Kryzys psychologiczny - to stan psychiczny o pewnej dynamice, który pojawia się w sytuacji stresowej : konfliktowej lub frustrującej.

KONFLIKT to sprzeczność wewnętrznych motywów jednostki lub naszych interesów i interesów innych ludzi(w przypadku konfliktu zewnętrznego).

Typy konfliktów :

1/ przyciąganie -przyciąganie - najprostszy typ konf. dwie miłe alternatywy do wybrania - najmniej groźny.

2/ unikanie-unikanie- dwie negatywne alternatywy do wyboru.

3/ unikowo - przyciągający - najgroźniejszy - w miarę zbliżania się do celu rośnie tendencja odpychająca a w miarę oddalania się od celu rośnie tendencja przyciągająca. Punkt krytyczny jest gdy następuje skrzyżowanie tych obu tendencji.

STRES-to pojęcie wzięte z fizyki ,oznacza pewien nacisk. SEYLE - Stres to trudna sytuacja, która wydaje nam się niemożliwa do rozwiązania.

FRUSTRACJA to stan gdy jakaś nasza potrzeba nie została zaspokojona. Największe skutki ma nie zaspokojenie potrzeby miłości we wczesnym okresie życia gdyż wywiera to wpływ na rozwój osobowości.

Def. kryzysu wg. Allporta :

KRYZYS jest to sytuacja emocjonalnego i umysłowego stresu wymagająca zmiany perspektywy w ciągu krótkiego okresu czasu. Zmiana perspektywy wywołuje poważne zmiany poczucia własnej wartości. Nie potrafi posłużyć się prostymi, nawykowymi sposobami przystosowania. Trudna sytuacja pojawia się nieoczekiwanie i wymaga dużych zmian osobowości.

Pojęcie kryzysu wywodzi się od LINDEMANA .Lindeman ( lekarz w latach 40 -tych XX w. ) Po 6 tyg. może złagodnieć albo może doprowadzić nas do zmian psychopatologicznych osobowości.

Lindeman wyodrębnił zarówno patologiczne jak i normalne objawy, które pojawiły się po śmierci osoby.

1/ Do objawów normalnych zaliczył poczucie winy najsilniejsze w przypadku osób które zmarły samobójczą śmiercią lub bliski został zamordowany.

2/ Następnym normalnym objawem jest poczucie dławienia w gardle - chęć uniknięcia miejsc związanych z bliskim zmarłym oraz poczucie zmęczenia, wyczerpania.

Do objawów patologicznych zaliczył :

1/ chęć upodobnienia się do osoby zmarłej

2/ dostrzeganie u siebie objawów ostatniej choroby zmarłego (w przypadku rodzin osoby zmarłej na chorobę somatyczną).

Koncepcja kryzysu psychologicznego 60 -tych - CAPLAN. Zarówno Caplan jak i Lindeman stwierdzili, że kryzys psychologiczny powstaje gdy zostaje zagrożona jakaś wartość.

Subiektywny aspekt doświadczeń życiowych podkreśla bardzo psychologia postaci, ostry wymiar zajmuje np. w terapii racjonalno -emocjonalnej ,której twórcą jest Ellis. W tej terapii mamy wyraźnie podkreślone ,że wydarzenie A przyniesie skutki C i to zależy od B czyli od sposobu interpretacji np. śmierć bliskiej osoby.

Holmes i Rake ułożyli listę wydarzeń najbardziej stresowych i na samym czele postawili w tej liście śmierć współmałżonka .Podkreślili, że każda zmiana w życiu wywołuje stres np. ciąża, małżeństwo.

Caplan stwierdza, że kryzys psychologiczny trwa 6 tygodni i przebiega w pewnych etapach :

Etap 1 - pojawia się trudne doświadczenie i człowiek stara się rozwiązać problem, który pojawił się w związku z tym doświadczeniem dotychczas stosowanymi metodami. Czuje się zagubiony gdyż stare metody już zawodzą i nie odnoszą skutku.

Etap 2 - Napięcie wzrasta i jednostka zaczyna miotać się i metodą prób i błędów usiłuje rozwiązać sytuację trudną.

Etap 3 - Maksymalna mobilizacja energii. Napięcie osiąga już bardzo wysoki pułap.

Etap 4 - Obniżenie napięcia bo np. problem został już rozwiązany albo rezygnacja. Pojawia się duże wyczerpanie fizyczne i psychiczne niezależnie od wyniku.

Te 4 fazy nie muszą się rozwinąć bo problem może zostać rozwiązany na wcześniejszym etapie.

Caplan podzielił kryzysy na rozwojowe i losowe .

Rozwojowe łączą się z pewnym okresem życia: z okresem, najczęściej kończą się one tragicznie.

Przyczyny kryzysu najczęściej powtarzające się w okresie dorastania :

1/ Sens życia -to pytanie często pojawia się u młodych :”jaki to ma sens ”,”po co to wszystko”.

2/ Pęd do niezależności i samodzielności. Kępiński stwierdził ,że młodzi za wszelką cenę chcą się wydostać ze struktur rodziny wyjściowej .Rodzi to konflikt, który może zakończyć się kryzysem.

O innych konfliktach pisał Jung (psychologia wschodu)

W pierwszym okresie życia (dzieciństwo) dominuje motyw przyjemności -dziecko robi to co sprawia mu przyjemność .Niektórzy ludzie nigdy z tej fazy nie wyrastają.

Drugi to motyw sukcesu - to lata 20 -te życia .Człowiek dąży do zajęcia jakiegoś miejsca w społeczeństwie- wybiera zawód czy zawiera związek małżeński.

Trzeci to motyw obowiązku -to lata 40 -te życia .To okres gdy człowiek ma przeważnie dorastające dzieci i starzejących się rodziców więc dużo obowiązków.

Po 50 - tym roku życia przychodzi chęć wyzwolenia się od tego cyklu przyjemność, sukces, obowiązek i oparcia życia na jakiejś religijnej czy filozoficznej podstawie.

Jung porównywał życie natomiast do wędrówki słońca. Najpierw słońce wschodzi - to poranek życia i gdzieś koło 25 roku życia do 40 r.ż człowiek uświadamia sobie nieodwracalność swojej śmierci. W pierwszej połowie życia gł. koncentracja była na motywach seksualnych, siły i władzy. Potem to słabnie i wzrasta pragnienie (w zachodzie życia) motywów spojrzenia na życie z perspektywy filozoficznej lub religijnej. Niektórzy badacze twierdzą że kryzys drugiej połowy życia przeżywają tylko ludzie dojrzali osobowościowo i inteligentni.

W drugiej połowie życia typowy kryzys to kryzys wypalenia, który występuje u osób ze zbyt silną potrzebą osiągnięć. Ten zespół wypalenia jest charakterystyczny u osób uzależnionych od pracy i dotyczy tak zwanego typu A.

Fnedman i Roseman wyodrębnili typ A i typ B.

Typ A - o niezwykłych ambicjach ,oddaje się pracy ,wszystko szybko robi. Ten kryzys to także choroba menedżerska.

Kryzysy losowe wywołane są przez tragiczne doświadczenia.

Ptuźeź podzieliła te kryzysy na : ROZWOJOWE, ŚRODOWISKOWE - dom i szkoła, OSOBISTE.

Jeśli chodzi o dom to przyczyną kryzysu psychologicznego może stać się

- nadmierna dyscyplina

- zupełny brak dyscypliny

- nadmierne zainteresowanie się

- brak zainteresowania dzieckiem

- konflikty pomiędzy rodzicami

- mogą też być zbyt bliskie kontakty pomiędzy rodzicami

- rywalizacja z rodzeństwem gdy np. rodzice nie kochają jednakowo dzieci

- stawianie dziecku zbyt wysokich wymagań niezgodnych z możliwościami.

- Delegacja czyli spełnianie poprzez dziecko swoich niezrealizowanych marzeń.

Jeżeli chodzi o przyczyny osobiste to są to zwykle zawody miłosne, niemożliwość znalezienia sensu życia, celu.

Przyczyny środowiskowe kryzysu :

- wybór szkoły niezgodny z zainteresowaniami

- zbyt duże wymagania ,

- szkoła niedorastająca do możliwości intelektualnych dziecka ,

- postępowanie nauczycieli.

Kryzys psychologiczny może zakończyć się kryzysem suicidalnym ale może też zakończyć się pozytywnie.

Bettllheim - w czasie kryzysu może przyjść zrozumienie sensu życia i człowiek staje się silniejszy.

TRAUMA -to tragiczne doświadczenie.

Są osoby ,u których nie występuje zespół objawów postsensownych czyli nie występuje gniew , depresja ,niepokój.

U 10 % do 20 % osób nie wydobywa się skutków śmierci bliskiej osoby .Początkowo sądzono, że osoba ,u której nie występuje kryzys ani posttraumatyczne objawy stresowe stosuje mechanizm zaprzeczania rzeczywistości.

Kryzys suicidalny - to kryzys naznaczony myślami samobójczymi ,który może się przekształcić w sytuację wymagającą natychmiastowej pomocy. Sytuacja wymagająca natychmiastowej pomocy - stan który grozi albo samobójstwem albo zabójstwem.

Pierwsze koncepcje samobójstw powstały w 19 wieku. Durlcheim i Mopselli wyodrębnili kilka typów samobójstw ze względu na stopień i integrację społeczną.

Wyodrębnili samobójstwa :

ALTRUISTYCZNE występuje gdy jest silna integracja społeczna i człowiek przekłada dobro grupy nad swoje własne życie np. kamikadze. Gdy integracja społeczna jest słabsza i jest przedkładanie własnego interesu to samobójstwo EGOISTYCZNE. W przypadku samobójstw egoistycznych więź ze społeczeństwem jest osłabiona.

Freud samobójstwo łączył z działaniem dwóch instynktów : Eros (instynkt życia ) i Tanatos (instynkt śmierci).

Freud stwierdził ,że agresja jest instynktem i ma to ogromne konsekwencje psychologiczne. Wg. Freuda każdy z nas jest potencjalnym zabójcą ,kazirodcą ,kanibalem ,potencjalnym samobójcą.

Jest zabójcą - bo każdy jest w stanie zabić w obronie życia swojego lub innych.

Jest kazirodcą -nawiązanie do kompleksu Edypa i Elektry.

Jest kanibalem -przykład obozy koncentracyjne.

Freud wskazał jako pierwszy na skutki tłumienia agresji - zmienia się w depresję , a ta z kolei prowadzi do tendencji autodestrukcyjnych. Człowiek traci całkowicie kontrolę nad tą tłumioną agresją. Może ona wybuchać z niespodziewaną siłą w postaci samobójstwa lub zabójstwa.

Freud samobójstwo porównał do miłości .Człowiek zakochany jest pochłonięty obiektem miłości i tak samo myślący o samobójstwie jest pochłonięty samobójstwem. Zarówno do samobójcy (co ma duże znaczenie w terapii osób w kryzysie suicidalnym ) jak i do osoby zakochanej nie trafiają racjonalne argumenty, nie mają one znaczenia .

Freud silnie wiązał samobójstwo z melancholią ,która powstaje po stracie bliskiej osoby. Strata ukochanej osoby zagraża szczęściu ,osoba ukochana staje się częścią naszego ja. Ma to niepoślednie znaczenie w samobójstwie gdyż zabijając siebie człowiek zabija też tą osobę.

W każdym samobójstwie jest bardzo silna doza agresji do innego człowieka ,agresji, która nie została wyrażona.

Freud po samobójczej śmierci swojego ucznia powiedział ,że nikt nie zabija siebie kto uprzednio nie pragnął zabić kogoś innego lub przynajmniej nie życzył mu śmierci.

Psychoanalitycy nazywali samobójstwo odwróconym zabójstwem - zabijam tez kogoś, zemsta .Samobójstwo poprzedza nienawiść do drugiej osoby ,która nie została wyrażona bezpośrednio.

Litman w każdym akcie samobójstwa wyróżnia 3 składniki :

1.Chęć zabijania -wyrasta z prymitywnej agresji ,która nie znalazła ujścia, jest tamowana.

Chęć zabijania związana jest też z pewnym typem miłości. Symbiotyczna miłość prowadzi do samobójstwa - człowiek jest niezbędny do dalszego funkcjonowania.

Wrogość do drugiego człowieka może być również zneutralizowana przez miłość ale czasem jest bezsilna aby mogło to nastąpić .

.Istnieją jednostki szczególnie predysponowane do samobójstw -miłość i nienawiść występują u nich razem, są niedojrzałe osobowościowo, emocjonalnie. Utrata obiektu wywołuje u nich nienawiść do siebie samego .

2.Chęć bycia zabitym -to drugi element każdego aktu samobójczego. Można przypuszczać ,że chęć bycia zabitym wiąże się z sumieniem .W sumieniu bowiem mieszczą się zarówno elementy świadome jak i nieświadome .Jak mówił Freud superego jest pojazdem dla sumienia.

W skrajnych przypadkach do samobójstwa doprowadza nas też poczucie winy .Jest to przykry stan emocjonalny ,który wiąże się z pogwałceniem zasad moralnych ustanowionych przez jednostkę .

Pragnienie śmierci -to trzeci element aktu samobójczego - jest hipotezą gdyż do ostatniej chwili toczy się w człowieku walka pomiędzy siłami autodestrukcyjnymi a samozachowawczymi .Drobne wydarzenie może tu pchnąć zatem człowieka w stronę życia lub śmierci.

Shneidman twierdzi ,że samobójca to człowiek ,który podcinając sobie żyły jeszcze woła o pomoc -to przykład stałej walki pomiędzy siłami autodestrukcyjnymi a samozachowawczymi, 8 na 10 osób ostrzega ,zapowiada o swoim samobójstwie.

Litman twierdzi ,że człowiek podejmując każdą decyzję waha się ,a decyzja o śmierci budzi maksimum wahań i wątpliwości. Mówi się ,że samobójstwo jest dziedziczne.

Samobójstwo jest brutalnym przerwaniem depresji .Samobójstwo jest więc zaraźliwe, jako jedyny sposób na rozwiązanie problemów w rodzinie np.

Pierwszy przykład takiego zarażenia to reakcja na książkę Goethego :”Cierpienia młodego Wertera „ .

Samobójstwo to zjawisko demokratyczne pojawia się zarówno wśród biednych i bogatych (np. Marlin Monroe ).

Błąd - gdy minie największa depresja to zażegnana zostaje groźba samobójstwa. Tymczasem najwięcej samobójstw zdarza się po wyjściu z największego kryzysu gdyż człowiek w depresji nie ma siły i dostatecznej energii by się zabić .Zabicie siebie wymaga pewnej organizacji.

Statystycznie samobójstwa popełniają częściej osoby samotne , żonaci częściej padają ofiarą zabójstw, popełniają emigranci niż rdzenna ludność, nagła strata majątku pociąga do samobójstwa, w grupach bezrobotnych .

Podział samobójstw :

W każdym samobójstwie pragnienie śmierci ma charakter ambiwalentny .Ze względu na siłę ambiwalencji wyróżnia się różne typy samobójstw ;

1/ Samobójstwa prawdziwe - pragnienie śmierci jest najsilniejsze aczkolwiek podlega wahaniom i do ostatniej chwili osoba oczekuje ,że ktoś ją uratuje .Są to samobójstwa zaplanowane bardzo starannie np. testament. Tutaj bardzo silnie dochodzi do głosu element agresji do kogoś innego, chęć zabicia kogoś.

2/ Samobójstwa rzekome - przeważa motyw ucieczki -zasnąć, zapomnieć o wszystkim.

3/ Samobójstwa demonstracyjne - mają często na celu manipulowanie otoczeniem. Często nie wiemy gdzie kończy się manipulacja a gdzie jest zagrożenie życia. Często występuje ten typ samobójstw u osobowości histerycznej - to taka próba wymuszenia .

Zasady postępowania z osobami po próbach samobójczych:

Dlatego psychologowie i psychiatrzy niosą zabezpieczenie przed występowaniem negatywnych myśli w stosunku do osób podejmujących działania autodestrukcyjne i także u nich pojawiają się negatywne myśli i niechęć do osób podejmujących zamachy samobójcze.

- Pierwszy kontakt z osobą o tendencjach autodestrukcyjnych jest bardzo ważny. Ma on bardzo często miejsce w rozmowie telefonicznej. Tu obowiązuje podstawowa zasada - jeżeli dzwoniący zgłasza, że myśli o samobójstwie i ryzyko popełnienia samobójstwa jest duże ( a ocena tego ryzyka jest bardzo trudna) to wtedy należy umówić się jak najszybciej na spotkanie gdyż samobójstwo nie czeka na umówioną godzinę.

- Ważne jest również - nie może ona doznać odrzucenia ze strony profesjonalisty. profesjonalista- psycholog, psychiatra powinien podkreślić, że pragnie zrozumieć co wydarzyło się w życiu klienta ale musi mieć pewien czas aby to ustalić

- pozwolić się aby zaprezentowała swoją historię. Wybór miejsca jest ważny - spokojne, ciche miejsce gdzie nikt nie zakłóca i nie przerywa nam rozmowy.

- Rodzaj zadawanych pytań- najlepsze są pytania pośrednie w tej pierwszej rozmowie. Niektóre osoby mogą ujawniać opór ale można także milczeć gdyż chodzi tylko o to by dać do zrozumienia, że jesteśmy gotowi nieść pomoc.

Stopień zamachów samobójczych :

Aby określić stopień zamiaru samobójczego potrzebne są bardziej bezpośrednie pytania. Myśli o samobójstwie i zachowania zazwyczaj koncentrują się wokół relacji interpersonalnych.

Należy więc w wywiadzie dociekać jaka była rola osób znaczących w podjęciu decyzji samobójstwa czy też w tym, że człowiek w ogóle pragnie odebrać sobie życie.

Zamiar samobójczy ocenić można w oparciu o przebieg planu samobójczego.

Należy ocenić także stopień izolacji osoby.

