym zawodem, rychło jednak i nową wartością: społeczną, ideową, kulturową, wreszcie moralną.

Modelowi dobrego ziemianina patronował Mikołaj Rej. Pochwałę poczciwego życia na wsi stanowi "Żywot człowieka poczciwego".

-> Zdaniem Reja życie ludzkie przebiega zgodnie z biologicznymi cyklami przyrody: wiosna - to dzieciństwo, lato - wiek młodzieńczy, jesień - dojrzałość i następnie starość - zima, smierć. Każdej porze roku odpowiadaja określone zajęcia na roli i w gospodarstwie. Poczciwy człowiek powinien je wypełniać najlepiej jak tylko potrafi, przy czym Rej nie zakazuje pełnego korzystania z dóbr natury i wsi, namawia do czerpania rozrywek, ukazuje jak wielka przyjemnością jest życie zapobiegliwego, gospodarnego, człowieka poczciwego.

-> Rej nie ogranicza się tylko do przedstawienia pozytywnych cech szlachty, ta warstwa społeczna krytykowana jest w "Krótkiej rozprawie między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem". Obwinia szlachtę o hazard, zbytki, prywatę, rozrzutność, obojętność wobec ojczyzny.

Kochanowski propagował życie na łonie natury czyli pochwalał życie na wsi ("Pieśń świętojańska o sobótce"). Przedkładał życie wiejskie nad podróżnicze i miejskie. Wieś określano jako miejsce spokoju, stabilizacji i kształtowania się wartości moralnych. Tylko tam osiągalne jest szczęście, wieś umożliwia odnalezienie człowiekowi szczęścia.

-> Silanki w wiekszości idealizowały swoich bohaterów i ich życie, choć nie zawsze. Utwór "Żeńcy" Szymona Szymnonowica daje wcale niekonwencjonalny obraz wsi. Oluchna i Pietrucha ciężko pracują, a pilnuje ich okrutny starosta.

-> Inny wzorzec wykształcony w renesansie był związany z życiem dworskim. Pisał o nim Łukasz Górnicki w dziele zatytułowanym "Dworzanin polski", skomponowanym w formie dialogów pomiędzy historycznymi osobami. Znakomitości dworu polskiego rozprawiają o ideale dworzanina - o człowieku rycerskim, sznującym swoje szlachectwo, wykształcony, dbały o wytworne maniery i piekno mowy, a także znający sztukę i muzykę. Nie szczędzą jednak krytycznych uwag pod adresem tych Polaków, którzy łatwo poddają się obcym modom.

-> Dziełem polskiego renesansu jest także utwór "O poprawie Rzeczypospolitej", gdzie autor (Andrezj Frycz Modrzewski) przedstawia swoje refleksje nad stereotypami myślenia Polaków, pojmowania sensu istnienia. Wystapił także w obronie praw chłopskich, krytykując istniejące stosunki społeczne w kraju. Domagał się równości społecznej i prawnej wszystkich stanów, ale jego idee nie znalazły w kraju poparcia. Modrzewski znalazł swojego kontynuatora w Piotrze Skardze, który podobnie widział sprawy społeczne, domagał się większych praw dla stanów innych niż szlacheckie. Ukazuje sześć chorób społecznych i głosi wizję upadku, nieszczęścia politycznego, które grozi Polsce.

-> Innym utworem krytykującym ówczesną rzeczywistość i panujące stosunki jest wspomniana wcześniej "Krótka rozprawa...". Autor krytykuje wyzysk chłopa przez Kościół i przez władze.

->Jan Kochanowski pisze Pieśń V o spustoszeniu Podola przez Tatarów. W końcowej części poeta mówi o obowiązku obywatela wzgledem państwa. Nie powinien on załować pieniędzy na wojsko, powinien byc ofiarny, gdy ojczyzna jest w potrzebie. nawołuje:

"Skujmy talerze na talary, skujmy,

A żołnierzowi pieniądze gotujmy!?

-> Kochanowski w Odprawie posłów greckich przedstawia przeciwstawne wzorce zachowań. Antenor jest przykładem pozytywnego obywatela - patrioty, dbałego o losy państwa. Ten wzór jest pożądany i godny propagowania i naśladowania. Postacią negatywną jest Aleksander, który kieruje sie własnym, egoistycznym interesem. Z jego przyczyny dramat kończy się źle, Troja upada, ta historia jest ostrzeżeniem dla Polski.

BAROK

-> W baroku następuje powrót marności nad marnościami - Vanitas vanitatum et omnia vanitas.

-> Daniel Naborowski w utworze "Cnota grunt wszystkiemu" pokazuje, że niczym są różne ziemskie wartości, do których głupi człowiek przykłada wagę - kosztowny pałac, jadło pyszne, uroda kobiet, bogactwo i metale szlachetne, popularność, stanowisko - wszystko to jest przemijalne i nietrwałe, wszystko jest marnością.

-> W baroku ideałem był szlachcic - sarmata. Konkretny przykład z epoki baroku to sam Pasek - autor i bohater "Pamiętników". Sarmata kojarzy się z postawnym szlachcicem, dumnym, walecznym, lecz kłótliwym, skłonnym do bójek i do miodu, kultywujący tradycję.

-> Wzór szlachcica był wzorem nie tylko świeckim, prawdziwy Sarmata był także dobrym katolikiem. Ideały chrześcijańskie uległy spłyceniu, prymitywizacji. Bohater "Pamiętników" chodzi często do kościoła, bierze udział w pielgrzymkach, składa ofiary, ale przy tym dokonuje zajzdów na cudze domy, pije, katuje poddanych.

RENESANS BAROK

> człowiek w centrum myśli - potężny > człowiek jako kruszyna w kosmosie. Powrót

w jedyną potęgę Boga.

>nauka, wykształcenie, wszechstronność > religijność, metafizyka, mistycyzm

> harmonia w filozofii i sztuce > dysharmonia, niepokój, niepewność

> mimetyczność sztuki (naśladownictwo) > ekspresjonizm sztuki

> humanizm, sława, piękno świata i życia jako motywy lit. > przemijanie, szatan, śmierć, czas - motywy sztuki i filozofii

> wzrost handlu i roli pieniądza, bogacenie się ludzi, wzrost > wojny, zaraza, głód, śmierć - spadek gospodarczy demograficzny, zwątpienie w doczesne wartości

2. Scharakteryzuj zjawisko moralności mieszczańskiej w oparciu o komedię Gabrieli Zapolskiej "Moralnośc pani Dulskiej".

- pani Dulska dzierży w garści swoją mieszczańską rodzinkę

- przymyka ona oko na romans syna Zbyszka ze służącą Hanką, wolała bowiem by "grzeszył w domu" niż włóczył się poza domem

- gdy Hanka zachodzi w ciążę, Zbyszek postanawia się z nią ożenić, lecz rodzinka wyperswadowała mu ten pomysł

- Hanka otrzymuje finansową odprawę

- Autorka Zapolska krytykuje hipokryzję, obłudę i ciasnotę mieszczńskich horyzontów

- kołtuneria i dulszczyzna - czyli poglądy pani Dulskiej - fałsz, małe i brudne rozgrywki przy wysokim mniemaniu o własnych walorach moralnych i obywatelskiech

-> główne zasady pani Dulskiej:

# prać brudy we własnych czterech ścianach

# utrzymywanie porządku "na pokaz"

# pieniądz nie śmierdzi

# zapytanie: "co sobie ludzie pomyślą ?"

Zbyszek:

- słaby, sterowany przez matkę, nie umie wydobyć się z kręgu dulszczyzny - mimo że jest jego świadom

- włóczy się po knajpach na koszt mamusi

- niezdecydowany

Nawet Hanka potrafi wytargować wysoką opłatę za swoją krzywdę.

Dulska miała "dwie twarze":

0. jedna - przeznaczona do publicznego ukazywania, jako twarz kobiety godnej, która dba o swoją rodzinę, chodzi do kościoła, reprezentuje powszechnie uznawane zasady moralne oraz porządny i szacowny dom;

0. druga - to twarz kobiety, która jest tyranem domowym; terroryzuje swoje otoczenie, szczególnie męża, toczy bezwględną walkę o zachowanie dobrej opinii i pozycji społecznej;

Naturalistyczny wymiar scenerii i fabuły, wszystko w utworze jest prawdopodobne, nie mamy do czynienia ani z fantastyką ani z symbolami, didaskalia zawierają dokładne wskazówki co do stroju, wyglądu i zachowań postaci, autorka podkreślia biologiczne motywacje postępowania ludzi, co jest charakterystyczne właśnie dla naturalizmu. Np. Zbyszek nosi dziedzictwo dulszczyzny, jego postępowanie i psychika są zdeterminowane prawami rządzącymi w tym środowisku.

Elementy naturalistyczne w utworze:

0. determinizm - człowiek jest zależny od warunków, w których żyje, jest zdeterminowany przez czynniki, na które nie ma wpływu, np.: pochodzenie społeczne, środowisko. Przykładem takiej osoby jest Zbyszko, który próbuje walczyć z kołtuństwem, choć zdaje sobie sprawę, że nie będzie w stanie się od niego uwolnić:

"Bom się urodził po kołtuńsku, aniele! Bo w łonie matki już nim byłem, bo żebym skórę zdarł z siebie, mam tam pod spodem w duszy całą warstwę kołtunerii, której nic wyplenić nie zdoła. Coś, taki nowy, taki inny, walczy z tym podstawowym, szarpie się, ciska. Ale ja wiem, że to do czasu, że ten kołtun rodzinny weźmie mnie za łeb,…" (Zbyszko).

0. teoria dziedziczności - Hesia upodabnia się do matki, dziedziczy jej najgorsze cechy: brak wrażliwości, pogardę dla innych, cynizm, skąpstwo;

0. dominacja istot silnych - Dulska jest bezwzględna, podporządkowuje sobie wszystkich. W tym świecie mogą przetrwać jedynie osoby silne (takie jak Dulska, Hesia), słabe giną (Mela);

0. podejmowanie nowych tematów - autorka nie wstydzi się mówić o sprawach drażliwych, wstydliwych dla ówczesnego społeczeństwa (aborcja, choroby weneryczne);

0. nowy bohater - wprowadzone zostają osoby z niższych warstw społecznych (Hanka, kucharka);

0. Dramat Zapolskiej obnaża obłudę moralną i mentalność mieszczańską. Życie Dulskich jest farsą w tym sensie, że toczy się poprzez nieustanne kontrasty głoszonych zasad i cnót oraz codziennej życiowej praktyki, która tym zasadom przeczy.

0. Filozofia Dulskiej sprowadza się do tezy, że dla ludzi, na zewnątrz, trzeba się prezentować jak najkorzystniej. Jej życiem rządzi gra pozorów (inne czyny i słowa dla obcych, inne dla swoich).

0. Osobowość tej kobiety zdominowała wszystkich domowników. Dawno stracił autorytet mąż, Felicjan, który całkowicie poddał się tyranii żony. Zadawalają go wydzielane przez nią groszaki na kawę i cygara.

0. Córki Dulskiej zestawiła Zapolska na zasadzie kontrastu: wrażliwa Mela, zagubiona, chorowita i bezradna oraz Hesia, wierne odbicie matki. Dulska dba o wychowanie dzieci. Posyła córki na pensję, łoży na ich lekcje muzyki i tańca, jednocześnie jednak wpaja im zasady swojej moralności i uczciwości (każe się Hesi kurczyć w tramwaju, aby zapłacić zań ulgowy bilet).

0. Zbyszko to młody człowiek obdarzony inteligencją i krytycyzmem, wyostrzonym prawdopodobnie przez kawiarniane kontakty ze środowiskiem cyganerii artystycznej. Nie ukrywa swej wrogości wobec wszystkiego co prezentuje matka. Jednak jego bunt jest krótkotrwały, okazuje się za słaby na walkę z kołtuństwem.

0. Farsa ta powoduje tragedię ludzi reprezentujących odmienny sposób myślenia (Mela i Hanka).

Jednak w zakończeniu tryumfuje zakłamanie Dulskiej - Zapolska ośmieszyła zakłamaną moralność, ale podkreśliła jednocześnie jej ponurą trwałość.

3. Omów cechy poezji J.Tuwima na przykładzie danego wiersza.

ekspresjonizm - intuicyjne wyrażanie gwałtownych uczuć i doznań: zachwytu, ekstazy; sztuka wywołująca wstrząs; styl ten wykorzystywał różne środki: kontrast, deformację, karykaturę.

Dzieje grupy Skamander związane były z warszawą; tu w latach 1926-1919 formowała się ona wokół pism "Pro arte at studio" i "Pro arte". Istotne znaczenie dla jej konsolidacji miały wspólne występy w literackiej kawiarni-kabarecie "Pod Picadorem". W XII. 1919 r. poeci po raz pierwszy wystąpili pod nazwą Skamander, natomiast w I 1920 r. ukazał się pierwszy numer pisma "Skamander".

"Wielką piątkę" Skamandra stanowili:

0. Julian Tuwim,

0. Kazimierz Wierzyński,

0. Jarosław Iwaszkiewicz,

0. Jan Lechoń,

0. Antoni Słonimski.

-> Skamander był grupą programowo bezprogramową jednakże mieli oni wspólne przekonania ideowo-artystyczne, którym dali wyraz w lirykach. Poezja młodych skamandrytów charakteryzuje się przede wszystkim zwrotem ku problemom codzienności i sprawom zwykłego, "szarego" człowieka. Niektórzy poeci podjęli próbę zwyciężenia romantyczno-modernistycznej koncepcji poety i poezji. Nowej koncepcji podmiotu lirycznego towarzyszy w poezji powszedniość. Liryka młodych skamandrytów wyraża zachwyt nad życiem i światem.

-> Tuwim pisał m.in. wiersze, poematy, satyry. Jego spuścizna literacka jest bardzo bogata i różnorodna. Wczesne wiersze tego poety (znajdujące się w czterech pierwszych zbiorach: "Czyhanie na Boga"(1918), "Sokrates tańczący" (1920), "Siódma jesień" (1921), "Wierszy tom czwarty" (1923)), charakteryzują się ogromnym entuzjazmem, aktywizmem, witalizmem. Tak więc podstaw filozofii życiowej "młodego" Tuwima należałoby szukać w filozofii Nietschzego (aktywizm), i przede wszystkim Henri Bergsona (witalizm). Tuwim za Bergsonem zainteresował się życiem w jego biologicznym wymiarze (biologizm), pisał więc o tłumie, masach ludzkich.

BIOLOGIZM w poezji Tuwima:

0. "Wiosna" - utwór wychwalający życie, biologizm, instynkt. Ukazuje ludzi, którzy żyją w mieście fabrycznym. Jest wiosna i ludzie są zdominowani przez instynkty biologiczne, gł. popęd seksualny; poeta nie stroni od wulgaryzmów; tłum fascynuje ale jednocześnie budzi odrazę i lęk.

WITALIZM i AKTYWIZM w poezji Tuwima

0. "Do krytyków" - poeta jeździ po mieście tramwajem i staje się to czynnością najwspanialszą Świat przepełniony jest zapachami, dźwiękami, kolorami, piękne jest wszystko dookoła.

0. "Życie" - w kilku wersach poeta opisuje swą ogromną radość z faktu, że żyje; jest przepełniony poczuciem własnej siły i jedności z naturą, bo "krew jest czerwona".

-> W wydanych przez Tuwima, w młodzieńczym okresie jego twórczości, (1918-1926) tomikach "Czyhanie na Boga" i "Sokrates tańczący" dominują tematy młodości, wiosny, swobodnej twórczości i wizja poety "wciśniętego w tłum". Programem poetyckim Tuwima jest wiersz pt. "Do krytyków". Radosny poeta - kpiarz, siedzący na "tylnej platformie tramwaju" rzuca krytykom wyzwanie. Szanowni Panowie - tematem poezji nie muszą być głębokie, filozoficzne ani narodowe treści. Może nim być entuzjazm dla wiosny i banalnych, codziennych zdarzeń. Celem poezji jest opiewać tłum i miasto. Twórcą poezji niech będzie zwykły człowieka, a nie wybitna jednostka. Tę ostatnią koncepcję poprzedził Tuwim w innym programowym utworze - mianowicie w "Poezji" - zamieścił znany cytat:

"Nie chcę być przodownikiem,

Chętnie w tłum się wcisnę

Będę ultimus inter pares" - (ostatni wśród równych)

-> W tym okresie napisał też Tuwim utwory poważne, jak np. "Rewizja" (krótka opowieśćo tym jak żandarmi przeszukują mieszkanie podejrzanego i znajdują obciążające go dowody) i "Pogrzeb prezydenta Naruszewicza" (żarliwy protest przeciwko zbrodni sprawców zamachu na pierwszego prezydenta Polski).

