Prawo administracyjne w naszym kraju „reguluje zaspokajanie różnorodnych potrzeb publicznych, nie na zasadzie równorzędności podmiotów w stosunkach prawnych, jak to czyni prawo cywilne, lecz w oparciu o założenia, że przedstawicielowi interesu publicznego, tzn. najczęściej organowi państwa, przysługuje władztwo państwowe”. Wyraża się to w kompetencji tego organu do działania w imieniu państwa i jednostronnego kształtowania stosunków prawnych między obywatelami a tym państwem. Stąd też, jak w każdym władczym odnoszeniu się jednego człowieka wobec drugiego, tkwi potencjalne niebezpieczeństwo nadużywania władzy.
Nie można oczywiście powiedzieć, że wszyscy urzędnicy w Polsce nadużywają władzy lub postępują nieetycznie, albo że większość urzędników tak działa. Chociaż z drugiej strony wszelkiego rodzaju afery dowodzą, że może to być częste zjawisko w administracji. Wraz z ujawnianiem coraz to nowych skandali na szczeblu centralnym i lokalnym wiele osób wnioskuje, że Polska przeżywa kryzys etyki rządowej. Z przeglądu prasy wygląda to na stałe zjawisko w urzędach ministrów, urzędach wojewódzkich i gminnych.
Łapówki, korupcja, defraudacja, opłacanie umów o prace publiczne, nepotyzm, nadużywanie władzy, wykorzystywanie stanowiska do celów prywatnych, traktowanie urzędu jako kamuflażu do prowadzenia prywatnej, profitowej działalności gospodarczej - oto zjawiska, które często zajmują pierwsze strony gazet i wpływają na histerię społeczną dotyczącą ograbiania budżetu centralnego i budżetów lokalnych. Wygląda na to, że wraz z procesem demokratyzacji rozszerza się zjawisko korupcji w administracji. A jeżeli nawet tak nie jest, to upowszechnianie w mass-mediach negatywnych zachowań funkcjonariuszy publicznych pozostawia takie wrażenie w opinii społecznej.
Korupcja:
(łac. corruptio - zepsucie) - nadużycie stanowiska publicznego w celu uzyskania prywatnych korzyści. Korupcja może w praktyce powstawać niezależnie od formy rządów. Poziom korupcji może być bardzo różny, od drobnych przypadków wykorzystania wpływu lub faworyzowania w celu wyświadczenia lub oddania przysługi, przez zinstytucjonalizowane łapówkarstwo aż do skrajnej postaci - kleptokracji (rządów złodziej), gdzie porzucone zostają nawet zewnętrzne pozory uczciwości.
Mimo, że coraz więcej mówi się o zwalczaniu korupcji, każdy z nas wciąż styka się z tym zjawiskiem. Biznes, administracja, szkolnictwo, samorządy gminne, służba zdrowia - to nie jedyne obszary, gdzie za kopertę można jeszcze załatwić prawie wszystko. Korupcja staje się w naszym kraju patologią i plagą.
Warunki sprzyjające korupcji:
skupienie mocy podejmowania decyzji, reżimy niedemokratyczne
brak przejrzystości w podejmowaniu decyzji przez rząd
zaangażowanie dużej ilości pieniędzy publicznych w jakiś projekt
zamknięte kliki dbające o własne interesy, sieci kolesiowskie („old-boy” networks)
mały nacisk na zachowanie procedur prawnych
źle opłacani urzędnicy państwowi
apatyczny i niezainteresowany lub bezkrytyczny i łatwo dający się prowadzić demos, niewystarczająco zaangażowany w monitorowanie sfery działań politycznych
zbyt słabe więzy społeczne
zbyt duża władza w rękach urzędników
mała wolność wypowiedzi i mała wolność mediów
KTO SPOTKAŁ SIĘ Z KORUPCJĄ MOŻE URUCHOMIĆ WOBEC SKORUMPOWANEGO TRZY SPOSOBY DZIAŁANIA:
Droga służbowa - jest nią zawiadomienie odpowiednich
przełożonych skorumpowanego
Odpowiedzialność dyscyplinarna lub zawodowa - zawiadomienie
odpowiednich organów (najczęściej będą to rzecznik
odpowiedzialności zawodowej lub dyscyplinarnej, którzy w
postępowaniu przed sądami dyscyplinarnymi pełnią funkcję
oskarżycieli)
Odpowiedzialność karna - zawiadomienie policji (m.in. wydziałów
do walki z przestępczością gospodarczą w komendach
wojewódzkich policji), prokuratury, a w wypadkach szczególnej
wagi Centralnego Biura Śledczego lub Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, o popełnieniu przestępstwa.
W ramach korupcji zawierają się zarówno nadużycia popełniane przez urzędników państwowych jak defraudacja czy nepotyzm, jak i nadużycia wiążące osoby prywatne z urzędnikami: przekupstwo, wymuszenie, płatna protekcja lub oszustwo.
Nepotyzm:
jest to nadużycie zajmowanego stanowiska przez faworyzowanie, protegowanie krewnych lub ulubieńców
Istotne jest tu to, że urzędnik wykorzystuje własne wpływy w celu zagwarantowania preferencyjnego traktowania w zatrudnianiu, nagradzaniu i promowaniu krewnych oraz uzyskiwaniu przez nich preferencyjnych kontraktów i innych zysków. Korzyści urzędnika w takich wypadkach nie są bezpośrednie, lecz pośrednie i polegają na umacnianiu rodzinnych więzi i odpowiedniego poparcia.
Nepotyzm to problem społeczny, zjawisko, które nie powinno mieć miejsca w publicznych placówkach, ale prawnie nie jest zabronione.
Nepotyzm, czyli zatrudnianie bądź premiowanie krewnych i znajomych przez ponad 30 proc. polskich urzędników, nie jest traktowany jako zło - wynika z badań przeprowadzonych w ramach Programu Przeciw Korupcji fundacji Batorego. Badani powołują się przy tym na prywatne firmy, gdzie często pracują krewni właściciela. To porównanie bez sensu, ponieważ - po pierwsze - urzędy nie są prywatną własnością. Po drugie, administracja państwowa służy do obsługi społeczeństwa, a nie dbania o interesy krewnych. Po trzecie, pokrewieństwo nie sprzyja obiektywnej ocenie pracownika i wreszcie - po czwarte - nepotyzm łamie obowiązującą w urzędach zasadę zatrudniania najlepszego kandydata.
Defraudacja:
malwersacja, sprzeniewierzenie, występek polegający na przywłaszczeniu cudzego mienia ruchomego powierzonego sprawcy
Wg art. 284 paragraf 2 polskiego Kodeksu Karnego za defraudację grozi kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
Należy zwrócić uwagę na to, że wszędzie tam, gdzie urzędnik państwowy zostaje postawiony w sytuacji, w której dochodzi do konfliktu jego interesu osobistego i interesu publicznego, istnieje zawsze prawdopodobieństwo defraudacji. Na przykład, jeżeli osoba odpowiadająca za przetarg, pozwala by w tym przetargu wzięła udział firma, np. jego żony, dziecka, siostry - sam stawia się w obliczu takiego konfliktu. Prawo zdecydowanie powinno określać granice takich zachowań i nie dopuszczać do możliwości zaistnienia takiego konfliktu.
Biurokracja:
Biurokracja: ogół ludzi administrujących, zarządzających, organizujących pracę instytucji i urzędników; władza oderwana od mas, narzucająca im decyzje społecznie szkodliwe
Biurokrata: urzędnik bezduszny, ślepo trzymający się formalnej strony przepisów
Biurokratyzm: bezduszność, formalizm, rutyna, opieszałość administracji, połączone z niekompetencją i obojętnością dla spraw i interesów jednostek i ogółu
Ile nas ona kosztuje?
