Postępowanie w sprawach małżeńskich
w związku z art. 10 Konkordatu pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską
z dnia 28 lipca 1993 r.
oraz ustawą z dnia 24 lipca 1998 roku o zmianie ustaw - Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks postępowania cywilnego, Prawo o aktach stanu cywilnego,
ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej
oraz niektórych innych ustaw.
(Dz.U. Nr 117, poz. 757)
(OBOWIĄZUJE OD DNIA 15 LISTOPADA 1998).
1. Wyżej powołane akty prawne dają nupturientom prawo (nie jest to obowiązek) do zawarcia małżeństwa według ceremonii religijnej z równoczesnym (tzn. w czasie tej samej ceremonii) zawarciem małżeństwa wywołującym skutki według polskiego prawa świeckiego.
2. W związku z tym mogą zaistnieć trzy sytuacje:
A) małżonkowie zawarli już ze sobą wcześniej kontrakt cywilny lub zawierają go np. tego samego dnia, ale wcześniej (czyli według dotychczasowej praktyki); obecnie chcą zawrzeć małżeństwo sakramentalne: w takiej sytuacji postępujemy wyłącznie według przepisów prawa kanonicznego, żądając od nupturientów okazania skróconego odpisu aktu małżeństwa z USC;
B) małżonkowie chcą zawrzeć małżeństwo wyłącznie ze skutkami religijnymi (bez skutków cywilnych): w takiej sytuacji duszpasterz (proboszcz, wikariusz parafialny albo kapłan lub diakon delegowany przez jednego z nich) nie może asystować przy zawieraniu takiego małżeństwa bez uzyskania uprzednio zgody ordynariusza miejsca (kan. 1071, § 1, n. 2 KPK; kan. 789 n. 2 KKKW; uchwała KEP z dnia 4 czerwca 1998 r.) (w Archidiecezji Lubelskiej formularz n. 16 i 16a);
C) nupturienci chcą w czasie jednej ceremonii zawrzeć małżeństwo religijne oraz uzyskać wszystkie skutki cywilne związane z zawarciem małżeństwa według prawa polskiego: w takiej sytuacji należy zastosować procedurę według punktu 3.
3. Procedura zawarcia małżeństwa religijnego ze skutkami cywilnymi:
A) nupturienci zgłaszają zawarcie małżeństwa w kancelarii parafii zamieszkania stałego lub tymczasowego albo faktycznego miesięcznego pobytu jednego z nupturientów (narzeczonego lub narzeczonej) na przynajmniej 3 miesiące przed planowanym terminem ślubu; w czasie rozmowy z duszpasterzem, oprócz czynności wymaganych przez prawo kanoniczne, duszpasterz ma obowiązek poinformować narzeczonych o konkordatowym prawie małżeńskim i pouczyć, aby zgłosili się również do USC właściwego ze względu na zamieszkanie (w zasadzie jest to miejsce stałego zameldowania) jednej ze stron (w przypadku dwojga cudzoziemców właściwym jest Urząd Stanu Cywilnego Warszawa-Śródmieście) w celu dokonania formalności wynikających z prawa świeckiego (złożenie zapewnień o nieistnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa według prawa świeckiego [przeszkód], złożenie oświadczeń o nazwiskach stron i dzieci po zawarciu małżeństwa). Duszpasterz informuje również nupturientów, że USC wyda im wówczas zaświadczenie (w 3 egz.) o tym, że mają oni prawo zawrzeć małżeństwo według prawa polskiego (zaświadczenie jest ważne 3 miesiące od daty wydania), które należy dostarczyć do kancelarii parafii, w której będzie zawierane małżeństwo (wszystkie 3 egz.). Duszpasterz nie może przyjąć oświadczenia o zawarciu małżeństwa ze skutkami cywilnymi bez uprzedniego przedstawienia mu zaświadczenia z USC (art. 8 § 1 kro);