-> W latach 1926-36 Tuwim wydaje: "Słowa we krwi" i "Rzecz Czarnoleska", "Bibli cygańska", "Treść gorejąca". Przywołuje tu horacjański motyw exegi monumentum, mit Jana Kochanowskiego, tzw. specyficzny klasycyzm Tuwima. Poeta określa swoje miejsce, kształtuje swój własny język poetycki - pełen dynamiki, ekspresji, czasem wulgaryzmów i wyrazów potocznych, lecztakże definiuje poezję jako przetwarzanie świata za pomocą języka, nadawanie imion rzeczom, porządkowanie świata.

-> Lata 1936-39 zdominowane zostały przez utwory dla dzieci: "Lokomotywa", "Ptasie radio", "Słoń Trąbalski", "Zosia Samosia" itp.

-> Oczywiście na przestrzeni 13 lat podejmował Tuwim liczne inne tematy, ważne były wątki satyryczne i polityczne, manifestacja poglądów pacyfistycznych, refleksja na temat śmierci, protest przeciwko konwencjom mieszczaństwa. Poemat "Bal w operze" z 1936r. nie został dopuszczony do druku.

-> Lata od 1940 do 1953 - czas wojny przeżył Tuwim na emigracji i tam powstał słynny poemat dygresyjny pt. "Kwiaty polskie" (pisany w USA). Poeta powrócił do kraju w 1946r., był kierownikiem Teatru Nowego. Zmarł w Zakopanem w 1953r.

WIERSZE POLITYCZNE:

0. "Rewizja"

0. "Pogrzeb prezydenta Naruszewicza"

0. "Do prostego człowieka" (Tuwim występuje tutaj jako rzecznik poglądów pacyfistycznych, żarliwy wróg wojny demaskujący jej mechanizm - odwieczną prawidłowość, że ideologia i propaganda wojny czyli sztandary czy bohaterstwo to fałsz i magia dla tłumów - a prawda to śmierć jednych a pieniądz i zysk, którzy mają z niej inni. Jest to wiersz-apel. Wzywa do buntu przeciwko takiej wojnie.

WIERSZE SATYRYCZNE:

0. "Mieszkańcy" (Jest to obraz przeciętnych ludzi z miast, mieszczańskiej kołtunerii, żyjącej "w strasznych kamienicach" w uporządkowanym kieracie mieszczańskich konwencji, którymi poeta pogardza. Poeta opisuje całego dnia z życia tych ludzi. Jest to dzień tępy, pełen rozmów i działań bez sensu, bez dociekań, bez myślenia i twórczości. Życie ich oddaje cytat: "trochę pochodzą, trochę posiadzą". Poeta w sposób bardzo sugestywny podaje skrótowy opis mieszczucha, który budzi odrazę u czytelnika.

-> "To było tak" - poeta "jak przez lupę" obserwuje i relacjonuje nam proces rozkwitania pąka, jego narodziny, dojrzewanie, miłość, poczucie "strachu istnienia" i śmierć, do której przyczynił się poeta zrywając pąk. Czym był czyn poety: grzechem czy dobrodziejstwem. Czy zabił, czy zaoszczędził lęków egzystencji?

-> "Scherzo" - jest to relacja nastrojów młodej dziewczyny - śpiew, śmiech, płacz, cisza. Scenę tych przemian (typowych dla "dorastających panien") kończy scena złowroga: bohaterka "widzi śmierć". Znów więc lęk przed istnieniem, obawa końca pojawiają się w wierszu Tuwima.

-> "Sitowie" - Jest to wbrew pozorom wiersz o poezji i tworzeniu. Tuwim wspomina swoje dzieciństwo,

"polegiwanie wakacyjne" w trawach, ziołach i sitowiu, tęsknotę za pachnącą miętą i piękno przyrody! To prawda, lecz wspomnienie jest skontrastowane z sytuacją obecną - męki tworzenia i przekształcania świata w poezji. Niegdyś sitowie było zwykłe i miało cieniutkie włókienka - dziś jest elementem świata, materią do przetworzenia w wierszu, żródłem słowa poetyckiego. To prawda, że Tuwim tęskni za beztroską, bo oto twórczość okazała się męką, piętnem, nałogiem twórczego interpretowania świata. Zioła stały się po latach "w wierszach słowami" - oto stwarzająca siła poezji.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[2]

1. Omów kreację wzorów i postaw ideowych średniowiecza w oparciu o poznaną literaturę.

Ideał rycerza - Najpopularniejszy epos rycerski średniowiecza to anominowe dzieło francuskie 'Pieśń o Rolandzie' (przełom XI i XII wieku). Roland, rycerz Karola Wielkiego, ginie w obronie wiary w walce z pogańskimi Saracenami. Jest to bohater idealny - skupia w sobie cechy najwyżej cenione w epoce średniowiecza. Jest odważny aż do szaleństwa, szlachetny.

-> zawsze postępuje w zgodzie z kodeksem rycerskim.

-> jest bezgranicznie oddany ojczyźnie ("słodkiej Francji")

-> wierny damie swojego serca.

-> jako idealnie przedstawiony rycerz epoki feudalnej jest też bezwzględnie wierny swojemu władcy - Karolowi Wielkiemu.

-> jako wzorowy chrześcijanin walczy w obronie wiary.

-> potrafi być również prawdziwym przyjacielem i sam ma oddanego, wiernego aż do końca przyjaciela (Oliwiera).

Dla podkreślenia wielkości i szlachetności głównych bohaterów (Rolmda, Oliwiera i Karola Wielkiego) w utworze wprowadzona jest postać podłego zdrajcy - barona Ganelona.

Inne sagi rycerskie: germańska "Pieśń o Nibelungach" (XIII w.) i angielskie "Opowieści kanterberyjskie" (XIVw. autor jest znany - G. Chaucer). Specyficznym gatunkiem tego typu literatury byty romanse rycerskie. Najbardziej znany jest cykl legend bretońskich "O królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu" - nie znani nam autorzy opowiadają o barwnym życiu nieskazitelnych rycerzy, o urokach życia dworskiego (walka, honor, intrygi, miłość).

RYCERZ ŚREDNIOWIECZNY

0. bogobojny

0. odważny

0. zawsze dotrzymywać słowa

0. dbać o honor i sławę

0. patriota

0. uwielbienie Boga i poświęcenie dla obrony wiary

0. wzorzec dydaktyczny

0. zyskiwał władzę, stawał się godnym szacunku

0. propagował postawę wygodną kościołowi

0. kościół akceptował rycerzy, bowiem w nich upatrywał szerzenie chrześcijaństwa

Ideał kochanka - "Dzieje Tristana i Izoldy" - Dzieje Tristana to opowieść o wielkiej, tragicznej miłości. Kochanków zbliża przeznaczenie (Izolda wypija napój, który miał wzbudzić w niej wielką miłość do zaślubionego właśnie męża - króla Marka. Czarodziejska moc napoju miała spowodować, że pierwsza osoba, ujrzana po jego spożyciu, do końca życia będzie obdarzona bezgraniczna miłością. Zbieg okoliczności zadecydował o tym, że Izolda po wypiciu napoju ujrzała Tristana - rycerza i siostrzeńca króia Marka).

W 1900r. romanista francuski, Józef Bedier, zachowując zachowane średniowieczne fragmenty, opracował nową, obecnie najbardziej znaną wersję "Dziejów Tristana i Izoldy". W średniowieczu rozwijała się także liryka miłosna. Jej ojczyzną była Xll-wieczna Prowansja, dzielnica południowej Francji. Lirykę prowansalską tworzyli trubadurowie - wędrowni poeci i pieśniarze, zapraszani na dwory władców i możnych panów. Ich utwory były bardzo konwencjonalne, zgodne z ówczesną modą. Nakazywała ona, by każdy rycerz miał damę swojego serca i składał jej hołdy miłosne. Podmiot uczuć był zawsze wyidealizowany. A opis uczuć rycerza - dość stereotypowy. Trudno doszukać się w tych utworach rzeczywistych uczuć i myśli poetów, są one raczej wyrazem tęsknoly do miłości absolutnej i doskonałej. Niektórych trubadurów znamy z imienia i nazwiska, ale nic wiemy o nich nic bliższego.

Ideał świętego - Najsławniejszy wzór ascety przynosi ze sobą "Legenda o świętym Aleksym ". Aleksy pochodził ze znakomitego rodu, wiódł dosłanie i wesołe życie. Jako dorosły człowiek z całą świadomością odrzucił dobra doczesne. Skazał się dobrowolnie na poniżenie i cierpienie, umartwiał swoje ciało, wzmacniał ducha. Rozdał swój majątek i ruszył na wędrówkę po świecie. Cały czas spędzał na modlitwie, żebrał, inni ludzie go nie obchodzili. Chodziło mu o całkowitą anonimowość. Chciał aby nikt go nie znał i mógł całkowicie poświęcić się Bogu. Został uznany za świętego (Maryja zeszła z ołtarza i kazała klucznikowi wpuścić go do kościoła). Ponownie wyrzekł się sławy i powrócił do rodzinnego miasta i zamieszkał na schodach własnego domu. Po jego śmierci wszystkie dzwony w Rzymie zabiły. marł pod schodami własnego domu, gdzie cierpiał nie rozpoznany przez rodzinę. Wylewano na niego pomyje, znosił wszelkie upokorzenia. Nagrodą za święty, męczeński żywot było natychmiastowe wzięcie duszy Aleksego do nieba. Jego martwe ciało stało się relikwią i miało moc uzdrawiającą. Najczcściej uprawianymi galunkami literatury religiinej były w sredniowieczu HAGIORGAFIE, czyli żywoty świętych i męczenników.

ASCETA

0. żyje w ubóstwie

0. przyjmuje pogardę i cierpienie z pokorą

0. ucieka od sławy, rozgłosu

0. modli się do Boga

0. umartwia swoją duszę i ciało

0. anonimowość

0. pokora

Ideał władcy - Poeci i kronikarze opiewali władców doskonałych, np. Karola Wielkiego ("Pieśń o Rolandzie", "Życie Karola Wielkiego" Eincharda). Karol Wielki, wtadca państwa Franków, twórca cesarstwa karolińskiego, jest uważany za najwybitniejszego władcę wczesnego średniowiecza. Einchard był jego dworzaninem i biografem, znał Karola Wielkiego od dziecka. Na kanwie jego biografii powstały liczne utwory literackie i legendy. Jako władca idealny Karol Wieki był przedstawiany zawsze tak samo: był obrońcą wiary chrześcijańskiej, władca mądrym, dobrym, odważnym i sprawiedliwym. Na gruncie polskim typ władcy idealnego reprezentował Bolesław Krzywously, bohater kronik Galla Anonima (XII wiek, tekst łacińskie). Autor sławił króla jako wzorowego chrześcijanina, mężnego rycerza, sprawiedliwego i mądrego monarchę, oddanego idei kształtowania państwa. Według Galla, Bolesław Krzywousty narodził się w sposób cudowny, dzięki darom złożonym przez jego ojca, Władysława Hermana, świętemu Idziemu.

WŁADCA DOSKONAŁY:

0. troszczy się o kraj i o poddanych

0. dobry rycerz

0. dobry chrześcijanin (miłosierny)

0. sprawiedliwy i wyrozumiały

0. bronił granic

0. szybkość podejmowania trudnych decyzji

0. dobro ogółu przedkłada nad dobro własne

2. Przedstaw cechy bohatera dramatu Różewicza pt. "Kartoteka".

0. Bohater utworu przyjmuje tzw. postawę horyzontalną, tzn. jest dotknięty klęską bierności, bezsilności i wewnętrznej pustki.

0. Bohater nie wstanie - utracił niewinność dzieciństwa, wiarę w jakiekolwiek wartości, w miłość, w człowieka. A że jest to Człowiek - KAŻDY - reprezentuje los całego wojennego pokolenia.

0. Postawa bohatera oburza Starców, gdyż jest on głównym bohaterem dramatu, ośrodkiem akcji, powiniem jak bohater romantyczny działać, kochać, popełnić samobójstwo... A on nie chce. Nawet "gadać mu się nie chce". Jest zatem "antybohaterem" i parodiuje klasyczną estetykę dramatu.

0. Bohater reprezentuje całe wojenne pokolenie, porażone wojną, dotknięte biernością, zmęczonych działaniem ludzi.

0. Przyjmuje postawę abnegacji, nie obchodzą go żadne idee, nie chce nikomu przewodzić, pozostaje bezczynny, życie toczy się obok niego.

0. Odrzuca narzuconą mu przez otoczenie rolę przywódcy, kreatora dziejów.

?3. Omów środki artystyczne zastosowane w danym sonecie A. Mickiewicza. Jakie środki artystyczne są typowe dla stylu romantycznego.

"Pielgrzym"

Podmiot liryczny mówi, że podoba mu się krajobraz orientalny. Znajduje się w krainie dostatku i pięknych ludzi. Zachwyca się pięknem, ale tęskni za swoją ojczyzną i przeszłością. Nie może teraz wrócić do swojej ojczyzny. Wiąże mu się ta rzeczywistość z Litwą. Wyraża tutaj nostalgię. Woli Litwę, choć jest niedostępna niż piękne obszary orientalne. Sceneria jest piękna, ale uczucia ulokował gdzie indziej. Potrafi kontemplować piękno przyrody, ale nie może zdobyć się na poruszenie uczuć. Tekst kończy się zastanowieniem się podmiotu lirycznego czy ojczyzna o nim pamięta. Pielgrzym to człowiek wygnany z ojczyzny. Tęskni za nią i tuła się po świecie. Poszukuje miejsca dla siebie. Dąży do miejsca świętego dla siebie. Jest to trudna wędrówka. Dąży do celu poprzez myśli, wspomnienia. Pielgrzym zawsze wraca do swojego miejsca. U Mickiewicza jest to pielgrzymka ducha i uczuć.

"Stepy akermańskie"

Porównanie jazdy przez zielony step do żeglowania przez ocean. Trawy to fale, krzewy to wysepki. Podmiot liryczny słyszy motyle, węże, pomimo, że panuje cisza. Wspomina Litwę. Wydaje mu się, że słyszy ją. Wytęża słuch, ale nikt go nie woła, zapomnieli o nim. Podmiot liryczny jest samotny, wygnany, odosobniony. Cisza może oznaczać brak buntu i sprzeciwu wobec zaboru.

"Burza"

Jest to czwarty sonet. Autor używa tu równoważników zdań aby wytworzyć nastrój grozy, szaleństwo żywiołu burzy. Pokazany jest atak żywiołu na statek. Pokazane są bezradne próby ratowaniu statku. Ukazane są reakcje ludzi. W części refleksyjnej ukazane są uczucia poety. W godzinie śmierci ludzie płaczą, modlą się, są przerażeni. Tylko jeden podróżny nie postępuje tak. Martwi się natomiast, że jest samotny, nie ma się z kim żegnać. Nie ma nikogo bliskiego obok siebie, nie ma wiary. Nie jest związany emocjami z nikim i z niczym.

"Czatyrdach"

Czatyrdach to góra. Podmiot liryczny opowiada o pięknie tej góry. Podmiot liryczny jest tamtejszym przewodnikiem. Czatyrdach jest porównany do sułtana Tureckiego. Szczyt ten jest groźny, wspaniały. Jest uważany za rzecz świętą przez ludzi wschodu. Góra pozostaje niczym niewzruszona przez tysiąclecia. Jest potężna, wielka. Podmiot liryczny wyraża zachwyt nad jej majestatem. Zwraca uwagę na jego monumentalność.

"Widok gór ze stepów Kozłowa"

Pielgrzym opisuje krajobraz. Hiperbolizuje go. Używa przenośni aby uwydatnić ten obraz. Od Czatyrdachu bije światło (odbite słońce od lodu). Jest to wysoka góra. Chmury kończą tam swój bieg. Cała wypowiedź pielgrzyma jest w formie pytań i domysłów. Podmiot liryczny jest niepewny. Dopiero Misza, który jest specjalistą zapewnia o tym wszystkim .Był tam. Opisuje krajobraz jako osoba, którą zna go z autopsji. Podziwia krajobraz. Jest pełni epitetów i innych środków stylistycznych. Na zakończenie jest wyraz zachwytu i zdumienia całą tą górą.

"Bakczysaraj"

Miasto Bakczysaraj jest wielkie ale puste. Jest to dawna stolica Krymu. Ludzie pozostawili tam cały dorobek swojego życia. Miasto staje się coraz bardziej tajemnicze. Coś co kiedyś oznaczało potęgę, teraz obraca się w ruinę. W części refleksyjnej jest opis fontanny, której woda utożsamia łzy mieszkańców. Ludzie opuścili już miasto, ale źródło wciąż bije. Ludzie przemijają, a natura pozostaje. Jest to refleksja nad przemijalnością świata. Natura odrodzi się, będzie trwać.

CECHY SONETÓW:

- orientalizm - zachwyt kulturą i przyrodą Wschodu

- zachwyt naturą - piękno przyrody naddniestrzańskiej

- tajemniczość, atmosfera grozy lub baśni

- wyobraźnia twórcza - obserwujemy świat ożywiony i uduchowiony; dzieło wyobraźni poety.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[3]

1. Omów renesansowy charakter twórczości Kochanowskiego. Podaj przykłady literackie.

-> Fraszki Kochanowskiego mają charakter renesansowy, ponieważ do poezji zostały wprowadzone tematy związane z życiem codziennym poety, z jego radościami i smutkami, weselem i troską.