Pytania typu: ”Czy naprawdę chcesz popełnić samobójstwo” jest nie wskazane dlatego, że pragnienie śmierci jest tylko hipotezą, ma ono charakter ambiwalentny, do ostatniej chwili toczy się walka pomiędzy siłami samozachowawczymi i siłami autodestrukcyjnymi

Jeśli nie występuje choroba psychiczna np. depresja endogenna czy schizofrenia to działania autodestrukcyjne przyniosły pewną korzyść i doprowadziły do pozytywnych zmian w relacjach interpersonalnych i dalsze kontakty interweniujące nie są już konieczne. Aczkolwiek możliwość dalszych spotkań powinna być otwarta szczególnie jeśli poparcie społeczne nie jest wystarczające.

Dla niektórych pacjentów konieczna jest hospitalizacja, która w wielu przypadkach chroni życie. Należy wtedy podkreślić pacjentowi,że celem hospitalizacji nie jest ukaranie za jego zamach samobójczy ale jest to ochrona jego życia.

Aczkolwiek Litman wskazuje, że są negatywne strony hospitalizacji - Wzmaga ona jakby pasywność pacjenta ale niemniej w niektórych przypadkach jest konieczna jako ochrona jego życia.

Nieliczne osoby wg WHO wymagają dłuższego wsparcia 2-3 miesiące. Ważne jest aby do tego procesu interwencji włączyć osoby znaczące dla pacjenta gdyż każde uczucie człowieka ma charakter ambiwalentny.

W skład syndromu prasuicydalnego czyli zespołu objawów przedsamobójczych wskazanego przez RINGELA chodzi o tłumioną agresję, która nie znalazła ujścia. Wskazane jest aby wykazać iż osoba musi ponosić odpowiedzialność za swoje postępowanie.

Ważne jest również aby razem z interweniującym dojść do innych sposobów rozwiązywania trudnych i bolesnych sytuacji niż poprzez zamach na swoje życie.

Trzeba osobę wyposażyć w umiejętności rozwiązywania problemów, dostrzegania innych niż samobójstwo możliwości.

Pod koniec terapii zaufanie osoby do siebie powinno wzrosnąć, powinna ta osoba stanąć już na własnych nogach, powinna znać cel życia już bez pomocy profesjonalisty.

Leczenie Farmakologiczne :

Leczenie farmakologiczne niesie za sobą pewne niebezpieczeństwo iż pacjent pozbiera leki i potem wykorzysta je do zamachu samobójczego.

Niemniej jednak wielu suicydologów podkreśla, że w niektórych przypadkach np. depresji uwarunkowanej biologicznie nie ma możliwości powrotu do równowagi psychicznej bez leczenia farmakologicznego.

Osoby szczególnie narażone wg WHO na ryzyko popełnienia samobójstwa :

1grupa : Są to osoby, które już w przeszłości próbowały popełnić samobójstwo. 1% tych osób popełni samobójstwo dokonane. Ryzyko jest szczególnie duże w pierwszym roku po popełnieniu próby samobójstwa. Szczególnie krytyczny okres jak mówi SHNEIDMAN to 3 miesiące po wydobyciu się z największej depresji.

2 grupa : Są to osoby uzależnione od alkoholu i innych substancji.

3 grupa: Są to młodzi mężczyźni. Kobiety statystycznie popełniają częściej samobójstwa usiłowane, a mężczyźni - dokonane

DURKHEIM podkreślił iż kobiecość zabezpiecza przed samobójstwem.

4 grupa : Są to młode kobiety. Dotyczy to Indii i Chin. Młode kobiety w Indiach i Chinach mają wyższy wskaźnik samobójstw co jest związane z pozycją społeczną.

5 grupa : Są to starsi. Wzrasta wskaźnik samobójstw osób starszych w prawie wszystkich krajach. U starszych ludzi pojawia się depresja i osłabiają się funkcje poznawcze wraz ze zmniejszeniem się udziału w życiu społecznym.

Samobójstwo w asyście to koncepcja autorstwa DIEHSTRA i SPEER. Powstała na początku lat 90- tych w Holandii i nawiązuje ona do koncepcji samobójstwa racjonalnego. Samobójstwo racjonalne wiąże się z koncepcją P. BUTTIN, która uważa, że nie należy w każdym przypadku stosować interwencji kryzysowej zapobiegającej samobójstwu. Są przypadki wg Peggy Buttin, w których samobójstwo jest racjonalnym rozwiązaniem i trzeba pomóc człowiekowi popełnić samobójstwo.

Są trzy sytuacje wg Buttin, które usprawiedliwiają myśl o samobójstwie:

- nieodwracalne kalectwo

- nieodwracalna choroba

- starszy wiek

6 grupa ryzyka - to osoby w żałobie. Są to osoby, które doświadczyły śmierci kogoś bliskiego, szczególnie samobójczej śmierci. Shneidman nazywa ich ofiarami ocalenia bo niby żyją ale co to za życie. Szczególnie krytyczny dzień to rocznica śmierci gdyż w tych dniach wzmaga się możliwość popełnienia samobójstwa i chęć połączenia się ze zmarłym.

7 grupa - to pierwotni mieszkańcy kraju np. Indianie w USA. Grupy te doznały psychologicznej i społecznej deprywacji, nie były odpowiednio zaspokojone, zmiana polityki w stosunku do grup pierwotnych.

8 grupa - to osoby mające konflikty z tożsamością seksualną - uwarunkowane kulturowo

i 8 grupa - to emigranci. Mówi się tu nie tylko o emigrantach z kraju do kraju ale też ze wsi do miasta. Bardzo ważne jest tu dostarczenie wsparcia społecznego.

9 grupa - to ruchy działające w okręgach wiejskich. Gdy małe farmy przekształciły się duże, poginęły PGRy to pojawiło się bezrobocie, na wsi jest gorszy dostęp do wszelkiej opieki zdrowotnej.

10 grupa - więźniowie w więzieniu. Jest tu wyraźne powiązanie pomiędzy antyspołecznym i impulsywnym działaniem a tendencjami autodestrukcyjnymi i agresją .

11 grupa - osoby z chorobami fizycznymi. Wg WHO wzrasta wskaźnik samobójstw u osób z chorobami fizycznymi, szczególnie gdy towarzyszy im ból.

Wg LENTAXA u samobójców występują działania przygotowujące np. wyjęcie pieniędzy z banku, testament, list pożegnalny. Występuje także wybranie momentu próby samobójczej np. gdy nie ma nikogo w domu , środki ostrożności gdyby próba była nieudana.

Metody dodatkowe, które pozwalają ocenić ryzyko samobójstwa to:

- zamachy samobójcze w przeszłości

- depresja lub mania

- alkoholizm

- osobowość antyspołeczna

Lentax nie wymienia tutaj osobowości border line aczkolwiek ona najbardziej koreluje z tendencjami samobójstwa.

Czynniki społeczne powodujące próbę samobójstwa :

-bezrobotny

-osamotniony

Czynniki medyczne :

-poważna choroba fizyczna np. nowotwór

MALTSIER - sygnały niebezpieczeństwa - świadczą o tym, że samobójstwo może nastąpić gdy jest :

1/ Nagła zmiana przyzwyczajeń np. ktoś kto cenił porządek nagle staje się niechlujny .

2/ Może nastąpić zmiana orientacji seksualnej.

3/ Izolacja -osoba mająca wiele kontaktów towarzyskich nagle zaczyna się izolować.

4/ Niskie poczucie własnej wartości.

5/ Niestałość, niedojrzała osobowość, która przejawia się w niechęci do pracy, alkoholizmie, narkotykach, zmianie partnerów życiowych - to cechy osobowości antyspołecznej.

6/ Narzekanie, skargi dotyczące własnego ciała i nie mające podstaw organicznych.

7/ Identyfikacja z kimś kto popełnił samobójstwo. Osoby, które mają samobójcę w rodzinie lub najbliższym otoczeniu, ujawniają wyższe ryzyko popełnienia samobójstwa.

8/ Depresja. Jeżeli wiąże się ona z alkoholizmem, to na 30% będzie popełnione samobójstwo.

9/ Ujawnianie swoich samobójczych planów, groźby samobójcze. Przeważnie nie są one traktowane poważnie gdyż istnieje błędna koncepcja, że osoby, które grożą samobójstwem, samobójstwa nie popełnią (Shneidman). Najważniejszy czynnik ryzyka samobójczego to brak nadziei na pomyślne rozwiązanie problemów ( Beck ). Badania wykazują, że czynniki poznawcze - poczucie niepowodzenia, pesymizm, nienawiść do siebie, smutek, wybuchy płaczu , są czynnie związane z samobójstwem. Poczucie beznadziejności u Becka jest to stały schemat, który wywołuje negatywne oczekiwania. Maltsberger mówi, że ludzie nawet w najgłębszej depresji, którzy mają nadzieję iż ta tortura minie , to samobójstwa nie popełnią. Celem interwencji kryzysowej jest wzbudzenie nadziei a kryzys suicidalny jest przemijający i można się z niego wydobyć.

Interwencja kryzysowa u ludzi młodych :

Wg OTTINO są trzy podst. warunki do zapobiegnięcia ponownej próbie samobójczej :

1/ Przezwyciężenie wewnętrznych oporów do leczenia

2/ Zmniejszenie ryzyka powtórnej próby poprzez zwiększenie oczekiwanej długości życia 3/ Zwiększenie osobom dorastającym, możliwości poprawienia jakości życia.

Oczywiście najpierw trzeba pomóc w przezwyciężeniu kryzysu samobójczego.

przyczyny dla których młodzi ludzie unikają pomocy : wstyd, lęk, że człowiek zostanie uznany za psychicznie chorego.

Inni podkreślają znowu , że moment zamachu na własne życie przypomina psychozę - ktoś jest jakby splątany i później zapomina co się wtedy działo.

W innych przypadkach pojawia się rozpacz, że jest się wciąż żywym. Kienhorst twierdzi, że pierwszy kontakt z pacjentem po próbie samobójczej powinien być nawiązany już kilka godzin po próbie samobójczej nim zacznie działać wstyd i przyjdzie czas na refleksję. Bo interwencja kryzysowa wg Ottino polega na wytworzeniu terapeutycznego sojuszu silnego dostatecznie aby przezwyciężyć skłonność do odrzucenia pomocy

Niektórzy suicydolodzy także Litman twierdzą, że powinien być okres gdzie nie ma kontaktu z rodziną, przyjaciółmi jeśli pacjent sobie tego nie życzy. Powinien być 24 godzinny czas na wycofanie się ze wszystkich kontaktów (Woth-Wasserman ).

Terapeutyczny sojusz w idealnej wersji, który został nawiązany w czasie interwencji kryzysowej doprowadza do długotrwałego leczenia. Czyli jest interwencja - sojusz a potem na ogół terapia psychoanalityczna. Czynnik, który najbardziej powstrzymuje pacjentów od leczenia się jest nieznajomość przyczyn, które pchnęły go do samobójstwa. Interwencja kryzysowa powinna być agresywna aby pacjenci stali się świadomi łańcucha podświadomych skojarzeń, które doprowadziły do autodestrukcyjnego rozwiązania problemu.

Zasady kryzysu, sposoby postępowania w kryzysie suicydalnym :

Kryzys normalny może przekształcić się w kryzys suicydalny a interwencja kryzysowa polega na ocenie stopnia zagrożenia życia. Kienhorst zaleca zadanie bezpośredniego pytania: „Powiedziałeś mi o swoich problemach i uczuciach, zastanawiam się czy czasem nie przychodzą ci myśli aby odebrać sobie życie ?” Nie jest łatwo zadać takie pytanie i wokół niego wytworzyły się pewne MITY :

1/ Nie można zadawać takiego pytania gdy nie ma się długotrwałego związku z pacjentem.

2/ Tego typu pytanie może sprowokować zamach na własne życie.

Gdy zadajemy to pytanie, pacjent zda sobie sprawę , że można dyskutować o wszystkich sprawach z interweniującym i spowoduje to wzrost bliskości.

Ważna powtarzająca się rzecz w interwencji to mobilizowanie osób znaczących ze środowiska osoby dotkniętej kryzysem suicydalnym aby udzielały wsparcia oraz przerwanie klimatu izolacji i samotności.

Osoby dorastające o tendencjach samobójczych mają poczucie winy, czują się często zawstydzeni, jest im trudno ujawnić swoje myśli do innych osób.

Otwarty i nie potępiający przebieg wywiadu pozwala im na powiedzenie prawdy.

PODSTAWOWE INFORMACJE DO ZEBRANIA DLA INTERWENIUJĄCEGO TO :

1/ ryzyko popełnienia samobójstwa

2/ powody dla których chciał popełnić samobójstwo

3/ historia poprzednich zamachów samobójczych

Samobójstwo może być traktowane jako reakcja na sytuacje dla której nie można znaleźć żadnego innego rozwiązania. Dlatego trzeba pomóc w znalezieniu jakiś alternatyw i wtedy kryzys zostaje przejściowo rozwiązany.

Litman twierdzi, że w przypadku osoby o tendencjach autodestrukcyjnych powinno być dwóch terapeutów gdyż odpowiedzialność musi zostać podzielona.

Kryzys suicydalny powraca - nie wolno „spuszczać pacjenta z oczu”.

D. Wolh- Wasserman wskazała najważniejsze błędy popełniane w pracy z samobójcami:

1/ Niedocenianie zagrożenia samobójstwa.

2/ Nie prowadzenie dyskusji po próbie samobójczej w czasie terapii.

3/ Pozwalanie sobie na wejście fałszywego poczucia bezpieczeństwa czyli na podst. obietnicy pacjenta, że nie podejmie się następnej próby samobójczej.

4/ Zła interpretacja zamachu samobójczego, nie traktowanie go jako krzyku o pomoc.

5/ Wyolbrzymienie prowokacyjnych, agresywnych i niedojrzałych stron osobowości pacjenta.

6/ Zaprzeczenie ważności własnej osoby dla pacjenta czyli niedocenianie, że jest się osobą ważna dla pacjenta stąd te samobójstwa podczas wyjazdów terapeuty na wakacje.

7/ Niepowodzenie w zachęcaniu pacjenta do podjęcia dalszego leczenia.

8/ Uczucie, że nie stanowi się dla pacjenta terapeutycznego wsparcia.

9/ Własne wyolbrzymione poczucie beznadziejności dotyczące efektów terapii pacjenta dodatkowo uwikłanego w alkoholizm lub narkomanię.

10/ „Bycie zadowolonym” gdy pacjent po kilku spotkaniach oświadcza, że czuje się już lepiej, bez głębszego wniknięcia w przyczyny tego zachowania.

11/ „Bycie zmartwionym” gdy są niewystarczające efekty w terapii.

Takie reakcje rodzą się w trakcie pracy z pacjentem o tendencjach autodestrukcyjnych ale jeszcze szybciej powstają w pracy z osobami używającymi alkoholu i narkotyków.

W przypadku osób o tendencjach autodestrukcyjnych terapeuta musi zmagać się z tym, że pacjent stosuje mechanizm zaprzeczania rzeczywistości , tłumi agresję oraz ma silną ambiwalencję uczuć. Są też przypadki idealizowania terapeuty jak i pomniejszania jego wartości -testuje się w ten sposób wytrzymałość terapeuty.

Ważne jest by terapeuta ujawniał postawy nacechowane ciepłem, stanowił dla pacjenta źródło oparcia w ostrej fazie kryzysu, aby przeciwdziałał rozpaczy pacjenta i ukazał, że jest ktoś kto się o niego troszczy. Interpretacje, konfrontacje, wyjaśnienia powinno odłożyć się na dalsze etapy. Najważniejsze jest ciepło i wsparcie.

Berman i Jobes : Pierwszy krok to ustalenie ryzyka popełnienia samobójstwa. Trzeba zwrócić tu uwagę czy ryzyko jest natychmiastowe czy duże lub małe.

Berman i Jobes wyodrębnili w młodocianej grupie osoby, które są narażone na większe ryzyko popełnienia samobójstwa :

1/ Dorastający, który jest w depresji. U dorastających depresja może przyjmować różne nietypowe się objawy i może przejawiać zachowaniem buntowniczym.

2/ Grupy nadużywające alkoholu lub narkotyków. Alkohol i narkotyki bowiem mogą służyć jako sposób zmagania się z depresją. Często sięgają młodzi ludzie po alkohol lub narkotyki by osłabić ból psychiczny.

3/ Młodociani z osobowością border line lub schizotymiczną, w których historii życia były wybuchy złości. Jest interesujące powiązanie między samobójstwem a impulsywnością.

4/ Dorastający w zaburzonym zachowaniu mającym cechy osobowości antyspołecznej.

5/ Osoba izolowana żyjąca na poboczu grupy.

6/ Sztywny perfekcjonista „gwiazda” zagrożony gdy nie osiąga zamierzonego progu osiągnięć.

Faberow stwierdził, że samobójcę można wyhodować bo samobójstwo łączy się z pewnymi określonymi metodami wychowawczymi. Można to zrobić przez rozbudzenie w dziecku wysokich ambicji a równocześnie stawia się mu wysokie wymagania, których nie jest w stanie spełnić ( (np.”Przynoś mi same 5”) oraz stale okazywać niezadowolenie, dysaprobatę.

7/ Osoba mająca psychozę -urojenia. Wiemy, że część samobójstw jest u psychotyków i czasem samobójstwo rozpoczyna proces psychotyczny.

8/ Dorastający w czasie kryzysu, który może przekształcić się w kryzys suicydalny -występuje tu impulsywność.

Leczenie kryzysu suicydalnego wymaga czasu jak mówi Berman i Jobes. Należy dać pacjentowi numer telefonu, uprzedzić, że może dzwonić w wybranej porze, dać mu rozkład zajęć by wiedział gdzie jego terapeuta przebywa w danej chwili. Wg. Litmana terapia kryzysowa jest dla osób dobrze przystosowanych, u których splot tragicznych doświadczeń doprowadził do kryzysu. Pacjentowi należy pomóc w przetrwaniu tego tragicznego doświadczenia a potem następuje naturalny proces leczenia. Po zakończeniu terapii kryzysowej osoby te prawie zawsze powracają do utraconej równowagi psychicznej.