B) niezwłocznie po złożeniu oświadczeń (po ceremonii zaślubin) duszpasterz asystujący przy zawieraniu małżeństwa sporządza zaświadczenie potwierdzające ten fakt; zaświadczenie podpisują: asystujący duszpasterz (biskup, prezbiter lub diakon), małżonkowie oraz dwaj pełnoletni świadkowie (art. 8 § 2 kro) oraz winno być ono zawsze podpisane przez proboszcza, administratora lub wikariusza parafii, w której zawarte zostało małżeństwo (niezależnie od faktycznego miejsca ceremonii - np. kościół rektoralny, zakonny, kaplica) oraz opatrzone okrągłą pieczęcią parafialną. Zaświadczenie to jest na tym samym formularzu (3 egz.), który dostarczyli nupturienci z USC. Zgodnie z zasadami pracy kancelaryjnej druk winien być wypełniony atramentem lub pismem maszynowym, podpisy winny być czytelne imieniem i nazwiskiem dotychczas używanym. Duszpasterz sporządza również dokumentację wymaganą przez prawo kanoniczne (akt małżeństwa w 2 egz.: unikat i duplikat, zawiadomienia do parafii chrztu);
C) jeden egzemplarz zaświadczenia duszpasterz zachowuje w aktach parafialnych, drugi egzemplarz przekazuje narzeczonym, trzeci ma obowiązek w terminie pięciu dni dostarczyć do USC właściwego ze względu na miejsce zawarcia małżeństwa (do tego Urzędu Gminy, na terenie której miała miejsce ceremonia zaślubin); dokument ten można dostarczyć do USC osobiście, przez posłańca lub listem poleconym (art. 8 § 3 kro), zawsze za pisemnym potwierdzeniem odbioru (w przypadku przesyłki poleconej decyduje data nadania i obowiązkowo należy w aktach parafialnych zachować dowód nadania przesyłki - może on być szczególnie ważny w przypadku jej zaginięcia - art. 61a § 4 ust. o asc); niezachowanie terminu 5-dniowego skutkuje tym, że nie może zostać sporządzony akt małżeństwa w księgach USC i sprawa będzie w takim przypadku musiała trafić do sądu świeckiego.
4. W związku z wejściem w życie omawianej ustawy następuje również zmiana wieku mężczyzny mogącego zawrzeć małżeństwo. Od 15 listopada 1998 roku małżeństwo według polskiego prawa świeckiego (art. 10 § 1 kro) oraz partykularnego prawa kanonicznego (n. 50 Instrukcji Episkopatu Polski o przygotowaniu do małżeństwa w Kościele Katolickim) będzie mógł zawrzeć mężczyzna, który ukończył 18 lat (dotąd 21), jednak bez możliwości uzyskania zezwolenia sądu rodzinnego na wcześniejsze zawarcie małżeństwa - czyli mężczyzna, który nie ukończył 18 roku życia nie będzie mógł zawrzeć małżeństwa, wywołującego skutki cywilne. W przypadku kobiet wiek pozostaje bez zmian (18 lat, z możliwością uzyskania zezwolenia sądu rodzinnego przez kobietę, która ukończyła 16 rok życia). W sytuacji więc, gdy któreś z nupturientów nie ukończyło 18 lat, a chcą zawrzeć małżeństwo kanoniczne, duszpasterz winien zwrócić się do ordynariusza miejsca o zezwolenie na asystowanie przy zawieraniu małżeństwa przez osoby niepełnoletnie, po wcześniejszym zapytaniu za piśmie o zgodę rodziców osoby niepełnoletniej (w Archidiecezji Lubelskiej formularz n. 15 i 19) oraz ewentualne zezwolenie na na zawarcie małżeństwa kanonicznego bez skutków cywilnych (o którym w p. 2B).
5. Wzór zaświadczenia i zawiadomienia ustalił Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji w drodze rozporządzenia z dnia 26 października 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania aktów stanu cywilnego, sposobu prowadzenia ksiąg stanu cywilnego, ich kontroli, przechowywania i zabezpieczania oraz wzorów aktów stanu cywilnego, ich odpisów, zaświadczeń i protokołów (Dz.U. Nr 136, poz. 884).
--------------------------------------------------------------------------------
Skróty:
KPK - Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r.
KKKW - Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich z 1990 r.
kro - Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy
ust. o asc - Ustawa z dnia 29 września 1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego