0Historyczne podejście do roli państwa w gospodarce - w okresie średniowiecza, kiedy dominowała doktryna Kościoła, także w sferze gospodarczej interwencja państwa w gospodarkę była daleko posunięta, w szczególności dotyczyło to zagadnień cenowych. Okres ten charakteryzował się stałą nadwyżką popytu nad podażą, dlatego domagano się regulacji cenowej, którą z reguły przeprowadzał panujący władca. Kościół wprowadził wtedy pojęcie ceny sprawiedliwej, której teorię rozwijali kanoniści (interpretatorzy i kodyfikatorzy Pisma Świętego i prawa kościelnego), najwybitniejszy z nich, który zajął trwałe miejsce w historii ekonomii był św. Tomasz z Akwinu.
W epoce odrodzenia rozwinął się nurt ekonomiczny zwany merkantylizmem. Merkantyliści odrzucili otoczkę moralno-etyczną i stworzyli doktrynę kupców, bankierów i handlowców. Nie znali jeszcze praw ekonomicznych, dlatego domagali się szerokiej interwencji państwa w życie gospodarcze. Uważali, że rynek jest z natury ograniczony i miejsce na nim można wywalczyć jedynie drogą przymusu i interwencjonizmu państwowego. Interwencja państwa miała polegać na ustalaniu minimalnej długości czasu pracy oraz pensji maksymalnej, ustalania maksymalnych stóp procentowych, likwidacji konkurencji (w szczególności zagranicznej) np. akty nawigacyjne. Innymi elementami były: ochrona zbrojna kupców i tworzenie kolonii. Uważano, że państwo powinno przyczyniać się do tworzenia kolonii, gdyż są one znakomitym rynkiem zbytu dla krajowych produktów i jednocześnie źródłem tanich surowców i taniej siły roboczej. Kolejnym elementem, gdzie domagano się regulacji było utrzymywanie przez państwo stałego poziomu cen. Po odkryciu Ameryki nastąpiła bowiem silna inflacja pieniądza kruszcowego spowodowana napływem kruszców szlachetnych z Ameryki Płd.
Merkantyliści prowadzili także politykę protekcjonizmu celnego, przede wszystkim w postaci wysokich ceł na importowane, luksusowe towary. Pod koniec XVIII w. poglądy merkantylistów zostały poddane ostrej krytyce. Pojawił się liberalizm. Jego najwybitniejszym przedstawicielem był Adam Smith. Smith twierdził, że ludzie kierują się co prawda egoizmem w swoim postępowaniu, ale niewidzialna ręka rynku powoduje wzrost dobrobytu. Opierając się na oświeceniowej koncepcji filozofii porządku naturalnego, twierdził, że w przypadku ekonomii istnieje nadany przez opatrzność zbiór niezmiennych praw ekonomicznych. Są to prawa wolnego rynku i konkurencji. Smith proponował ograniczenie sektora publicznego jedynie do armii i floty. Ograniczenie sektora publicznego związane było z koncepcją reformy podatkowej. Smith proponował podatek liniowy, wcześniejsze określenie stawek podatkowych, aby podatek był przewidywalny. Proponował także maksymalną redukcję aparatu skarbowego, a to związane byłoby z uproszczeniem systemu podatkowego. Koncepcje Smith'a w dużej mierze rozwijał David Ricardo oraz William N. Senior, którzy także proponowali maksymalne ograniczenie wielkości sektora publicznego.
