90. rocznica powołania Państwowego Zakładu Higieny
(obecnie: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny)
Rok 2008 był dla Państwowego Zakładu Higieny, tak jak dla całej naszej Ojczyzny, rokiem wyjątkowego jubileuszu. W kilka dni po odzyskaniu niepodległości, 19 listopada 1918 r., Rząd Polski, w trosce o zdrowie obywateli, utworzył w Warszawie Państwowy Centralny Zakład Epidemiologiczny (PCZE). W roku 1923 Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej przemianowała PCZE na Państwowy Zakład Higieny (PZH).
Wkrótce PZH stał się jedną z najbardziej nowoczesnych instytucji o charakterze przeciwepidemicznym i sanitarnym na świecie.
Olbrzymi i niekontrolowany napływ uchodźców z terenów Rosji rewolucyjnej przybywających do Polski liczone w dziesiątkach tysięcy przypadki duru plamistego, duru brzusznego oraz cholery stworzyły konieczność utworzenia kordonu sanitarnego dla ochrony Polski i Europy przed szerzeniem się tych różnych epidemii. W tych działaniach Państwowy Zakład Higieny odegrał pierwszoplanową rolę.
Świadectwem międzynarodowego uznania dla roli PZH w ograniczaniu szerzenia się chorób zakaźnych na terenie Europy było powołanie na pierwszego dyrektora Organizacji Zdrowia Ligi Narodów, dr Ludwika Rajchmana - współtwórcy i organizatora PZH.
Na terenie Instytutu powstała pierwsza w Europie Państwowa Szkoła Higieny. Wytworzenie insuliny w roku 1924 przez Zakład Produkcji Surowic i Szczepionek okazało się wielkim sukcesem i przyczyniło się do rozsławienia PZH w kraju i za granicą. Polskie szczepionki za pośrednictwem Ligi Narodów ratowały ludzkie życie mieszkańców na kilku kontynentach. Złotymi zgłoskami w historii nauk przyrodniczych zapisały się nazwiska pracowników PZH tego okresu, jak choćby Ludwika Hirszfelda, twórcy polskiej szkoły immunologicznej czy Kazimierza Funka, odkrywcy witamin.
Podczas ostatniej wojny pod osłoną kontrolowanej przez okupanta działalności przeciwepidemicznej rozwinęła się działalność konspiracyjna, w której największe znaczenie miały: tajna produkcja szczepionki przeciwko durowi wysypkowemu dla ludności polskiej, potajemne dostarczanie jej do więzień i obozów koncen-tracyjnych oraz tajne nauczanie studentów zamkniętego Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego.
W okresie powojennym, 13 filii w większych miastach Polski przekształcono w wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne i oddano pod zwierzchnictwo administracji Ministra Zdrowia, a Instytutowi powierzono nadzór naukowy i fachowy nad stacjami. Obecnie od 17 listopada 2007 roku Państwowy Zakład Higieny, decyzją Ministra Zdrowia, został przekształcony w Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny.
Od początku istnienia Państwowego Zakładu Higieny jego misją była ochrona zdrowia ludności poprzez liczne działania podejmowane w obszarze zdrowia publicznego, w tym prace naukowo-badawcze i szkolenia. Pracownicy Instytutu kontynuują obecnie tradycje swoich poprzedników i ich prace doceniane są w najpoważniejszych ośrodkach naukowych świata.
W listopadzie 2008 roku odbyła się uroczysta konferencja pt.:
„90 lat dla zdrowia Europy”, która zwieńczyła obchody 90-lecia Instytutu.
Misją Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-Państwowego Zakładu Higieny jest ochrona zdrowia ludności poprzez liczne działania podejmowane w obszarze zdrowia publicznego, w tym prace naukowo badawcze i szkolenia. Odnosi się to do monitorowania biologicznych, chemicznych i fizycznych czynników ryzyka w żywności, wodzie i powietrzu pomieszczeń oraz do chorób zakaźnych i zakażeń. PZH prowadzi działalność ekspertyzową dla rządu, organizacji pozarządowych oraz społeczeństwa w zakresie oceny ryzyka i wskazywania sposobów unikania zagrożeń. Instytut prowadzi również badania jakości surowic i szczepionek.
Pismo „Zdrowie” / „Zdrowie Publiczne” (historia pisma)
M. Kacprzak "Zdrowie" rok 1928. Motto:
„Pismo, które tyle lat istnieje i było w najcięższych czasach sumieniem higienicznym kraju, niech pozostanie nim nadal”.
Pierwszy numer czasopisma "Zdrowie" ukazał się w październiku 1885 roku. Jego założyciel i wydawca, dr med. Józefa Polaka, podkreślał, że jednym z pierwszoplanowych zadań jest potrzeba należytego pielęgnowania zdrowia publicznego i poprawa stanu higieniczno-kulturalnego miast i osiedli. Uważał on zagadnienia zdrowotne za jedne z ważniejszych w polityce państwowej. Twierdził - co dzisiaj wiemy z całą pewnością - że oświata w sprawach zdrowia jest potężną dźwignią postępy społecznego. Już w roku 1887 po zorganizowaniu pierwszej w Europie Wystawy Higienicznej w Warszawie, przygotował projekt ustawy dla powołania Towarzystwa Higienicznego.