-> Utwory te cechuje atmosfera realizmu i codzienności, pochwała zabawy i przyjaźni, towarzyskiej rozmowy, dźwięczą w nich echa przeżytych zawodów miłosnych, a nawet ukazane są poglądy religijne i filozoficzne. Treść fraszek jest różnorodna, dotyczy dworskiego życia, miłości, przyjaciół, a nawet postawy człowieka wobec świata. Jest to postawa typowo renesansowa, a wyraża się ona w nowym pojmowaniu życia, w nowym widzeniu przyrody, w głoszeniu optymistycznej radości życia.

-> Zgodnie z duchem reformacji wyrażają refleksje na temat narodu; patriotyzmu

-> Autor wykorzystuje filozofię stoicką i epikurejską.

-> Nawiązuje do wątków i postaci mitologicznych (Labirynt, Fortuna, Ariadna, Proteus).

-> Fraszki cechuje bogactwo formy (różnice w rozmiarze wiersza od 5- do 13-zgłoskowca, stosowanie przerzutni, układu stroficznego lub wiersza stychicznego, ciągłego).

-> Kochanowski posługuje się kalamburem - wieloznacznością wyrazów. Istnieje różnorodność nastrojów (żart, satyra, refleksja).

Fraszka to epicki utwór wierszowany o różnorodnej tematyce, mającej charakter żartobliwy, satyryczny i refleksyjny

Fraszka (z wł.) - błahostka, była ulubioną formą wypowiedzi J. Kochanowskiego. Wzorował je na utworach Anakreona, Katullasa oraz na mitologii greckiej i rzymskiej. Niektóre fraszki miały charakter epigramatów (krótkich napisów nagrobkowych) mających, krótką i zwięzłą pointę.

0. "Na swoje księgi" - fraszka programowa. Autor bagatelizuje znaczenie swoich utworów ("Nie dbają papiery/ O przemożne bohatery") i wskazuje źródło ich tematów ("Ale pieśni, ale żarty/ Zwykły zbierać moje karty") - radość warunkiem ludzkiego szczęścia.

0. "Do fraszek" - pochwała wartości fraszek ("Fraszki nieprzepłacone, wdzięczne..."), które choć pozornie drobne i błahe, stały się dla twórcy istotną formą wypowiedzi poetyckiej. Nawiązania do antyku (Fortuna, labirynt, nic Ariadny, Centaur, Dedal).

0. "Do Mikołaja Firleja" - żartobliwe uzasadnienie frywolności fraszek; program poetycki (" ...bo ma być stateczny/ Sam poeta; rym czasem ujdzie i wszeteczny")

0. "O żywocie ludzkim" - nawiązuje do filozofii stoickiej. Podmiot liryczny wypowiada się w imieniu zbiorowości, podkreśla przemijalność ludzkiego istnienia i ludzkich spraw ("Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy,/ Próżno tu człowiek ma co mieć na pieczy").

0. "Ku Muzom" - apel do Muz o zachowanie w pamięci potomnych własnych wierszy ("...niech ze mną za raz me rymy nie giną / Ale kiedy ja umrę, ony niechaj słyną!"). Motywy antyczne (Muzy, rosa ippokreńska), paralelizm składniowy i znaczeniowy (wersy zaczynające się od "jeslim", "jesli").

0. "Na fraszki" - wyliczenie poszczególnych uciech życia dworskiego (pijaństwo, gry miłości) i końcowe ich zaprzeczenie: "Wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie - Jan niech fraszki pisze!". Utwór rozpoczyna pytanie retoryczne, uniwersalizm podkreśla 3 os l. poj. w jakiej przemawia podmiot liryczny.

0. "Na lipę" - fraszka czarnoleska. Podmiotem lirycznym jest uosobiona lipa z Czarnolasu, adresatem - strudzony gość. Idylliczna, arkadyjska natura dostarcza człowiekowi różnych pożytków, zaś życie zgodne z nią daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szczęście (wyraz epikurejskich przekonań poety). Kunsztowna budowa: — epitety (poetyckie: "rozstrzelone cienie", "wonny kwiat", "słodki sen"; potoczne: "pracowite pszczoły", "chłodne wiatry"), — wyszukane, odwołujące się porównanie (2 ostatnie wersy).

0. "Do gór i lasów" - utwór autotematyczny, rodzaj lirycznej biografii., spojrzenie poety na własne życie w momencie przenosin do Czarnolasu. Apostrofa do stron rodzinnych, następnie zwięzłe, czasem ironiczne ("przypasany do miecza rycerz") wyliczenie kolei życia (podróże, studia, pobyt na dworze, funkcje kościelne). Skontrastowane pytania retoryczne odnoszące się do przeszłości i przyszłości, wskazują nieprzydatność doświadczeń w oborze nowej drogi życiowej. Epikurejska pointa: "Śrebrne w głowie nici, / A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci".

0. "Na dom w Czarnolesie" - pochwała domu jako podstawowej wartości życia ludzkiego, Arkadii spokoju i radości. Etyczny program życia szczęśliwego: zdrowie, sumienie czyste, "pożywienie ućciwe", ludzka życzliwość, "obyczaje znośne", "nieprzykra starość". Interesujący kontrast między skromnością "gniazda ojczystego" a zbytkiem "pałaców marmurowych".

0. "Na zdrowie" - jedyna fraszka napisana pieciozgłoskowcem, co nadaje jej bardzo wyrazisty rytm. Kontrastujące zestawienie prawdziwej wartości jaką stanowi zdrowie z pozorną wartością przedmiotów martwych (perły, kamienie szlachetne), przemijalnością młodości i urody oraz zaszczytów (dostojeństw i stanowisk).

2. Fraszki biesiadne, dowcipne, miłosne:

0. "Raki" - dowcip (tytuł wskazuje na rodzaj wiersza - zabawy poetyckiej, który można czytać w dwojakiej kolejności wyrazów: od strony lewej do prawej i odwrotnie). Tu wiersz czytany tradycyjnie jest pochwałą kobiety ("Folgujmy paniom, nie sobie, ma rada"), odwrotnie - jej naganą ( "Rada ma: sobie, nie paniom, folgujmy"). Podwójny rym: wyrazów początkowych i końcowych w każdym wersie.

0. "Do Hanny" - dystych miłosny, oparty na koncepcie związanym ze zwrotem przysłowiowym "serce z kamienia". W wersie pierwszym diament i krzemień są zestawione, a w drugim przeciwstawione. Maleńkie arcydzieło Kochanowskiego.

0. "Do dziewki" - fraszka miłosna, oparta na koncepcie zestawienia cierpienia kochanka ze zjawiskiem natury. Hiperbola: "A z tobą i w pół nocy zda się dzień na niebie".

0. "O doktorze Hiszpanie" - anegdota o prawniku królewskim Rojzjusza, który wymknął się z grona zabawiających się kompanów. Na niewiele się jednak to zdało, bo towarzysze zabawy wyłamali drzwi ("doktor nie puścił, ale drzwi puściły") i przymusili nieszczęśnika do picia. Efektem był poranny kac bohatera, który swój stan dowcipnie komentuje: "Szedłem spać trzeźwo, a wstaję pijany". Anegdota zbudowana jak mała scenka dramatyczna (skrótowy dialog, stopniowanie napięcia, dowcipna pointa).

0. "O miłości" - dystych podkreślający potęgę miłości, oparty na wyszukanym koncepcie ujętym w antytezę (zestawienie dwu przeciwstawnych elementów wypowiedzi, np. "lotny" i "pieszy").

3. Fraszki patriotyczne:

0. "Na sokalskie mogiły" - forma nagrobnego napisu na mogiłach poległych pod Sokalem w 1519 r. w bitwie z Tatarami. Zbiorowy podmiot liryczny ("my" - polegli) wygłasza pouczenie dla "gościa", który nie powinien na próżno "łez nad nimi tracić".

Poeta jest zdania, że człowiek powinien cieszyć się z życia, spędzać każdą chwilę jak najlepiej oraz cieszyć się ze swojej pracy. Dla Kochanowskiego najważniejsze wydaje się życie na wsi. Wieś ta ("Pieśń o sobótce") jest widziana oczyma szlachcica. Posiada ona wyidealizowany obraz. Poeta nie widzi żadnych ujemnych stron wsi, lecz tylko same jej zalety. Człowiek żyjący na wsi potrafi prawdziwie odetchnąć od dręczących go kłopotów i stać się szczęśliwym. Miasto w oczach Kochanowskiego jest pełne zakłamania, fałszu, obłudy, niesprawiedliwości itd. Rolnik na wsi może za pomocą swojej pracy wyżywić całą swoją rodzinę, ma czas na różnego rodzaju zabawy, tańce i rozrywki. Życie jego składa się z samych uciech i radości, jest sielanką, rajem na ziemi. W dalszych pieśniach dowiadujemy się, że człowiek powinien, ma nawet obowiązek, bawić się, pić, szaleć, hulać póki może. Zbędną rzeczą w życiu każdego człowieka to zamartwianie się niepotrzebnymi rzeczami. Mimo używania życia człowiek nie powinien zatracić w sobie pewnych wartości moralnych i humanistycznych. Powinien być człowiekiem szczęśliwym jak i cnotliwym o dobrym sumieniu. W swojej "Pieśni o cnocie" Kochanowski wyraża pogląd na ten temat w formie morału:

"A jeśli komu droga otwarta do nieba, tym , co służą ojczyźnie".

Oznacza to, że największą cnotą człowieka jest dobro i zdolność poświęcenia się ojczyźnie. Człowiek renesansowy powinien jak najlepiej służyć ojczyźnie. Kochanowski mówi, że poeta jest właśnie takim człowiekiem - oddziaływuje on wychowawczo na swój naród. Drugim godnym człowiekiem do naśladowania jest rycerz, który mężnie broni kraju, w którym się urodził i wychował. Bardzo ważne dla Kochanowskiego jest czyste sumienie. W pieśni "Serce rośnie…" ukazuje dwóch ludzi o różnych sumieniach. Jeden to człowiek, którego owe sumienie gryzie, a tym samym nie pozwala mu na używanie życia. Człowiek taki jest wiecznie zatroskany, niespokojny. Drugi człowiek posiada czyste serce (sumienie), nikogo on nie skrzywdził, więc nie ma powodu do zmartwień. Z tego porównania można łatwo wywnioskować nowy pogląd Kochanowskiego - aby bawić się i cieszyć trzeba dobrze postępować w życiu, zgodnie ze swoim sercem. Człowiek renesansowy w pieśniach Kochanowskiego nie zniechęca się, nie ufa fortunie, lecz przyjmuje wszystkie troski i radości spokojnie. Zdaniem poety fortuna zmienną jest, człowiek raz może znaleźć się na wozie, raz pod wozem, lecz nigdy nie powinien z tego powodu rozpaczać, załamywać się ale kroczyć dalej z roześmianą twarzą.

"Nie porzucaj nadzieje, jakoć się kolwiek dzieje".

Poeta bardzo, ceni człowieka. Uważa on, że każdy powinien robić w swoim życiu tak, zby go później inne pokolenia pamiętały. Kochanowski jest zdania, że sława jest bardzo ważna, ponieważ człowiek może równać się ze zwierzętami, ma swój rozum i dlatego powinien go wykorzystać dla dobra ogółu. Poeta uważa także, że człowiek nie tylko może cieszyć się z życia, ale i także być dobrym patriotą, który wiernie służy swojej ojczyźnie. Dobro swojego kraju powinien przekładać nad wszystko, nawet gdyby zrezygnować ze swoich potrzeb. Twórczość Jana Kochanowskiego jest przepojona poglądami renesansowymi na świat i życie. Na podstawie jego utworów możemy stwierdzić, że człowiek renesansowy cieszył się życiem, spędzał czas na łonie przyrody, na wsi, bawił się i używał wszelkiego rodzaju uciech i rozrywek. Mimo, że człowiek ów podchodził do życia bardzo lekko to jednak lubił pracować, cieszył się z plonów własnej pracy, był dobrym patriotą oraz miał pewne zasady (wartości), których nie starał się przekroczyć.

Cechy renesansu:

0. zainteresowanie człowiekiem, nawrót i kontynuacja tradycji antycznych

0. przekształcenie średniowiecznego stylu życia, na plan pierwszy wysunęło się zainteresowanie doczesnymi celami

0. sztuka stała się laicką, jej celem było dostarczanie przyjemności, pożytku, miała uczyć i bawić

0. dwujęzyczność sztuki

0. nasilenie tendencji humanistycznych

0. rozwój myśli racjonalistycznych

0. laicyzacja nauk i form życia

0. antropocentryczne zainteresowanie światem pozaziemskim

0. stworzenie nowego ideału człowieka - zerwanie z ascezą i teocentrycznym poglądem na świat; człowiek staje w centrum badań i zainteresowań

0. miernikiem poznania stał się rozum

2. "Polska Winkelriedem narodów". Omów hasło Słowackiego uzasadniając jego

polemiczny charakter wobec hasła A. Mickiewicza "Polska Chrystusem narodów".

Hasło winkelriedyzmu głosi Kordian na szczycie Mont Blanc. Słowacki zamieszczająjako własną, specyficzną, odmienną nieco od mickiewiczowskiej, koncepcję mesjanizmu narodowego. Myśl ta odwołuje się do średniowiecznej historii Winkelrieda - rycerza szwajcarskiego, który w trakcie bitwy wbił sobie w pierś tyle wrogich włóczni, że przez wytworzoną lukę mogli przedrzeć się jego towarzysze. W ten sposób, poświęcając swoje życie, Winkelried umożliwił Szwajcarom zwycięstwo pod Sempach. Nazywając Polskę Winkelriedem, Słowacki stawia znak równości pomiędzy czynem rycerza a powstaniem listopadowym. Swoim zrywem - wg tej koncepcji, Polska skupia na sobie uwagę mocarstw, zwłaszcza Rosji, tym samym umożliwiając innym uciśnionym narodom czyny niepodległościowe. Zapyta ktoś jaka jest różnica między mesjanizmem Słowackiego a Mickiewicza? Zauważmy, że Mickiewicz przyrównywał Polskę do Chrystusa, ujmował to poświęcenie w kategoriach religijnych, nazywał zbawieniem świata - był to więc wymiar metafizyczny. Tymczasem Słowacki ogląda sprawę w wymiarze historycznym i politycznym, "sprowadza ów mesjanizm na ziemię". Winkelried nie był Bogiem, dzieło Polski jest umotywowane politycznie, koncepcja pozbawiona jest elementu religijnometaiizycznego.

"Dziady" - Polska mesjaszem narodów: obraz cierpienia, mesjanizmu i biernej męki.

"Kordian" - Polska Winkelriedem narodów: obraz czynu i aktywności w wlace ze złem historycznym.

Polemika ta jest wyrazem sporu toczącego się pomiędzy Mickiewiczem i Słowackim.

->3. Omów zjawiska stylizacji językowej w oparciu o podany fragment.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[4]

1. Omów dydaktyczny charakter literatury oświecenia na wybranych przykładach literackich.

BAJKI Z. KRASICKIEGO:

Bajka - gatunek literatury dydaktycznej. Jej zadaniem jest wskazywanie uniwersalnych prawd moralnych, stąd historyjka opowiedziana w utworze jest tylko ilustracją prawdy - najczęściej zawartej w końcowym morale. Bohaterami tekstu są zwierzęta, rośliny, przedmioty, rzadziej ludzie. Wywodzi się z tradycji starożytnej i często przybiera charakter alegoryczny.

0. Świat jaki prezentuje Krasicki w swoich bajkach przygnębia. Jest on tragiczny. Zwyciężają złe instynkty. Autor opisuje codzienność, rzeczywistość. Ludzie są źli i okrutni. Niszczą słabszych. Ludzie są obłudni. Charakteryzuje ich hipokryzja. Przedstawiony jest tu świat pesymistyczny. Bajki te nie są wesołe. Pesymistycznie brzmią słowa: 'szlachetność, uczciwość można włożyć między bajki'.

"Wstęp do bajek"

Jest to pierwsza bajka ze zbioru "Bajki i przypowieści". Ukazany jest wymyślony, wyidealizowany, nieistniejący świat. Poeta przedstawia swoje pojęcie bajki, odpowiada na pytanie: Co to jest bajka ? Morał mówi, że te zaprezentowane postawy są nieprawdopodobne w realnym świecie. Wyraża pesymistyczny stosunek podmiotu lirycznego, który nie wierzy w uczciwość, prawość. Autor będzie kontrastował zachowanie ludzi jakie jest, a jakie powinno być. Będzie szydził z tych, którzy postępują źle. Ludzie nie są szlachetni i dzielni jacy powinni być. W swoich bajkach Krasicki ukazuje świat z jego wadami.