Karol Marks był całkowitym przeciwnikiem rynku. Uważał, że kapitalizm rynkowy powinien zostać zastąpiony socjalizmem, w miejsce własności prywatnej powinna zostać wprowadzona powszechna własność państwowa. Państwo powinno mieć monopol w zakresie zatrudnienia, rozdziału dóbr i określania profilu produkcji. W państwie rynek powinien zostać całkowicie zastąpiony gospodarką planową. System planowania powinien obejmować wszystkie, nawet najdrobniejsze dziedziny życia. Docelowo planowano także likwidację bodźcowej funkcji płac w postaci ich zrównania. Koncepcje Marksa stały się podstawą ideologii ruchów rewolucyjnych. Koncepcje rozwoju sektora publicznego pojawiły się także w Niemczech w ramach tzw. szkoły historycznej. Zagrożenie ruchami rewolucyjnymi spowodowało, że zaproponowano reformowanie kapitalizmu rynkowego. Ponieważ na czele tego ruchu stali profesorowie wyższych uczelni nazwanno go socjalizmem ex catedra. Główne postulaty tego ruchu to rozwój ograniczonego sektora publicznego, szczególnie w takich dziedzinach jak kolejnictwo, usługi publiczne, system robót publicznych, który w szczególności dotyczył zabezpieczeń przeciwpowodziowych. Proponowano także wprowadzenie zasiłków dla bezrobotnych oraz umożliwiono działanie związków zawodowych.
Zupełnie odmienne poglądy głosiła ekonomia neoklasyczna rozwijająca się głownie ( w tym samym okresie) w USA i częściowo w Anglii. Rolę sektora publicznego proponowano ograniczyć do minimum. Proponowano także minimalizację ingerencji państwa w życie gospodarcze (W.S. Jevons, A. Marshall). W późniejszym okresie rozwinęła się skrajna odmiana tego prądu, zwana liberalizmem. Zmianę nastawienia do zagadnień szeroko rozumianego interwencjonizmu państwowego wywołał kryzys w 1929r w USA. Okazało się, że mechanizm rynkowy w określonych sytuacjach jest zawodny. Pojawiły się nawet teorie zawodności rynku, tzw. market failure. W USA i Niemczech rozpoczęto program szerokiego rozwoju inwestycji publicznych. Później dołączyły do niego Włochy. W USA program ten zapoczątkowany przez Roosevelt'a nosił nazwę Nowego Ładu (New Deal). Obejmował program inwestycji państwowych, wzmocnienie osłony socjalnej dla bezrobotnych, a także wprowadzono ubezpieczenia od wkładów bankowych. Nieco odmienną politykę stosowały Niemcy i Włochy. Wśród inwestycji publicznych dominowało budowanie dróg i autostrad. W Niemczech wprowadzono dodatkowo nadzór państwa nad wszystkimi przedsiębiorstwami, które miały jakikolwiek związek z przemysłem zbrojeniowym. Teoretycznym podsumowaniem polityki interwencjonizmu państwowego była ogólna teoria procentu zatrudnienia i pieniądza Keynes'a. Keynes zmienił spojrzenie na gospodarkę kapitalistyczną.
Przedewszystkim odszedł on od wizji podażowej i przeszedł do wizji popytowej. Oznaczało to, że w momencie kiedy w gospodarce istnieją wolne moce produkcyjne, ponieważ w krótkich okresach popyt konsumpcyjny jest względnie stały, Keynes proponował aby państwo napędzało popyt inwestycyjny. Koncepcje Keynesa były rozwijane od lat 50 do 70 w ramach tzw. państwa dobrobytu. Rozwinięto sektor publiczny, rozszerzono państwową opiekę socjalną. Rozwój państwa dobrobytu przerwało dopiero w drugiej połowie lat 70 pojawienie się zjawiska stagflacji, czyli stagnacji w gospodarce połączonej z bezrobociem oraz inflacji, której nie uwzględniała teoria Keynesa. Rozpoczęło się zjawisko deregulacji, czyli ograniczania zaangażowania państwa w regulowanie gospodarki. Rozpoczęto także prywatyzację i ograniczenie roli związków zawodowych. Procesy te najsilniej były prowadzone w USA oraz w WB - (Margaret).