Czasopismo "Zdrowie" stało się oficjalną trybuną, zarówno dla publikacji fachowych, specjalistycznych z dziedziny higieny i medycyny, jak i dla tematów polemicznych i społecznych, mających na celu rozwój postępowej myśli lekarskiej.
W końcu XIX wieku higiena naukowa stawiała dopiero pierwsze kroki i trudno byłoby wśród ich członków komitetu i współpracowników znaleźć specjalistów w dziedzinie higieny, nawet w znaczeniu czysto praktycznym. Dr Polak był jednak niewątpliwie nosicielem tworzącej się nauki, a jednocześnie wyrazicielem postępowych idei społecznych związanych z szeroko pojętym pojęciem zdrowia publicznego. On nadawał piętno całości, chętnie podejmował problemy, których rozwiązania domagała się epoka i kraj.
Rozwój higieny pettenkoferowskiej i laboratoryjnych metod badania, szczególnie wody i produktów spożywczych, znalazły na terenie Polski dość szerokie zastosowanie - teoretycy i praktycy z naukową podbudową wiele pisali na tematy aktualne z tej dziedziny. Omawiano sprawy wodociągów i kanalizacji, usuwania śmieci, higieny szpitali, zakładów przemysłowych, walki z chorobami zakaźnymi, z gruźlicą, z alkoholizmem. Zgodnie z panującymi poglądami często poruszano sprawy dezynfekcji, cmentarzy, domów pogrzebowych itp. "Zdrowie" w początkowych okresach swego istnienia zawierało streszczenia z literatury angielskiej, francuskiej, niemieckiej, rosyjskiej. Redaktor w pierwszym numerze zamanifestował stanowisko pisma, podkreślając swój osobisty stosunek do prawodawstwa sanitarnego i działalności w Anglii w dziedzinie zdrowia publicznego, którą nazywa kolebką higieny nowożytnej.
W roku 1900 czasopismo "Zdrowie", które już miało za sobą 15 lat nieprzerwanej działalności wydawniczej staje się oficjalnym organem Towarzystwa Higienicznego, zwracając uwagę między innymi na nienajlepszy stan sanitarny kraju, jak i stan zdrowia swoich obywateli. Jest ono pismem Towarzystwa odzwierciedlającym przez kilkadziesiąt lat jego cele i zadania. Drukowane w nim byty sprawozdania z posiedzeń Komisji, Wydziałów, Zarządu itp., jak również zamieszczano sprawozdania z kongresów, zjazdów i wystaw higienicznych Towarzystwa.
Istnienie pisma nie było łatwe. W kraju pozbawionym większego przemysłu w ogóle, a farmaceutycznego w szczególności i liczącego zaledwie kilka tysięcy lekarzy wszystkie pisma lekarskie naprawdę walczyły o każdy rok swego istnienia, a cóż mówić o piśmie higienicznym? Tego rodzaju wydawnictwa nie mogą się utrzymać z prenumeraty ograniczonej do niewielkiej liczby zainteresowanych i ideowców z uporem głoszących, że obrany przez nich kierunek jest słuszny i gotowi są swoje poglądy udokumentować choćby niewielką lecz stałą ofiarą. Pismo jednak nie tylko pokonało wszelkie kryzysy i przetrwało na stanowisku obrońcy polskości, zdrowia kraju i nauki, lecz zyskało wielokrotnie wyrazy uznania specjalistów z Rosji Carskiej i w krajach zachodnich. Trzeba tu podkreślić, że pismo funkcjonowało sprawnie, zawierało rzeczowe artykuły oryginalne, podawało istotny stan rzeczy i uwypuklało potrzeby w ochronie zdrowia ludności. Był to naprawdę organ poświęcony nie tylko higienie i medycynie socjalnej. Należy tu dodać, że "Zdrowie" umiejętnie propagowało swoją działalność w kraju i za granicą.
Zgodnie z ustalonym regulaminem czasopisma "Zdrowie" wybór redaktorów pisma odbywał się co 3 lata. Pierwszym oficjalnym redaktorem "Zdrowie" został wybrany jednogłośnie dr Józef Polak, który pełnił tę funkcję nieprzerwanie od roku 1885 do 1903.
Po śmierci dr Józefa Polaka od roku 1928, aż do roku 1939 redaktorem pisma był prof. dr Marcin Kacprzak, wybitny naukowiec, publicysta i higienista.
W roku 1934 Polskie Towarzystwo Higieniczne podejmuje decyzję zmiany nazwy czasopisma "Zdrowie" na "Zdrowie Publiczne".
W okresie powojennym "Zdrowie Publiczne" staje się oficjalnym organem Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej.
Opracowano na podstawie tekstu opublikowanego w HYGEIA Nr 15, Warszawa, 2000
1
1