"Dewotka"

Krasicki w tej bajce piętnuje i wyśmiewa religijną obłudę i fałsz moralny, który można by zarzucić niejednemu człowiekowi. Tytułową bohaterkę charakteryzuje pobożność na pokaz, dla ludzi, bowiem taka naprawdę w sercu ma złość i nienawiść. Dewotka potrafi bowiem jednocześnie modlić się bez litości bić swoją służącą z błahego powodu. W ostatnim wersie Krasicki zachowuje jednoznaczne stanowisko wobec takiej postawy: 'Uchowaj, Panie Boże od takiej pobożności'.

"Groch przy drodze"

Morał: zbytnia ostrożność też może zaszkodzić. Gospodarz usiłował być przebiegły i ostrożny. Za zbytnią zapobiegliwość los się zemści. Przebiegłość nie popłaca.

"Jagnię i wilki"

Wilki zauważyły w lesie jagnię. Miały go zjeść. Jagnię spytało się jednak jakim prawem wilki chcą to zrobić. Wilki odpowiedziały, że dlatego że one są silne a jagnię słabe i same. Morał: ten kto jest silniejszy ma przewagę i jest w stanie dominować.

"Szczur i kot"

Bajka ta mówi o pewnym szczurze. Siedział on podczas mszy pod ołtarzem i chwalił się, że go kadzą. W pewnym momencie zakrztusił się dymem i porwał go kot. Morałem jest tutaj to, że tego, który się zbyt przechwala i jest zbyt pewny, może niespodziewanie spotkać nieszczęście.

"Ptaszki w klatce"

Bajka ta to rozmowa dwóch czyżyków. Młody urodzony w klatce mówi, że jest mu w niej dobrze. Urodzony na wolności mówi, że źle czuje się w klatce. Morałem jest tutaj to, że jeżeli nie przebywało się w lepszych warunkach to uważa się swoje za dobre. Nie należy dziwić się osobom, które przebywając w pozornie złych warunkach twierdzą, że jest im dobrze, gdyż mogły nie widzieć nic lepszego. Możemy też wnioskować z tej bajki, że życie na wolności chociaż w złych warunkach jest lepsze niż w niewoli.

"Filozof"

Mowa tu jest o pewnym filozofie, który nie wierzył w Boga. Gdy jednak znalazł się w kłopotach uwierzył nie tylko w Boga ale i w upiory. Morał: Człowiek w obliczu niebezpieczeństwa jest w stanie zmienić swe poglądy. Szukając ratunku jest w stanie uwierzyć we wszystko.

"Kruk i lis"

Bajka ta ukazuje jak pewien lis podstępem zdobył ser. Wychwalał on pewnego kruka, który trzymał ser w pysku. Gdy chwalił głos ptaka ten chciał go zaprezentować. Zaczął śpiewać i ser wypadł mu z pyska na ziemię. Morałem jest tutaj to, że należy uważać jeżeli ktoś nas zbytnio chwali, gdyż może to robić wyłącznie dla swojej korzyści.

"Malarze"

Było dwóch malarzy. Jeden - Piotr malował ładnie, był dobry ale biedny. Drugi - Jan malował mało, był zły ale bogaty. Jan upiększał portrety, Piotr malował natomiast prawdziwe twarze. Morał: Kłamstwo może przynieść korzyści, a prawda nie zawsze. W naturze ludzkiej jest próżność. Człowiek lubi być chwalony. W ludzkiej naturze jest skłonność do idealizowania siebie samego.

SATYRY Z.KRASICKIEGO:

Krasicki napisał 22 satyry o tematyce obyczajowej. Pisał je po to aby piętnować to co złe oraz nosicieli zła. Zadaniem satyry jest bezlitosne chłostanie zła. Były one wymierzone przeciwko saskiemu dziedzictwu: narodowej megalomanii, ciemnocie i zacofaniu, życiu ponad stan, pijaństwu, skłonności do hazardu, braku krytycyzmu, powierzchownemu przyjmowaniu obcych wzorów kulturowych. Krasicki kreślił obraz życia w XVIII wiecznej Rzeczypospolitej. Jest to doskonała ilustracja, a jednocześnie obnażenie i ośmieszenie największych wad społeczeństwa polskiego z czasów współczesnych poecie.

"Do króla"

Satyra ta to typowy przykład satyry portretowej. Przedstawiony jest w niej król August Poniatowski. Królowi stawiane są następujące zarzuty:

0. nie wywodzi się z rodziny królewskiej

0. jest za młody na to stanowisko

0. jest wykształcony

0. jest zbyt łagodny i jest zbyt dobry dla swoich poddanych

0. jest królem i jest Polakiem

Poglądy te wyraża szlachcic sarmata. Robi to ktoś kto nie skorzystał na wyborze tego króla. Pomimo, że portret króla składa się tu z zarzutów to jest to portret pochwalny. Ktoś kto uważa zalety króla jako wady jednocześnie sam siebie ośmiesza.

"Pijaństwo"

Satyra ta to próba walki z nałogiem pijaństwa jaki rozpowszechnił się u szlachty. Krasicki ukazuje zgubne i szkodliwe skutki picia alkoholu. Jest on przyczyną swad, prowadzi do warcholstwa i anarchii.

"Żona modna"

Jest to satyra napisana w formie dialogu między panem Piotrem a jego przyjacielem. Pan Piotr opowiada o swoim ożenku i życiu małżeńskim. Jest to typowy domator i pochodzi ze wsi. Jego żona pochodzi z miasta. Są to zupełnie przeciwstawne postacie. Powodem ożenku była jedynie chęć zysku. Już po zawarciu umowy przedślubnej dotyczącej majątku pan Piotr zaczyna tego żałować. Żona po przyjeździe do domu pana Piotra nie mogła zrozumieć wiejskiego stylu życia i tamtejszych obyczajów. Była przyzwyczajona do wygód. Brakowało jej nawet pokoi. Do służby odnosiła się z wielką pogardą. Nie podobał się jej też ogród. Chciał go przebudować. Pan Piotr nie chcąc słuchać rozkazów żony odsunął się na bok (uciekł). Żona przebudowała wtedy dom. Była bowiem zwolenniczką stylu francuskiego. Podobał się jej wszystko co pochodziło z tamtego kraju. Zaczęły się przyjęcia. Pan Piotr stracił znaczenie w swoim domu. Goście żony śmiali się z męża. Żona ciągle mówi o wsiach, które mają pokryć koszty jej zachcianek. Wkrótce obydwoje wrócili do miasta. Są w tej satyrze przedstawione dwie postacie (style): szlachcic sarmata (pan Piotr) i dworski (żona). Żona otacza się wszystkimi rzeczami zbytku. Marnuje majątek. Oba style są uważane za niewłaściwe i naganne. W tej satyrze są one skonfrontowane.

"Świat zepsuty"

W satyrze tej są skonfrontowane postawy ojca i synów. Postawa synów (obecnie) charakteryzuje się złymi cechami. Nie ma cnoty, prawdy. Za ojców (kiedyś, w przeszłości) było inaczej. Panowała cnota, prawda, porządek. Pojawia się też motyw tonącego statku. Jest to nawiązanie do "Kazań sejmowych" Piotra Skargi. Wszystko to prowadzi do zguby ojczyzny.

2. Omów stosunek E. Orzeszkowej lub B. Prusa do haseł pozytywistycznych w świetle utworu "Nad Niemnem" lub "Lalka".

"NAD NIEMNEM":

Stosunek pisarki do ideału pracy jest jasny-propaguje on pogląd, że praca jest najwyrzszą wartością wolnego człowieka, stanowi o jego godności, nadaje życiu sens i szczęście. Praca jest sensem życia i źródłem utrzymania ludzi. Daje im zadowolenie, poczucie wolności , a nawet zdrowie (Jan I Anzelm Bohatyrowiczowie). Ci którzy prace ukochali i w niej właśnie widzą największą wartość to przede wszystkim mieszkańcy zaścianka, Bohatyrowicze. Życie wypełnione pracą przynosi im nie zmęczenie i udrękę, ale zdrowie, piękno fizyczne i moralne, satysfakcję i szczęście. Szacunek do pracy okazują również niektórzy mieszkańcy dworu - Benedykt Korczyński, jego siostra Marta, syn Wiktor. Próżniactwo, utracjoszustwo, wielkopańskie maniery to wszystko prowadzi w konsekwencji do bankructwa (Kirło), sztucznych egzaltacji I śmiesznego manieryzmu, apatii I wyobcowania.

"LALKA":

1. kult wiedzy (wychowanek Szkoły Głównej w Warszawie)

2. zainteresowanie wynalazkami

3. przedsiębiorczość, dyscyplina i konsekwencja w pomnażaniu majątku

4. zainteresowanie ekonomicznymi sprawami kraju i nędzą klas najuboższych

c) Hasła pozytywistyczne:

0. Praca jako najskuteczniejsza i najmniej krwawa droga utrzymania świadomości narodowej i odzyskania niepodległości hasłem sztandarowym polskich pozytywistów - rozwój handlu przez Wokulskiego (dążenie do wzmocnienia polskiej gospodarki).

0. Praca u podstaw - nauczanie ludzi z najniższych klas społeczeństwa:

- prezesowa - szkółki, ochronki

- Wokulski - pomaga Magdalenie i Wysockiemu

0. organicyzm

0. kwestia żydowska

0. utylitaryzm - użyteczność ludzi dla kraju, społeczeństwa

0. ziemia jako idea ojczyzny - mimo zaborów

praca organiczna - społeczeństwo jako jeden organizm

->3. Objaśnij następujące związki frazeologiczne.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[5]

1. Jakie wady społeczne krytykuje I. Krasicki w znanych Ci satyrach i dlaczego?

"Pijaństwo"

"Pewnieś wczoraj był wesół, dlategoś dziś smutny"

W satyrze "Pijaństwo" Krasicki ukazuje mentalność sarmaty, dla którego dzień uroczysty nie może być obchodzony bez alkoholu. Człowiek ten nie potrafi przestać pić. Autor potępia również zwyczaj częstowania gościa alkoholem. Krasicki ukazywał beznadziejność tego człowieka, który wie, że pijaństwo jest rzeczą złą, ale nie może się bez niej obejść. Utwór rozpoczyna się i kończy się dialogiem. Po wypowiedziach poznajemy swego rozmówcę, jego osobowość, wyrabiamy sobie o nim zdanie - to pewien rodzaj wartościowania. Sam dialog pozbawiony jest dydaktyzmu. W utworze przeplata się komizm sytuacyjny z językowym, charakterystyka sarmaty -komizm postaciowym. Krasicki stylizował język na język sarmaty - potoczny, swoisty, pełen makaronizmu (może wytłumaczyć jego słabość).

Zalety trzeźwości:

"Zdrowie czerstwe, myśl wesoła i wolna, moc i raźność niezwykła i do pracy zdolna, majętność w dobrym stanie, gospodarstwo rządne, dostatek na wydatki potrzebnie i rozsądnie"

Uciążliwości płynące z pijaństwa:

"był wesół (...) dziś smutny" "jakże nie poczęstować, gdy kto w dom przychodzi", "ciąży głowa jak ołów, krztuszę się i nudzę" "z niego zwady, obmowy nieprzystojne rosną. Pamięć się przez nie traci, rozumu użycie, zdrowie się nadweręża i ukraca życie" "oto profit: nudności guzy i plastry

"Świat zepsuty"

W Rzeczypospolitej panuje ogólne zepsucie. Krasicki zestawia cechy na zasadzie kontrastu: pełni patriotyzmu przodkowie, a zniewieściali potomkowie, którzy nie myślą o losach kraju. Ksiądz Krasicki posłużył się Mitem poczciwych przodków. Uważał, że prawo krytykowania posiada satyra, a pośrednio satyryk. To krytykowanie może skłonić do poprawy - dydaktyzm. Oświecenie to epoka wyczyszczania wad, złych obyczajów językowych, które narosły od śmierci Kochanowskiego, przez całe wieki.

"Żona modna"

Piętnuje cudzoziemszczyznę, krytyka sarmaty, który nie kieruje się rozumem, ani uczuciem tylko chciwością i pazernością. On sam jest winien takiej sytuacji i wcale nam go nie żal.

Forma styl :

0. jakby zwierzenia Piotra, którego słucha narrator

0. formy dialogów

0. formy opisu

Cechy zawarte w wierszu:

0. osobne pokoje do wszystkiego (bawialnia, jadalnia)

0. przebudowa ogrodu na styl "nie wiadomo co"

0. rozrzutność, marnotrawstwo

0. bark smaku

0. życie ponad stan

0. snobizm

0. chęć zaimponowania innym

0. kosmopolityzm w wydaniu ujemnym

"Do króla"

Satyra jest pisana w formie listu dedykacyjnego - adresat - Stanisław August Poniatowski

"wady" króla :

0. "bo młodyś jeszcze" ponieważ dla głupiej i krótkowzrocznej szlachty broda i siwizna były oznakami rozumu

0. "jesteś królem, czemu nie królewskim synem", niskie pochodzenie, ironia - ci którzy mieszkają w wysokich zamkach oddychają również innym powietrzem

0. "cóżeś zyskał dobrocią, łagodnością swoją"

0. "wszystko ci się coś marzy o tym wieku złotym" w społeczeństwie panowała ciemnota, hołdowano pijaństwu, dlatego nie potrafiono dostrzec wyższych wartości, które wypływają z ksiąg. Według szlachty król był zbyt wykształcony, a przez to rozrzutny, bo dawał pieniądze na sztukę, z nie na szlachtę. Poniatowski dbał o rozwój kultury polskiej, organizował "obiady czwartkowe", dzięki niemu powstały łazienki. Na jego obiady zapraszani byli również artyści zagraniczni

0. "zawżdy lepiej było, gdy cudzy rządził (...) źle to więc, żeś jest Polak źle żeś nie przechodzień"

Cechy oskarżycieli :

0. zazdrośni, małostkowi, zajmowali się rzeczami przyziemnymi

Poniatowski nie chciał być krezusem, ale niobem. Każda wada króla jest jego zaletą :

0. jest pełen energii, werwy, wykształcony, dlatego może sprawnie rządzić krajem. Jest Polakiem dlatego rozumie problemy swojego kraju, kocha go, chce dla niego jak najlepiej. Jeżeli na tronie zasiada ktos obcy, to często pragnie jak najbardziej wykorzystać poddany mu kraj.

0. To bardzo dobrze, że Poniatowski jest dobry i łagodny, bo kto lubi tyranię. Dzięki niskiemu pochodzeniu król rozumie problemy Polski i jest zorientowany w sytuacji. Kultura narodu ma dla niego ogromne znaczenie, dlatego Poniatowski stawia nacisk na umiłowanie sztuki, mecenat.

Satyra "Do króla" jest przewrotnie, gdyż nie krytykuje ona władcy, lecz oskarżycieli. Wady, które wytykają królowi sarmaci, staje się świadectwem ich głupoty. Sam tytuł utworu, bezzasadność oskarżeń, ironia, oksymoron np. "piękne przywary" ukazują charakter sarmaty. W utworze występuje dwóch narratorów - jeden pozornie solidaryzujący ze szlachtą, broni króla, a drugi oskarża monarchę, o to, że dbając o kulturę Poniatowski zapomniał o obronności kraju. Czytelnik mógłby pomyśleć, że satyra "Do króla" jest paszkwilem, ale w rzeczywistości to utwór pochwalny panegiryk (z wyjątkiem prawdziwego oskarżyciela).

2. Humanistyczne wartości poezji L. Staffa na przykładzie wybranych utworów.

1. nietzscheanizm - "Kowal" czy "Sny o potędze", samodoskonalenie siebie

2. dekadentyzm - "Deszcz Jesienny" - słabość i upadek człowieka, bezsilność i lęk przed życiem

3. franciszkanizm - "Przedśpiew" - afirmacja świata, natury i całego stworzenia

"Kowal"

Postawa opozycyjna do dekadentyzmu. Forma tekstu i sposób obrazowania jest modernistyczny, ale treść odmienna. Opis podmiotu: osoba, czynna, aktywna. Chce ona kształtować swój charakter. Ma poczucie własnej wartości. Ma zasoby energii, ale nie ukierunkowanej. Teraz chce nadać im kierunek. Każdy ma drogocenny kruszec w piersi, ale nie wszyscy potrafią nadać im odpowiedni kierunek. Niektóre są słabe. Potencjał noszony przez każdego jest zobowiązany do nadania kształtu swojemu sercu. Działaniem i czynem. Serce to ideały działania, siła, charakter, osobowość, uczucia (indywidualność człowieka), dusza, psychika. Ma być zdecydowany, mężny, dumny, silny, decydować o własnym życiu. Nieprzeciętna indywidualność. Każdy musi pracować nad sobą, ale jeżeli jest to nie doskonałe to lepiej zginąć niż być słabym i bezwolnym (Nizche). Postuluje aktywność, ciągłe doskonalenie osobowości. Kowal to symbol tęsknoty do mocy, siły uosobienia poety.

"O miłości wroga"

Opis walki pomiędzy dwojgiem ludzi. Ten co atakuje sam na tym traci, a krzywdzony jest dobry, modli się za duszę drugiego. Cieszy się życiem, cierpienie przyjmuje z pokorą, umie wybaczyć i być ponad krzywdzącym. Jeśli człowiek cierpi to łatwiej przyjmuje radość i szczęście. Człowiek, który umie cierpieć, zna je i przyjmuje je z godnością. Wierzy w szczęście. Jest mądry. Wie, że życie składa się z dobra i zła.

"Deszcz Jesienny"

Obrazy:

1. wizja powiewnych mar, mgieł unoszących się nad światem, nastrój smutku, przygnębienia, ponury, żałobny, melancholijny

2. tragedia człowieka, samotność, śmierć, odejście bliskiej osoby, nieszczęśliwa miłość, rozczarowanie, płacz, spotęgowanie nastroju poprzedniego obrazu

3. szatan błąkający się po świecie, ogród-pustelnia, kwiaty pod popiołem, kamienie na trawie, szatan smutny śmiertelnie, przerażony okropnością swego dzieła, ogród to symbol świata na którym panuje szatan, nawet on jest przestraszony spustoszeniem dokonanym przez zło

Nastrój smutku stworzony jest przez epitety i przenośnie. Efekty kolorystyczne: szarość, mgła, czerń. Monotonna rytmika wiersza. Refren to padający deszcz - onomatopeja (dźwięk szumu kropel) - monotonne uderzanie o szybę. Synteza sztuk: onomatopeja, kolory, słowo, rytm, nagromadzenie tych cech kształtuje nastrój (angażowanie myśli by wytworzyć nastrój).

"Przedśpiew"

Mowa o artyście (czciciel gwiazd i mądrości, wyznawca snów i piękna, entuzjazm dla sztuki i natury). Sztuka rodzi się z miłości. Twórca doświadcza wszystkich trosk ludzkich, ale sztuka wyraża tylko piękno świata. Sztuka boska, odmienna od życia. Treść to sens, mądrość, piękno. Nie będzie opisywać życia, ale afirmować go, wskazywać do doskonałości ("Confiteor"). Staff czuje się wybrańcem boskiej sztuki. Mówi o swym życiu, jest doświadczony. Dominuje smutek, przygnębienie, tragedia. Pomimo tego podmiot liryczny mówi: "Nic co ludzkie nie jest mi obce". Odwołuje się do renesansu. Afirmacja życia, odróżnienie od dekadentyzmu. Dopełnienie elementów klasycznych (jasna klarowna konstrukcja, dystans w mówieniu o emocjach i uczuciach) i modernistycznych.

3. Na podstawie utworu K.K. Baczyńskiego wskaż i zanalizuj sposoby przedstawiania świata i człowieka w czasie wojny.

-> „Pokolenie" to wiersz, którego już sam tytuł sugeruje, iż jest on głosem nie indywiduum, lecz całej generacji. Za podstawowe dla niej doświadczenia należy uznać śmierć i cierpienia, stąd stwierdzenie:

„Tak się dorasta do trumny

jakeśmy w czasie dorośli"

Okrucieństwo otaczającej rzeczywistości zmusza do gorzkich refleksji nad sensem własnej egzystencji. Zaskakujące jest przekonanie, iż pokolenie Baczyńskiego tak absolutnie ogarnięte jest śmiercią. Stanowi ona jednocześnie cel i kres dojrzałości. Zagłada dotyka człowieka w każdym wymiarze jego egzystencji:

„Każdy - kolumną jesteś,

na grobie pieśni własnych

zamarzły. Czegoż ty jeszcze?

To śmierć - to nie włosy blasku"

Szczególnie dotkliwie odczuwana jest przez poetę śmierć poezji. W czasach zatracenia i pogardy twórczość, choć uprawiana, wydaje się niemożliwa. Jest tylko bolesnym poszukiwaniem środków wyrazu dla wyrażenia sytuacji końca wszystkiego. Dlatego tak częstym motywem poezji Baczyńskiego jest apokalipsa, przedstawiona jako figura wojennej rzeczywistości.

-> W innym wierszu o takim samym tytule („Pokolenie") obok pełnego elementu grozy przedstawienia ziemi, dotkniętej nieszczęściem wojny, występuje swego rodzaju kodeks moralny, który winien obowiązywać tych wszystkich, którzy chcą przeżyć i zwyciężyć. Osiągnięcie tego celu wymaga przewartościowania własnego systemu etycznego, należy zeń wyeliminować litość, miłość, zagłuszyć sumienie i nauczyć się sztuki zapomnienia, czyli nabycia umiejętności zdystansowania się wobec rzeczywistości. Konieczne jest dotarcie do granic tego, co ludzkie:

„Nas nauczono. Trzeba zapomnieć,

żeby nie umrzeć rojąc to wszystko.

Szukamy serca - bierzemy w rękę,

nasłuchujemy: wygaśnie męka,

ale zostanie kamień - tak - głaz"

W tych słowach zamyka się dramat młodego pokolenia, którego dojrzewanie splotło się ze strasznym czasem wojny. Dręczące poczucie bliskiej śmierci, które swój jakże przejmujący wyraz znalazło w wierszu -> „Z głową na karabinie" paraliżuje wolę życia. Każdy dzień, krok, czyn, postanowienie nabiera charakteru wyjątkowego, gdyż postrzegane jest jako ostatnie, mogące się już nigdy nie powtórzyć. Równie ogromny jak obawa utraty życia jest strach przed pamięcią przyszłych pokoleń. Baczyński stawia pytania dotyczące tego, jak on i jego pokolenie ocenieni zostaną przez tych, którzy dopiero nadejdą. Ma poczucie niepewności czy podjęty heroizm walki i dnia codziennego w warunkach okupacji ocenione zostaną jako akt bohaterstwa czy też jako bezsensowna poza, zasługująca na litość.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[6]

1. Wykaż, że literatura starożytna była źródłem toposów dla utworów literatury renesansowej.

- Zafascynowanie Antykiem w renesansie widoczne jest już w nazwie, oznacza ona bowiem odrodzenie się tradycji antycznych po okresie Średniowiecza.

- Trzeba jednak pamiętać o tym, że nadal pewne tradycje poprzedniej epoki są kontynuowane, choć renesans się od nich odżegnuje. Natomiast w pełni świadome jest odwołanie się do Antyku. Pojawia się słynne hasło: "Ad fontem" - do źródeł, które oznacza wręcz zachłyśnięcie się klasyką, aż do przesady, jak np. cyceronizm.

- Renesans przynosi odrodzenie wielu filozofii antycznych, odradza się: platonizm, neoplatonizm, powstaje we Florencji słynna akademia platońska założona przez Kosmę Meduceusza, stoicyzm, epikureizm, filozofia Sokratesa. Pod wpływem filozofii starożytnej kształtuje się eklektyczna filozofia Kochanowskiego (czerpiąca z różnych źródeł), korzysta także z ojców kościoła, filozofii kościoła. Kochanowski filozofię grecką czerpie z pośredniego źródła jakim są dzieła Horacego.

- Horacjanizm Kochanowskiego przejawiał się w wielu postaciach. Wiele pieśni Kochanowskiego to niemal dosłowne tłumaczenia i parafrazy pieśni Horacego. Np. pieśni "Dzbanie mój pisany, dzbanie malowany", "Niezwykłym i nie lada piórem opatrzony" w tej pieśni Kochanowski parafrazuje słowa Horacego "non omnis moriar" - nie wszystek umrę. Pod wpływem Horacego Kochanowski także przejmuje poglądy głoszone przez Epikura i jego uczniów. W jego twierdzeniach odnajdujemy echa filozofii epikurejskiej: pogoda, panowanie nad namiętnością, korzystanie z radości życia. W jednej z pieśni poeta wypowiada epikurejską postawę

"Miło jest szaleć kiedy czas po temu

Dziś bądź wesół, dziś użyj biesiady

O przyszłym dniu niechaj później rady".

- Również odnajdziemy w tej eklektycznej filozofii cechy filozofii stoickiej, której twórcą był Zenon z Kition. Głosił nakaz zachowania spokoju w każdej sytuacji oraz równowagi duchowej wtedy gdy fortuna nam sprzyja i gdy nas boleśnie doświadcza, ponieważ "jest to kapryśna pani z urodzenia i rada swoje wyroki odmienia, a człowiek może się uchronić przed jej kaprysami statecznym umysłem".

- Kochanowski głosi przekonanie, że kierując się nakazami rozumu człowiek, staje się wolny od kaprysów zmiennej Fortuny. Z Antyku również za Horacym przejął pojęcie Fortuny, która rządzi światem, decyduje o ludzkim szczęściu lub nieszczęściu. Wprowadza do losu niepewność, uchronić przed nią może filozofia stoicka. Za Horacym przejmuje zasadę złotego środka tzn. nakaz poprzestania na małym, pochwała skromności, pochwała umiaru, nieporządanie wielkich bogactw np. fraszka "Na dom w Czarnolesie". Za Horacym przejmuje pojęcie cnoty w znaczeniu virtus. Idea czystości moralnej, służby ojczyźnie, dbałości o wspólne dobro.

- Z Horacego tzw. strofka horacjańska (zwrotka czterowersowa) oraz melodyjność wiersza.

- Z Horacego zaczerpnął Kochanowski apostroficzność, strukturę apelu, inwokacyjność swojej poezji. Krytycy zwracają uwagę na fakt, że pod wpływem Horacego pojawia się upodobanie do życia na wsi. Kochanowski marzył o sławie pośmiertnej, miał pewność, że ją osiągnie.

- Głosił również horacjański pogląd "bawiąc uczyć".

- Obu poetów łączyło powinowactwo duchowe, na które składała się postawa moralisty, synkretyzm filozoficzny, skłonność do umiaru, dystans w stosunku do ludzi, wysoki stopień samowiedzy artysty. Odwołań do Antyku w twórczości Kochanowskiego jest bardzo wiele.

- Za jego sprawą literatura renesansowa przyswaja sobie wiele gatunków: fraszka, pieśń, tren, tragedia. Pierwsza jego tragedia wzorowana na Euryklidesie. Zachowuje kompozycję tragedii antycznej, rezygnuje z dwóch pieśni za przykładem Euryklidesa: paradosu (pieśń chóru na wejście) i eksodosu (na zejście), nie ma też katastrofy.

- Temat tragedii też zaczerpnięty z Antyku: sięgnął do pieśni z "Iliady", która ukazuje przybycie posłów do Troi, ich odprawę. Kostium antyczny skrywa problemy uniwersalne: upadek państwa z winy obywateli, anarchii. Dramat ten nie jest o Polsce.

- U Kochanowskiego roi się od inkrustacji (zdobnictwo mitologiczne) - "Safo słowieńska". Siebie porównuje do Proteusza (mógł zmieniać postać, on miał zmienne losy). Kiedy w trenach opłakuje śmierć Urszulki, porównuje się do płaczącej Nike. Inspirowany mitologią jest mit arkadii w twórczości Kochanowskiego. Zostaje przywołany w motywie czarnoleskiej arkadii - ideał sielskiego bytowania, wspólna ojczyzna duchowa z arkadią starożytną. Przynosi azyl od trosk i zmartwień życiowych, szczęście, rodzinę, harmonię, ład wewnętrzny.

- Przejawem odwołań do Antyku - rozwój w renesansowej Europie literatury parenetycznej (pouczającej) mającej antyczny rodowód. Literatura moralizatorska, dydaktyczna.

- W Polsce np. "Żywot człowieka poczciwego" Mikołaja Reja, "Dworzanin polski" Łukasza Górnickiego. Znamiennym świadectwem różnych odwołań do Antyku - dwujęzyczność literatury renesansowej. Na równych prawach rozwija się poezja łacińska.

- Dwujęzycznie tworzył Kochanowski - znał klasyczną łacinę. Ze starożytności Renesans przejął zjawisko mecenatu (Zamoyski, Łaski, ks.Albrecht). Dzięki nim mogli studiować ubodzy: Klemens Janicki, Kochanowski, Szymon Szymonowic.

2. Omów naturalistyczną koncepcję świata i człowieka wsi w oparciu o powieść W. Reymonta "Chłopi".

Powieść ta jest panoramą życia ludzi wsi: obrzędy, prace, utwór o życiu wsi.

Syntezę zapewnia:

1. znajomość środowiska

2. umiejętność syntetycznego ujęcia problemów wsi

3. obiektywizm pisania prezencji zagadnień

4. realizm

5. trójwymiarowa obserwacja - jednoczesność scen - ich symultaniczność

6. dzieło sztuki i dokument życia wsi

Epopeja to gatunek literacki, długi, często pisany wierszem. Pokazuje poetyczne losy bohaterów na tle wydarzeń historycznych lub losy narodu w przełomowym momencie dziejowym.

"Chłopi" - zmiana patriarchalizmu na system, gdzie każdy mógł tworzyć swe dobro. Świadomość społeczno narodowa. Kryzys gospodarki indywidualnej, z dużych gospodarstw rozdrabniały się małe gospodarstwa. Kiedyś patriarcha miał dużo ziemi. Dzieci i wnuki pracowały u ojca. Teraz młode pokolenie chce mieć własną ziemię. Młodzi mają większą wiedzę Patriarchalny system rodziny ustępuje miejsca nowemu systemowi gdzie młodzi, ale dorośli ludzie mają własną ziemię. Mają świadomość swych praw obywatelskich i przywilejów. Stare pokolenie przyzwyczajone jest do bierności wobec władz. Młodzi się buntują i wiedzą, że mają do tego prawo. W epopei występuje bohater zbiorowy.

Natura:

1. stwarza nastrój (Jaś i Jagusia pod drzewem - intymność)

natura wyznacza rytm życia każdego wieśniaka. Wszechobecna w ich życiu bo nakłada na nich konkretne obowiązki. Ich działania warunkowane są przez naturę.

2. urasta do rangi odrębnego bohatera. Przeciwnik i sojusznik ludzi. Opis impresjonistyczny, gra światła i barwy, opis plastyczny, nastrój dynamiczny, zmieniający się.

Cechy opisu w epopei:

1. opis rozbudowany, zwłaszcza część porównawcza porównań.

2. Personifikacja natury.

3. opis dynamiczny

Patos przeplatany z komizmem np.:

1. chłopi ruszają na las, nastrój poważny i uroczysty

2. przegnanie kolonistów

3. wypowiedzi Rocha

4. opis niektórych prac polowych ich ważność dla ludzi wsi.

Patos ma służyć monumentalności bohaterów bądź niektórych ich działań. Humor jest przeciwwagą patosu:

1. komiczne postacie

- Jagustynka

- Ambroży

2. komiczne sceny

- rozprawa sądowa o ojcostwo Boryny względem dziecka dziewki

3. komiczne dialogi

- rozprawa na temat chorego mężczyzny, urwana macica

Użyte techniki to:

1. realizm (opis prac polowych)

2. impresjonizm

malarskość

dobór kolorów

perspektywiczne spojrzenie

3. symbolizm

Śmierć Boryny na polu. Z ziemią związane było jego życie i ziemią związana jest jego śmierć.

4. naturalizm

podporządkowanie życia przyrodzie i jej rytmowi

ekspozycja roli jaką pełni popęd półciowy

drastyczne sceny: Kuba obcina nogę

->3. Uzupełnij podane zdanie wyrazem w odpowiedniej formie.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[7]

1. Przedstaw różnice pomiędzy bohaterem romantyzmu i pozytywizmu.

BOHATER ROMANTYCZNY:

- skomplikowana, niepospolita, wyjątkowa indywidualność

- skłucony ze światem

- indywidualista

- przechodzi metemorfozę

- traktował miłość i kobietę z wielką czcią

- zdolny był do ofiar i poświęceń

- tragicznie zakochany

- zagadkowość i tajemniczość jego losów

- postać bogata wewnętrznie, ponadprzeciętna

- walczy za ojczyznę

- postać targana konfliktem tragicznym

- człowiek dumny i wyniosły

- człowiek wyobcowany z otaczającego go świata

- indywidualista (w swój własny sposób postrzega świat)

- jest obciążony tajemnicą z przeszłości

- nie jest skłonny do pokory i skruchy

- jest skłonny do śmiałych i desperackich czynów

- jest odważny, śmiały i niezwykły, dotyczy to też siły charakteru

- przedkłada uczucia i emocje nad rozsądek i rozum, bywa bardzo impulsywny

- bohater tragiczny (tragizm potęgowany jest przez nieszczęśliwą miłość)

- nie ma sojuszników

- jest skłócony ze światem i nie chce zgodzić się na rządzący nim porządek

- poświęca własne życie osobiste dla wyższej idei

- jest bohaterem aktywnym, który walczy o wolność i swobodę

BOHATER POZYTYWISTYCZNY:

- fascynacja nauką i wiedzą

- energiczny, przedsiębiorczy

- przedsiębiorczość, dyscyplina i konsekwencja w pomnażaniu majątku

- zainteresowanie ekonomicznymi sprawami kraju i nędzą klas najuboższych

- głosi hasła pozytywistyczne:

0. scentyzm - potrzeba nauki

0. ziemia jako idea ojczyzny

0. praca jako najskuteczniejsza i najmniej krwawa droga utrzymania świadomości narodowej i odzyskania niepodległości hasłem sztandarowym polskich pozytywistów

0. praca u podstaw

0. praca organiczna - porównanie społeczeństwa do organizmu

0. emancypacja kobiet

0. kwestia żydowska

0. utylitaryzm - użyteczność ludzi dla kraju,

0. społeczeństwaziemia jako idea ojczyzny

2. Katastrofizm wojenny w twórczości K.K.Baczyńskiego.

-> „Pokolenie" to wiersz, którego już sam tytuł sugeruje, iż jest on głosem nie indywiduum, lecz całej generacji. Za podstawowe dla niej doświadczenia należy uznać śmierć i cierpienia, stąd stwierdzenie:

„Tak się dorasta do trumny

jakeśmy w czasie dorośli"

-> Okrucieństwo otaczającej rzeczywistości zmusza do gorzkich refleksji nad sensem własnej egzystencji. Zaskakujące jest przekonanie, iż pokolenie Baczyńskiego tak absolutnie ogarnięte jest śmiercią. Stanowi ona jednocześnie cel i kres dojrzałości. Zagłada dotyka człowieka w każdym wymiarze jego egzystencji.