Mnożenie urzędniczych posad zwielokrotnia możliwości korupcji i jednocześnie paraliżuje system decyzyjny. Mnogość przepisów i urzędników różnych specjalności nie tylko wydłuża czas obsługi petenta, ale sprawia też, że urzędnicy zaczynają sobie wzajemnie przeszkadzać w jego załatwieniu. Ze skarg do rzecznika praw obywatelskich oraz spraw przegranych przez urzędy i urzędników w Naczelnym Sądzie Administracyjnym wynika, że złych urzędników jest dwudziestokrotnie więcej niż dobrych.
Etyka administracyjna:
Etyki stosowane najczęściej odwołują się do takich wartości jak dobro publiczne, interes publiczny, sprawiedliwość, równość obywateli wobec prawa, równość szans, wolność, pozostawiając definiowanie tych wartości normatywnym teoriom filozoficznym prawa i moralności. Obejmują one wiele dziedzin naszego życia i zawierają m.in. etyki profesjonalne (lekarzy, inżynierów, adwokatów, architektów), a także etykę biznesu, etykę polityczną, etykę stosunków międzynarodowych, a także
etykę w administracji publicznej.
Etyka administracyjna zawiera analizę moralnych zasad postępowania funkcjonariuszy publicznych w organizacji biurokratycznej. Etyka administracyjna jest częścią etyki politycznej. Etyka polityczna natomiast uwzględnia bardziej ogólne, moralne reguły postępowania obowiązujące nie tylko w administracji, ale w całym życiu politycznym.
powinna być widziana jako sposób na przekonanie funkcjonariuszy publicznych, że są oni odpowiedzialni przed społeczeństwem i „że realizują oni zadania służąc, nie ich administracyjnym zwierzchnikom, lub własnej wygodzie, lecz wszystkim obywatelom”;
tworzy i podtrzymuje zaufanie do administracji;
wpływa na tworzenie bardziej adekwatnej i przez to bardziej skutecznej polityki administracyjnej poprzez kreowanie funkcjonariuszy publicznych bardziej odpowiedzialnymi za ich rozstrzygnięcia;
przeciwdziała korupcji, nadużyciom funkcji publicznych, stronniczości oraz innym działaniom bezprawnym i nieetycznym;
kreuje pozytywne wartości etyczne w administracji (uczciwość, honor, prawość, lojalność, obiektywizm) przyczyniając się do podnoszenia jakości etycznego administrowania.
Ponieważ etyka profesjonalna urzędników zasadniczo służy ochronie praw i interesów petentów dlatego obecnie w naszym kraju należy dbać o szeroki jej rozwój.
Urzędnik w administracji publicznej:
Warunki funkcjonowania administracji w Polsce, doskonalenie struktur oraz form i metod działania, a także oczekiwania i wymagania społeczne, zmuszają do poszukiwania optymalnego modelu urzędnika. Pełniona przez niego rola jest niezwykle istotna z punktu wiedzenia przestrzegania praw obywatelskich oraz kształtowania stosunków między urzędem a obywatelem.
Na początku transformacji ustrojowej, w 1990 r., Hieronim Michalski z Kowala, który w okresie międzywojennym był członkiem Klubu Samorządu Terytorialnego w Kowalu (powiat wrocławski) opracował tzw. „Przykazania związkowe”. Miały one kształtować pozytywny wzór pracownika administracji w II RP. Zasady te są zarówno i dziś aktualne i nic nie powinno stać na przeszkodzie, aby uaktualnione stały się wzorcem dla urzędników naszych czasów.
„Przykazania związkowe” pracownika administracji:
Doskonal w sobie typ pracownika-obywaleta, mając dobro Ojczyzny na pierwszym planie.
Nie zapominaj, że w organizacji jest miejsce tylko dla ludzi nieposzlakowanych i czystych.