Podstawowe założenie terapii kryzysowej opiera się na przekonaniu , że kryzys jest przemijający i trwa tylko przez pewien czas. Pierwsze zadanie terapeuty to utrzymanie pacjenta przy życiu. Samobójstwu można zapobiec jeżeli terapeuta wie, że pacjent planuje rozstać się z życiem. Niekiedy w interwencji kryzysowej ważne jest podpisanie kontraktu między pacjentem i terapeutą. Pacjent wtedy zobowiązuje się, że przez jakiś czas samobójstwa nie popełni. Wtedy jest nadzieja iż nie popełni samobójstwa. Kontrakt spisany na piśmie daje terapeucie poczucie komfortu psychicznego. Pacjent może natomiast zinterpretować kontrakt jako dowód zaangażowania i troski. Nie każdy terapeuta nadaje się do interwenci kryzysowej w przypadku kryzysu suicydalnego.

Drugi model - model leczenia ciągłego, który zakłada, że nawet najlepsza interwencja kryzysowa i najlepsza terapia nie jest w stanie zapobiec samobójstwu. Zakładają również zwolennicy modelu ciągłego, że samobójstwo jest sprawą decyzji pacjenta, że muszą uszanować wolność i niezależność pacjenta. Zwolennikiem tego poglądu jest m.in. Tomasz Sass. Uważają oni, że powstrzymywanie ludzi od samobójstwa to pogwałcenie ich wolności. Twierdzą, że takie uszanowanie wolności i godności człowieka doprowadza do tego, że na własnych oczach wzrasta jego wartość i może to osłabić dążenia autodestrukcyjne.

ZASADY INTERWENCJI KRYZYSOWEJ WEDŁUG KALE ACHTE: Achte uważa, że są pewne sytuacje kryzysu, którym towarzyszy zwiększone ryzyko samobójcze. Ta sytuacja kryzysowa została doprowadzona poprzez jakieś tragiczne doświadczenie losowe. W jednym z takich kryzysów może nastąpić ostry stan psychicznej dekompensacji i regresji. W tej sytuacji, w której nastąpił upadek ducha należy wzmocnić mechanizmy obronne pacjenta- te które są konstruktywne. Staje się tu konieczna zmiana warunków życia, które były źródłem dotkliwego stresu. Może być także pomocne w stanie kryzysu, pozwolenie pacjentowi aby na chwilę wycofał się z aktywnego życia. W niektórych przypadkach należy pacjenta zachęcić aby osłabił wymagania superego.

Celem terapii kryzysowej (czyli krótkoterminowej)jest więc pomoc pacjentowi aby powrócił do stanu poprzedniego, w którym znajdował się pacjent przed wystąpieniem kryzysu.

W kryzysie suicydalnym naznaczonym myślami samobójczymi, celem krótkoterminowej terapii czyli interwencji kryzysowej jest zapobieganie samobójstwu pacjenta.

Aby zapobiec samobójstwu musi być osłabiona idealizacja aktu samobójczego( często samobójstwo jawi się jako idealne rozwiązanie)..

Achte mówi o jeszcze jednej grupie ryzyka (wcześniej pani zapomniała o tym powiedzieć)- są to osoby pomiędzy 50 a 60 rokiem życia ,które są pasywne i zależne i utraciły kogoś ważnego dla siebie i poczucie własnej wartości wiązało się z tą osobą. Utrata pozycji społecznej lub materialnej jest też ważna gdy pacjent ma niskie poczucie własnej wartości.

Wg Achte jedną z najpotężniejszych broni przeciwko samobójstwu, jest nasycony empatią związek z drugim człowiekiem. Terapeuta powinien unikać krytycyzmu i okazać zrozumienie dla pacjenta, musi w subtelny sposób okazać swoją stanowczość( np. rozmowy telefoniczne z pacjentem nie powinny być zbyt długie).

Ponieważ ważną stroną samobójstwa jest agresja dlatego też w czasie terapii pacjent powinien mieć możliwość ujawnienia swojej agresji w sposób społecznie akceptowany. Wzrastająca umiejętność wyrażania agresji osłabia poczucie bezradności i wzmaga szansę, że samobójstwa nie popełni. Jest to szczególnie ważne gdy gniew pacjenta kieruje się do jakiejś szczególnej osoby.

Drugi problem, o którym pisze Achte to poczucie winy, które często pojawia się w terapii i z którym trzeba się zmagać.

Pacjenci autodestrukcyjni lubią stanowczych terapeutów i zdecydowanych. Gdy jest on stanowczy wówczas przedstawia korzystny obiekt do naśladowania.

Terapia kryzysowa jest traktowana jako próba leczenia objawów bez usiłowania przekształcania osobowości. U podłoża tej terapii leży pozytywne przeniesienie. Interwencja kryzysowa mimo, że nie dąży do przekształcenia osobowości, bo jej cel to zachowanie pacjenta przy życiu , ale jednak dąży do tego aby wzrósł poziom poczucia własnej wartości i aby poprawił się wgląd we własną osobowość.

Określenie samobójstwa mówi, że terapeuta powinien starać się zrozumieć pacjenta i skoncentrować się na problemie, z którym się pacjent zmaga. Nacisk powinien być położony nie na to dlaczego pacjent wybrał samobójstwo ale nacisk trzeba położyć na to jak ten problem rozwiązać. Psychoterapeuci mogą koncentrować się na takich odczuciach jak poczucie winy, wstyd, lęk, niepokój ale główny cel to poprawa zewnętrznych warunków jak i umiejętności zmagania się z trudnymi problemami.

Zasady interwencji przy kryzysie samobójczym wg LESSE :

Lesse podobnie jak Achte mówi, że zasadniczym celem jest utrzymanie pacjenta przy życiu w interwencji kryzysowej. Należy także starać się aby osoba nie koncentrowała się na samobójstwie i zwiększyć jej zainteresowania społeczne. Podobnie jak Shneidman, mówi Lesse iż droga do osłabienia ryzyka samobójstwa poprowadzi poprzez częściowe chociaż rozwiązanie, zmniejszenie problemu. Wg Lessea najważniejsze jest to iż nie ma uniwersalnej reguły dotyczącej samobójstwa bo to jest zjawisko bardzo skomplikowane. W stosunku do osób zagrożonych samobójczą śmiercią należy stosować wszystkie dostępne techniki, każdą terapię. Należy zwrócić się o pomoc nie tylko do profesjonalistów ale też do innych osób-księży, nauczycieli, rodziny tak aby był jak największy krąg wspierający. Lesse podobnie jak Litman , nie wierzył w możliwość udzielania indywidualnej pomocy, uważał, że musi być pomoc podzielona tym bardziej iż część samobójców jak np. część osób z osobowością border line popełnia samobójstwo jak terapeuta udaje się na urlop, więc musi być jakieś zastępstwo. Terapeuta musi współpracować z różnymi osobami- rodziną pracownikami telefonów zaufania.

Istnieją dwa modele terapii samobójstw: model interwencji kryzysowej samobójstw i model terapii ciągłej. Podstawowe założenia modelu interwencji kryzysowej to przekonanie, że kryzys samobójczy mija i myśli i pragnienia samobójcze są przemijalne.

Większość stanów suicydalnych wg J. MOTTO jest ograniczona w czasie i mija. Konsekwencją przyjęcia tego modelu interwencji kryzysowej, jest przekonanie iż samobójstwu można zapobiegać jeżeli terapeuta jest świadomy zagrożenia samobójstwem.

Np. RINGEL stwierdził, że z samobójstwem trzeba walczyć i trzeba mu zapobiegać ze wszystkich sił. Uważa, że to nieludzkie i niemoralne gdy nie zapobiega się samobójstwu i terapeuta nie próbuje odwieść pacjenta od popełnienia samobójstwa. Ringel przypomina słowa STENGA, że samobójstwu i wojnie należy zapobiegać od dzieciństwa. RERMAN i JOBES twierdzą, że celem terapii jest dobro pacjenta, a śmierć nie jest dobrem. Samobójstwo przebiega na wielu płaszczyznach i dotyczy wielu sfer i wiąże się z nieracjonalnym sposobem myślenia dlatego nie można go nazwać autonomicznym czynem człowieka.

Litman mówi, że są osoby u których kryzys trwa całe życie, ma charakter chroniczny i interwencja kryzysowa nie jest korzystna. Dla tej grupy znamienne są zaburzenia osobowości, które najwięcej korelują z tendencjami samobójczymi i są to szczególnie zaburzenia typu border line. W border line zasadniczym rysem jest nienawiść i wstręt do siebie oraz stan nieustannej nudy.

Interwencja kryzysowa u osób z chronicznym kryzysem wymaga silnej motywacji i wiary, że należy dążyć do ocalenia życia jednostki. Ocalając życie jednostki równocześnie czyni się dobro 6 ludziom bo samobójstwo przeciętnie dotyka 6 osób.

Podsumowanie: są dwie koncepcje - koncepcja łącząca się z koncepcją P. Buttin i mówi iż że są trzy rodzaje osób mogących popełnić samobójstwo(nieuleczalnie chorzy, starsi i kaleki) i tu zalicza się też koncepcja samobójstwa w asyście, ten nurt sprzeciwia się interwencji kryzysowej. Uważają, że terapia kryzysowa zmusza człowieka do życia ingerując w jego podst. prawa.

Drugi nurt - to nurt interwencji kryzysowej polega gł. na podtrzymaniu przy życiu i koncentracji na rozwiązaniu problemu.

Przykład zalecanej terapii w przypadku samobójstw: Terapia MORITA. Jest ona oparta na założeniu, że nasze emocje nie podlegają kontroli i nie jesteśmy za nie odpowiedzialni. Przynosi nam to komfort psychiczny bo np. nie jestem odpowiedzialny za to iż kogoś nienawidzę do póki nie zrobię mu coś złego ponieważ jesteśmy odpowiedzialni tylko za nasze zachowanie. Terapeuta nie jest odpowiedzialny za samobójstwo pacjenta. Wg filozofii wschodniej, której przyświeca filozofia Morita, nie należy przywiązywać uwagi do naszych myśli. Myśli bowiem są najgorszym złem, są źródłem naszych depresji. Negatywne lub wzbudzające lęk myśli pojawiają się podświadomie, to źródło zła. Jedną z metod wyzwolenia się od tych myśli jest medytacja. Jedna z technik Morita polega na koncentracji na danej chwili, dzięki czemu poprawia się nasza pamięć i relaksujemy się bo przeszłość odeszła. Do koncentracji na danej chwili należy wykorzystać różne czynności np. zaleca sprzątanie kuchni czy łazienki. Produktem ubocznym dobrze wykonanej pracy jest poczucie zadowolenia i fakt główny-że oderwaliśmy się od przykrej myśli. Oprócz tego - poczucie zaufania do siebie, tendencja do opierania się na sobie - jako produkty uboczne. Zaufanie do siebie nie poprzedza konstruktywnych działań lecz jest jego skutkiem. Wg Morita nie wolno budować życia na niepewnym gruncie uczuć i że wszystkie uczucia mijają zarówno miłość jak i ból i należy więc przeczekać.

Koncentracja na danej chwili pozwala na integracje myśli i uczuć i można to pogłębić przez następujące metody:

1\ Cierpliwość- trzeba nauczyć pacjenta, że nie ma szybkich rozwiązań problemu, trzeba pomóc mu żyć z problemem zanim go rozwiąże.

2\ Postawa nie osądzania innych- nie należy wydawać negatywnych sądów, nie dążyć na siłę do zmiany innych, zmieńmy lepiej siebie. Przyjęcie postawy zmieniam siebie a nie innych oszczędza wiele frustracji.

3\ Oddalenie- pomóżmy pacjentowi nauczyć się akceptować ludzi takimi jacy są. Czyli zmieniam siebie a ludzi zostawiam w spokoju, niech będą tacy jacy są. Nie ma tu tendencji do wymuszania rozwoju innych ludzi.

4\ Akceptacja wieloznaczności i ambiwalencji. Trzeba przyjąć, że nie ma na świecie nic pewnego i nic nie jest super w 100 %.

5\ Ważne jest także milczenie, które pogłębia świadomość. Pacjenci powinni poświęcać czas na milczenie wtedy człowiek zaczyna rozumieć jak wiele zbędnych słów wypowiada.

Celem terapii jest uświadomienie pacjentowi, że nie zależnie od wpływów jakie wywierają na niego inni ludzie on sam jest za siebie odpowiedzialny.

Aby uwolnić pacjentów od gniewu i rozczarowania związanego z przeszłością zadaje się trzy pytania

- co otrzymałeś od danej osoby?

- jak odwdzięczyłeś się tej osobie?

- jakich problemów przysporzyłeś tej osobie?

Najpierw przedmiotem analizy staje się matka w różnych okresach życia potem ojciec, a potem mogą być to inni. Ta metoda wywiera ogromny wpływ na pacjenta, pojawia się poczucie iż bardzo zostaliśmy obdarowani i nie odwdzięczyliśmy się, pacjent pragnie zrobić coś dla innych. Tu jest jakby odwrócenie od koncepcji, że wszystkiemu winna jest matka. FARBEROW twierdzi, że ważne jest tu poczucie kontroli nad własnym życiem szczególnie dla pacjentów o tendencjach autodestrukcyjnych gdyż doświadczają oni poczucia bezsilności. Ponadto umiejętność kontrolowania swojego życia

Jest ważnym składnikiem rozwoju poczucia własnej wartości. Umiejętność takiej kontroli charakteryzuje osoby asertywne, niezależne.

Farberow mówi aby zadawać pytanie- co ty dałeś światu a co świat dał tobie?

Ofiary samobójczej śmierci:

Termin ofiary ocalenia wprowadził Shneidman i dotyczy to osób, których udziałem były niezwykle traumatyczne doświadczenia i w wyniku tych doświadczeń przyszedł kryzys. Do ofiar ocalenia należą ludzie, którzy przeżyli samobójczą śmierć bliskiego lub też ich bliski zginął w wyniku zabójstwa. Pierwotnie termin ofiary ocalenia dotyczył osób, które przeżyły obozy koncentracyjne. Shneidman twierdzi, że nie należy się zajmować już tylko samobójcami ale głównie największy problem doświadcza bliscy samobójcy i oni powinni być głw. celem interwencji psychologicznych.

RESNIK proponuje dla tych ludzi psychologiczną resentezę;

1.Reanimacja czyli wtłoczenie życia bliskim samobójcy, którzy ogromnie cierpią

2. rehabilitacja czyli pomoc w tym aby powrócili do normalnego funkcjonowania

3. odnowienie czyli porzucenie bólu i osłabienie tego zła.

Dlaczego samobójstwo wywołuje tak wielki cierpienie, co to powoduje?

- Samobójstwo jest czynem dobrowolnym

- nagłość czyli mimo, że samobójcy ostrzegali pośrednio lub bezpośrednio to jednak ich śmierć przychodzi nagle

- potencjalna agresja samobójcy

- Poczucie winy i wstydu.

Jest podział na dwie fazy procesu żałoby:

1/ Faza ostra . Jest tu szczególnie trudno zaakceptować bezsensowną śmierć człowieka.

2/ Faza reorganizacji gdzie często pojawiają się koszmary związane ze śmiercią bliskiej osoby.

Charakterystyka procesu żałoby:

1/ Dla bliskich jest to horror, ta wiedza, że bliski doznał rozpaczy, która pchnęła go do samobójstwa

2/ Osoby w żałobie odczuwają lęk o pozostałych członków rodziny i boją się iż mogą popełnić samobójstwo. Rodzice mają tendencję do nadmiernej opiekuńczości w stosunku do pozostałych dzieci.

3/ U rodziców pojawia się poczucie winy, oni uważają iż są całkowicie odpowiedzialni za śmierć dziecka.

4/ Pojawia się gniew skierowany na zmarłego raz też wybaczenie.

5/ Pojawiają się zmiany nastroju. Nastrój podwyższa się po pogrzebie a poprawia się gdy nauczą się z tym żyć, zaadoptują się do nowych warunków.

6/ Myśl o samobójstwie. Stanowią oni(bliscy) grupę podwyższonego ryzyka, myślą iż spotkają dzięki temu zmarłego.

7/ Niewiara w samobójstwo. Trudno im uwierzyć iż przyczyną śmierci było samobójstwo, uważają raczej, że to był wypadek czy choroba.

8/ Pojawia się pytanie dlaczego to zrobili, próba odpowiedzi na to. Pragną znać okoliczności śmierci i sekwencję wydarzeń. Szczególnie interesują ich szczegóły cierpień fizycznych.

9/ Niedokończony biznes czyli odczuwają cierpienie, że nie mogli pomóc i nawiązać kontaktu ze zmarłym, który by przyniósł korzyści. Pragną powiadomić zmarłego, że był kochany i akceptowany.

10/ Dziedzictwo wyboru, odrzucenia. Pojawiają się silne uczucia odrzucenia. Ktoś bliski dobrowolnie i świadomie wybrał śmierć, odrzucił ich, zostawił ból w postaci odrzucenia.

11/ Nie chcą mówić negatywnie o zmarłym

12/ Wielu doznaje przez wiele lat kryzysu poczucia własnych wartości.

13/ Niektórzy porzucają własną religię inni zastanawiają się czy Bóg przebaczy ich bliskiemu.

14/ Wielu odczuwa potępienie ze strony znajomych

Rady dla bliskich:

- znalezienie czegoś pozytywnego w świecie

- pozytywny aspekt jest, że zmarły już nie cierpi i nie szantażuje nas samobójstwem

- tworzenie nowego życia- indywidualna reakcja na śmierć bliskiego członka rodziny, zmienia sposób jego funkcjonowania. Może tu się pojawić podjęcie roli zmarłego, wiele osób czuje się silniejszymi

- nadanie znaczenia śmierci-parę miesięcy po śmierci większość nie odczuwa żadnych korzyści ze śmierci, jednak można jej nadać znaczenie: może wyniknąć z tego coś dobrego np. niektóre osoby zaczynają pomagać innym, włączają się w telefony zaufania czy inne akcje tego typu.

STRATEGIE INTERWENCJI:

Interwencja kryzysowa opiera się na zebraniu informacji od psychologów o przebiegu wydarzeń, pomagają powiedzieć dlaczego. Rozmowa z lekarzem czy terapeutą prowadzącym zmarłego pozwala dotrzeć do informacji o stanie jego umysłu. Druga terapeutyczna metoda to oglądanie ciała i zdjęć z autopsji pacjenta, to przynosi ulgę.

Nie powinno się ukrywać przyczyny śmierci, czasem ludzie nie chcą przyznać iż to było samobójstwo.

Ryzyko dla osób, które przeżyły samobójczą śmierć bliskiego:

Uświadamia się im:

- że samobójstwa nie są dziedziczne

- depresja- podaje się informacje o możliwości leczenia farmakologicznego.

- koncepcja uwolnienia od cierpienia, niektórzy sami dochodzą do tego innym trzeba to zasugerować.

- nie dokończony biznes - rozwiązaniu poprzez pisanie listu do zmarłego itp.

Skutki jakie wywiera śmierć samobójcza na bliskiego w okresie dorastania :

Śmierć członka rodziny dla bliskiego będącego do 18 lat jest bardzo niekorzystna i w późniejszym życiu może zaowocować depresją czy samobójstwem. Na dorastającego wywiera to ogromny wpływ jak reaguje na swoją śmiertelność. Czyli uświadamia sobie, że jego życie też się kiedyś zakończy i wywołuje to intensywne poczucie winy, potępienie siebie za to iż przeoczyło się znaki o zbliżającej się śmierci bliskiego.

Sytuację młodocianych mogą pogarszać rodzice, którzy nie przyjmują do wiadomości iż ktoś bliski popełnił samobójstwo albo odsuwają go od informacji o samobójstwie co wpływa negatywnie pomniejszając umiejętności zmagania się ze śmiercią.

Przystosowanie się do przedwczesnej śmierci u tych młodych zawsze zawiera dużo czasu. Szczególnie jest to trudne dla młodych będących w trakcie rozwoju, bo młodzi ludzie nie zwracają się o profesjonalną pomoc i największym powiernikiem jest kolega. W czasie pierwszego i drugiego roku po śmierci bliskiego występuje szereg objawów fizycznych i psychicznych. Dorastający często szukają wtedy pomocy medycznej a nie psychicznej z powodu bólu głowy, nerwów. Czasem może dojść do autodestrukcyjnych planów radzenia sobie z problemem jak np. uzależnienie od środków pobudzających, a czasem autodestrukcja bezpośrednia czyli próby samobójcze.

Zalecenia interwencji kryzysowej dla młodych po śmierci samobójczej bliskiego:

- Znalezienie sensu w śmierci osoby bliskiej

- Odzyskanie i utrzymanie integracji - odkrycie, że własna siła wewnętrzna może nie ulec zniszczeniu.

- pomyślne zakończenie procesu żałoby to wyjście z tego i odnalezienie się w sobie KASTENBAUN twierdzi, że nie można odzyskać właściwego spojrzenia na życie jeśli się nie weźmie pod uwagę własnej śmierci. Cenić życie pozwala sporządzenie hipotetycznego dnia własnej śmierci.

- Zarządzanie uczuciami. Reakcja na śmierć samobójczą to najpierw szok i niedowierzanie potem silne emocje . Te emocje wymagają jakiejś wentylacji, ujawnienia. - Poważną barierą dla zakończenia procesu żałoby jest zakaz rodziny do ujawniania uczuć.

- Odnowienie związku - dorastający wspomina dobre i złe chwile ze zmarłym a potem dostrzega iż jego szczególny związek ze zmarłym wygasł.

Najgorsza samobójcza śmierć to śmierć dziecka i okazuje się, że 80 %małżeństw się rozwodzi.

INTERWENCJI KRYZYSOWEJ W PROCESIE ŻAŁOBY, dotyczącej osób o próbach samobójczych.

Klienci są proszeni o pisanie klepsydr, co chcę na niej umieścić i po tym się orientuje co jest dla niego w życiu najważniejsze, jakie są cele życiowe. Proszeni są również o pisanie nekrologów.

Zadaje się pytania o rodzicach :

- co zawdzięczasz tej osobie;

- jak się jej odwdzięczyłeś;

- co dałeś życiu;

- co życie dało tobie.

W kryzysie suicydalnym bardzo użyteczna jest terapia Gestald stosuje się ją w ten sposób, że osobie w kryzysie suicydalnym poleca się wyobrazić własny pogrzeb, kto będzie na nim, kto będzie szedł w orszaku, jakie mowy będą wygłaszane.

Pacjent może sobie w ten sposób wyobrazić, że śmierć nie będzie takim epokowym wydarzeniem, jak wydaje się to samobójcy. Z drugiej strony jest to katharsis (oczyszczenie ) dla gniewu, bo w samobójstwie zawsze jest jakaś osoba zabijana, więc może jak samobójca wyobrazi sobie tą osobę w orszaku pogrzebowym to może część tej agresji przeciw niemu zostanie wyzwolona.

INTERWENCJA W PROCESIE ŻAŁOBY

Wg. psychoanalizy żałoba jest to niezdolność do odczuwania bólu po stracie bliskiej osoby, która może być niebezpieczna w procesie żałoby;

Żałoba, jak podaje J. Viorst, może zakończyć się :

- identyfikacją pozytywną - zmarły jest częścią nas samych

- identyfikacją patologiczną - patologiczna- zbyt daleko posunięta identyfikacja- jest to całkowite upodobnienie się do osoby zmarłej.

ŻAŁOBA U DZIECI

W przypadku dzieci, niektórzy psychoanalitycy twierdzą, że ja jest jeszcze nieukształtowane do końca, i że ego jest zbyt słabe aby mogło uporać się z procesem żałoby. Ale Bowlby nie aprobuje tego poglądu i uważa, że są pewne warunki pomyślnie przeprowadzonego procesu żałoby w przypadku dzieci. Należą do nich:

- dobra, silna więź z rodziną przed śmiercią bliskiego;

- opiekun, który zapewnia dobrą opiekę, na którym można polegać po śmierci;

- niezwłoczna i rzetelna informacja o śmierci;

- możliwość uczestnictwa dziecka w rytuałach żałobnych w rodzinie.

Jeżeli dziecko jest świadkiem śmierci, szczególnie między 4 - 6 rokiem życia, szczególnie świadkiem zbrodni popełnionej na rodzicach, może doprowadzić to do zaburzeń osobowości, do tzw. osobowości wielorakiej zwanej osobowością opętaną przez Szatana.

J. Viorst przedstawia żal w dwóch formach:

1) stały płacz - stałe podtrzymanie smutku, aby ta osoba dalej żyła;

2) mumifikacja zmarłego - wszystkie rzeczy zmarłego zostają nie tknięte.

POZNAWCZO-BEHAWIORALNA INTERPRETACJA W PROCESIE ŻAŁOBY

Karanagh twierdzi, że pewne znamiona procesu żałoby, które powodują, że kończy się ona pomyślnie:

1] wysoka ocena społeczna smutku.

W przeciwieństwie do depresji smutek po śmierci bliskiej osoby jest akceptowany społecznie

2] przejęcie ról społecznych po śmierci osoby bliskiej

3] proces żałoby może przynieść korzyści:

- finansowe (spadek);

- możliwość znalezienia nowego partnera;

- możliwość zajęcia się pracą naukową;

- więcej czasu na przyjemności;

- ulga, że zakończyły się cierpienia chorego-w przypadku, gdy zmarły chorował, a choroba miała przebieg bolesny

Jeżeli osoby w żałobie potrafiły uniknąć poczucia winy z tych korzyści to prowadzi to do pozytywnego zakończenia tego procesu- człowiek staje się silniejszy, odnajduje sens życia i jego relacje z innymi stają się głębsze, przepełnione są miłością.

REPERTUAR UMIEJĘTNOŚCI ZMAGANIA SIĘ Z SYTUACJĄ TRUDNĄ.

Większość ludzi w procesie żałoby stosuje mechanizmy zmagania się z trudną sytuacją, te same które znane są już jej z poprzednich trudnych sytuacji. Im bardziej proces żałoby przypomina poprzednie straty tym większe zastosowanie ma wprowadzenie własnych umiejętności, sposobów zmagania się z trudną sytuacją w życie.

Dokonano podziału na grupy umiejętności radzenia sobie z trudną sytuacją na:

1 \ umiejętność rozwiązywania problemów;

2 \ umiejętność oderwania myśli i indukowania dobrego nastroju - uwagę kieruje się w stronę pozytywnego myślenia;

3 \ umiejętność atakowania poznawczych źródeł nastroju i czynników, które wpływają na dobre samopoczucie, na poczucie samowystarczalności i samooceny;

4 \ umiejętność mobilizowania pomocy od innych.

Po innych stratach (utrata pracy, nie zaliczone egzaminy), wówczas akceptowane jest społecznie podjęcie innych aktywności. Natomiast w przypadku żałoby oczekuje się, że człowiek w żałobie będzie odpowiednio smutny.

Bezpośrednie rozwiązanie problemu żałoby jest trudne, bo strata osoby ma charakter permanentny.

CZYNNIKI RYZYKA GŁĘBOKIEGO PROCESU ŻAŁOBY.

Proces żałoby może wywołać szereg dotkliwych zmian w życiu osoby. Pogłębia ten proces np.:

- drastyczny spadek dochodów;

- konieczność umieszczenia wdowy w domu starców;

- brak poparcia emocjonalnego, którego źródłem mogła być osoba zmarła.

Pozytywne rozwiązanie kryzysu jest możliwe, gdy osoba ma więcej osób, od których uzyskuje wsparcie emocjonalne. Spostrzegany brak wsparcia emocjonalnego wzrasta ryzyko negatywnego zakończenia kryzysu psychologicznego.

ETAPY PROCESU ŻAŁOBY- c.d. czynników utrudniających pomyślne wyjście z procesu żałoby.

Wg. Kübler - Ross

1/ Szok i niedowierzanie.

2/ Gniew.

3/ Przekupywanie.

4/ Depresja.

5/ Akceptacja.

Niektóre rodzaje śmierci są bardziej trudne, proces żałoby jest bardziej głęboki i przynosi o wiele więcej bólu i cierpienia. Należą do nich:

- traumatyczne okoliczności śmierci;

- utrata kogoś z powodu samobójstwa lub zabójstwa, szczególnie jeśli opłakujący był świadkiem śmierci.

Bliskość związku to najsilniejsza reakcja na śmierć np: współmałżonka, dzieci.

POZNAWCZO- BEHAWIORALNA INTERWENCJA W PROCESIE ŻAŁOBY - musi być wysoko zindywidualizowana. Musi być uwzględniony rys cech osobowości, rodzaj straty, rys żałoby. Trzeba brać pod uwagę uprzednio wymienione czynniki (te które ułatwiają lub utrudniają pomyślne rozwiązanie procesu żałoby). Należy uwzględnić również to, że kładzenie nacisku w terapii na to co przyjemne jest niezgodne z normami społecznymi.

1/ rozpoznanie wartości uzyskanych poprzez konformizm w stosunku do pełnionych ról osobistych i społecznych. Należy uwzględnić kulturowe uwarunkowanie tych grup;

2/ osłabić irracjonalne poczucie winy;

3/ podjęcie alternatywnych działań przez osobę w procesie żałoby i przeanalizowanie ewentualnych zysków i strat;

4/ rozpoznanie istniejących umiejętności.

Dla wielu osób w żałobie terapia jest upokarzającą propozycją, dlatego że cierpią z godnością, unikają irracjonalnego gniewu i poczucia winy, ponadto mają związki, które pomagają im znosić ból, są dla nich źródłem emocjonalnego wsparcia. Interwencja jest zatem tylko dla tych ludzi, którzy poszukują leczenia i grup wysokiego ryzyka.

5/ kontrolowana ekspozycja na bodźce związane ze zmarłym.

W kierowanym procesie żałoby zachęca się opłakujących do konfrontacji z bodźcami związanymi ze zmarłym.

6/ stopniowe zaangażowanie się w inne role i aktywności.

Aktywności pozwalają na odwróceniu uwagi od straty, dają momenty przyjemności i pozwalają na kontrolę smutku. Mogą stać się źródłem przyjemności.

TERAPIA POZNAWCZA DLA OSÓB W NIEZWYKLE TRUDNYCH WARUNKACH W PROCESIE ŻAŁOBY.

Szczególną uwagę w terapii poznawczej osób w żałobie przywiązuje się do poczucia beznadziejności, związanego z przyszłością. Przy czym należy zaznaczyć, że poczucie beznadziejności jest największym wskaźnikiem i preduktorem samobójstwa. Nacisk również kładzie się na poczucie bezwartości osoby. Szczególnie ważny jest w terapii nacisk na poczucie winy. Czasem jednak zdarza się, że osoby w procesie żałoby obarczone są winą za śmierć. Wówczas musi dojść do symbolicznej restytucji. Należy zapytać się jak długo będzie trwał proces karania osoby opiekującej, jakie on przybierze formy, i dobrze jest jeśli dojdzie do symbolicznego wynagrodzenia. Forma samoukarania musi być rozsądna.

Podobnym podejściem jest gniew, który może skierować się do osób winnych śmierci rzeczywiście lub pozornie, a nawet do zmarłego, który odszedł. Osoby w żałobie powinny zanalizować rzetelność swoich spostrzeżeń i racjonalne myśli powinny być zastąpione pozytywnymi. Najważniejsze to rozwiązanie problemów leżących u podłoża gniewu.

Kolejnym rysem interwencji jest zwiększenie możliwości wsparcia społecznego. Osoby w żałobie proszone są o dokonanie przeglądu potencjalnych źródeł wsparcia społecznego w ich środowisku.

Kontrola stosowania leków i alkoholu. Wyjątek stanowią niektóre przypadki depresji, gdzie konieczne jest leczenie farmakologiczne z powodu ograniczenia czasowego.

Żałoba jako pozytywne osiągnięcie. Żałoba może też przynieść pozytywne efekty w postaci zwiększenia siły wewnętrznej, znalezienia sensu życia i większych umiejętności zmagania się z trudną sytuacją.

PROCES ŻAŁOBY PO ZABÓJSTWIE - Pojawiają się wyobrażenia sceny zabójstwa, gniew i potępienie siebie, tendencja do obciążania się winą za zabójstwo ponieważ nie uchroniliśmy osoby bliskiej od tego. Główny rys to ogromne poczucie winy. Takie poczucie winy pozostawia śmierć dziecka niezależnie od jego wieku. Szczególnie silnie ten proces żałoby przebiega u osób, jeżeli śmierć bliskiego poprzedziły tortury, seksualne wykorzystanie, porwanie, maltretowanie. Osoby te stale wyobrażali sobie te sceny, fantazje dotyczyły również myśli i uczuć zamordowanego, ostatniej tragicznej chwili. Każdego dnia pojawiało się powtórne odegranie zabójstwa. Terapia to przerwanie tej dramatycznej sekwencji, którą jest intensywna reakcja, intensywny ból i wyobraźnia napełniona traumatycznym obrazem.

RODZINA A PROCES ŻAŁOBY

Także rodzina w trudnej dla siebie sytuacji, a także po śmierci bliskiej osoby przyjmuje specyficzne strategie zmagania się z problemami. W czasie choroby może to być;

- izolowanie osoby umierającej od reszty rodziny;

- długotrwałe zaprzeczanie istnienia śmiertelnej choroby u członków rodziny. Szczególnie spotyka się je u rodziców i dziadków, gdy mamy do czynienia z chorym dzieckiem;

- pojawienie się u członków rodziny objawów hipochondrycznych. Pojawiają się tutaj rysy mechanizmu regresji - ucieczki w chorobę;

- trwałe rzutowanie uczuć negatywnych na pozostałych członków rodziny;

- pojawienie się nadmiernej aktywności w sferze pozarodzinnej;

- poczucie zdominowania przez chorobę;

- nadużywanie alkoholu i środków uspokajających.

POMOC OSOBOM W ŻAŁOBIE :

- akceptacji przeżycia osamotnienia;

- pokazaniu, że życie ma także sens bez zmarłego;

- wskazanie innych możliwości działania.

Zoperacjonalizowana żałoba - przedłużający się, nie zakończony z różnych względów ból po śmierci bliskiej osoby. Stwarza bardzo duże trudności w rodzinie, szczególnie tej, gdzie są nie prawidłowe reakcje i mają miejsce patologiczne relacje. Pojęcie zoperacjonalizowanej żałoby wprowadził L. Norman,, który twierdzi, że w tym przypadku należy podjąć szereg działań terapeutycznych mających na celu korekcję tego smutku. Terapeuta zadaje pytania dotyczące strat i pyta o szczegóły związane z utratą bliskich z przeszłości. Zachęca do wyrażania uczuć. Pyta jedną osobę wobec obecności innych członków rodziny a pozostali są zachęcani do wyrażania swoich uczuć, które pojawiły się po wysłuchaniu i obserwacji bliskiej osoby. Technika ta pozwala często po raz pierwszy obserwować ujawnienie się intensywnych uczuć rodzinnych. Może to być szczególne doświadczeni, które dopomaga w ujawnieniu się sekretów rodzinnych. Może tu dojść do ujawnienia i przepracowania źródeł lęku przed separacją, które przez wiele lat nurtowały rodzinę, zwłaszcza gdy nastąpił proces przemieszczenia wrogich uczuć z osoby utraconej na pozostałych członków rodziny. Reakcje związane z żałobą mogą być złagodzone terapią rodzinną. Dzieje się tak dlatego, że żal, smutek i udręka są zazwyczaj skrzętnie ukrywane, a wspólne ich przeżywanie może mieć szczególne znaczenie w procesie terapeutycznym.