-> Szczególnie dotkliwie odczuwana jest przez poetę śmierć poezji. W czasach zatracenia i pogardy twórczość, choć uprawiana, wydaje się niemożliwa. Jest tylko bolesnym poszukiwaniem środków wyrazu dla wyrażenia sytuacji końca wszystkiego. Dlatego tak częstym motywem poezji Baczyńskiego jest apokalipsa, przedstawiona jako figura wojennej rzeczywistości.

-> W innym wierszu o takim samym tytule („Pokolenie") obok pełnego elementu grozy przedstawienia ziemi, dotkniętej nieszczęściem wojny, występuje swego rodzaju kodeks moralny, który winien obowiązywać tych wszystkich, którzy chcą przeżyć i zwyciężyć. Osiągnięcie tego celu wymaga przewartościowania własnego systemu etycznego, należy zeń wyeliminować litość, miłość, zagłuszyć sumienie i nauczyć się sztuki zapomnienia, czyli nabycia umiejętności zdystansowania się wobec rzeczywistości. Konieczne jest dotarcie do granic tego, co ludzkie.

-> „Nas nauczono. Trzeba zapomnieć,

żeby nie umrzeć rojąc to wszystko.

Szukamy serca - bierzemy w rękę,

nasłuchujemy: wygaśnie męka,

ale zostanie kamień - tak - głaz"

W tych słowach zamyka się dramat młodego pokolenia, którego dojrzewanie splotło się ze strasznym czasem wojny. Dręczące poczucie bliskiej śmierci, które swój jakże przejmujący wyraz znalazło w wierszu --> „Z głową na karabinie" paraliżuje wolę życia. Każdy dzień, krok, czyn, postanowienie nabiera charakteru wyjątkowego, gdyż postrzegane jest jako ostatnie, mogące się już nigdy nie powtórzyć. Równie ogromny jak obawa utraty życia jest strach przed pamięcią przyszłych pokoleń. Baczyński stawia pytania dotyczące tego, jak on i jego pokolenie ocenieni zostaną przez tych, którzy dopiero nadejdą. Ma poczucie niepewności czy podjęty heroizm walki i dnia codziennego w warunkach okupacji ocenione zostaną jako akt bohaterstwa czy też jako bezsensowna poza, zasługująca na litość.

Czas wojny Baczyński tak charakteryzuje: Nie ma litości, Nie ma sumienia, Nie ma miłości - takie były konsekwencje wojny.

-> W "Elegii o… chłopcu polskim" występuje motyw zrozpaczonej po śmierci syna matki. Przypomina ona jego niedolę i cierpienia:

"haftowali ci, syneczku, smutne oczy rudą krwią,

malowali krajobrazy w żółte ściegi pożóg,

wyszywali wisielcami drzew płynące morze".

- Jest także przekonana o tym, że jej syn nie był zwykłym człowiekiem, ale był jednostką wybitną, obdarzoną wielkim uczuciem. Matka wie o tym, że jej syn pozostał do końca wierny Bogu i ojczyźnie - "Zanim padłeś, jeszcze ziemię przeżegnałeś ręką. Czy to była kula, synku, czy to serce pękło?"

- Jego śmierć, na polu walki, tak podobna do sposobu umierania średniowiecznych rycerzy, pozostała symbolem wiary i patriotyzmu ówczesnego młodego pokolenia.

K.K. Baczyński, pseudonim Jan Bugaj, urodził się w 1921 roku w Warszawie w inteligenckiej rodzinie. W 1939 ukończył liceum imienia Stefana Batorego. Twórczość rozpoczął już jako uczeń. Związany był ze środowiskiem młodzieży lewicowej. Zbliżył się do ugrupowań socjalistycznych. Uczestniczył w tajnych kompletach polonistycznych, był członkiem batalionu AK "Zośka". Zginął 4 sierpnia 1944 roku w Powstaniu Warszawskim.

->3. Do danego wyrazu podaj po dwa synonimy i homonimy i ułóż z nimi zdania.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[8]

1. Różnorodne sposoby ukazywania świata szlacheckiego. Omów ten problem na przykładzie literatury od średniowiecza do oświecenia.

ŚREDNIOWIECZE: (Roland)

0. bogobojny

0. odważny

0. zawsze dotrzymywać słowa

0. dbać o honor i sławę

0. patriota

0. uwielbienie Boga i poświęcenie dla obrony wiary

0. wzorzec dydaktyczny

0. zyskiwał władzę, stawał się godnym szacunku

0. propagował postawę wygodną kościołowi

RENESANS:

"Pieśń o spustoszeniu Podola"

Jest to V pieśń. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole łupią Tatarzy. Nazywa ich zbójcami. Jednocześnie zachęca Polaków do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem się Polaków. Poddali się oni niemal bez walki. Zwyciężyli ich innowiercy, koczownicy, nie godni Polaków. Wstydzi się za nich, że doprowadzili do takiej hańby. Jest oburzony obojętnością szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnością Polaków wobec psów tureckich. Proponuje im walkę, by płacili na wojsko, na broń, by walczyli. Uważa, że należy opodatkować szlachtę i zorganizować stałą doborową armię. Kochanowski chce by walczył cały naród. Żąda patriotyzmu. O jego oburzeniu świadczy ironiczne zakończenie iż Polak jest głupi przed i po szkodzie. Mimo szkody nie starają się oni naprawić błędu. Nie uczą się na nich. Nie dbają o ojczyznę, a o prywatę. Nie wyciągają z tragedii wniosków. Nie umieją ustrzec się przed podobną sytuacją w przyszłości.

"Odprawa posłów greckich"

Symbolem szlachty jest na przykład Aleksander. Samolubny egoista, uciekający w swych niecnych czynach do szantażu i przekupstwa. Ludzie żyjący w zbytku, przepychu. Zepsuta i zdegenerowana młodzież to przyszłość narodu. Młodzi ludzie mają albo mądrość albo bogactwo. Te dwie sprawy nie łączą się nigdy.

Akcja tej tragedii rozgrywa się w starożytnej Troi lecz problem jest aktualny w czasach Kochanowskiego. Dylemat bohaterów dramatu: czy oddać Helenę posłom i uchronić ojczyznę od wojny czy pozostawić ją w Troi według życzenia królewicza, a ojczyznę narazić na wojnę. Staje się to uniwersalnym problemem przedstawiania interesów prywatnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (poseł przekupny). Troja to alegoria Polski, świadczy o tym podobny w Troi Kochanowskiego ustrój jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej , podobieństwo Rady Królewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych ciał. Pouczenie polskich rządzących. Władcy otrzymali władzę od Boga , a to pociąga za sobą odpowiedzialność. Mają dbać o swoich poddanych. Poddani zaś muszą umacniać państwo umysłem, szlachetnością i mądrością. Trwałość i potęga państwa zależy od poszanowania prawa i przez rządzących jak i poddanych.

"Żywot człowieka poczciwego"

Rejowy "człowiek poczciwy", to szlachcic, ziemianin, gospodarz, mąż i ojciec, to człowiek układający swe życie w zgodzie z prawami natury dyktowanymi przez rozum i sumienie. Wiedzie spokojny żywot na swoich włościach. Rejowa humanistyczna wizja osoby ludzkiej żyjącej w zgodzie z naturą, jej uniwersalnymi prawami, przyrodą, jej biologicznym cyklem będzie wielokrotnie w polskiej literaturze powracała.

BAROK:

"Pamiętniki" Paska

Przynoszące pochwałę szlachty. Jan Chryzostom Pasek był typowym przedstawicielem swojej epoki - wyuczony w kolegium jezuickim, wojował u boku Czarnieckeigo w kilku wojnach, później pędził żywot szlachcica na wsi pod Krakowem. Jego "Pamiętniki" są jednymi z wielu i to co je wyróżnia to jędrny styl, zwarty, oparty na języku potocznym, pełen zwrotów obrazowych, przysłów, anegdot i "makaronizmów". Jest to skarbnica wiedzy o codziennym życiu ówczesnego Sarmaty o zwyczajach, upodobaniach, charakterystycznych cechach, typie religijności i kultury, nierzadko splecionych z samowolą, ciemnotą, pieniactwem i awanturnictwem. Sam autor był przykładem typowego sarmaty: dobry żołnierz, wierny królowi, nieprzejednany dla wrogów ojczyzny patriota, świetny kompan, rubaszny i tragiczny, nabożny, ale jednocześnie zdolny do największych łajdactw, zawadiaka, awanturnik nie przepuszczający żadnej okazji do bijatyk, pojedynków i kłótni. Ten bohaterski żołnierz to równocześnie leniwy warchoł i pieniacz, lubiący ponad wszystko swoje przywileje i obyczaje, które są dla niego święte. Nie przeszkadza mu to być chciwym i pazernym. "Pamiętniki" Paska pomagają nam dzisiaj poznać i zrozumieć sarmacką Polskę VII wieku, jej smak i koloryt.

Wacław Potocki:

"Polska nierządem stoi".

W utworze tym autor krytykuje polskie prawa, które jest niesprawiedliwe i chaotyczne. Poeta twierdzi, że Polska przeżywa swój najgorszy kryzys polityczny i gospodarczy w swej historii. "Wracam znowu, skądem, żeby tak srogim z Polską nie ginął nierządem". Chociaż są wciąż nowe prawa i konstytucje jednak nie poprawiają one sytuacji. "Co rok to nowe prawa i konstytucje". Poeta jest również przeciw uciskowi biednej szlachty i chłopstwa. "Szlachta tylko uboga i biedni ziemianie".

Treść utworu jest dość obszerna, zawierająca inwersję "Nierządem Polska stoi"

"Pospolite ruszenie".

W utworze przedstawiony jest satyryczny obraz polskiego obozu wojskowego. Podczas ataku Kozaków, rotmistrz wydał doboszowi rozkaz obudzenia szlachty. Jednak to nie chce wstać, bowiem twierdzi, że nie będzie się równać z chłopstwem. "Że braciej szlachty rozkazuje z chłopami na straży". Szlachta twierdzi również, że wiele nocy nie spała i jest bardzo zmęczona. Oskarża rotmistrza o złamanie szlacheckiej wolności, wedle której nie podlegali rozkazom wojskowym. Grożą rotmistrzowi, że będzie odpowiadał na sejmiku w Proszwicach.

"Kto mocniejszy, ten lepszy".

Potocki w utworze tym poruszył tematy związane z tolerancyjnością religijną. Uważa on, że każdy ma prawo do wyznawania jakich chce religii. Autor potępia wszelkie represje stosowane przeciwko innowiercom, a przede wszystkim arianom. "Temu nieborakowi nie chciał Bóg dać, to mu wioskę wziąć, tego wygnać na tułactwo z domu?" Twierdzi on również, że wielu katolików jest niepraktykujących, co uważa za większe przewinienie niż być arianem. "Każdy wierzy w Kościół, chyba że nie czyni. To nie taki gorzej niźli arian przewini".

"Zbytki polskie".

Autor w tym wierszu wylicza myśli szlachty, która marzy o bogactwach, wygodzie, klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach. Dbają oni tylko o swoje interesy, nie troszcząc się o losy ojczyzny, która potrzebuje pieniędzy na obronę i wojsko. "Choć się co rok w granicach swych ojczyzna zwęża, choć ma bory umierają żołnierze niepłatna".

OŚWIECENIE:

"Powrót posła":

Julian Ursyn Niemcewicz przeciwstawia sobie w utworze dwa stronnictwa polityczne. Pierwszy obóz, postępowy i patriotyczny to Podkomorzy i Podkomorzyna Dobrójscy, ich syn - Walery oraz wychowywana przez nich Teresa - córka starosty Gadulskiego. Drugi obóz - wsteczników i egoistów - to właśnie starosta gadulski, jego żona Starościna i fircyk Szarmancki. Starosta Gadulski skupia negatywne cechy sarmaty, to on krzyczy o "liberum veto" jako o "wolność źrenicy". Walery natomiast jest typowym patriotą. Wraca z sejmu do domu i przekonuje o słuszności reform i patriotyzmu. Gadulskiego nie daje się jednak przekonać. Dociera do niego jedynie bodziec finansowy. Pieniądz rozwiązuje sprawę, Walery rezygnuje z posagu Teresy, a wspólne gospodarowanie rozpoczynają od uwłaszczenia chłopów.

Transakcja wojny chocinskiej:

-> Za treść tego utworu autor przyjął wojnę ze szczególnym uwzględnieniem jednej bitwy pod Chocimiem. -> Potocki powraca do konkretnych wydarzeń. Jest to upoetyzowana kronika tej wojny. Została napisana na podstawie jednego z pamiętników jednego z dowódców. Jest to poemat rycerski. Charakterystycznym elementem takiego eposu jest inwokacja.

-> W niej autor zwraca się do Boga. Są tam porównania homeryckie. Jest tam zawarta prośba o błogosławieństwo dla dzieła, które właśnie tworzy autor.

-> Autor charakteryzuje przodków broniących ojczyzny i przez to wskazuje jak powinni zachowywać się współcześni. Polacy biorący udział w tej bitwie stali w obronie wolności szlacheckich, wiary, własnego domu, dobytku, własnej czci, w obronie ojczyzny i jej wolności.

-> W dalszej części tego utworu jest ocena wrogów. Autor mówi, że nie są oni dobrzy w walce. Uważa ich za ludzi złych.

-> Służy to pokazaniu waleczności Polaków. Polska miała być podmurzem chrześcijaństwa i nie dopuścić heretyckiej zarazy, żeby rozpowszechniła się wśród ludzi. Utwór ten miał pokazywać duszę rycerską Polaków.

-> Według Potockiego o doskonałości żołnierzy świadczyło ich męstwo i religijność.

-> Charakteryzując przodków zwraca uwagę na ich waleczność, dumę i dbałość o honor. Zasługi są obserwowane przez Boga i wynagradzane przez niego. Bóg pomaga zwyciężać. Pociechą dla żołnierzy jest to, że walczą w jego imię.

-> W utworze jest alegoria, gdzie biały orzeł płacze nad mogiłą ojczyzny wspominając wspaniałą przeszłość.

2. "Wesele" Wyspiańskiego jako dramat narodowy.

-> Głównym celem utworu jest ukazanie stosunków pomiędzy chłopami a inteligencją w zaborze austriackim. Chłopi przedstawieni są jako grupa zróżnicowana, obdarzona jednak pewną świadomością narodową. Na dany znak chłopi są gotowi chwycić za broń i walczyć przeciw obcemu panowaniu. Nie potrafią zrobić tego samodzielnie, potrzebują przywódców spoza swojego stanu. Jasiek gubi powierzony mu Złoty Róg - gospodyni dba o własny dobytek i chowa do kufra zgubioną przez konia cenną podkowę. Czepiec jest ciekawy świata i świadomy siły chłopstwa. Zarzuca panom bierność, niechęć do czynu, wynikającą z obawy przed rewolucja społeczną. To Czepiec organizuje chłopów do walki, wiele spodziewa się po wizycie Wernyhory. Chłopi z kosami mało przypominają jednak dawnych kosynierów. Bez panów są bezsilni. Najbardziej surową opinię wystawił autor polskiej inteligencji - biernej, niezdolnej do objęcia przywództwa nad narodem. Autor bezlitośnie wyszydza chłopomanię, nie mająca nic wspólnego ze zrozumieniem kultury i mentalności ludu. Pokazuje intelektualną pustkę postawy dekadenckiej, demaskuje poczucie wyższości inteligencji, zupełny brak porozumienia między miastem a wsią, wreszcie pijaństwo. Chłopi choć często prymitywni, skłonni do bójek, byliby w stanie podjąć narodowy czyn. Inteligencja zupełnie zawodzi. W najważniejszej chwili Gospodarz powierza Złoty Róg Jaśkowi - prostemu parobkowi, który schylając się po upuszczoną czapkę z pawimi piórami gubi go. Zwycięstwo materializmu nad patriotyzmem.