Zawodność państwa - działalność państwa mająca na celu poprawę stanu gospodarki przynosi niekiedy efekty przeciwne do zamierzonych. Po WWII na nowojorskim rynku nieruchomości nastąpiła duża nadwyżka popytu. Doprowadziło to do wzrostu cen. Politycy chcieli temu przeciwdziałać, dlatego wprowadzono czynsze regulowane. W wyniku takiej działalności stopa zwrotu z wynajmu mieszkań spadła i część właścicieli wycofała się z rynku powiększając jeszcze nadwyżkę popytu. Nastąpiło także pogorszenie standardu świadczonych usług. Ponownie zareagowało państwo wprowadzając obowiązkowe standardy wynajmu. To z kolei spowodowało dalsze zmniejszenie podaży mieszkań. W końcu państwo wycofało się z kontroli. Ogólnie przyjmuje się, że istnieją 4 podstawowe przyczyny nieskuteczności interwencji państwa w życie gospodarcze:
a) niedostatki i błędy informacyjne - skutki wielu działań państwa są bardzo skomplikowane i trudne do przewidzenia, państwo często nie ma dostatecznej ilości informacji do wprowadzenia odpowiednich programów publicznych. Sferą w której regulacja publiczna jest szczególnie zawodna jest służba zdrowia i ubezpieczena społeczne.
b) Ograniczona kontrola nad działaniem prywatnych rynków - wynika to z faktu, że w zakresie rynków prywatnych państwo nie ma zbyt wielu instrumentów kontroli. Najważniejszym jest kontrola celna. Bardzo trudno kontrolować natomiast sposób wykorzystania środków publicznych np. w służbie zdrowia.
c) ograniczona kontrola nad biurokracją - prawo w zdecydowanej większości krajów stanowią parlamenty, jednakże wprowadzaniem tego prawa w życie zajmuje się biurokracja. Często biurokracja nie ma dostatecznych bodźców aby wprowadzać szybko akty prawne w życie. Np. często trzeba długo czekać na pojawienie się aktów wykonawczych. Często też parlamenty tworzą tzw. buble prawne
d) ograniczenia o charakterze politycznym - większość decyzji dotyczących gospodarki ma podłoże polityczne, najbardziej znanym patologicznym zjawiskiem jest wchodzenie polityków w układy z różnymi grupami interesów w celu zapewnienia sobie funduszy na coraz to bardziej kosztowne kampanie wyborcze. Dodatkowo wiedza przeciętnego wyborcy jest niska i w połączeniu z wrodzonym człowiekowi lenistwem prowadzi do poszukiwania bardzo prostych rozwiązań i rozpatrywania problemów tylko w kolorze czarno-białym. Drugim zjawiskiem dotyczącym wyborców i polityków jest tzw. tabloidyzacja kampanii wyborczych.
Istota państwa - 2 najwazniejsze cechy - ludzie są albo z wyborów albo wybierani przez ludi mających mandat wyborczy, pastwo jest wyposażone w środki przymusu.
Podstawowe problemy ekonomiczne w sektorze publicznym - problemy te wiążą się z podsttawowymi pytaniami, które stawia sobie ekonomia traktowana jako nauka.
1) Co produkować? - W sektorze prywatnym decyduje o tym mechanizm rynkowy, natomiast na poziomie państwa podstawowym problemem jest rozstrzygnięcie ile mamy produkować dóbr publicznych, a ile dóbr prywatnych. Można to zaprezentować przy pomocy granicy możliwości produkcyjnych. (OX - d publiczne, OY- dobra prywatne). Państwo może zadecydować, że zwiększa wydatki na D. publiczne a zmniejsza na prywatne - zwiekszenie opodatkowania przedsiębiorstw prywatnych i zwiększenie wydatków na obronę narodową.
2) Jak produkować? - musimy tutaj rozstrzygnąć czy produkcją powinien zajmować się sektor publiczny czy prywatny, oraz jakie stosować technologie wytwarzania. Państwo może także poprzez swoje decyzje stwarzać bodźce do zwiększenia udziału pracy lub kapitału w produkcji, np. zwiększenie składek ubezpieczeniowych - zwiększenie kapitału w produkcji bo praca jest droższa.
3) Dla kogo produkować? - związane jest to z problemem podziału, decyzje państwa dotyczące opodatkowania czy też wydatków na pomoc społeczną wpływają na wysokość dochodów jakimi rozporządzaja gospodarstwa domowe. Państwo musi także zadecydować jakie dobra publiczne będzie produkować. Od tego wyboru zależą korzyści lub ich brak w określonej grupie społecznej
4) jak dokonywać wyboru? - poblem jest o tyle trudny, że wyboru musi dokonać większa społeczność o różnych preferencjach. Problem ten nie zachodzi w przypadku dóbr prywatnych, datego często wybór wytwarzanych dóbr publicznych ma charakter czysto polityczny, jest pozbawiony analizy ekonomicznej, a argumenty są typu :"to leży w publicznym interesie" lub "naszym celem jest dobro społeczeństwa".
