RYNEK PRACY
Zakres analizy rynku pracy
Kategorie ludności na rynku pracy
Źródła informacji o aktywności zawodowej ludności
Metody analizy aktywności zawodowej ludności
ZAKRES ANALIZ RYNKU PRACY
wielkość i struktura zasobów pracy (podażowa strona rynku pracy)
określana jest przede wszystkim przez ludność w wieku 15 lat i więcej oraz przez ludność w wieku produkcyjnym, definiowanym w poszczególnych krajach poprzez określone uregulowania prawne, a także przez ludność aktywną
wykorzystanie zasobów w gospodarce (popytowa strona rynku pracy)
charakteryzowana jest przez liczbę miejsc pracy w gospodarce, czyli przez liczbę osób pracujących oraz wakaty
KATEGORIE LUDNOŚCI NA RYNKU PRACY
Ludność w wieku produkcyjnym - potencjalne zasoby pracy
w Polsce wiek produkcyjny określony jest jako wiek 18-59 lat dla kobiet oraz 18-64 lata dla mężczyzn
wielkość potencjalnych zasobów pracy oraz ich struktury według wieku, płci, miejsca zamieszkania i stanu cywilnego są wynikiem procesów demograficznych
struktury według wykształcenia i kwalifikacji określane są przez uczestnictwo w procesie edukacji
Ludność w wieku produkcyjnym mobilnych - 8 - 44 lata
Ludność w wieku produkcyjnym niemobilnych - 45 - 64 lata
Ludność w wieku przedprodukcyjnym - 0 - 17 lata
Ludność w wieku poprodukcyjnym - 60 lata i więcej dla kobiet oraz 65 lat i więcej dla mężczyzn
Aktywni zawodowo (osoby pracujące oraz bezrobotne, które poszukują pracy) - realne zasoby pracy
wielkość realnych zasobów pracy jest determinowana nie tylko przez procesy ludnościowe, ale także przez czynniki ekonomiczne (popyt na pracę, wynagrodzenia), instytucjonalne (uregulowania dotyczące systemu zabezpieczenia społecznego) i społeczne (wydłużenie okresu kształcenia, zwiększenie dostępu do kształcenia, emancypacja kobiet)
ŹRÓDŁA INFORMACJI O AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ LUDNOŚCI
sprawozdawczość statystyczna
bieżące szacunki
badania reprezentacyjne
spisy powszechne
SPRAWOZDAWCZOŚĆ STATYSTYCZNA
I BIEŻĄCE SZACUNKI
dane o pracujących, które przekazywane są z podmiotów gospodarki narodowej objętych ustawowym obowiązkiem przekazywania informacji statystycznej. Do pracujących zalicza się:
osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy (umowa o pracę, powołanie, mianowanie) lub stosunku służbowego
pracodawców i pracujących na własny rachunek łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin
osoby wykonujące pracę nakładczą
agentów łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin oraz osobami zatrudnionymi przez agentów
członków spółdzielni produkcji rolniczej (rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz innych spółdzielni zajmujących się produkcją rolną i spółdzielni kółek rolniczych)
duchownych pełniących obowiązki duszpasterskie
bieżące szacunki dotyczą liczby ludności pracującej w rolnictwie, korzystając z informacji ze spisów rolnych i bieżących danych o zmianach demograficznych
informacje o osobach poszukujących pracy pochodzące z rejestrów urzędów pracy, które określają bezrobocie rejestrowane
za osobę bezrobotną uznaje się osobę:
w wieku 18-59 lat (kobiety) lub 18-64 lata (mężczyźni), która nie jest zatrudniona i nie wykonuje innej pracy zarobkowej, jest zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy (bądź jeśli jest to osoba niepełnosprawna - zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia co najmniej w połowie tego wymiaru czasu pracy)
nie uczy się w szkole z wyjątkiem szkół dla dorosłych lub szkół wyższych w systemie wieczorowym albo zaocznym jest zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub czasowego) powiatowym urzędzie pracy
nie nabyła prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej, renty socjalnej
nie pobierała świadczenia lub zasiłku przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego
nie była właścicielem nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych powyżej 2 ha przeliczeniowych
nie podlegała ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe
nie podjęła pozarolniczej działalności lub nie podlegała na podstawie odrębnych przepisów obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, z wyjątkiem ubezpieczenia społecznego rolników
nie uzyskiwała miesięcznie przychodu w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę, z wyłączeniem przychodów od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych
METODY ANALIZY AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ LUDNOŚCI
miary absolutne - mierzą wielkość badanej populacji
liczba aktywnych zawodowo w danym okresie
poziom zatrudnienia w sektorze prywatnym
liczba osób bezrobotnych w danym okresie
miary względne - mierzą natężenie rozpatrywanych procesów
współczynniki aktywności zawodowej ludności
wskaźniki zatrudnienia
stopy bezrobocia
miary struktury populacji
Tablica 6.4. Zmiany zasobów pracy w Polsce w latach 1992-2005
Lata |
Liczba aktywnych zawodowo w tys. |
||||
|
ogółem |
mężczyźni |
kobiety |
miasta |
wieś |
1992 |
17529 |
9481 |
8048 |
10675 |
6854 |
1995 |
17004 |
9199 |
7804 |
10433 |
6570 |
1999 |
17214 |
9307 |
7907 |
10781 |
6433 |
2000 |
17299 |
9397 |
7902 |
10767 |
6532 |
2001 |
17230 |
9341 |
7889 |
10741 |
6489 |
2002 |
17097 |
9283 |
7814 |
10616 |
6481 |
2003 |
16881 |
9161 |
7720 |
10443 |
6438 |
2004 |
17139 |
9323 |
7816 |
10594 |
6545 |
2005 |
17282 |
9403 |
7879 |
10694 |
6588 |
Tablica 6.5. Zmiany aktywności zawodowej ludności w Polsce w latach 1992-2005
Okres |
Ogólne współczynniki aktywności |
||||
|
ogółem |
mężczyźni |
kobiety |
miasta |
wieś |
IV kw. 1992 |
61,7 |
70,0 |
54,2 |
59,5 |
65,5 |
IV kw. 1993 |
61,2 |
69,6 |
53,6 |
58,5 |
65,7 |
IV kw. 1994 |
59,2 |
67,0 |
52,2 |
57,5 |
62,1 |
IV kw. 1995 |
58,4 |
66,5 |
51,1 |
57,2 |
60,5 |
IV kw. 1996 |
57,9 |
65,9 |
50,6 |
56,4 |
60,3 |
IV kw. 1997 |
57,4 |
65,5 |
50,0 |
56,1 |
59,5 |
IV kw. 1998 |
57,1 |
64,9 |
50,0 |
56,3 |
58,4 |
IV kw. 1999 |
56,6 |
64,3 |
49,7 |
56,3 |
57,2 |
IV kw. 2000 |
56,4 |
64,3 |
49,2 |
55,8 |
57,5 |
IV kw. 2001 |
55,8 |
63,4 |
48,8 |
55,2 |
56,7 |
IV kw. 2002 |
55,0 |
62,6 |
48,0 |
54,3 |
56,1 |
IV kw. 2003 |
54,4 |
62,0 |
47,6 |
53,5 |
56,0 |
IV kw. 2004 |
54,9 |
62,7 |
47,9 |
54,1 |
56,3 |
IV kw. 2005 |
55,2 |
62,9 |
48,1 |
54,5 |
56,2 |
Ogólny współczynnik aktywności zawodowej ludności (labour force participation rate)
gdzie:
- liczba osób aktywnych zawodowo w okresie t,
- liczba ludności w wieku 15 lat i więcej w okresie t (średnia w okresie t).