-> Walka narodowo-wyzwoleńcza jako główny problem utworu;

# myśl o walce narodowowyzwoleńczej nutuje od początku prawie wszystkich uczestników "Wesela"

# o chęci walki przez chłopów opowiada Maryna

-> Ocena teraźniejszości, przeszłości i przyszłości w "Weselu":

# o teraźniejszości mówi akt 1 - satyra komediowa, ocena chłopstwa i inteligencji, krytyka mitu o sielankowym współżyciu inteligencji i chłopstwa

# o przeszłości - rozmowa Stańczyka z Dziennikarzem (zarzuty wobec Dziennikarza), oskarżenie przeszłości, surowy sąd nad biernością, egoizmem i pychą części społeczeństwa

# o przyszłości - marzenia chłopów o walce o wolność.

3. Omów walory językowe "Bogurodzicy" najstarszego, polskiego zabytku językowego.

Bogu rodzica, Dziewica, Bogiem sławiena Maryja,

Twego syna, gospodzina, Matko zwolena Maryja,

Zyszczy nam, spuści nam, Kyrie eleisone Boga-rodzico, dziewico, błogosławiona Mario!

Twego syna - pana matko wybrana, Mario,

pozyskaj nam, spuść nam, kyrie eleison

Twego dziela krzciciela, Bożycze,

Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze!

Usłysz modlitwę, jąż nosimy,

A dać raczy, jegoż prosimy,

A na świecie zbożny pobyt,

Po żywocie rajski przebyt! Kyrie eleison

Dla twego chrzciciela, Synu boży,

usłysz głosy, spełnij myśli ludzkie:

usłysz modlitwę, którą zanosimy,

a dać racz, o co prosimy:

A na świecie dobrobyt,

po żywocie - rajski przybytek. Kyrie eleison

- Treść pieśni to modlitewne prośby:

0. w strofie pierwszej: do Matki Boskiej, aby, jako wybrana z wielu przez Boga i zjednoczona z nim w pełnieniu jego woli, pozyskała i skłoniła ku ludziom przychylność swego Syna.

0. w strofie drugiej: do Bożyca (Syna Bożego, Chrystusa), aby za przyczyną Jana Chrzciciela wysłuchał błagań o dar bogobojnego życia i zbawienia po śmierci.

- Utwór cechuje staranny paralelizm.

W obydwu strofach widać układ dwuczłonowy: każda składa się z apostrofy i zdania apelatywnego oraz kończy refrenem, podobnie jest z konstrukcją członów poszczególnych wersów, gdzie wezwania i prośby modlitewne zajmują tożsame pozycje w jednym wersie: Zyszczy ... spuści ...

- Intelektualny charakter wywodu przypomina porządek scholastycznego traktatu naukowego łączącego prawa wiary i rozumu.

Matka Boska ukazana jest tu jako adresatka modłów, pośredniczka pomiędzy człowiekiem

a Bogiem, zdolna do odegrania tej funkcji z racji godności przypisanych jej dogmatycznie. Chrystus, Bóg i Jan Chrzciciel współtworzą z nią krąg postaci, ku którym z kornym błaganiem zwraca się zbiorowy podmiot.

- Taka kompozycja utworu ma swoje odzwierciedlenie w sztuce romańskiej, wzorcu ikonograficznym zwanym „deesis", charakterystycznym dla Kościoła greckiego (bizantyjskiego).

Według niego majestatycznie wyobrażony Chrystus - Władca (Gospodzin) występuje w asyście Matki Boskiej (Bogurodzicy) i Jana Chrzciciela (krzciciela), którzy pełnią funkcję pośredników między Bóstwem a człowiekiem.

- Dwie pierwsze zwrotki są tropami do litanijnego Kyrie eleison, które wśród eksklamacji (z łac. „okrzyk", „wykrzyknik") liturgicznych średniowiecza, obok hebrajskiego Alleluja, było jednym z najpopularniejszych zawołań - wykonywał je lud podczas wszystkich obrzędów,

Tropem w gregoriańskiej liturgii kościelnej, szczególnie w wiekach X i XI, określa się retoryczne uzupełnienie składające się z krótkich zwrotów, poprzedzające łaciński tekst kanoniczny. Z czasem owe ozdobniki rozwinęły się w pełne, spojone rymami zdania o wyrównanej rytmice, a funkcjonując w kulturze religijnej narodu - usamodzielniały się jako pieśni wykonywane

w językach narodowych.

Kształt wersyfikacyjny:

- W wierszu zwraca uwagę precyzyjne rozłożenie tekstu w wersach na równoległe odcinki o jednakowej liczbie sylab:

Bo- gu- ro- dz-i ca dzie- wi- ca, Bo- giem sła- wie- na Ma- ry- ja

- - - - - - - - - - - - - - - -

5 3 5 3

Zy- szczy nam spu- ści nam

- - - - - -

3 3

Słysz mo- dli- twę jąż no- si- my

- - - - - - - -

4 4

- Konstrukcji tej towarzyszą rymy wewnętrzne: świecie - żywocie i końcowe: Bożycze - człowiecze, nosimy - prosimy, pobyt - przebyt .

- Wiersz średniowieczny, tzw. zdaniowo-rymowy (składniowo-intonacyjny), jakim zapisano utwór, nie przestrzegał jednakowego rozmiaru sylabicznego w każdym wersie.

Rymy - współbrzmienia, bardzo często uzyskane poprzez powtarzanie formy gramatycznej (rym gramatyczny): prosimy - nosimy służyły uwydatnianiu zakończenia końcowych odcinków wersowych - klauzul

Język:

Do niepowtarzalnych archaizmów należą:

0. Bogurodzica - z pierwszym członem o postaci celownika, już w drugim przekazie zmienionej na: Bogarodzica;

0. unikat przyimka dziela (dla), obcego już nawet w Kazaniach świętokrzyskich

0. bożyce, co jest wołaczem od bożyc (syn Boga)

0. stary rozkaźnik 2 os. l. poj.: zyszczy, spuści, raczy

0. zwyczaj używania mianownika w funkcji wołacza: rodzica, dziewica, Maryja.

- Już kopiści piętnastowieczni, nie pojmując zamierzchłej poprawności i sensu takich wyrazów, rozmaicie je przekształcali.

Wszystko to świadczy, że twórca pieśni ułożyć ją musiał znacznie wcześniej, niż powstał jakikolwiek z ocalałych zabytków polszczyzny średniowiecznej.

- Z językiem pieśni doskonale współbrzmi jej melodia, nie wykluczone, że skomponowana przez tego samego człowieka.

- Melodia słowa Bogurodzica jest tożsama z melodią wołania Kyrie eleison przy litanii pochodzenia niemieckiego. Inne frazy melodii również mają odpowiedniki w kompozycjach żywotnych od IX do XVI w. tak w melodii kościelnej, jak i świeckiej. Pierwowzoru całości melodii pieśni nie odnaleziono - jest ona zatem tworem oryginalnym.

- Pieśń śpiewana była chóralnie jednogłosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego. Owa monodia (śpiew jednogłosowy) charakterystyczna była dla średniowiecznych chorałów gregoriańskich - łacińskich śpiewów liturgicznych.

Dwóm najstarszym strofom Bogurodzicy towarzyszy zarazem najstarsza melodia pieśni śpiewana

chóralnie, jednogłosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

0. rymy parzyste

0. precyzja kompozycji (regularność)

0. parabolizm składniowy (podobieństwo składniowe, występują regularnie te same elementy)

0. wiersz zdaniowy (koniec wers, koniec zdania)

0. rozkaźniki

0. apostrofy

Archaizmy:

0. leksykalne (wyrazy dziś nie używane)

0. fonetyczne (wyrazy o zmienionym brzmieniu)

0. składniowe (dawne zasady budowy zdania, które dzisiaj już nie funkcjonują)

0. fleksyjne (wyrazy używane ale w zmienionej formie gramatycznej)

0. semantyczne (znaczenie wyrazu zostało zmienione)

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[9]

1. Trzy spojrzenia na renesansową wieś w świetle utworów Kochanowskiego, Reja i Szymonowica.

-> Szymon Szymonowic - Odmienną treściowo sielanką (raczej antysielanką), ukazującą codzienne życie i pracę chłopa są "Żeńcy". W utworze tym poeta zrywa zupełnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem - snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmują spracowane wiejskie kobiety, narzekające na swój los. Uderzający jest realizm, z którym poeta maluje tragedię ludu wiejskiego, dziełem rąk tego ludu wszakże jest przepych wesela i bogate życie przedstawione w "Kołaczach". "Żeńcy" wyraźnie zarysowują konflikt między pańskim dozorcą - Starostą, który występuje zawsze z nieodłącznym symbolem swojej władzy - nahajką, a chłopem bezwzględnie pędzonym do roboty. Widzimy tutaj krytyczną ocenę życia i sytuacji chłopów.

-> Mikołaj Rej - był nazywany ojcem polskiej literatury. Jest on autorem "Rozprawy między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem". Jest to utwór o problematyce społecznej, zaczyna się rozmową Pana z Wójtem. Pan krytykuje postępowanie księdza, który nie odprawia nabożeństw należycie. Również nauki księdza są minimalne, ale łaje za to często. Pan obawia się, czy czasem dzięki temu postępowaniu wszyscy wraz z księdzem nie znajdą się na lewicy, to znaczy czy nie zostanę potępieni. Wójt jest oskarżony. Nie atakuje jeszcze księdza, mówi tylko o dziesięcinie, świadczeniach w czasie kolędy. Te rzeczy jednoczą Wójta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytykę. Mówi o odpustach, które są właściwie jarmarkami. Ludzie znoszą księdzu kury, świnie, jaja, piją pod kościołem, wrzeszczą, śpiewają, za co otrzymują odpust. Teraz włącza się do rozmowy Pleban, który właśnie nadszedł. Zaczyna krytykować urzędy świeckie. Mówi, że na stu urzędników, jeden jest sprawiedliwy i nieprzekupny. Sędziowie nie chcą odprawiać swych procesów, chyba że za dodatkowe świadczenia. Różne łapówki i daniny przypominają zbiory myśliwego, na przykład takie jak sarna, zając, kura, lis. Ksiądz krytykuje również Sejm i jego bezowocne obrady, prywatę bez zabezpieczenia spraw narodowych. Wójt słuchając tego sporu włącza się i przedstawia smutny los chłopa. "Ksiądz Pana wini Pan Księdza, a nam prostym zewsząd nędza". Okazuje się, że chłopa ciągną wszyscy: Urzędnik, Wójt, Pleban. Trzeba dawać im to gęsi, to kokosz. Pod przymusem wykonać trzeba tłokę, pracę dodatkową prócz pańszczyzny. Ksiądz nie pozwala znowu zwozić zboża póki nie wybierze dziesięciny, wśród lepszych kop snopków. Zwózka też jest trudna, bo i Pan i Ksiądz domagają się pierwszeństwa. Chłop krytykuje postępowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiększanie pańszczyzny. Mówi również o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek życia ponad stan. Zbytki powodują brak rozsądku i nieuchronne bankructwa. Chłop jest zadowolony ze swego losu. Jest człowiekiem uczciwym i nie żal mu żywota. Ksiądz i Pan nie są zadowoleni. Pan karci Wójta za zbytnią poufałość i odwagę. Utwór jest obrazem rzeczywistości.

-> W "Żywocie człowieka poczciwego" zawarł Rej wskazówki dotyczące życia szlachty na wsi, omawia przebieg całego jej życia. W młodości zaleca ćwiczenia związane z obyciem towarzyskim i rzemiosłem wojskowym. Nauki nie zaleca studiować. Gramatyka trudzi umysł, a języka można się nauczyć bez jej znajomości. Młody szlachcic powinien posiadać jedynie poczucie sprawiedliwości, stałości, roztropności, umiarkowanie, miłosierdzie, stateczność i zdolność własnych korzyści. Gdy młody szlachcic dorośnie, powinien zająć się gospodarstwem ożenić. Związek małżeński trzeba zawierać z osobą równego stanu i majętności. Do urzędów nie należy pretendować. W ciągu roku przewidział również Rej zajęcia dla młodego niedoświadczonego gospodarza: wiosną należy sadzić drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepić gałęzie, obcinać, mszyce zbierać, krzaki okopać, przygotować grzędy z truskawkami itp. Latem można z tych przygotowanych wiosną krzewów i drzewek mieć owoce i pożytek. Są już wtedy jabłuszka, gruszeczki, śliweczki, ogóreczki, malineczki. Latem gospodarstwo daje także: masełko, serek, jajka świeże, są też kurki, jagniątka, ryby. Wszystko dla użytku gospodarza. Nie należy tratować pola chłopskiego, bo to wznieca niechęć i ludzie źle pracują. Zima niesie największe rozkosze. W lasach polowania z przyjaciółmi, a także łowienie ryb w przeręblach, zastawianie sideł i potrzasków na zwierzęta futerkowe. W domu wszystko przygotowane jest to biesiady. Całoroczne zapasy dają wreszcie pożytek. Jednak i zimą należy doglądać gospodarstwa. Wyjechać na targ też można z produktami, albo też u handlarza się zabawić i owiec i cieląt kupiwszy tanio sprzedać, w innej okolicy drożej. Widzimy, że Rej dba o wygodę szlachcica. Nie zajmuje się już całością gospodarki narodowej, wobec chłopów zachowuje humanitarny stosunek, a korzyści widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski także podejmuje w swych utworach tematykę życia na wsi. W Czarnolesie powstało wiele pięknych tego typu utworów.

-> "Na lipę" to wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Poeta zwraca uwagę na to, jakie wartości daje lipa. Miód, szept liści, cień, śpiew ptaków. Są to wartości, które drzewo przynosi człowiekowi. "Przymów chłopska" - utwór w formie dialogu między szlachcicem a włodarzem. Włodarz odmawia dalszego picia z panem, bo boi się, że po pijanemu może obrazić pana. Pan przypomina przeszłość, kiedy obie strony miały więcej zaufania. Chłop też o tym pamięta, ale czasy zmieniły się na jego niekorzyść. Jest to jeden z utworów w którym poeta porusza problem społeczny w Polsce. Przedstawionej sytuacji nie aprobuje.

-> "Pieśń świętojańska o sobótce" - składa się ze wstępu i 12 pieśni śpiewanych przez panny. Jest to utwór oparty na tradycjach uroczystości pogańskich ku czci Kupałdy. Daje poeta w ten sposób wyraz swojemu podziwowi dla zwyczajów ludowyc. Chwali wieś i życie wiejskie. W utworze rozbrzmiewają nuty radości. Jest mowa o miłości, tańcu i śpiewie. Wydaje się to zupełnie zrozumiałe, jeżeli weźmiemy pod uwagę charakter opisywanej uroczystości. Pieśń panny drugiej mówi o tańcu i radości. Zachęca wszystkich do pójścia w jej ślady. Ostatnia panna w pieśni swej zawiera pochwałę życia wiejskiego. Chwali wesołość i spokój wsi. Chłop utrzymuje ze swej pracy siebie i rodzinę, a zawód jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niż marynarza, żołnierza czy pisarza. Wylicza następnie wszystkie przyjemności pracy, chwali wieczorne śpiewy i tańce. Utwór należy traktować jako artystyczne uroczystości ludowe. Jest odbiciem radości życia w czasie święta mającego swe pogańskie tradycje.

2. Przedstaw działalność Judyma i omów źródło jego konfliktów.

Dzieje Tomasza Judyma:

- studia i praktyka lekarska w Paryżu, poznanie Joanny

- powrót do Warszawy

- przechadzka po ulicy Krochmalnej i Ciepłej

- wizyta w fabryce cygar - u bratowej

- wizyta w hucie, pracy brata Wiktora

- odczyt na spotkaniu lekarzy warszawskich

- praca w szpitalu

- wyjazd do Cis

- ponowne spotkanie z Joanną

- praca w zakładzie uzdrowiskowym

- konflikt z Krzywosądem

- wyjazd do Zagłębia Dąbrowskiego

- rozstanie z Joanną

Tomasz Judym: Wywodzący się z proletariatu, czuje iż to właśnie on powinien zrobić coś dla swojej klasy. Uważa, że nie ma prawa posiadać własnego domu i żony. Wyrzeka się wszystkiego tj. własnego szczęścia, ukochanej kobiety i domu. Pragnie sam kroczyć poprzez życie, ponieważ droga, którą wybrał jest bardzo ciężka. Trudno osądzić postępowanie Judyma. Na pewno znajdą się ludzie, którzy będą go wynosić nad wszystkich, chwaląc jego czyn, oraz tacy, którzy będą uważać, iż jego postępowanie nie było dobre. Jest to problem kontrowersyjny. Wydaje się, że z jednej strony Judym zrobił dobrze, ponieważ dalsza droga jego życia byłaby zbyt trudna dla Joanny, ponieważ była ona kobietą słabą i delikatną. Z drugiej strony jednak nie powinien wyrzekać się swego szczęścia osobistego, ponieważ pozbawiał go również Joannie. Ona go kochała i chciała z nim być do końca, na dobre i złe. Wyrzekając się jej, pozostawił ją ze złamanym sercem.