Regulacja państwa w ochronie środowiska - handel emisją:
Istota handlu emisją, zwanego także systemem bańki (buble policy), opiera się na wdrożeniu mechanizmów rynkowych do ochrony środowiska. Dotyczy głównie substancji gazowych o małej lub średniej uciążliwości - głównie dwutlenku węgla i dwutlenku siarki. Rozwiązanie to ogranicza częściowo niedoskonałość w zakresie ochrony środowiska jaką jest brak właściciela większości dóbr środowiskowych. Istota rozwiązania sprowadza się do "przykrycia" pewnego obszaru "niewidzialnym kloszem". Pod tym kloszem znajdują się firmy emitujące pewien jednolity rodzaj zanieczyszczenia. Każda firma otrzymuje pewien limit emisji (obecnie to dotyczy także państw).
Offset ratio - mechanizm, który ma sprzyjać ogólnej redukcji emsji. Polega na tym, że nie można wykorzystać całej zakupionej emisji, a jedynie część (90-95%)
Brak jednego wykładu w tym miejscu
08.12.2011
HIERARCHIA WIEDZY
Oparta jest ona metodologicznie na trójkącie potrzeb Maslowa.
Najniższym szczeblem jest informacja, jest ona dostępna dla najszerszej grupy osób, jest skodyfikowana (uporządkowana i podzielona na działy), jest zewnętrzna w stosunku do jednostek (informacji nie tworzymy sami, lecz się ją nam dostarcza), powinna być łatwa do przekazania
Drugi poziom to wiedza - jest dostępna dla znacznie mniejszej grupy osób, jest spersonalizowana (indywidualna dla każdej osoby). Przekazywanie wiedzy, wymaga procesu uczenia
Trzeci poziom to mądrość - dostępna dla niewielkiej grupy osób, oparta na systemie wartości. Polega na wykorzystywaniu wiedzy do twórczego, kreatywnego rozwiązywania problemów. Z dwóch rodzajów wiedzy (skodyfikowanej i cichej) tylko ta pierwsza jest łatwa do zmierzenia. Wiedza cicha, ukryta tylko w umysłach jednostek często bywa nieznana. Istnieje także inny funkcjonalny
Know-what - wiedza opisowo informacyjna. Ten typ wiedzy odnosi się do znajomości faktów i jest raczej identyfikowany z informacją. Typ wiedzy, który ma zdecydowanie publiczny charakter. Wiedza tego typu zawarta jest w publikacjach, bazach danych, technologiach informacyjnych, itp.
Know-why - wiedza eksplanacyjna. Odnosi się do zrozumienia reguł funkcjonujących w naturze, społeczeństwie. Ten rodzaj wiedzy, uznaje się za szczególnie ważny dla rozwoju technologicznego opartego na wiedzy z zakresu nauk ścisłych. Wiedza ta ma charakter w dużej mierze publiczny, zawarta jest zarówno w publikacjach jak i w internecie. Ograniczenia wynikają z ekonomicznych powiązań między nauką a biznesem. Jeżeli biznes inwestuje w badania naukowe i chce mieć na wyniki tych badań wyłączność, jakość tej wiedzy zależy w dużym stopniu od umiejętności badawczych naukowców
Know-how - wiedza praktyczno technologiczna - wiedza, którą posiadają eksperci. Odnosi się do umiejętności zrobienia czegoś. Często jest gromadzona w postaci doświadczeń ludzi i firmy. Głównym elementem tej wiedzy jest wiedza technologiczna. Obecnie jednak coraz większego znaczenia nabiera umiejętność praktycznego działania. Możliwy jest tutaj transfer wiedzy do zainteresowanych. Wiedza ta w dominującej części nie jest jawna, a dostęp publiczny do niej jest trudny.