Cząstkowe współczynniki aktywności zawodowej
Cząstkowe współczynniki aktywności zawodowej kobiet według wieku x dla okresu t
wyznacza się według wzoru:
gdzie:
- liczba kobiet aktywnych zawodowo w wieku x w okresie t,
- liczba kobiet w wieku x w okresie t.
Rysunek 6.6. Współczynniki aktywności zawodowej kobiet według wieku w Polsce w latach 1992-2005
Rysunek 6.7. Współczynniki aktywności zawodowej mężczyzn według wieku w Polsce w latach 1992-2005
Ogólny wskaźnik zatrudnienia (employment rate)
,
gdzie:
- liczba osób pracujących w okresie t,
- liczba ludności w wieku 15 lat i więcej w okresie t.
Cząstkowe wskaźniki zatrudnienia
gdzie:
- liczba kobiet pracujących w wieku x w okresie t,
- liczba kobiet w wieku x w okresie t.
Rysunek 6.8 Wskaźniki zatrudnienia kobiet według wieku w Polsce w latach 1992-2005
Rysunek 6.9 Wskaźniki zatrudnienia mężczyzn według wieku w Polsce w latach 1992-2005
Stopa bezrobocia (unemployment rate)
,
gdzie:
- liczba osób bezrobotnych w okresie t,
- liczba osób aktywnych zawodowo w okresie t.
przy korzystaniu z danych BAEL informacje niezbędne do wyznaczenia tego współczynnika pochodzą z tego samego źródła
przy wyznaczaniu stopy bezrobocia rejestrowanego korzysta się z danych o liczbie bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy oraz szacunków liczby cywilnej ludności aktywnej zawodowo, tj. bez osób odbywających czynną służbę wojskową oraz pracowników jednostek budżetowych prowadzących działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego oraz z uwzględnieniem pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie oszacowanych na podstawie wyników spisów
WSKAŹNIKI STRUKTURY ZATRUDNIENIA
Tablica 6.8. Struktura ludności w wieku 15 lat i więcej według poziomu wykształcenia, miejsca zamieszkania i płci w Polsce w latach 1988 i 2002 (w %).
Poziom ukończonego wykształcenia |
Struktura ludności |
|||||||
|
wieś |
miasto |
kobiety |
mężczyźni |
||||
|
1988 a |
2002 b |
1988 a |
2002 b |
1988 a |
2002 b |
1988 a |
2002 b |
zasadnicze zawodowe i poniżej |
84,6 |
71,5 |
58,4 |
44,8 |
65,2 |
52,6 |
71,9 |
60,1 |
średnie wraz z policealnym |
13,1 |
22,4 |
31,8 |
38,6 |
28,4 |
35,1 |
20,6 |
27,6 |
wyższe |
1,8 |
4,3 |
9,4 |
13,7 |
5,9 |
10,4 |
7,2 |
9,3 |
a bez osób z nieustalonym poziomem wykształcenia
b bez osób z nieustalonym poziomem wykształcenia oraz z ukończonym gimnazjum
METODA PRZYPŁYWÓW NA RYNKU PRACY
(STOCK FLOW ANALYSIS)
Analiza zmian liczby aktywnych zawodowo (zasoby pracy) w kategoriach strumieni napływów (inflow) i odpływów (outflow) osób z rynku pracy
Napływ (inflow) It-1,t |
|
Zasoby pracy |
|
Odpływ (outflow) Ot-1,t
|
|
|
(Labour force) |
|
|
|
|
Pracujący |
|
|
|
|
bezrobotni |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Rynek pracy |
|
|
Przepływy między trzema podstawowymi stanami na rynku pracy: zatrudnieniem, bezrobociem oraz pozostawaniem poza zasobami pracy.
Rysunek 6.2. Schemat analizy przepływów między podstawowymi stanami na rynku pracy
MIARY ABSOLUTNE DYNAMIKI BEZROBOCIA
Zmiany w poziomie bezrobocia:
gdzie:
- liczba osób bezrobotnych w końcu okresu t (zasób bezrobocia),
- napływ do bezrobocia, czyli liczba osób, które stały się bezrobotne w okresie t, przy czym zapis (t-1,t) stosowany jest dla oznaczenia zmiennej strumieni,
- odpływ z bezrobocia, czyli liczba osób, które opuściły populację bezrobotnych w okresie t.