->3. Porównaj znaczenie podanych wyrazów. Uporządkuj je według znaczenia. Wyjaśnij różnice znaczeniowe między nimi.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[10]

1. "Pieśń o spustoszeniu Podola", "O poprawie Rzeczypospolitej" i "Powrót posła". Co łączy te utwory?

Utwory tę łączy główne przesłanie - jest nim troska o losy ojczyzny, patriotyzm.

POWRÓT POSŁA:

W tym utworze są zaprezentowane dwa stronnictwa. Jedno z nich to stronnictw patriotyzmu (obóz reform). Zalicza się do nich: Podkomorzy z żoną, Walery i Teresa. Drugie to obóz wsteczny, konserwatywny: Starosta, Sarmacki. Wytknięte są tu ich wady.

Obóz reform:

0. działacze stronnictwa patriotycznego

0. zwolennicy reform dotyczących naprawy państwa: zniesienia Liberum Veto, wolnej elekcji i polepszenia doli chłopa

0. rozumiejący potrzebę reform kraju

0. pragnący pozyskać sobie jak najwięcej zwolenników wśród średniej szlachty

0. ludzie godni naśladowania

Podkomorzy:

0. przedstawiciel drobnej szlachty, urzędnik ziemski z wyboru, rozsądzający spory graniczne, cieszący się dobrą opinią

0. wzorowy i dobry ojciec

0. oświecony patriota, opowiadający się za patriotycznym wychowaniem młodzieży

0. zwolennik reform

0. wzór cnót obywatelskich

0. dobry i ludzki opiekun swoich poddanych

Podkomorzyna:

0. zwolenniczka reform

0. narzekająca na skutki cudzoziemszczyzny i błahe wychowanie młodzieży

0. oddana bez reszty rodzinie

Walery:

0. uosobienie cnót rodzinnych i patriotyzmu

0. uczciwy, stały w uczuciach

0. przywiązany do rodziców

0. patriota, rozumie potrzebę reform

0. głosi potrzebę zniesienia Liberum Veto, wolnej elekcji i poddaństwa chłopów

0. potępia obóz wsteczny

Obóz wsteczny, konserwatywny:

0. obrońcy starych porządków feudalnych, broniący Liberum Veto, wolnej elekcji i poddaństwa chłopów

0. sami się ośmieszają własną głupotą, tym co mówią

0. bezkrytyczne przyjmowanie obcej mody

0. konserwatywny pogląd na wychowanie dzieci

Starosta Gadulski:

0. nie cieszy się dobrą opinią

0. skompromitowany we wszystkich dziedzinach życia

0. reprezentuje ciemną, zacofaną szlachtę, konserwatysta

0. nieuk

0. bojący się nowości

0. obojętny na sprawy publiczne

0. gadatliwy, chciwy, leniwy, kłótliwy, zły, pijak

Starościna:

0. zwolenniczka francuszczyzny

0. sentymentalna dama

0. wodząca za nos swojego męża, szantażując go rozwodem

Szarmancki:

0. utracjusz, fircyk, cwaniak, cynik, nierób

0. modny kawaler

0. goniący za uciechami życia dworskiego

0. pogardzający niższymi stanami

0. obojętny na sprawy narodu

0. niegodnie postępujący z kobietami

-> "Powrót posła" porusza problematykę polityczną kraju, sprawę nowego ustawienia w Polsce władzy ustawodawczej i wykonawczej. Jest to komedia związana ściśle z pracami Sejmu Czteroletniego w okresie szczególnego napięcia politycznego i dramatycznej sytuacji narodu. Jest to echo wszystkich ważniejszych wydarzeń rozpatrywanych w czasie Sejmu Wielkiego. Jest to najostrzejsza w literaturze polskiej satyra na sarmatyzm w życiu politycznym, apelująca do sumień ludzkich. Jest to utwór o charakterze okolicznościowym, grany w Warszawie w czasie obrad Sejmu Czteroletniego.

PIEŚŃ O SPUSTOSZENIU PODOLA:

"Pieśni o spustoszeniu Podola" - na początku utworu poeta przestawia tragiczne skutki najazdu Tatarów i Turków na Podole, w 1575 roku . Ziemia podolska została spustoszona, najeźdźcy dzielili łupy. Wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostało się do niewoli, gdzie spotyka je okrutny los - Bądź zostaną sprzedane Turkom, bądź też pozostaną tatarskimi jeńcami.

Hańba Polaków jest tym większa, że pozwolili się oni zawojować narodowi dzikiemu, barbarzyńskiemu, który nie umie budować ani wsi, ani miast, lecz gnieździ się w namiotach.

Polskę nazywa poeta "obieżałym stadem" - jest to aluzja do ucieczki króla Henryka Walezego z kraju. Brak "pasterza" (króla) "ostrożnych psów" (wojska) wykorzystali Tatarzy. Po przedstawieniu tej tragicznej sytuacji autor zwraca się z gorącym apelem do wszystkich rodaków, aby pomyśleli wreszcie o grożącym im niebezpieczeństwie, oraz o zmazaniu hańby jaką ponieśli dopuszczając do napadu Tatarów. Polacy powinni natychmiast opodatkować się na rzecz zaciężnego wojska, a w razie potrzeby sami stanąć do obrony granic gdyby wojska zaciężne nie sprostały wyznaczonemu zadaniu. Pieśń kończy się przypomnieniemznaczenia przysłowia o Polaku mądrym po szkodzie, a także ostrzeżeniem, że jeśli Polacy nie pomyślą zawczasu o grożącym im niebezpieczeństwie, wówczas cytowane przysłowie może ulec zmianie: "Nową przypowieść Polak sobie kupi, że i przed szkodą, i po szkodzie głupi! ..."

O POPRAWIE RZECZYPOSPOLITEJ:

Księga pierwsza: "O obyczajach"

-> wzywa do służby ojczyźnie.

-> traktuje ojczyznę jako ciało

-> podstawą dobra i godności ma być uczciwość obyczajów, surowość sądów i dobre rzemiosło wojenne

-> aby osiągnąć dobre obyczaje należy od początku dobrze wychowywać dzieci

-> radzi sławić cnotę

-> piętnuje zepsucie dobrych obyczajów

-> piętnował także próżniactwo i marnowanie czasu.

-> przymioty dobrego władcy: mądrość!, umiarkowanie, sprawiedliwość, hojność, męstwo

-> opieka władcy nad poddanymi

-> zaleca Modrzewski objeżdżania kraju, a także nadzorowanie wyższych urzędników

-> proponuje powołanie urzędu kontroli w państwie stojącego na straży dobrych obyczajów

-> potępia próżniactwo, proponuje aby ludzi niezdolnych do pracy zamknąć w przytułkach dla ubogich. --> wyróżnia dwie grupy ludzi ubogich: ci, których ubóstwo jest niezawinione i tym współczuje; ci, którzy są sami sobie winni: pijacy i próżniacy

-> szlachectwo należy pielęgnować, trzeba na nie zasłużyć - nie wystarczy tytuł odziedziczyć

-> występuje w obronie chłopów, twierdzi, trzeba wziąć ich w obronę

-> piętnował ustrój, który zabraniał chłopom swobodnego opuszczania ziemi

-> żądał kontroli państwa nad złymi panami

-> postuluje oparcie wszystkiego w państwie na miłości chrześcijańskiej i miłości wobec nieprzyjaciół

-> we wszystkim głosi ideę umiaru przede wszystkim w zabawach i przyjemnościach.

Księga druga: "O prawach"

-> W ówczesnym prawie karnym wyróżniano cztery sytuacje: zabójstwo szlachcica przez plebejusza, zabójstwo szlachcica przez szlachcica, zabójstwo plebejusza przez plebejusza i zabójstwo plebejusza przez szlachcica. Sejmy z 1510 i 1532 r. zrewidowały ustawy związane z karą śmierci, ale nie w duchu równości wobec prawa. Zwiększono odpowiedzialność plebejuszy za zranienie szlachcica - mógł być ukarany śmiercią, a za zabójstwo śmierć. Szlachcic za zabicie plebejusza płacił dziesięć grzywien (mało). Ówczesne prawo karne pozwalało praktycznie zabić chłopa bez konsekwencji. Szlachcic za zabicie szlachcica szedł do więzienia na rok i sześć miesięcy oraz płacił rodzinie sto dwadzieścia grzywien.

-> był zwolennikiem zrównania obywateli wobec prawa

-> za każde zabójstwo żądał śmierci

-> wziął także w obronę mieszczan, którym poświęcił broszurę pt. "Mowa Prawdomówcy Parepatetyka"

-> uznał za nieuzasadnione żądanie szlachty aby mieszczanie pozbywali się własności ziemskich

-> wysuwa zarzut szlacheckiej zachłanności, która sprawia, że szlachta wkracza na tereny należące jedynie do mieszczan.

Księga trzecia: "O wojnie"

-> pisarz podobnie jak Erazm z Rotterdamu wyróżnia dwa rodzaje wojen: sprawiedliwe - obronne i niesprawiedliwe - zaborcze

-> kreśli program obrony państwa

-> na cele wojenne szlachta musi płacić podatki, chłopów należy zwolnić od podatków, bo i tak są już bardzo obciążeni

-> wskazuje dwa miejsca na przechowywanie tego funduszu: Wawel i zamek piotrkowski są to miejsca warowne i bezpieczne

-> nieprzyjaciela upatrywał na południowo - wschodnich kresach

-> omawia przymioty hetmana - prawdziwy hetman to ten co zna swoje wojsko

-> wojsko powinno odbywać ćwiczenia w rzemiośle wojennym

-> proponuje podział Rzeczpospolitej na siedem lub osiem okręgów wojskowych, które miałyby mieć za zadanie obronę granic państwa

-> czasu pokoju nie należy marnować - dogodna pora do budowy zamków, zaleca budowanie zasadzek i zasieków

-> pisze jak należy postępować z pokonanym wrogiem - odjąć mu możliwość prowadzenia wojny

-> ależy zażądać zwrotu kosztów wojny, wziąć zakładników i zająć ziemie nieprzyjaciela

-> ludność podbitych ziem należy pozyskać, nie może być gwałtów na ludności, a król zwycięzca ma być w oczach pokonanych ojcem ojczyzny - łask panem

-> Ma okazać łaskę ludności ale ukarać winnych "wyniosłych łamać"

Księga czwarta: "O kościele"

-> punktem wyjścia jest koncyliaryzm - wyższość soboru nad papieżem

-> zakwestionował zasadę nieomylności papieża w sprawach wiary

-> kreśli projekt struktury organizacyjnej kościoła i domaga się by o karierze duchownego, o hierarchii kościelnej decydowało nie urodzenie, a przymioty człowieka

-> domaga się dania wszystkim równej szansy

-> porusza zasadę wyboru biskupów i innych urzędników kościelnych

-> proponuje by biskupów wybierać na sejmikach diecezjalnych złożonych z przedstawicieli czterech stanów

-> papieża powinni wybierać wszyscy wierni, a nie tylko kardynałowie.

Księga piąta: "O szkole"

-> podejmuje problemy godności zawodu nauczyciela

-> trzeba by nauczyciel był godnie opłacany i nie musiał szukać innych zajęć, które rozpraszają go od nauki

-> proponuje by ciężar utrzymania szkół spoczął głównie na duchowieństwie

2. "Koniec i bomba, a kto czytał ten trąba". Opowiedz o książce zakończonej tak bezczelnym zdaniem.

-> Powieść można interpretować w płaszczyźnie kulturowej, bądź egzystencjalnej. W tym drugim aspekcie jest to powieść o tragicznym rozdarciu człowieka. Z jednej strony jest on określany przez własną naturę, własną cielesność, z drugiej strony jest kształtowany przez dziedzictwo kultury, członkiem określonej społeczności, która mu narzuca pewne stereotypy, z tego też powodu nie może żyć dokładnie tak jak by chciał, jak by wynikało to z jego natury.

-> Bohaterowie "Ferdydurke" żyją w sidłach licznych konwenansów i obowiązujących form. Gombrowicz nadaje temu ostatniemu słowu nowe znaczenie. W jego pojęciu stanowi ono to, co nie jest indywidualne w jednostce, to co narzuca jej otoczenie, staje się ono czynnikiem uspołecznienia. Człowiek nieustannie podlega formom, ugina się pod ich naciskiem, lecz także jest ich panem. Broni się przed ich dominacją, musi walczyć, musi przeciwstawiać się narzuconym wzorom. Nie chce i nie może być tylko ich niewolnikiem. Ale nie dane jest mu życie poza formami. Umożliwiają one kontakt z innymi, dzięki nim człowiek jest istotą społeczną i może żyć we wspólnym świecie.

-> W myśl gombrowiczowskiej zasady człowiek nieustannie podlega formom i sam - jako uczestnik życia społecznego - je tworzy. Ani tym, które zastał, ani tym, sam zdołał ukształtować, nie może się jednak bezkrytycznie poddać, nie może się zadowalać tym, że jest przez nie określany. Toteż równocześnie z rozważaniami o formie, pojawia się idea dystansu wobec niej. "Dystans" wobec formy jest podstawowym hasłem moralnym, jakie Gombrowicz formułuje. Człowiek nie może się od formy wyzwolić, ale nie wolno mu się z tym absolutnie pogodzić. Musi sobie uświadomić zarówno jej istnienie, jak sposoby działania i dzięki temu budować wobec niej dystans, a więc zabiegać o wolność. Ów dystans tworzy pełną perspektywę poznawczą, umożliwiającą i dostrzeżenie własnej pozycji w świecie form, i ogarnięcie owego świata. On też pozwala na twórczość, na oryginalność, a także na bycie sobą, szukanie siebie.

-> Dystans wobec formy jest pierwszym i podstawowym warunkiem autentyczności i wolności. Jej poczucie daje gombrowiczowska zasada dominacji władzy nad otoczeniem. Zaczyna się nad nim panować wtedy, gdy utwierdza się innych w swych rolach, samemu pozostając z boku i swobodnie posługując się dowolnie wybranymi maskami. Możliwość sterowania otoczeniem powstaje w chwili poznania rządzącego nim wzoru.

-> Józio - bohater powieści - kompromituje konwenans "nowoczesnej rodziny" mieszczańskiej Młodziaków, którzy pod przyjętą (nieświadomie) maską skrywali swą prawdziwą naturę. Poprzez ujawnianie konwenansów, którym podlegają ludzie, można burzyć te schematy.

-> Wolność w "Ferdydurke" nie jest wartością pozytywną, jest nagim istnieniem, które dopiero poprzez wejście w świat innych ludzi może uzyskać jakiś sens. Niestety to zaistnienie w świecie innych wiąże się z ugrzęźnięciem w formie. Na tym polega dramatyczna antynomia istnienia ludzkiego, które pozostaje między pustą wolnością, a wplątaniem w zastane wzory kulturalne.

-> Józio poszukuje siebie autentycznego, poszukuje egzystencji pozbawionej konwenansów. W tym celu udaje się na wieś aby tam odnaleźć człowieka prostego, mitycznej postaci nie uwięzionej w żadnej formie. Jak się jednak okazuje uciekając od jednej formy wpada się w inną.

-> "Przed gębą jest tylko ucieczka w inną gębę". Słowo "gęba" to według Gombrowicza wspomniana już maska jaką narzuca społeczność w jakiej żyjemy, kostium społeczno-kulturowy. Autor używa także pojęcia "pupy", które ma zbliżone znaczenie. Odnoszą się oba do form, które osłaniają biologiczną cielesność człowieka.

-> Celem wędrówki Józia było odnalezienie własnego kształtu. Ale w świecie ludzi, jak się okazało, nie można mieć absolutnie indywidualnego kształtu. Każdy człowiek narzuca nam jakiś element naszej formy. Jest ona uwięzieniem dla osobowości, lecz zarazem warunkiem społecznego istnienia. Forma daje osobowość razem z jej ograniczeniami.

3. Przedstaw główne cechy powiści realistycznej na wybranym przykładzie XIX wiecznej powiści polskiej lub obcej.

Na podstawie "Chłopów" W. REYMONTA:

- realistyczny obraz stosunków społecznoekonomicznych panujących na wsi

- szczegóły życia wiejskiego

- obyczajowość w "Chłopach"

- hierarchia społeczna na wsi; stosunki dwór -wieś

- sytuacja ekonomiczna chłopów,

- obserwacja ludzkiej psychiki

- realizm życia na wsi

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---