Popieraj oświatę i podnoś kulturę obywatelską wśród swego otoczenia.
Ze służby kolegów czy społeczeństwa nie czyń osobistej kariery.
Pogardzaj obłudą i hipokryzją i nie stawaj po stronie ludzi złych i przewrotnych
Płać składki w terminie
Troszcz się o pozyskanie nowych członków
Uczęszczaj punktualnie na zebrania
Nie krytykuj i nie poniżaj własnej organizacji w oczach obcych - jej braki i wady omawiaj tylko na zebraniach kolegów.
Gdy twoi koledzy pracują gorliwie, nie zniechęcaj i nie zrażaj ich do pracy.
Zamiast złośliwej krytyki, służ mądrą radą i świeć dobrym przykładem.
Nie przyjmuj mandatu, jeśli nie będziesz umiał wywiązać się z obowiązków.
Poznaj dokładnie obowiązki związkowe i wypełniaj je sumiennie; podwój swą gorliwość, gdy koledzy zaszczycą cię wyborem do Zarządu.
Kolegom w potrzebie śpiesz z pomocą, a dla podwładnych i otoczenia bądź uprzejmym i życzliwym.
Spełniaj rzetelnie obowiązki służbowe. Nie bierz darmo swego uposażenia, ale broń swych praw do słusznego wynagrodzenia za twoją pracę i służbę.
Urzędnik w administracji publicznej:
Proces podejmowania rozstrzygnięć w administracji publicznej powinien mieć charakter „publiczny”, a więc powinien być realizowany z woli ludzi „przez ludzi i dla ludzi”!!!
Urzędnikowi państwowemu przy wykonywaniu obowiązków służbowych nie wolno się kierować własnymi przekonaniami politycznymi ani związanymi z członkostwem w organizacji politycznej lub społecznej!!!
Jeżeli aprobujemy moralność w życiu prywatnym, to tym bardziej należy akceptować ją w życiu organizacji biurokratycznej. Organizacja administracyjna jest „żywym” organizmem, w jej skład wchodzą ludzie z ich słabościami i ułomnościami i oni nadają „żywy” charakter każdej organizacji wpływając na jej dynamikę, rozwój i aktywność!!!
Słowo „patologia" kojarzy się ze stanem chorobowym. Transponując to pojęcie na grunt administracji publicznej można określić patologie w administracji publicznej jako sekwencje zachowań o różnej etiologii, wpływające negatywnie na jej funkcjonowanie. Jeśli chodzi o przedmiot badań, to możemy wskazać następujące pola badawcze: przyczyny powstawania patologii i metody ich badań, obszary czy też zakresy występowania patologii oraz mierniki określania skali tych zjawisk, i wreszcie środki zaradcze.
Patologie mogą występować w „twardej" lub „miękkiej" postaci. Na patologie w „twardej postaci" składają się zachowania zakazane przepisami prawa. Z kolei „miękka" postać to zachowania wprost nie naruszające przepisów prawa, obiektywnie niewłaściwe z punktu widzenia innych kryteriów oceniania administracji. W tym zakresie szczególnie liczymy na odzew przedstawicieli innych nauk oraz praktyki (organów i podmiotów powołanych do podejmowania działań prewencyjnych, śledczych, edukacyjnych w zakresie przeciwdziałania patologiom w administracji).
Sfera publiczna znajduje się pod nieustanną obserwacją opinii publicznej i mediów. Wykorzystywanie stanowisk publicznych do załatwiania własnych lub rodzinnych interesów, zatrudnianie znajomych zamiast organizowania konkursów na kompetentnych specjalistów, nieracjonalne gospodarowanie finansami publicznycznymi - to tylko niektóre zjawiska, które dotkliwie godzą w nasze poczucie sprawiedliwości społecznej. Podważają także nasze zaufanie do autorytetu prawa i państwa.