Pani profesor jest przeciwnikiem takiej terapii rodzinnej, bo są różnie przeżywane straty tej samej osoby, nawet straty rodziców, ponieważ jak mówi psychoanaliza, rodzice nie kochają jednakowo swoich dzieci. Istnieje tendencja do tego, że bardziej się kocha dzieci płci przeciwnej. Po stracie są różne reakcje, różny stopień cierpienia. Pogodzenie się ze śmiercią jest to wyjątkowo osobiste doświadczenie, które jednak jest zdeterminowane reakcjami innych członków rodziny. Reakcja całej rodziny na śmierć może pomóc, ale może też i zaszkodzić poszczególnym członkom.

Ostre kryzysy w rodzinie mogą być leczone za pomocą interwencji kryzysowej.

Interwencja kryzysowa stosuje niekiedy ( często z powodów finansowych ) niekonwencjonalne metody. Jest nią np. metoda mokrego cocker spaniela. Przykład : terapeuta przyszedł do domu kobiety, która odkryła, że mąż ją zdradza. Kobieta leżała na ziemi, płakała, terapeuta ją pocieszał, ale bez większego rezultatu. W pewnym momencie terapeuta, prosto z ogrodu, do pokoju wpuścił mokrego psa pacjentki. Ten ociekający jeszcze pies zbliżył się do swojej pani i zaczął ją lizać. Reakcją pacjentki było zaprzestanie płaczu, zajęcie się psem, a po chwili rozmowa z terapeutą.

TERAPIA SYSTEMOWA BOVENA Bezpośrednie myślenie o śmierci zajmuje człowiekowi dużo czasu. Każdy człowiek musi określić swoje miejsce w schemacie świata i zaakceptować fakt, że umrze i przyjdą po nim następne pokolenia. Żadne wydarzenie w życiu nie wywołuje więcej myślenia kierowanego emocjami i emocjonalnej reakcji niż śmierć bliskiej osoby w rodzinie.

Boven wyodrębnia dwa systemy rodzinne w kontekście śmierci pojawiającej się w rodzinie:

- system otwarty - w systemie otwartym pojawia się możliwość komunikowania się, poszczególni członkowie rodziny zwierzają się ze swoich myśli, pragnień i potrzeb.

- system zamknięty - w systemie zamkniętym unika się tematów do rozmów, a pewne tematy stanowią tabu. Głównym tabu jest śmierć.

Znaczny procent ludzi umiera samotnie, pochłonięci myślami, których nie ma komu przekazać. Obecnie zmienił się sposób śmierci. Dawniej była to śmierć w otoczeniu rodziny, gdzie człowiek umierający do końca był przytomny. Teraz człowiek umierający najczęściej jest nieprzytomny, samotny, anonimowy w szpitalu. Za taką samotną śmierć odpowiedzialne są procesy takie jak

1/ zamknięty system rodzinny ;

2/ mechanizm zaprzeczania śmierci.

Według Freuda mechanizm zaprzeczania śmierci stosuje każdy z nas, nikt przecież nie wierzy we własną śmierć. Z drugiej strony Freud twierdził, że każda śmierć jest samobójcza, że każdy w ten czy inny sposób przyczynia się do własnej śmierci - choćby poprzez brak optymalnej troski o własne zdrowie.

Śmierć lub groźba śmierci należą do tych doświadczeń, które mogą zaburzyć system rodzinny.

Freud widzi dwa duże zaburzenia systemu rodzinnego :

- śmierć w rodzinie ;

- pojawienie się nowego członka rodziny.

Pojawienie się nowego dziecka w rodzinie jest zagrożeniem dla rodzeństwa. Wg. psychoanalizy pierwszą reakcją na rodziców jest miłość, a na rodzeństwo nienawiść. Jest to rywal do zainteresowania, uczucia i troski rodziców. Drugim poważnym stresem w rodzinie jest pojawienie się macochy lub ojczyma. Widoczne są tu jednak różnice kulturowe, bo w USA macocha na rodzinę działa pozytywnie, a w Niemczech negatywnie- zwiększa ryzyko wystąpienia zamachów samobójczych.

Boren jako pierwszy opisał emocjonalną falę szoku w latach pięćdziesiątych. Objawy fali szoku mają szerokie spektrum; od wzrastającej podatności na przeziębienia i choroby układu oddechowego do pojawienia się chronicznych chorób, np. cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, alergii. Ponadto pojawiają się objawy emocjonalne od łagodnej depresji do fobii i epizodów psychotycznych.

Społeczne dysfunkcje przejawiają się w postaci nadużywania alkoholu, Narkomanii, lekomanii, przerywania ciąży. Znajomość tej fali jest konieczna, szczególnie przy rodzinach słabo zintegrowanych.

6 WZORÓW REAKCJI, KTÓRE POWSTAJAĄ W RODZINIE W SYTUACJI STRATY I KTÓRE POMAGAJĄ UZYSKAĆ RÓWNOWAGĘ EMOCJONALNĄ

1/ przejęcie nowych stylów zmagania się z sytuacją trudną takich jak; przesuwanie potępienia, które mógł wprowadzić dominujący członek rodziny i które jest korzystne dla niego ale nie dla reszty rodziny

* idealizowanie zmarłego

* identyfikacja z nim;

2/ zacieśnienie więzów rodzinnych, które powoduje większość możliwości zmagania się z bólem;

3/ promocja sekretu rodzinnego, który pomaga w zachowaniu dumy rodzinnej, dzieje się to kosztem zakończenia okresu żałoby, dzieje się tak w przypadku samobójstw;

4/ przyjęcie nieprawidłowych ról;

5/ transgeneracyjne ujecie procesu żałoby (kumulacja strat) poprzednie straty wzmagają żal obecnej i wzmaga dysfunkcje a nawet funkcjonowanie rodziny;

6/ zależność rodziny od ceremonii rodzinnych i kulturowych tradycji - mogą istnieć tu różnice pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny, gdyż w jednej rodzinie mogą znaleźć się członkowie różnych wyznań lub wierzący i ateiści, pojawia się więc konflikt natury religijnej.

Raphel wymienia inne reakcje rodzinne, które wpływają na sposób przeżywania bólu

A/ rodzina, w której śmierć stanowi tabu, podstawą tu jest cisza po śmierci osoby zmarłej, styl ten może wywodzić się rodziny wyjściowej /rodziców, teściów/, zazwyczaj nie jest to rozwiązany proces żałoby po stracie jednego z rodziców;

B/ rodzina, w której ktoś musi zostać potępiony, styl ten przekazany jest również przez rodziny wyjściowe. Prowadzi to również do uogólnionego gniewu i do szukania kozłów ofiarnych, na których można przerzucić gniew;

C/ rodzina, w której unika się intymnych związków . lansuje się tu przekonanie, że bliskość niesie zbyt duże ryzyko;

D/ rodzina, w której lansuje się przekonanie, że życie musi iść dalej /np. rodzina Kennedych, która po stracie swoich bliskich kolejno zakłada fundacje ich imienia/, nie dopuszcza się smutku, aby system rodzinny się nie załamał;

E/ rodzina dla której strata oznacza chaos i ryzyko dezintegracji, taka rodzina ma ograniczone źródło wsparcia. To w tych rodzinach są rozwody, choroby psychiczne, poczucie separacji;

F/ rodzina, która zawsze musi słusznie postępować, walczy z poczuciem żalu, często intelektualizuje;

G/ rodzina, która jest otwarta i uczciwie dzieli się uczuciami, członkowie rodziny są razem ze sobą i razem dzielą swój ból. Proces żałoby wiąże się ze wzajemną troską i pocieszaniem. Smutek żałoby łatwiej przezwyciężyć, kiedy jest wzajemna bliskość, ale nie tworzy się wyizolowanej wysepki.

ŻAŁOBA O CHARAKTERZE PATOLOGICZNYM w rodzinie przybiera następujące formy

♠ unikanie żałoby w rodzinie, w której jest słaba komunikacja między członkami;

♠ zniekształcenie smutku poprzez nadmierne poczucie winy, gniew, wzajemne potępianie się, walka ze sobą - gdzie członkowie rodziny nie potrafią rozwiązywać konfliktów;

♠ przedłużenie okresu żałoby, brak wzajemnego wsparcia, opieranie się na duchu osoby zmarłej.

ŚMIERĆ DZIECKA to dewastujące doświadczenie. Stwierdzono wysoki wskaźnik zaburzeń emocjonalnych /przynajmniej u jednego z rodziców/ do 50 procent, z czasem zmienia się ekspresja żalu, ale intensywność się nie osłabia. Czasem zmarłe dziecko jest zastąpione przez nowe i nie rozwiązany proces żałoby doprowadza do tej formy.

POMOC PSYCHOLOGICZNA W SYTUACJI STRATY wg J. W. JAME'SA

Jest to metoda, która polega na tym, że rysuje się schemat - wykaz wszystkich strat od dnia narodzin do chwili obecnej.

Punkt A = moment narodzin Punkt B = aktualny wiek życia Ciągła linia pionowa = linia życia Przerywane odcinki poziome = poniesione straty /im bardziej bolesna strata tym dłuższy odcinek/. 1985, 1995 = rok pierwszego wspomnienie, rok śmierci

- oraz linia ciągła = zdarzenie nieprzyjemne, + oraz linia przerywana = zdarzenie przyjemne, długość linii poziomych = im większa siła uczuć lub waga zdarzenia tym linia dłuższa

PRZEBIEG KRYZYSU CHOROBY TERMINALNEJ

Kübler - Ross wyodrębnia pewne etapy przebiegu tego kryzysu:

1/ szok i zaprzeczanie - mechanizm zaprzeczania rzeczywistości, który występuje prawie u wszystkich chorych terminalnie, nie tylko na początku choroby ale też i później.

Zaprzeczenie działa jak bufor przeciwko szokującym wiadomościom, pozwala jednak pacjentom pozbierać się i zastosować inne mechanizmy obronne.

Wg Kübler - Ross praca z osobami w stanie choroby terminalnej jest najlepszą metodą poznania człowieka i najlepszą okazją poznania siebie i rozwoju własnej osobowości. Zdarzają się bowiem osoby, które własna agresją nasycają cierpieniem innej osoby.

2/ gniew - zaprzeczenie jest zastąpione uczuciem gniewu, wściekłości, urazu, zazdrości. Gniew przemieszcza się w różnych kierunkach, często jest projektowany na rodzinę, lekarzy, personel medyczny. Pacjent, który spotyka się z szacunkiem i zrozumieniem zaczyna odczuwać coraz mniej gniewu. Dlatego w przypadku osób chorych terminalnie należy myśleć o przyczynie gniewu.

3/ przekupywanie - przypomina reakcję dziecka, któremu się coś zabroni, najpierw gniewa się a potem przekupuje. Przeważnie taką debatę chory odbywa z Bogiem, że jak wyzdrowieje to będzie bardzo dobry.

4/ depresja - chory jest apatyczny, nie chce jeść.

5/ akceptacja - jeżeli pacjent uzyskał pomoc w przeżyciu poprzednich faz to osiągnie akceptację, pragnie być pozostawiony sam i oczekuje na ostateczność.

Nieliczni pacjenci walczą do samego końca i zaprzeczają możliwości śmierci. Im trudniej jest osiągnąć akceptację. Kübler - Ross podkreśla, że we wszystkich tych etapach pojawia się nadzieja, że lekarze się pomylili, że stanie się cud. Gdy pacjent traci nadzieję to umiera przeważnie w ciągu 24 godzin. Ważna jest potencjalna możliwość rozmowy z pacjentem.

FAZY OBEJMUJĄCE RODZINĘ

1/ zaprzeczanie, niedowierzanie - może być tu zwrócenie się do wróżek, bioenergoterapeutów;

2/ gniew skierowany na lekarzy i personel medyczny, poczucie winy;

3/ przygotowawcza żałoba - im więcej smutku wyrażone jest przed śmiercią tym łagodniej przebiega proces żałoby. Jeżeli członkowie rodziny razem z chorym potrafią znieść smutek to stopniowo razem z pacjentem zaakceptują śmierć.

Pacjent, który dotrze do fazy akceptacji śmierci coraz mniej potrzebuje kontaktu z ludźmi.

Fazy gwałtów Większość gwałtów dokonuje się poprzez 4 fazy:

I Atak wizualny (rozbieranie wzrokiem kobiety - upadlanie kobiety)

II. Atak werbalny ( komentarz, który następuje po ataku wizualnym- wulgaryzmy)

III. Atak fizyczny, po którym następuje gwałt.

Część seksualna jest najmniej ważna dla sprawcy, gdyż najbardziej chodzi mu o wyładowanie agresji.

Po gwałcie następuje kolejny atak agresji - zmusza się ofiarę do powtórzenia ataku.

Rodzaje różnych reakcji kobiet na gwałt:

1/ Submisja - całkowite podporządkowanie się, gdyż gwałciciel grozi śmiercią .

2/ Pasywny opór - próba oszukania sprawcy, np.; zaproszenie go do domu. Wiele kobiet płacze, błaga o litość ( upokorzenie)

3/ Zachowanie się w sposób odrażający ( wg Howarda) - tak, żeby zniechęcić sprawcę do czynu. Np.; oddawanie moczu, plucie, wymiotowanie na gwałciciela. To jednak nie działa na sprawcę, a bardziej na osoby zakochane w sobie, znane sobie, w bliskim związku).

4/ Asertywność - najbardziej skuteczne jest powiedzenie „NIE” , „PRZESTAŃ !” Osoby bardziej wartościujące siebie i pewne siebie mają większe szansy na odpór ataku.

5/ Walka - zwiększa ona agresję u sprawcy, ale jest polecana w USA, gdzie proponują zadawanie ciosu w czułe miejsca (wiadomo gdzie..) Oczywiście w oczy ! Jest to bardzo skuteczne, nie można się jednak lękać.

GWAŁT, JAKO WYDARZENIE KRYZYSOWE

1/ Dla większości kobiet gwałt kończy się kryzysem psychicznym. Interwencja kryzysowa jest w tym przypadku nietypowa. Kryzys trwa dłużej niż od 1 do 6 tygodni. Nie ustępuje po tym czasie. Nie jest to klasyczny przykład kryzysu.

2/ Ofiary nie szukają, a wręcz unikają pomocy psychologicznej.

3/ Osoba poszkodowana nie jest podatna na pomoc otoczenia. Brak podatności na wpływy otoczenia.

POMOC ( gwałt)

I. Natychmiast po wypadku.

II. Długotrwały proces reorganizacji

Ważne jest w pomocy tej:

1). Twórcze słuchanie

2). Empatyczne zrozumienie

3). Ekspresja uczuć ofiary

4). Pomoc w zrozumieniu ofierze tego, że jej reakcja jest właściwa

5). Ofiara ma w sposób realistyczny ocenić swe doświadczenie

6). Pomóc zrozumieć, że ofiara nie jest winna

7). Pomoc ofierze w eksploracji radzenie sobie z trudną sytuacją ( może dojść do kryzysu suicidalnego)

8). Włączyć ofiarę do grupy wsparcia

INTERWENCJA BEZPOŚREDNIA PO ZDARZENIU (gwałt)

1/ Pierwszy kontakt z ofiarą w szoku ma być z kobietą i lekarzem ma też być kobieta.

2/ Wyjaśnienie celów wywiadu ofierze - jasno i spokojnie wytłumaczyć procedurę badawczą.

3/ Trzeba uznać wywiad, jako prawdziwy, nie zarzucać ofierze kłamstwa.

4/ Cierpliwie znosić objawy agresji werbalnej.

5/ Zapewnić ofiarę, że jest w bezpiecznym miejscu.

6/ Empatycznie słuchać.

7/ Mówić krótko i prostymi zdaniami.

8/ Koncentrować się na tu i teraz.

9/ Pozostawić ofierze wolność postępowania.

10/ Pozostać z ofiarą, jeśli ujawnia lęk ( to jest on uczuciem podstawowym).

11/ Zachęcić do werbalizacji i ekspresji uczuć, a nie tłumić.

12/ Zaplanować dalsze postępowanie, poinformować o możliwości profesjonalnej pomocy psychologicznej. Najczęstsza i najlepsza jest to pomoc od byłej ofiary.

HOWARD twierdzi, że nie wolno korzystać z porad psychologa czy psychiatry bez przygotowania. Często zdarza się, że Ci bez przygotowania potępiają ofiarę.

- Nie tłumić emocji, bo wtedy traci się nad nimi kontrolę. Nie koncentrować się na przeszłości.

II. PROCES DŁUGOTRWAŁEJ REORGANIZACJI

Problemy wtórne - kobiety wycofują się z aktywności, porzucają pracę. Pogłębia to ich stres. Janoff i Bullman uważają, że samooskarżanie się ofiary można wykorzystywać w terapii.

Są dwa rodzaje oskarżania siebie:

1/ człowiek oskarża swoje zachowanie

2/ człowiek oskarża swoją osobowość - ten sposób oskarżanie siebie można wykorzystać w terapii. Pogłębia to proces dezadaptacji. Powinno się zwalczać oskarżanie swojej osoby.

Jeżeli objawy trwają dłużej niż 6 miesięcy konieczna jest konsultacja psychiatryczna lub psychologiczna. Praca z ofiarą gwałtu powinna także obejmować całą rodzinę.

Reakcja rodziny na gwałt przypomina reakcje na inne kryzysy. Mogą one służyć adaptacji. Rodzina może starać się utrzymać wydarzenia gwałtu w sekrecie. Zdrowa reakcja to skierowanie gniewu na sprawcę i pomoc ofierze. Nieprawidłowa reakcja to przeniesienie gniewu na członka rodziny.

Interwencję kryzysową kieruje się na :

1/ Percepcję zdarzenia przez członków rodziny

2/ Aktywizację sieci wsparcia rodzinnego

3/ Rozpoznanie sposobów radzenia sobie z sytuacją trudna

4/ Interwent informuje rodzinę o gwałcie ( podkreślony wymiar agresywny gwałtu, a nie odpowiedzialność rodziny).