Rysunek 6.3. Napływy i dopływy z bezrobocia w Polsce w latach 1990-2005.
MIARY WZGLĘDNE DYNAMIKI BEZROBOCIA
Stopa napływu do bezrobocia (
):
gdzie:
- napływ do bezrobocia w okresie t,
- liczba osób aktywnych zawodowo na koniec okresu t-1,
Stopa odpływu z bezrobocia (
):
gdzie:
- odpływ z bezrobocia w okresie t,
- liczba osób bezrobotnych na koniec okresu t-1,
Stopa odpływu z bezrobocia do zatrudnienia (
):
gdzie:
- odpływ z bezrobocia do zatrudnienia w okresie t.
Rysunek 6.4. Stopa odpływu bezrobotnych w Polsce w okresie styczeń 2004 - marzec 2006.
Rysunek 6.5. Stopa odpływu bezrobotnych i stopa odpływu do zatrudnienia w Polsce w okresie styczeń 2004 - marzec 2006.
METODY ANALIZY ZMIANY ZATRUDNIENIA
I STRUKTUR ZATRUDNIENIA LUDNOŚCI
analiza zmian bezwzględnych i względnych mierników stopnia zaangażowania ludności na rynku pracy
analiza zmian struktur zawodowych ludności
Tablica 6.10. Struktura pracujących według sektorów własności w Polsce w latach 1989-2002 (w %) a
Sektor |
Struktura pracujących |
|||||||||||||
|
1989 |
1990 |
1991 |
1992 |
1993 |
1994 |
1995 |
1996 |
1997 |
1998 |
1999 |
2000 |
2001 |
2002 |
Publiczny |
54.3 |
51.0 |
45.7 |
44.0 |
41.1 |
39.4 |
37.6 |
34.9 |
31.8 |
29.3 |
28.8 |
27.8 |
26,7 |
30,5 26,2 b |
Prywatny |
45.7 |
49.0 |
54.3 |
56.0 |
58.9 |
60.6 |
62.4 |
65.1 |
68.2 |
70.7 |
71.2 |
72.2 |
73,3 |
69,5 73,8 b |
a do 2000 r. bez pracujących w jednostkach budżetowych resortu obrony narodowej, resortu spraw wewnętrznych oraz Urzędu Ochrony Państwa, lata 1989-1996 według stanu na koniec roku, dla 1997 i 1998 według stanu na koniec września
b korekta na podstawie danych o pracujących w rolnictwie indywidualnym z NSP 2002
Tablica 6.11. Struktura pracujących według sektorów ekonomicznych w Polsce w latach 1989-2002 a
Sektor |
Struktura pracujących |
|||||||||||||
|
1989 |
1990 |
1991 |
1992 |
1993 |
1994 |
1995 |
1996 |
1997 |
1998 |
1999 |
2000 |
2001 |
2002 |
Rolnictwo |
29.3 |
30.1 |
29.5 |
26.8 |
26.7 |
27.2 |
27.0 |
28.2 |
27.5 |
27.4 |
27.7 |
28.5 |
28,6 |
28,6 16,9 b |
Przemysł i budownictwo |
35.3 |
33.3 |
32.0 |
31.9 |
30.6 |
30.6 |
30.4 |
27.7 |
29.1 |
28.4 |
27.3 |
26.0 |
24,7 |
23,9 27,8 b |
Usługi |
35.4 |
36.6 |
38.5 |
41.3 |
42.7 |
42.2 |
42.6 |
44.1 |
43.4 |
44.2 |
45.0 |
45.5 |
46,7 |
48,5 54,3 b |
a do 2000 r. bez pracujących w jednostkach budżetowych resortu obrony narodowej, resortu spraw wewnętrznych oraz Urzędu Ochrony Państwa
b korekta na podstawie danych o pracujących w rolnictwie z NSP 2002
Tablica 6.13. Struktura zawodowa pracujących w Polsce w latach 1994 i 2005.
Grupa zawodowa |
Struktura pracujących |
|
|
1994 |
2005 |
Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy |
6,3 |
6,3 |
Specjaliści |
9,1 |
15,0 |
Technicy i inny średni personel |
11,6 |
10,9 |
Pracownicy biurowi |
5,7 |
6,9 |
Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy |
8,7 |
11,1 |
Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy |
22,1 |
15,6 |
Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy |
20,0 |
16,4 |
Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń |
8,0 |
9,7 |
Pracownicy przy pracach prostych |
8,6 |
7,5 |
Siły zbrojne |
- |
0,6 |
Ogółem |
100,0 |
100,0 |
Rysunek 6.11. Zmiany bezrobocia rejestrowanego w Polsce w latach 1990-2005 (według stanu na 31.12.)
Rysunek 6.12. Struktury bezrobotnych według wieku i płci w Polsce w II kwartale 1994 i 2004 r.
Rysunek 6.15. Stopa bezrobocia w Polsce według województw. Stan w końcu marca 2006.
Tablica 6.18. Wskaźnik zatrudnienia dla wybranych grup w krajach UE w I kwartale 2006 r.
Kraj
|
Wskaźniki zatrudnienia |
|||||
|
ogółem (15-64) |
mężczyźni (15-64) |
kobiety (15-64) |
osoby w wieku 15-24 |
osoby w wieku 55-64 |
osoby o niskich kwalifikacjach (15-64) b |
Austria |
68,2 |
74,2 |
62,3 |
51,5 |
33,9 |
47,3 |
Belgia |
60,3 |
67,2 |
53,4 |
28,3 |
31,3 |
39,4 |
Cypr |
68,2 |
77,7 |
59,2 |
36,6 |
50,6 |
52,2 |
Czechy |
64,8 |
73,0 |
56,5 |
26,8 |
45,4 |
22,1 |
Dania |
76,5 |
80,1 |
72,9 |
61,7 |
59,8 |
58,2 |
Estonia |
67,4 |
70,0 |
64,9 |
29,8 |
58,6 |
31,7 |
Finlandia |
67,7 |
69,2 |
66,1 |
36,4 |
53,4 |
43,9 |
Francja a |
62,8 |
68,4 |
57,4 |
53,4 |
37,8 |
47,2 |
Grecja |
60,4 |
74,2 |
46,7 |
25,3 |
41,9 |
51,3 |
Hiszpania |
64,0 |
75,5 |
52,2 |
38,1 |
44,2 |
56,1 |
Holandia |
73,5 |
79,9 |
67,0 |
64,5 |
46,1 |
58,5 |
Irlandia a |
66,8 |
76,0 |
57,5 |
57,9 |
50,7 |
48,8 |
Litwa |
63,0 |
65,7 |
60,4 |
22,9 |
49,8 |
25,0 |
Luksemburg a |
63,6 |
73,3 |
53,7 |
47,6 |
31,7 |
50,5 |
Łotwa |
64,3 |
68,6 |
60,2 |
33,8 |
52,9 |
32,3 |
Malta |
54,3 |
74,9 |
33,3 |
43,3 |
30,8 |
45,7 |
Niemcy a |
64,9 |
70,3 |
59,4 |
55,3 |
44,4 |
41,4 |
Polska |
53,4 |
59,5 |
47,4 |
23,9 |
26,6 |
23,2 |
Portugalia |
67,6 |
73,8 |
61,5 |
35,7 |
49,5 |
65,7 |
Słowacja |
58,3 |
65,8 |
50,8 |
25,1 |
32,1 |
14,0 |
Słowenia |
65,9 |
70,6 |
61,1 |
32,0 |
32,4 |
41,4 |
Szwecja |
71,5 |
73,8 |
69,2 |
34,6 |
70,3 |
49,3 |
Węgry |
56,7 |
62,7 |
51,0 |
21,2 |
33,6 |
27,0 |
Wielka Brytania |
71,4 |
77,0 |
65,9 |
52,5 |
56,9 |
60,3 |
Włochy a |
57,3 |
69,5 |
45,1 |
43,0 |
30,9 |
45,1 |
a Dane badania aktywności ekonomicznej dla I kwartału 2005 b Jako osoby o niskich kwalifikacjach uznano osoby z wykształceniem na poziomie 2 lub niższym w klasyfikacji ISCED-97.
|
Tablica 6.19. Stopa bezrobocia w wybranych grupach w krajach UE w I kwartale 2006 r.
Kraj
|
Stopa bezrobocia |
|||||
|
ogółem |
mężczyźni |
kobiety |
osoby w wieku 15-24 |
osoby w wieku 55-64 |
osoby o niskich kwalifikacjach a, b |
Austria |
5,5 |
5,5 |
5,6 |
10,1 |
4,0 |
10,2 |
Belgia |
8,7 |
8,1 |
9,3 |
20,0 |
4,2 |
14,3 |
Cypr |
5,9 |
5,3 |
6,6 |
12,0 |
5,4 |
6,4 |
Czechy |
8,0 |
6,6 |
9,7 |
19,5 |
5,8 |
27,8 |
Dania |
4,5 |
3,8 |
5,2 |
9,2 |
4,9 |
9,3 |
Estonia |
6,4 |
7,4 |
5,5 |
13,7 |
7,2 a |
19,9 |
Finlandia |
8,4 |
8,4 |
8,4 |
20,9 |
7,6 |
14,6 |
Francja a |
9,3 |
8,6 |
10,0 |
20,9 |
5,5 |
13,5 |
Grecja |
9,7 |
6,3 |
14,6 |
25,3 |
4,5 |
10,0 |
Hiszpania |
9,1 |
6,8 |
12,2 |
18,7 |
6,2 |
12,0 |
Holandia |
4,5 |
4,2 |
5,0 |
7,7 |
4,2 |
8,3 |
Irlandia a |
4,1 |
4,4 |
3,6 |
7,5 |
3,0 |
6,8 |
Litwa |
6,4 |
7,3 |
5,5 |
10,8 |
6,7 |
19,0 |
Luksemburg a |
4,5 |
3,5 |
5,8 |
13,7 |
3,2 c |
6,2 |
Łotwa |
7,8 |
8,4 |
7,1 |
8,8 |
7,6 |
15,6 |
Malta |
7,8 |
7,0 |
9,5 |
17,8 |
4,8 a |
8,6 |
Niemcy a |
11,5 |
12,0 |
10,9 |
15,8 |
12,4 |
18,8 |
Polska |
16,0 |
15,4 |
16,7 |
34,4 |
8,4 |
29,4 |
Portugalia |
7,7 |
6,5 |
9,1 |
15,7 |
6,7 |
7,8 |
Słowacja |
15 |
14,1 |
16,1 |
29,2 |
11,3 |
55,4 |
Słowenia |
6,9 |
5,4 |
8,6 |
17,9 |
2,8 |
10,3 |
Szwecja |
7,9 |
7,7 |
8,1 |
24,4 |
4,4 |
11,2 |
Węgry |
7,7 |
7,6 |
7,8 |
19,0 |
3,9 |
14,1 |
Wielka Brytania |
5,1 |
5,6 |
4,6 |
13,0 |
3,0 |
8,5 |
Włochy a |
8,2 |
6,8 |
10,4 |
25,0 |
4,0 |
10,0 |
a Dane dla I kwartału 2005
b Jako osoby o niskich kwalifikacjach uznano osoby z wykształceniem na poziomie 2 lub niższym w klasyfikacji ISCED-97.
c Dane dotyczą osób w wieku 50-64.