4 (L). PODSTAWOWE FUNKCJIE PEDAGOGIKI OPIEKUŃCZEJ
Pedagogikę opiekuńcza oraz właściwie dla niej metodyki charakteryzują również, jako naukę praktyczną, jej założone i rzeczywiste funkcje. Polegają one przede wszystkim na dostarczaniu wiedzy o tym, w jaki sposób należy zaspokajać i regulować potrzeby podopiecznych oraz nadawać opiece walory wychowawcze, a wychowaniu - opiekuńcze. Spełnienie tej zasadniczej i specyficznej funkcji wymaga jednak ciągłej realizacji szeregu zróżnicowanych i wzajemnie uwarunkowanych jej składników, które można sprowadzić do kilku najbardziej podstawowych, stanowiących równocześnie dziedziny wiedzy tej dyscypliny.
Ma ona dostarczać niezbędnej wiedzy o potrzebach ludzkich, a szczególnie
o potrzebach ponadpodmiotowych i ich diagnozowaniu, których właściwe zaspokajanie stanowi treść działalności opiekuńczej, a wszelkie jego pozytywne następstwa - jej cele.
Dawać obiektywną diagnozę rzeczywistych zewnętrznych warunków, w jakich przebiegają procesy opiekuńczo - wychowawcze, zwłaszcza w takich najbardziej reprezentatywnych dla nich układach, jak rodzina i różne opiekuńczo - wychowawcze placówki oraz ukazywać możliwości i ograniczenia tych warunków, jak również konstruować ich modele - wzorce. Jednocześnie ma gromadzić wiedzę o warunkach wewnętrznych tych procesów, tkwiących w przedmiocie opieki, wiedze o naturze podopiecznych.
Wskazywać, jakie należy stosować zasady, formy, metody i techniki sprawowania opieki, żeby jej przebieg był prawidłowy, a efekty jak najbardziej korzystne. Ponieważ sprawowanie opieki sprowadza się do zaspokajania potrzeb podopiecznego, stąd też wszystkie te dyrektywy powinny w sumie zmierzać do nakreślenia jego optymalnego modelu, uwzględniającego odpowiednio interesy trzech zainteresowanych stron: podopiecznego, opiekuna i społeczeństwa, z zachowaniem szczególnych preferencji dla strony pierwszej. Funkcja ta sprowadzałaby się więc ostatecznie do wypracowania systemu wskazań, jak należy w sposób właściwy rozwiązywać dylemat „trójkąta opiekuńczego”.
Dostarczać wiedzy o tym, jak może i powinna być sprawowana opieka, aby zawsze wtedy, gdy jest to możliwe i wskazane, można było równolegle do jej funkcji merytorycznych, na jej podłożu i poprzez nią, kształtować osobowość podopiecznego - wychowanka, zgodnie z przyjętymi celami wychowania. Chodzi tu o wypracowanie wskazań co do zasad, form, metod i technik wychowawczej modyfikacji opieki. Jest to druga - obok poprzedniej - typowa dla pedagogiki opiekuńczej jako nauki praktycznej funkcja, której uznawanie i realizacja mają decydujące znaczenie dla zachowania jej „pedagogicznego” charakteru.
Dostarczać niezbędnej wiedzy o tym, jak należy realizować cele i zadania w zakresie różnych dziedzin i form wychowania, żeby równolegle z tym lub poprzez to zaspokajać potrzeby wychowanków. Inaczej mówiąc, ukazywać jakie są możliwości
i powinności opiekuńczej waloryzacji każdego wychowania. Precyzując bliżej tak ogólne sformułowane oczekiwania, można powiedzieć, ze chodzi tu o udzielenie odpowiedzi na następujące pytania:
Kiedy cele i zadania wychowania i cały jego proces mogą być zbieżne lub tożsame z założonymi funkcjami opieki oraz co i jak należy czynić, aby taki stan relacji osiągnąć?
Jakie są niezbędne warunki i zasady postępowania dla ciągłego osiągania optymalnego nasycenia procesów wychowania wartościami opieki?
Jakie ma znaczenie dla osoby wychowanka oraz wychowania, opiekuńcza waloryzacja tego ostatniego i jakie są skutki jej optymalnego, a także niedostatecznego poziomu?
W jakim zakresie i stopniu zależy to od wychowawcy oraz jakie dyspozycje może i powinien posiadać, żeby nadawać swej działalności opiekuńczy charakter?
Opisywać i wyjaśniać wszelkie istotne relacje zachodzące między opieką
a wychowaniem, a zwłaszcza rzeczywiste oraz możliwe związki i zależności między tymi dziedzinami, co należy uznać za nieodzowną dla pedagogiki opiekuńczej problematykę. Jej podejmowanie i rozwiązywanie pozwala bowiem na wyłanianie szeregu prawidłowości, stanowiących podstawę do formułowania zasad procesu opiekuńczo - wychowawczego, a tym samym dostarcza teoretycznych podstaw dla opieki wychowawczej i wychowania opiekuńczego.
Rozwijając wiedzę przynoszącą odpowiedź na pytanie, jakie nieodzowne
i jednocześnie możliwe do spełnienia wymagania stawia opiekunowi wychowawcy, podopieczny i cały proces opiekuńczo - wychowawczy. Chodzi tu zatem o wiedzę
o pożądanych dyspozycjach kierunkowych i instrumentalnych opiekuna - wychowawcy lub inaczej: o postulowany, a jednocześnie realistyczny model naturalnego (nieformalnego) i profesjonalnego (kwalifikowanego) opiekuna.
Dostarczać wiedzy o samej sobie, odzwierciedlając - możliwie wiernie i adekwatnie do jej rzeczywistej roli i miejsca w systemie nauk społecznych, a jednocześnie twórczo w koncepcji metodologicznej - jej specyficzne treści funkcje, charakter. Jest to więc funkcja naukoznawcza pedagogiki opiekuńczej w odniesieniu do jej samej, polegająca na budowaniu wiedzy samookreślającej, będącej teorią teorii.
Pedagogika opiekuńcza aktualnie i w określonej przyszłości musi gromadzić
i rozwijać wiedze historyczną z zakresu opieki międzyludzkiej, wychowania przez opiekę i wychowania opiekuńczego. Jest to bowiem taki rodzaj wiedzy, co do której można przewidywać, iż w przyszłości stanowić będzie odrębną subdyscyplinę, lecz aktualnie pozostaje i pozostawać będzie przez pewien okres wciąż w zakresie pedagogiki opiekuńczej. W związku z tym spełnienie tej funkcji ma istotne znaczenie, polegające najogólniej na wzbogacaniu zasobu wiedzy teoretycznej, a także służeniu w pewnym stopniu praktyce opiekuńczo - wychowawczej.
Literatura:
Dąbrowski Z.: Pedagogika opiekuńcza w zarysie. Część I