Długoterminowa reorganizacja rodziny po ostrym kryzysie

a). Seksualne życie ofiary

b). Radzenie sobie z lękiem ofiary lub zaburzeniami postresowymi

Ad a) awersja do życia seksualnego albo zwiększony pociąg seksualny.

Skuteczna interwencja obejmuje:

- odgrywanie ról z członkami rodziny

- zachęcanie do empatii

- badanie w jaki sposób reakcje partnera mogą przyczynić się do awersji ofiary do partnera

- ułatwianie rodzinie swobodnej i otwartej komunikacji dotyczącej problemu

- pomoc rodzinie w nie traktowaniu gwałtu, jako wydarzenia seksualnego

- zachęcanie partnera ofiary do stwarzania relaksowej, intymnej atmosfery

- uświadomienie możliwości zerwania więzi rodzinnych. Jeśli były dyskusje w rodzinie, to może grozić to rozpadem rodziny. Wtedy należy kierować do terapeutów rodzinnych

Radzenie z lękiem. Jeżeli lęk zostaje po 6 tygodniach należy skierować ofiarę do psychologa. W I fazie lęk jest normalną reakcją. Interwencja dotyczy wyjaśnienia natury lęku i uczestnictwo w programach, a także proces sądowy.

16 kroków wg CLOE VLADANESY w przypadku kryzysu wykorzystania seksualnego w rodzinie ( np. gwałt ojca na córce):

1/ Odkrycie wszystkich sekretów rodzinnych (to one doprowadziły do kazirodztwa lub słaba więź z matką).

2/ Zapytanie każdego członka rodziny, dlaczego to było złe. Sprawca ma zazwyczaj kłopoty z wyjaśnieniem, dlaczego jego czyn był zły.

3/ Terapeuta uzupełnia te wywody i mówi, że ofiara została skrzywdzona duchowo.

4/ Wykorzystywanie seksualne to krzywda moralna, ale również sprawca ponosi uszczerbek duchowy, np.: grzech, czyn hańbiący, szkoda.

5/ Stadium spontaniczności - wyznanie nowych sekretów. Osoby wykorzystywane mają skłonności do wykorzystywania. Kazirodztwo ciągnie się od kilku pokoleń.

6/ Wykorzystywanie seksualne to krzywda, ale pozostałych członków rodziny.

7/ Skłonienie sprawcy, aby na kolanach przeprosił ofiarę.

8/ Reszta członków rodziny również na kolanach musi prosić ofiarę o przebaczenie. Rodzina przeprasza za to, że nie chroniła ofiary. Nie dociekać przyczyn tragedii- ofiara musi czuć, że nie będzie ukarana. Musi wyzbyć się poczucia, że jest ofiarą.

9/ Rozmowa z rodzicami o ewentualnych następstwach tego, gdyby akt się powtórzył.

10/ Terapeuta sam na sam z ofiarą nakłania, aby się otworzyła i mówiła szczerze o uczuciach i przeżyciach. Terapeuta wskazuje na korzyści płynące z cierpienia.

„To, co mnie nie zabije, to mnie wzmocni” Nietsche

11/ Poszukiwanie osoby, która zapewni ofierze bezpieczeństwo, ale nie może to być matka. Ostatnim etapem terapii powinno być wzmocnienie pozycji matki w rodzinie.

12/ realne zadośćuczynienie krzywdzie zadanej ofierze, np.: sprawca co miesiąc ma wpłacać pieniądze ofierze.

13/ Omówienie zajęć, które pomogą ofierze powrócić do normalnego życia .

14/ Terapia ofiary.

15 / Odblokowanie u rodziny uczuć do sprawcy

16/ Terapeuta pomaga sprawcy przebaczyć sobie samemu.

SKUTKI WYKORZYSTANIA

Terapeuci muszą pytać sprawcę, czy nie było wykorzystywania seksualnego. Motywy poszukiwania pomocy pchają ofiarę do rozpoczęcia terapii. Inne kobiety obawiają się porzucenia przez partnera. Tak długo, jak kobieta uważa, że ocena jej wartości jest z tego, „czy jest dobra , czy nie” nie może wejść w bliskie relacje.

Osoby zaburzone mają tendencję do submisji (ulegania) przenoszą postawy.

Z badań Feinaura wynika, że bardziej dramatyczne są skutki wykorzystywania przez bliską osobę, niż obcą. Rodzaj relacji, który wiązał ofiarę z prześladowcą najbardziej determinuje głębokość traumy, np.: gdy ofiara traktowała go za wypróbowanego przyjaciela. Te ofiary wymagają interwencji psychologa, który odbuduje zaufanie do innych.

Terapia budowania zaufania - najlepiej rozpocząć nowy związek, gdyż w próżni trudno budować zaufanie na nowo. Jeżeli wykorzystywanie trwało długo i więcej niż jeden sprawca był jego przyczyną , ryzyko zaburzeń jest większe.

Osoby wykorzystywane mają mniejsze szanse na intymne związki. Bezsilność i brak kontroli w związkach, a także bierność kobiet często są obecne u kobiet wykorzystywanych. Brak poczucia kontroli w związkach. Dlatego też partner musi być w tym przypadku bardzo wyrozumiały. Terapeuta zaś musi pomóc zrozumieć manipulowanie i wykorzystywanie w przeszłości i w teraźniejszości. Tylko w związku można przepracować uczucie gniewu i zdrady.

Ofiara musi potępiać swoje wcześniejsze zachowani, a nie potępiać siebie. Przerzucić winę na jednego mężczyznę nie na wszystkich. Zauważyć partnera, jako kogoś odrębnego od przestępcy.

PRZEMOC FIZYCZNA WOBEC DZIECKA

John Rose - wg niego przygotowana lista sytuacji, które mogą doprowadzić matkę do kryzysu w relacjach z dzieckiem:

1/ Ciąża bliźniacza

2/ Dzieci urodzone w czasie 10-12 miesięcy jedno za drugim

3/ Przeniesienie się z jednego miasta do drugiego w okresie ciąży lub porodu. Konieczność zawiązania nowych więzi.

4/ Niespodziewana strata pracy przez kobietę lub jej męża czasie ciąży.

5/ Odkrycie niewierności męża w czasie ciąży.

6/ Choroba własna męża lub kogoś z rodziny, kim należy się opiekować - odwrócenie ról.

7/ Zapłodnienie i przebieg ciąży w okresie żałoby.

8/ Poprzednie aborcje. Traumatyzowane porody, strata dzieci.

9/ Powikłania zdrowotne w okresie ciąży.

10/ Niepełnosprawne dzieci bliskich osób i krewnych.

To wszystko doprowadza do kryzysu. W wyniku tego matka może przestać interesować się dzieckiem. U niektórych zaczyna się proces żałoby (odbyty żal i rozpacz za życia dziecka). Matki unikają kontaktów z dzieckiem, nie chcą się z nim związać (boi się odejścia). Poprzednie sytuacje kryzysowe (złe relacje matki z matką) rzutują na relacje z dzieckiem: gniew + poczucie winy. To może przyczynić się do maltretowania dzieci.

Badacze mówią, że jest to zjawisko wieloczynnikowe:

- ubóstwo rodziny

- alkoholizm

- stres rodzinny

Są to główne przyczyny maltretowania dzieci.

Walters wyodrębnił różne przyczyny maltretowania dzieci, a także grupy rodziców maltretujących dzieci:

1/ Maltretowanie wynikające z braku kompetencji społeczeństwa i rodziców. Powielane zjawiska i metody wychowawcze zaobserwowane u swoich rodziców.

2/ Rodzic sfrustrowany, przemieszczający swoją agresję. Przemieszczanie agresji na osobę niewinną, bo boi się na osobę winną rzeczywiście. Leczeniem tego typu prześladowcy jest wyodrębnienie źródła frustracji, uświadomienie, że ofiara przemieszcza agresję na dziecko, ale celem może stać się współmałżonek lub zwierzę. Agresja skierowana do wewnątrz to np.: bóle głowy. Trzeba uświadomić osobie, jakie doświadczenia zmusiły osobę do odreagowania.

Frustracja → kierowanie agresji na dziecko

W tym przypadku terapeuta pomaga znaleźć ujście frustracji w inny sposób.

3/ Okazjonalne znęcanie się nad dzieckiem jest częste w przypadku, gdy nie ma ojca często w domu. Wprowadza on swoją ostrą dyscyplinę po powrocie.

Innym powodem może być pojawienie się ojczyma lub macochy - zaprowadzenie nowych porządków.

4/ Maltretowanie przez zaniechanie niezbędnej opieki lekarza, np.: to najczęściej rodzice ubodzy, na zasiłku, czy bezrobotni. Może spowodować to śmierć dziecka. Matki często oczekują, że dzieci się nimi zajmą. Brak opieki, odżywiania - u tych dzieci pojawiają się postawy pasywno - agresywne. W przypadku tych osób zaleca się:

- nie zabierać dzieci do Domów dziecka, gdyż narodzą się następne dzieci

- stałe kontrole pracowników socjalnych

5/ Przypadkowy oprawca - rodzice nie zdają sobie sprawy, że maltretują dziecko- np. rodzice upośledzeni umysłowo. Trzeba im to uświadomić.

6/ Maltretowanie przez samo dziecko - dziecko samo prowokuje przemoc przez swoje zachowanie. W tym przypadku cały wysiłek terapeutyczny winien być skierowany na dziecko. Każde pożądane zachowanie w tym przypadku ma być nagradzane. Gdy dziecko przypomina kogoś znienawidzonego, to też może to być przyczyną maltretowania.

7/ Subkulturowy prześladowca- trudny do leczenia przypadek. W niektórych kulturach jest przyjęta przemoc, jako część wychowania. Np. przywiązanie do dziecka jest tu bardzo ważne.

Wg Waltersa interwencja przypadku znęcania nad dzieckiem może spowodować:

1/ Wrogość u mężczyzn. Mężczyźni są przyzwyczajeni do kontrolowania innych ( zwłaszcza kobiet - na Bliskim Wschodzie). Najbardziej nieskuteczny sposób to, gdy terapeuta też okazuje ofierze wrogość i agresję: agresja rodzi agresję.

2/ Płacz u kobiet - kontrolują innych w ten sposób.

3/ Zaprzeczanie, że maltretowanie dziecka miało miejsce. Profesjonalista powinien to wysłuchać.

4/ Troska o to, kto doniósł o maltretowaniu dziecka u prześladowcy po to, by odwrócić uwagę terapeuty. Nie należy wdawać się w to, a trzeba skierować uwagę na sprawcę.

5/ Uwodzenie terapeuty, gdy jest płci przeciwnej.

6/ Atak werbalny sprawcy: wszystko może się stać pretekstem do agresji.

7/ Problemy prawne: terapeuci muszą znać problemy prawne.

8/ O wykorzystywaniu seksualnym winno wiedzieć jak najmniej osób (dyskrecja terapeuty).

INTERWENCJA KRYZYSOWA - ZASADY POSTĘPOWANIA WG WALTERSA

1/ Dzieci traktować indywidualnie (duże różnice dzieci z tej samej rodzinie nawet w osobowości i zachowaniu).

2/ Dzieci maltretowane są przeważnie małego wzrostu, jakby chciały się usunąć z domu rodziców.

3/ Zwrócić uwagę na to, że identyfikacja z dzieckiem nie może być zbyt daleko posunięta. Terapeuta nie może się identyfikować z rodzicem.

4/ Najlepiej jest, jak dwie osoby pracują z rodzicami i dwie z dzieckiem.

5/ Wielki nacisk należy położyć na PRAWDĘ. Prawda jest najważniejsza.

6/ Zwłaszcza gdy na ciele nie widać śladów maltretowania należy pochylić się nad dzieckiem, gdyż czasem gorsza jest przemoc psychiczna.

Interwencja kryzysowa osób zgwałconych i wykorzystywania seksualnego dzieci:

Na temat wykorzystywania seksualnego dzieci utrzymuje się wiele mitów. Te mity zostały przedstawione przez WALTERSA. Oto mity:

1/ Istnieje tabu we wszystkich kulturach związane z wykorzystywaniem seksualnym dzieci i w każdej kulturze jest to zabronione. Tymczasem już w starożytnym Egipcie były aprobowane takie związki.

2/ Dziecko zrodzone ze związku kazirodczego jest nienormalne i w tym przypadku zalecana jest aborcja. Tymczasem Walters stwierdził, że nie jest to regułą bo nie muszą być upośledzone choć zdarza się to często.

3/ W większości przypadków człowiek obcy wykorzystuje seksualnie dziecko. Tymczasem w większości przypadków to znajomi, ktoś bliski z rodziny albo sąsiad ,często ojciec.

4/ Dziewczynki i chłopcy są wykorzystywani w równym stopniu. Tymczasem ofiarą wykorzystywania seksualnego pada większość dziewczynek-3/4 dziewczynek i 1/3 chłopców.

5/ Zarówno kobiety jak i mężczyźni wykorzystują seksualnie. Tymczasem to głównie mężczyźni wykorzystują seksualnie dziewczynki.

6/ Im niższy poziom ekonomiczny rodziny tym częstsze przypadki wykorzystywania seksualnego. Tymczasem nie jest to zależne od poziomu materialnego rodziny.

7/ Wyjątkowo rzadko zdarza się by ojciec wykorzystywał seksualnie więcej niż jedno dziecko. Tymczasem dzieci są po kolei wykorzystywane i wyjątkiem jest wykorzystywanie tylko jednego dziecka.

8/ Gdy córka jest wykorzystywana seksualnie matka jest zazwyczaj tego nieświadoma. Tymczasem matka jest przeważnie świadoma i często przyczynia się do tego pozostawiając córkę z ojcem. Gdy sprawa wychodzi na jaw zwykle chce ona usunąć córkę z domu. Niektóre matki traktują to w kategoriach, że znalazł sobie kogoś młodszego i traktują córkę jak rywalkę.

9/ Gdy dziecko zostanie wykorzystane seksualnie to przyczyna tego tkwi w relacjach pomiędzy sprawcą a dzieckiem. Tymczasem przyczyna tkwi w osobowości sprawcy.

10/ W większości przypadków sprawca seksualnego wykorzystywania dziecka jest osądzony i skazany. Naprawdę zdarza się to jednak raczej rzadko z wielu przyczyn-nie zgłasza się tego na policję, a jeśli dojdzie już do oskarżenia to proces nie przebiega dobrze bo dzieci nie są dobrymi świadkami.

11/ Każdy ojciec wykorzystujący seksualnie dziecko musi być chory psychicznie. Tymczasem większość ojców wykorzystujących seksualnie dziecko poprawnie funkcjonuje w swoich środowiskach pracy, są często szanowanymi obywatelami.

12/ Seksualnie wykorzystywane dziecko to przypadek łatwy do leczenia. Tymczasem to niezwykle trudna sprawa.

Predyktory wykorzystywania seksualnego :

- słaba więź emocjonalna z matką ponieważ gdyby więź była dobra to nie doszło by do tego wykorzystania.

- sprawca widzi w swoich fantazjach erotycznych siebie z dziećmi

- sprawcy mają zaburzenia w sferze poznawczej i uważają iż społeczeństwo wkrótce przekona się, że życie seksualne z dziećmi jest dobre

- uważają, że współżycie z dzieckiem to dobry sposób przygotowania do życia dziecka

Typologia pedofilów:

Już Freud zauważył, że istnieją dwa typy osób wykorzystujących seksualnie dzieci.

MOHR i jego współpracownicy podzielili pedofilii z uwagi na wiek.

Wyróżnili oni :

- dorastających dla których znamienne było opóźnienie w rozwoju fizycznym i emocjonalnym ;

- przestępców w wieku średnim u których zaznaczyła się regresja ,oni jakby cofnęli się w swoim rozwoju a przyczyną tego cofnięcia były niepowodzenia w życiu społecznym i seksualnym , nie umieli rywalizować ze swoimi rówieśnikami i Mohr twierdził, że większość z nich nie popełni więcej czynu przestępczego;

- starsi pedofile po 50- ce i ich czyny przestępcze interpretowane są jako reakcja na izolację i takie zainteresowania tkwią w nich przez całe życie to są zboczeńcy wg FREUDA.

Zacznijmy od psychopatów, osób z zaburzoną osobowością, którzy wykorzystywali seksualnie dzieci w związku ze swoim nieuporządkowanym życiem seksualnym: osoba o zaburzonej osobowości typu antyspołecznego nie ma związku emocjonalnego z partnerem, brak porządku w życiu seksualnym brak zasad moralnych więc biorą to co mają pod ręką czyli dziecko. Niektórzy twierdzą ,że podatną glebą dla pedofilii jest sposób socjalizacji mężczyzn.- mężczyźni mają nie płakać , nie mogą pokazywać uczuć. Często mówi się też chłopcu mówi, że partnerka ma być młodsza i słabsza. Czasem używanie dziecka jest przypadkowe z powodu-utrata żony, rozpad małżeństwa, nadużywanie alkoholu. Dziecko służy tu tylko jako substytut kobiety dorosłej.

Jest również powiązanie pomiędzy czynnikami sytuacyjnymi a różnorodnymi zaburzeniami osobowości. Np. powiązanie stresu z zaburzoną osobowością powoduje, że wybiera się często dziecko jako partnera.

WEST wyodrębnił dwa typy przestępców wykorzystujących seksualnie dzieci:

--- typ zafiksowany - typ tylko i wyłącznie interesuje się dziećmi do końca życia i unika kontaktów seksualnych z dorosłymi bo nie przynoszą mu zadowolenia. Towarzyszy mu poczucie mniejszej wartości. Przestępca typu zafiksowanego bierze ofiarę która jest pod ręką, jest ona obca.

--- typ regresyjny : jego zachowanie nosi ślady regresji do wcześniejszych faz. Woli dorosłych partnerów. Nawiązuje kontakty seksualne z dzieckiem gdy nie ma dorosłego partnera lub gdy kontakt z dorosłym partnerem zagraża jego poczuciu kompetencji. Czyn przestępczy poprzedza kryzys psychologiczny. Ten kryzys może być wywołany trudnościami społecznymi lub rodzinnymi, seksualnymi, zawodowymi. Ponieważ postępuje nietypowo łamie swój system wartości etycznej czyli ten przestępca tego typu ma szansę na poczucie winy. Wiadomo, że w kryzysie psychologicznym postępuje się czasem nietypowo a objawem jest wykorzystywanie dziecka. Przestępca regresyjny wybiera osoby bliskie. Regresyjni są to głw. heteroseksualiści a w grupie zafiksowanej jest tendencja do wykorzystywania chłopców.

DZIECKO JAKO OFIARA UCZESTNICZĄCA- koncepcja ( GROTE):

Od lat 70tych XX wieku zaczęto zwracać uwagę, że ofiara może być w jakiś sposób odpowiedzialna za zbrodnię, której na niej dokonano. Tym zajmuje się wiktymologia. Jest to nauka o współuczestnictwie ofiar w przestępstwie. Wyodrębniono pewne kategorie ofiar w związku ze zbrodnią pedofilii :

1/ Nieuczestnicząca ofiara- występuje wstręt do czynu i przestępcy, ofiara w żaden sposób nie przyczyniła się do przestępstwa.

2/ Ukryta ofiara- są to osoby, które z powodu pewnych predyspozycji częściej niż inni stają się ofiarami.

3/ Prowokacyjna ofiara- odgrywa decydującą rolę w przestępstwie. Albo prowokuje przestępcę lub stwarza sytuację prowadzącą do przestępstwa. Często robią to młode dziewczęta prowokując przestępcę.

4/ Uczestnicząca ofiara- w niektórych przypadkach jest pasywna albo nawet współpracuje z przestępcą.

5/ Nieprawdziwa ofiara- nie jest w istocie ofiarą zbrodnii popełnionych przez inną osobę gdyż godziła się na to, jest tylko ofiarą własnego postępowania, nie broniła się.

Udowodniono, że w przestępstwach dotyczących dzieci ofiara znała się z przestępcą. U dziecka występuje ciekawość życia seksualnego, która może zostać wykorzystana przez osobę dorosłą. Dzieci nie postrzegają życia seksualnego jak dorosły więc przestępstwo na nich może wydać im się ciekawe, ekscytujące. Wśród ofiar często są nadmiernie aktywne dzieci, zwracające na siebie uwagę u przestępców.

Psychoanalityczne poglądy na temat pedofilii:

Freud podkreśla, że jeżeli dzieci są tylko substytami kontaktu seksualnego to sprawcy nie są pedofilami, nie można u nich wykryć wielkich patologii. Freud zauważył wysoki wskaźnik wykorzystywania seksualnego u służących i gwałcicieli. Są to osoby, które mają wysoki dostęp do dzieci. Freud stwierdził, że tendencje perwersyjne rodzą się w okresie wczesnego dzieciństwa. Każdy z nas może być kanibalem czy kazirodcą-to tkwi w nas. Natomiast perwersja w życiu dojrzałym wskazuje na kontynuację infantylnych wzorów i infantylnego zachowania seksualnego. Freud stwierdził, że perwersja to alternatywa do nerwicy. Tendencje perwersyjne ulegają represji w toku rozwoju, stają się nieświadome. Podświadome fantazje neurotyków zawierają właśnie takie elementy seksualnego wykorzystywania dzieci. Freud podkreśla, że pedofilia wynika z nierozwiązanego kompleksu Edypa. Człowiek ma problemy w nawiązywaniu kontaktów z osobami płci przeciwnej. Następuje regres do prymitywnych form seksualnych. Szczególny rodzaj infantylnej seksualności może być zdeterminowany przez doświadczenia. Wg Freuda wybór obiektów seksualnych jest efektem seksualności uzyskanej we wczesnym okresie życia.

FERICHEL podkreśla, że perwersje to wynik nie rozwiązanych konfliktów z wczesnego dzieciństwa. Perwersyjne fantazje mają charakter obronny, służą jako symboliczny sposób kierowania doświadczeniami z dzieciństwa. Istotny motyw to pragnienie zadawania bólu, to odzwierciedla wrogość. Obiekt jest ofiarą.

STOLLER twierdzi, że u pedofilii występuje poczucie mniejszej wartości, które jest powiązane z pragnieniem dominacji. Nie umieją nawiązać kontaktu z osobą dorosłą dlatego zwracają się ku dzieciom. Nad dziećmi łatwiej zapanować. Stoor wskazuje, że związek z osobami dorosłymi może zostać zerwany w wyniku choroby, śmierci lub separacji. Właśnie te doświadczenia mogły spowodować powrót do wcześniejszych form rozwoju.

Jest taka koncepcja, że wybiera się dziecko tej samej płci jako obiekt homoseksualny dlatego, że to dziecko w jakiś sposób symbolem jego z okresu dzieciństwa. Kochając chłopca mężczyzna podziwia kogoś kim sam chciałby być lub był tym kimś, może chcieć przez to dziecko skompensować swoje własne trudne doświadczenia z dzieciństwa, swoje niepowodzenia.

SKUTKI WYKORZYSTYWANIA SEKSUALNEGO :

1. Wykorzystywani seksualnie w dzieciństwie często sami później wykorzystują dzieci w życiu dorosłym. Niektórzy tłumaczą to jako inprinting- te pierwsze kontakty seksualne działają na zasadzie drukowania, są potem powtarzane. EISMANN stwierdził, że wielu przestępców seksualnych było wykorzystywanych przez swojego ojca. Przez co zachowanie seksualne było dla nich specyficzną lekcją jak powinni się zachować. Eismann stwierdził, że zachowanie przestępców to nie jest wybór świadomy tylko raczej patologiczna reakcja na wczesne wykorzystanie seksualne.

Wykorzystywanie seksualne w okresie dzieciństwa prowadzi również do wzmożonej liczby samobójstw. Wielokrotnie częściej popełniają oni akty samobójcze : 9 razy częściej gdy włączymy w to autodestrukcję, próby samobójcze. Szczególnie często zależność tą notuje się u mężczyzn.

Dziewczęta wykorzystywane seksualnie w dzieciństwie prowadzą swobodne, bujne życie seksualne i również mają tendencję do seksualnego wykorzystywania dzieci.

SELIGMAN twierdzi, że wykorzystywanie seksualne w dzieciństwie prowadzi do syndromu wyuczonej bezradności. Dzieje się to dzięki temu, że ujawnia się tu proces wewnętrznej, stałej i globalnej atrybucji negatywnych wydarzeń na okoliczności zewnętrzne. Czyli człowiek nie ma kontroli nad danymi wydarzeniami, przypisuje przebieg tych wydarzeń doświadczeniom zewnętrznym : Dziecko doznało brutalnych doświadczeń spowodowanych przez siły zewnętrzne i to wykorzystanie prowadzi do syndromu wyuczonej bezradności. U tych kobiet jest także niskie poczucie własnych wartości i słabe przystosowanie społeczne.

RUSSELL stworzył model w nawiązaniu do gwałtu ponownego stania się ofiarą. Jest to powiązanie pomiędzy byciem ofiarą wykorzystywania seksualnego a byciem ofiarą gwałtu. Dzieje się tak gdyż:

--- traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa doprowadzają do tego, że kobiety prowadzą swobodne życie seksualne, mają wielu partnerów. Czyli jest potencjalnie większa możliwość stania się ofiarą gwałtu.

--- dla wielu takich kobiet seks kojarzy się z brutalnością, przemoc traktują jako coś normalnego, mogą akceptować siebie w roli ofiary.

--- nie wiedzą komu zaufać gdyż jakaś bliska osoba w dzieciństwie już wykorzystała to zaufanie, są bezradne.

--- Takie kobiety są często napiętnowane od dzieciństwa jeśli sprawa wyszła na jaw. Wiąże się to z nadużywaniem alkoholu i narkotyków co powoduje, że łatwiej padają ofiarom gwałtów.

GWAŁT

Jest tu wiele mitów podobnie jak przy wykorzystywaniu seksualnym, zniekształcają one obraz rzeczywistości. Mity:

1/ Liczba gwałtów i aktów przemocy seksualnej jest wyolbrzymiana. Tymczasem jest to zjawisko bardzo powszechne. Z badań amerykańskich wynika, że od 13 do 22 % kobiet zostało zgwałconych. Centrum Praw Kobiet w Polsce ujawnia, że tylko około 23% gwałtów zostaje zgłoszona.

2/ Gwałt jest zbrodnią namiętności, jednorazowym aktem zmierzającym do zaspokojenia seksualnego. Tymczasem większość aktów jest planowana, popełnia się je z premedytacją. Gwałt jest aktem przemocy a nie zaspokojenia seksualnego. Większość gwałcicieli przyznaje się do posiadania łatwo dostępnych partnerów więc nie chodzi tu o seks tylko o przemoc.

3/ Najczęściej gwałty dokonują się poza domem, późną nocą i w ciemnych ulicach i jeśli kobieta siedzi w domu to jest bezpieczna. Prawda jest taka, że większość gwałtów jest w mieszkaniach a Centrum Praw Kobiet w Polsce wskazuje, że jedynie 9% gwałtów ma miejsce poza domem. Kobiety gwałcone w domu i miejscu pracy rzadko zgłaszają to na policje.

4/ Gwałty na kobietach są zazwyczaj popełniane przez osoby obce. Tymczasem zdaniem Centrum Praw Kobiet w Polsce w 83% przypadków sprawcami gwałtów są osoby, które kobieta zna i im ufa. W 20% są to kochankowie a w 33% mężowie. W cytowanych przez IRENĘ POSPIESZYL badaniach wynika, że 51% kobiet jest zmuszanych do uprawiania seksu z partnerem. Dla kobiet skutki gwałtów są szczególnie dotkliwe w przypadku gwałtów dokonanych przez mężów lub stałych partnerów gdyż wymaga to przepracowania całego stosunku do związku i siebie samego.

5/ Tylko młode kobiety w mini spódniczkach są gwałcone. Tymczasem nie tylko bo atrakcyjność kobiet nie ma tu znaczenia.

6/ Gdyby kobieta nie stawiała oporu i nie została pobita to gwałt by nie miał miejsca. Tymczasem sprawcy używają broni, grożą ale jeśli nie ma śladów przemocy to nie oznacza, że kobieta nie została zgwałcona. Niecałe 0,5 % kobiet w Polsce uzyskuje gratyfikację na drodze sądowej

7/ Gwałciciel ucieknie jeśli kobieta będzie się bronić. Tymczasem opór czasem pobudza przeciwnika i może być przyczyną większej brutalności.

8/ Gwałciciele nie będą gwałcić jeśli będzie zalegalizowana prostytucja. Tymczasem gwałt nie jest czynem typu seksualnego i w wielu przypadkach to środek wyładowania agresji.

9/ Ci, którzy gwałcą cierpią na zaburzenia psychiczne lub są umysłowo upośledzeni. Tymczasem nie można tego poznać po wyglądzie zewnętrznym, są często szanowanymi pracownikami. Gwałciciele choć mają pewne defekty osobowościowe ale wielu z nich zajmuje dobre miejsce w społeczeństwie. Jedynie 5% jest zaburzonych psychicznie.

Mity na temat gwałtu bardzo wpływają na przebieg interwencji gdyż w specyficzny sposób modyfikują postawy do gwałconego i przestępcy i do rodziny ofiary.

Reakcje ofiary dotyczące gwałtu:

Można wyróżnić 3 fazy u ofiar:

1/ Ostra faza - wg SUTHERLAND jest to przerażenie, lęk przed zwierzeniem się komuś bliskiemu. Trwa od 5 godzin do 2 tygodni.

2/ Faza pozornie uporządkowana gdzie pojawiają się próby zapomnienia, usiłowanie znalezienia wyjaśnienia, próby racjonalizacji. Pojawia się ta faza 2, 3 tyg. po gwałcie.

3/ Depresja. Jest tu narastający gniew wobec sprawcy a jednocześnie poczucie winy.

Fazy te zostały nazwane przez HOLSTROM syndrom urazu gwałtu. Jest tu wstyd, szok, strach i upokorzenie, poczucie winy. Pojawiają się także objawy somatyczne w postaci bólu głowy, żołądka. Ofiary odczuwają potrzebę reorganizacji całego życia, zmiana miejsca zamieszkania, pojawia się lęk, że ktoś przyjdzie.

BROWN i współpracownicy przedstawili model trójfazowy reakcji na gwałt:

1/ Odrętwienie i szok

2/ Faza dezorganizacji- pojawiają się stany lękowe, depresja, niezdolność do pracy i sprostania obowiązkom. Jest też podwyższone ryzyko popełnienia samobójstwa, zażywania leków na uspokojenie, zaczyna się nadużywanie alkoholu. Ta faza może trwać miesiącami. Człowiek czuje się też upokorzony, wściekły, lęk o własną przyszłość.

3/ Faza rozwiązania poprawnej integracji- ta faza może trwać latami.

Wiele kobiet nie wie, że jest gwałconych i dowiaduje się o tym dopiero z programów telewizyjnych.

REAKCJE RODZINY OFIARY :

Z badań wynika, że wiele związków się rozpada. W Ameryce od 50% do 70% kobiet rozwodzi się po gwałcie lub traci przyjaciół. Wg badań ADLERA większość gwałtów jest planowana z góry.

Typy gwałcicieli:

1/ Power- gwałcący dla siły, pragnie udowodnić, że jest mężczyzną poprzez poddanie kobiety mękom. Ma takie cechy charakterystyczne:

a/ odczuwa lęk przed homoseksualizmem

b/ stara się wzbudzić w swojej ofierze podniecenie seksualne, chce by była zadowolona

c/ steruje tak ofiarą aby poprzez nią spełnić swoje erotyczne fantazje

d/ może być impotentem i kieruje tak ofiarą aby mu pomogła

e/ dyktuje ofierze co ma robić- każe jej mówić że jest wspaniały itp.

f/ Podejmuje żywą konwersację

g/ Zadaje pytania natury osobistej aby stworzyć intymną atmosferę

h/ Ujawnia potrzebę bycia akceptowanym przez ofiarę

i/ Może mieć wyższe wykształcenie

j/ Jego rodzina może znajdować się w kryzysie

k/ Ma poczucie winy.

Nie jest brutalny, on tylko albo przytrzymuje ofiarę ale nie zadaje jej ciosów, ran albo straszy ją werbalnie. Pragnie aby ofiara doznała podniecenia seksualnego bo wtedy nie będzie podglądać. Uważa się za zwykłego człowieka a prawdziwi gwałciciele to wg niego są nienormalni.

2/ Gwałciciel doznający gniewu- bije ofiarę, drze na niej ubranie, wulgarny, jest przeważnie społecznie izolowany, żyje w świecie seksualnych fantazji, w przeszłości nadużywał alkoholu, ma niski poziom tolerancji na frustrację.

3/ Sadystyczny gwałciciel- zadaje fizyczny i psychiczny ból ofierze, podporządkowuje sobie ofiarę i torturuje ją, wyładowuje swoją wrogość na ofierze, w życiu zawodowym może odnosić sukcesy. Często porywa dzieci, może niszczyć ciało ofiary, jest tu pragnienie dominacji a nie spełnienia seksualnego.

COEN wyróżnił 4 typy gwałcicieli:

1/ Przestępca, dla którego gwałt jest sposobem wyrażenia gniewu- celem jest fizyczne wyładowanie gniewu. Ofiarą są najczęściej żona i dzieci.

2/ Przestępca kompensacyjny- popełnia gwałt by zaspokoić potrzebę seksualną, pomaga mu w tym agresja. Nie potrafi zaspokoić potrzeb seksualnych w sposób normalny.

3/ Przestępca, dla którego element seksualny miesza się z agresją- zostają tu zaspokojone zarówno potrzeby seksualne jak i potrzeba agresji. Ból ofiary wywołuje podniecenie seksualne.

4/ Przestępca impulsywny- działa bez uprzedniego planu, gwałci gdy tylko nadarza się okazja.

Wielu przestępców twierdzi, że zostało źle potraktowanych przedtem i wyładowuje agresje dokonując gwałtu. Tego typu przestępcy stanowią wg GROTCHA 40% . Sex i agresja zmieszana to 55% , 5% to sex i 5 % to przypadkowi.

Kryzys w drugiej połowie życia:

To pojęcie zostało wprowadzone przez Junga, który twierdzi, że w drugą połowę życia wkraczamy nieprzygotowani bo nie ma kolegiów dla 40-latków tak jak są kolegia dla osób młodych. Jung pisze, że nie można żyć wieczorem z rannym programem. To co było ważne rano staje się nie ważne wieczorem. Punktem krytycznym wg Junga jest dzień gdy człowiek sobie uświadomi nieuchronność własnej śmierci. Wtedy właśnie rozpoczyna się kryzys drugiej połowy życia. Jung twierdzi, że pierwsza połowa życia ma zupełnie inne zadania niż druga połowa. W pierwszej połowie życia zadaniem jest adaptacja do warunków życia i kompromis wobec wymagań innych ludzi. Inaczej także przebiega rozwój w tych dwu okresach życia. W pierwszej połowie rozwój to głównie rozwój ego. Ego jest świadome. W drugim okresie następuje głównie rozwój self czyli rozwój całej osobowości. Jung w przeciwieństwie do Freuda, który uważał iż rozwój kończył się w dzieciństwie, twierdził iż rozwój to proces indywiduacji i trwa całe życie.. Do procesu indywiduacji wprowadza się coraz więcej elementów podświadomych- wg. Junga jedną z części osobowości jest cień, w którym ukryte są nasze negatywne cechy i człowiek musi zaakceptować te cechy czyli te części podświadome muszą być wprowadzone w świadomość i to jest warunek rozwoju.

W pierwszej połowie życia poprzez adaptację do warunków życia następuje rozkwit osobowości. Jung twierdził, że rozwój ego w pierwszej połowie życia przebiega w odpowiedzi na pewne wydarzenia. Tożsamość człowieka bowiem kształtuje się w odpowiedzi na pytania: kontakty z jakimi ludźmi sprawiają mi radość?, jaka praca mi odpowiada?. Tożsamość kształtuje się więc w związku z innymi ludźmi. Część osobowości odpowiedzialna za kontakty z innymi to persona. Jest to maska, którą nosimy w relacjach interpersonalnych, ludzie znają nas z tej maski.

Następuje drugi etap: przejście z dzieciństwa do młodości to powtórne narodziny wg Junga.

Małe dziecko nie potrafi oddzielić siebie od rodziców. Potem następuje psychiczny poród i rodzi się nowy człowiek. Może tu jednak pojawić się wiele błędnych założeń- niektórzy mają wobec siebie zbytni obiektywizm (Karolina z B. B.), inni w ten okres wkraczają z niewiarą we własne możliwości, inni nie doceniają trudności.

W drugiej połowie życia następuje rozkwit osobowości(od 35 r.ż.). Energia zostaje przeznaczona do rozwoju wewnętrznego(przedtem była wykorzystywana do adaptacji).

Allport podzielił życie na sfery życia według motywów dominujących w danym etapie życia. Pierwszy motyw w życiu to przyjemność czyli dziecko robi wszystko co sprawia mu przyjemność i niektórzy z tego nie wyrastają. Drugi dominujący motyw to lata 20te życia i jest to motyw kariery, wtedy wybieramy zawód. Wchodzi się też w związki małżeńskie czyli to taki okres sukcesu. Następnie w latach 40tych pojawia się motyw obowiązku- dzieci są w okresie dorastania i zaczynają dążyć do niezależności, pojawia się wiele problemów, trzeba też zająć się starzejącymi się rodzicami. Po 50tym roku życia następuje uwolnienia się od kręgu przyjemność, sukces, obowiązek i chce oprzeć życie na filozoficznych i religijnych postawach.

Jung twierdzi, że w drugiej połowie życia energia zostaje przeznaczona na rozwój wewnętrzny. Zmiana kierunku energii jest podstawową oznaką przejścia. W dokonaniu tego przejścia pomaga nam natura. Jung nazywa to LETARG. Pewne rzeczy przestają interesować, zaczynają nudzić. Kryzys drugiej połowy życia rozpoczyna się gdy mamy pomiędzy 35 a 40 lat. Widoczne są zwłaszcza zmiany psychiki. Jeżeli starsi ludzie nie przeszli kryzysu i żyją według tych samych zasad, którymi kierowali się w pierwszej połowie życia to są oszukani, stają się hipochondrykami czyli wykazują nadmierne zainteresowania swoim ciałem, mogą być entuzjastami przeszłości. Mogą także stać się wiecznymi młodzieńcami.

Podsumowania Junga:

Rozwój dokonuje się od urodzenia aż do śmierci. Istnieją charakterystyczne etapy rozwoju( przyjemność, sukces, obowiązek). Każdy człowiek jest unikatowy i ma własny wybór rozwiązań. Nasz rozwój związany jest z wychowaniem, składa się z osobistych decyzji, wyborów. Od najwcześniejszego dzieciństwa wyrażanie ja jest kluczem rozwoju. Kryzys jest twórczym aspektem rozwoju osoby, pobudza do rozwoju. Twórcze napięcia i konflikty są niezwykle istotne dla rozwoju. Wszystkie etapy są niezbędne i nie można bagatelizować żadnego z nich. Wraz z upływem życia wzrasta nasza świadomość. We wczesnym okresie życia pierwotny związek ze środowiskiem zewnętrznym oraz społeczne wymagania są obezwładniające. Kryzys połowy życia a postawy wobec śmierci:

Freud twierdził, że lęk i niepokój nie są dominującymi postawami wobec śmierci. Inne są postawy wobec śmierci własnej a inne wobec śmierci innych ludzi. Freud wskazał na rolę mechanizmu zaprzeczania rzeczywistości i mechanizmów depresji. W głębi duszy nikt nie wierzy w swoją śmierć, człowiek unika powiązań pomiędzy śmiercią własną a śmiercią innych ludzi. Śmierć innych jest koniecznością a śmierć własna to przypadek. To przekształcenie znaczenia śmierci nie wynika z niepokoju przed śmiercią ale związane jest to z instynktem agresji, z naszą wrogością. Odgrywa to także istotną rolę w procesie żałoby po stracie ukochanej osoby dlatego, że jak pisze Freud w naszych najgorętszych i najbliższych związkach z innymi zawsze jest ten podświadomy element wrogości, który stymuluje podświadome pragnienie śmierci tej osoby. Najbardziej dramatyczny aspekt śmierci drugiego człowieka to nie jest nieobecność jego ale brutalne zakończenie życia. Freud twierdzi, że śmierć rani nasz narcyzm, okazujemy się tu bezsilni. Wg Freuda człowiek podświadomie nie wierzy we własną śmierć. Z badań zainicjowanych przez Junga wynika, że podstawowy problem to uświadomienie sobie śmierci. Słynne badania prowadził w latach 90tych DOUGLAS . Badał jak wpływa na kryzys drugiej połowy życia śmierć rodziców. Nie zaznacza się tu znacznego wpływu na kryzys niemniej zauważył, że pod wpływem śmierci rodziców potęguje się szereg przemian osobowości. Śmierć rodziców ma ogromne znaczenie do 18 roku życia bo dysponuje to do depresji i samobójstwa natomiast w drugiej połowie życia też zmienia osobowość. Wiele osób oprócz poczucia straty i osierocenia mówi o przesunięciu się do pierwszej linii strzału, pojawia się ostra świadomość, że ich życie też kiedyś się skończy. Po upływie dłuższego czasu od śmierci rodziców wzmaga się uczucie niezależności oraz tożsamości.

KRYZYS DRUGIEJ POŁOWY ŻYCIA W BADANIACH ELIOT JAQUES:

Kryzys drugiej połowy życia występuje zazwyczaj między 35 a 45 lat aczkolwiek intensywność jego trwania i czas są zdeterminowane indywidualnie. Stwierdził, że kryzys drugiej połowy życia znajduje odzwierciedlenie w twórczości wielu artystów. W tym okresie albo twórczość zamiera na skutek wypalenia artysty ale może być tak że zdolności twórcze rozwiną się w tym okresie -Paderewski, Bach. Może także nastąpić zasadnicza zmiana w rodzaju twórczości. Jaques stwierdził, że są różnice pomiędzy młodzieńczą twórczością a twórczością drugiej połowy życia. Twórczość drugiej połowy życia jest bowiem bardziej refleksyjna., jest większa skrupulatność, czas od pomysłu do wykonania jest długi, są elementy filozoficznej zadumy nad śmiercią. Wcześniej również śmierć występowała ale w formie groteskowej, ta groteska to lęk przed śmiercią. Twierdził, że człowiek ma w życiu dwa podstawowe problemy -nieuchronność śmierci i poznanie istnienia destrukcyjnych elementów osobowości, tego zła które tkwi w każdym z nas. Przepracowanie tych problemów powoduje możliwość zwycięskiego wyjścia z kryzysu drugiej połowy życia.

Niewłaściwe rozwiązanie kryzysu w wieku dorastania i w drugiej połowie życia wiąże się z zaburzeniami sfery psychicznej. Człowiek w drugiej połowie życia zaczyna zdawać sobie sprawę, że pojawiają się objawy starzenia się. Pojawia się problem starzejących się rodziców a gdy już ich nie ma wyobrażanie sobie w jakim by byli wieku. Pojawia się podstawowe zadanie czyli osiągnięcie pełnej dojrzałości i samodzielności. Najważniejsza cecha kryzysu drugiej połowy życia to uświadomienie sobie realności śmierci. Jednostka jednocześnie zaczyna spostrzegać, że nie zdąży już zrealizować wszystkich planów, to poczucie staje się szczególnie silne około 45 roku życia. Dlatego też ważna jest umiejętność rezygnacji z niektórych planów. Taka rezygnacja jest szczególnie bolesna dla osób uzdolnionych twórczo. W okresie drugiej połowy życia lęk przed śmiercią nie może być tłumiony i wypierany tak jak działo się w pierwszej połowie.

Stosunek do świata kształtuje się pod wpływem systemu dzieciństwa i nieuświadomionej relacji do śmierci z tego okresu. Świadomość wejścia w drugą połowę życia uaktywnia te nieuświadomione lęki z okresu dzieciństwa, one powracają w drugiej połowie życia. Jest to też uzależnione od warunków, które były w dzieciństwie- dziecko mogło być kochane co sprzyja integracji ego, mogło być odrzucone co sprzyja dezintegracji. Jeśli ego zostało słabo zintegrowane w dzieciństwie to trudniej zmagać się z problematyką śmierci. Jaques uważa, że jeśli w dzieciństwie danego człowieka przeważała miłość i uzyskał wewnętrzną harmonię wtedy ujawnia gotowość włączenia problematyki śmierci w całościowy obraz życia czyli jeśli miał szczęśliwe dzieciństwo to łatwiej mu zaakceptować śmierć. Negatywną tendencję osób gdzie ego zostało słabo zintegrowane w dzieciństwie przyjmują formę działań autodestrukcyjnych, zawiści i narcyzmu, okrucieństwa. Sposób przeżywania połowy życia zależy również od równowagi między instynktem życia i śmierci, dlatego, że w drugiej połowie życia osłabia się instynkt seksualny i wobec tego słabnie instynkt życia. Dlatego też treści związane z instynktem śmierci w pierwszym stopniu przenikają do świadomości.

Kryzys w drugiej połowie życia uwarunkowany jest również od sukcesu i stabilizacji osiągniętej w pierwszej połowie życia. Czyli życie w drugiej połowie życia uwarunkowane jest doświadczeniami z dzieciństwa, po drugie równowagą instynktu życia i śmierci a po trzecie tym jak przebiegały sukcesy. Jeżeli nie było sukcesów lub jednostka stosowała mechanizm zaprzeczania rzeczywistości to nie może już czerpać radości z osiągnięć wieku średniego. Można również przyjąć postawę obronną. Pojawić się mogą objawy hipochondrii lub mogą pojawić się poza małżeńskie ekscesy seksualne. Wspólny mianownik to brak prawdziwej radości życia. Rzeczywista słabość, bezradność kompensowana jest iluzorycznym poczuciem siły, rozwój osobowości jest wtedy zablokowany. Pozytywne rozwiązanie kryzysu drugiej połowy życia to głównie transformacja lęku przed śmiercią na afirmację śmierci. Realizm przeżyć powoduje integrację wewnętrzną i silne poczucie bezpieczeństwa. Jednostka staje się bardziej zdolna do rozwoju i do akceptowania swoich negatywnych cech.

W wieku 35-44 lata pogłębia się wgląd w egzystencjalne problemy dotyczące własnego ja i wartości, dotyczące wychowania dzieci i rodzi się refleksja, że mało już można zmienić. Pojawiają się także problemy z rodzicami. Tutaj odskocznią może stać się praca ale przechodzimy już do grupy starszej pracowników, zaczynamy pełnić bardziej odpowiedzialne funkcje. Pojawia się jednak poczucie presji czasu-jeśli mam coś zrobić to muszę to zrobić teraz. Pojawia się też większe zrozumienie dla siebie i świata. Rozwój polega na większej niezależności i odrzuceniu stereotypów i schematów z okresów poprzednich. Dokonuje się także zmiana koncepcji czasu- czas to teraz zwiastun skończoności śmiertelności. Poznanie negatywnych stron własnej osobowości pozwala na zrozumienie, że każdy z nas ma jakąś negatywną część i pozwala to na lepszy kontakt z innymi ludźmi i jest to szansa uzyskania dojrzałego poczucia wolności. Zanim to nastąpi konieczny jest okres depresji, bezradności a nawet rozpaczy z faktu uświadomienia sobie ciemnych stron życia i śmierci. To jest czas na pozbycie się iluzji i złudzeń. Oto częste złudzenia:

Poczucie bezpieczeństwa trwać będzie zawsze. Wtedy traci się to poczucie bezpieczeństwa bo wynika to z obserwacji otoczenia, ze śmierci, które dotykają innych ludzi. Wynika to też ze zmiany ról pracy i z obserwacji iż społeczeństwo woli ludzi młodych. Czyli burzy się myśl, że nic nie może mi się stać.

Śmierć nie może mi się zdarzyć ani moim bliskim. Zostaje to podważone często przez śmierć rodziców a z drugiej strony przez objawy, które sygnalizują własną śmiertelność. Człowiek po takich traumatycznych przeżyciach może szukać pocieszenia w religii ale może też ujawnić nadmierne zainteresowanie swoim zdrowiem.

Dotyczy tylko kobiet- nie można żyć bez opiekuna. Człowiek tymczasem powinien dążyć do niezależności. To fikcyjne przekonanie rozbija się pod wpływem kryzysu drugiej połowy życia. Świadomość, że życie kiedyś skończy się i wyzwolenie z funkcji macierzyńskich stymuluje kobiety do podejmowania autonomicznych działań. Dzieje się tak gdyż dzieci dorastają i nie potrzebują już opieki.

Nie ma życia poza własną rodziną. Powinien tu odbyć się proce negocjacji pomiędzy partnerami a często zamiast tego pojawia się rozwód.

„Jestem niewinny”. Do tej pory ciemne i negatywne strony osobowości nie były dopuszczane, wcześniej towarzyszyło nam złudzenie, że dzięki niewinności zasługujemy na wygrywanie. Jeśli człowiek nie dopuszcza negatywnej tendencji osobowości to ogranicza kontakt z samym sobą, nie poznaje siebie.

Kryzys suicydalny w wieku starszym według K. Achte:

Achte zauważył, że kryzysowi w wieku starszym towarzyszy niskie poczucie własnej wartości, może nie być zdolna do nawiązania znaczących relacji interpersonalnych. Występują u niej także objawy psychosomatyczne, nie ma poczucia kontroli, występuje brak empatii w stosunku do innych ludzi. W bardziej zaawansowanym wieku dochodzi poczucie bezradności i niepokój i poczucie zagrożenia świadome lub nie. Aby temu zapobiec osoby starsze często stosują mechanizm zaprzeczania rzeczywistości, który może się przejawiać w idealizowaniu własnej osoby lub innych osób z otoczenia.

Ludzie z wysokim ryzykiem samobójczym często marzą o swojej śmierci i te marzenia mogą mieć dodatni wpływ na ich samopoczucie psychiczne- odnajdują w tym ulgę, te marzenia bowiem działają trochę jak środki przeciwbólowe bo tak jak wzmaga się tolerancja na środki przeciwbólowe tak tu wzmaga się tolerancja na myśli o śmierci. Te myśli podobnie jak tabletki mogą nie wystarczać i wtedy wzrasta ryzyko samobójstwa. Zagrożenie to jest szczególnie silne gdy pacjent już wyznaczył dzień i termin własnej śmierci. Szczególnie silne są depresja i poczucie samotności u osób starszych, które przechodzą kryzys suicydalny czyli kryzys psychologiczny naznaczony pragnieniami śmierci. Wiek starszy naznaczony jest stratami. Osoba starsza już kiedyś w swoim życiu doświadczyła jakiś strat i potem one się kumulują w wieku starszym. Każda strata zakłóca poczucie jedności w związku ze stratą bliskich. Może to doprowadzić do rozwoju okresu suicydalnego. Proces żałoby musi być rozwiązany, ten ból ma być wypłakany. Nie dość iż skutki strat kumulują się w wieku późniejszym to do tego mogą być jakieś efekty nie wypłakane. Poczucie izolacji i samotności to szczególne problemy ludzi starszych o tendencjach suicydalnych. Ringell stwierdził, że samobójstwo to brak drugiej osoby, która dałaby wsparcie. Samotność łącznie z depresją może przyspieszyć procesy starzenia się. Przyspieszenie wzmaga się po próbie samobójczej. Trzeba więc umożliwić starszym ludziom uczestnictwo w życiu społecznym. Powinna być choć jedna osoba podtrzymująca kontakt ze starszą osobą i może mieć ona duże znaczenie w prewencji samobójstwa. W okresie starczym pojawia się nowe ciało-brak siły, kruchość. Wywołuje to poczucie beznadziejności i depresji. A poczucie beznadziejności to najważniejszy predykator samobójstwa. Mechanizmy obronne skuteczne w okresie dorastania teraz już tracą swoją moc. Jedyne rozwiązanie to pozbycie się złudzeń iż siły zostaną odzyskane oraz podjęcie troski o starzejące się ciało. Starsi ludzie o tendencjach autodestrukcyjnych, którzy w młodości mieli trudności przystosowawcze też będą mieli trudności do przystosowania się do ograniczeń wieku starszego.

Kryzys starszego wieku może być jednak rozwiązany. Psychoterapeuci powinni traktować osoby starsze w sposób szczególnie uczciwy.

Choroba alkoholowa i kryzys z nią związany:

Może to dotknąć osoby związane z alkoholikiem czy narkomanem. W zeszłych epokach choroba alkoholowa była traktowana jako problem natury moralnej. Dziś uważa się, że alkoholizm to pośrednia forma autodestrukcji. Tu śmierć jest skutkiem ubocznym. Zaczęto alkoholizm traktować jako problem medyczny na początku XXwieku. Ellis stwierdził, że niewłaściwe jest traktowanie alkoholika jako osoby cierpiącej na chorobę alkoholową i niewłaściwe jest ujmowanie go jako osoby dotkniętej deficytem rozwoju moralnego. Proponuje się aby alkoholizm traktować jako chorobę porównywalną z nadciśnieniem tętniczym. Wczesne bowiem wykrycie nadciśnienia wymaga zmiany stylu życia, wraz ze zwiększeniem ciśnienia potrzebna jest opieka lekarska. W alkoholizmie jest podobnie- cierpiący jest także bezradny, musi zmienić styl życia.

---