1. Etymologia słowa „socjologia”

Socjologia - nauka o zbiorowościach społecznych, przedmiotem jej badań są:

• Zjawiska i procesy, prowadzące do powstawania różnych form życia społecznego

• Struktury tych zbiorowości

• Zjawiska i procesy zachodzące wewnątrz tych zbiorowości, wynikające z wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie

• Siły skupiające i rozbijające te zbiorowości

• Zmiany i przekształcenia w nich zachodzące

Charakterystyka socjologii:

• Nauka samodzielna - ma wyraźnie określony przedmiot badań, który nie koliduje z innymi przedmiotami badań innych nauk

• Nauka społeczna - bada społeczne całości

• Nauka empiryczna - najpierw realizują badania potem tworzą teorię naukowe

• Nauka o znacznej doniosłości praktycznej - wiedzę oraz teorię naukowe można wykorzystać do przeprowadzenia socjologicznych zmian w społeczeństwie

2. Źródła i etapy w rozwoju socjologii:

• Refleksje mędrców

• Platon - wymyślił idealną formę ustrojową - komunizm - ponieważ charakteryzował się nie tylko wspólnotą dób, ale też wspólnotą kobiet.

• Arystoteles - prekursor socjologii, człowiek jest „zwierzęciem społecznym”

• Mądrość ludowa

• Akomodacja - umiejętność dostosowania istniejącego układu do panujących warunków

• Asymilacja - „za kim przystajesz takim się stajesz”

• 1837r.

• - we Francji wydano IV tom rozprawy pt. „Kurs filozofii pozytywnej”, którego autorem był August Comte

• Czas tworzenia nauki, które będzie zajmowała się społeczeństwem

• Autor stworzył nazwę - socjologia

• I definicja społeczeństwa - zharmonizowana całość składająca się z dwóch cząsteczek zwanych rodzicami

• Wskazanie konkretnych metod badawczych tj. obserwacja, eksperyment, metoda historyczna i porównawcza

• Dwie teorie:

• Statystyka społeczna - wszystkie podstawowe struktury, aby społeczeństwo istniało

• Dynamika społeczna - kierunek ewolucji społecznej, wykazuje czynniki wpływające na zmianę społeczeństwa

• Proces tworzenia się pierwszych instytucji socjologicznych tj. katedry na uniwersytecie, biblioteki

• 1892r. - pierwsza instytucja: Katedra socjologii na Uniwersytecie w Chicago

• 1895r. - we Francji

• 1919r. - w Monachium

• 1919r. - w Polsce (Leon Petrażecki)

3. Trzy działy badań:

• Zbiorowości społeczne - np.: kręgi, grupy społeczne, warstwy społeczne

• Instytucje społeczne

• Procesy społeczne, np.: przestępczość, narkomania, migracje

Wg. A. Podgóreckiego

1. Funkcja diagnostyczna (opisowa, dyskryptywna, socjograficzna): systematyczne, permanentne prowadzenie badań w społeczeństwie po to by wiedzieć jaki był stan struktur społecznych i jakie procesy społeczne w nim występowały w danym okresie historycznym.

2. F. teoretyczna (eksplanacyjna, wyjaśniająca): Polega na tworzeniu teorii socjologicznych przy pomocy których porządkuje się zebrany materiał empiryczny i wyjaśnia się opisywane prawidłowości i zależności.

3. F. demaskatorska (odsłaniająca): odkrywanie tego co jest świadomie lub nieświadomie ukrywane; odkrywanie tego co jest dostępne po bezpośredniej obserwacji np.

4. F. apologetyczna (przesłaniająca, ideologiczna): polega na tym, iż socjolog może przedstawić wyniki swoich badań zrobić to w taki sposób by dla celów poza naukowych przedstawić je by uzasadnić słuszność podjętych decyzji np. religijnych, ekonomicznych (może manipulować)

5. F. prognostyczna: polega na przewidywaniu zmian jakie mogą wystąpić w określonej perspektywie czasowej zarówno w strukturach społecznych jak i procesach społecznych.

6. F. socjotechniczna (praktyczna, stosowana): formułowanie gotowych rozwiązań pewnych dyrektyw i zaleceń, których realizacja ma doprowadzić do pewnego stanu, celu

4. Zbiory i zbiorowości społeczne:

• Podstawowe pojęcia

• Zbiór społeczny - ogół ludzi posiadających pewną wspólną cechę; zbiór wyodrębniony jest przez obserwatora zewnętrznego bez względu na to, czy ludzie uświadamiają sobie posiadanie tej cechy (brunetki, blondynki, leworęczni, praworęczni)

• Kategoria społeczna - szczególny rodzaj zbioru społecznego, a ta szczególność polega na tym, iż cecha która jest podstawą wyodrębniania kategorii społecznych. Jest cechą społecznie ważną (płeć, wiek, wykształcenie, stan cywilny, stosunek do religii)

• Zbiorowość społeczna - dowolne skupienie się osób, między którymi wytworzyła i utrzymuje się więź społeczna

• Rodzaje zbiorowości społecznych:

• Para lub dwójka - to dwie osoby połączone systemem stosunków społecznych (kochanek - kochanka, student - rektor, mąż - żona)

• Krąg społeczny - nie wielka zbiorowość oparta na stycznościach o słabej więzi instytucjonalnej nie posiadająca wyraźnej zasady odrębności; ma płynny skład, niesformalizowane członkostwo; do kręgu zatem łatwo można wstąpić i wystąpić; wywiera mniejszy wpływ na swoich członków niż grupa społeczna ponieważ nie tworzy żadnych kontroli; pełnią następującą funkcje: opiniotwórcza i towarzyska. Wyróżnia się trzy rodzaje kręgów: stycznościowe (czynnikiem spajającym jest tu styczność ludzi), koleżeńskie, przyjacielskie.

• Wspólnota - 1. jest to zbiorowość terytorialna w ramach której ludzie zaspokajają swoje podstawowe potrzeby, czyli jest to taka struktura społeczna, która określa miejsce zamieszkania i działania ludzi w przestrzeni fizycznej. (mieszkańcy określonych miast)

2. wg. E. Durkheim'a - wspólnota moralna - jest to taka struktura społeczna, która charakteryzuje się wysoką spójnością społeczną i aksjonormatywną (w danej strukturze istnieje identyczny system wartości, który wywiera identyczne zachowanie, np. gang sekty)

• Zbiegowisko - przelotne skupienie się osób zainteresowanych tym samym bodźcem. Jest zbiorowością.

• Tłum - 1. jest to przelotne skupienie się większej ilości osób na przestrzeni umożliwiającej bezpośredni kontakt każdego z każdym

2. więź w tłumie składa się głównie z komponentów emocjonalnych

3. ludzie w tłumie w identyczny sposób reagują na te same bodźce

4. w tłumie widoczna jest silna więź uczestników z tłumem, co bardzo często prowadzi do dezindywidualizacji osobowości

5. nie wytwarza on żadnej wewnętrznej kontroli ani organizacji wewnętrznej

6. można wyróżnić następujące rodzaje tłumu, ze względu na przyczyny powstawania:

• Tłum agresywny

- walczący

- terroryzujący

- linczujący

• Tłum uciekający (ogarnięty paniką)

- rabujący (kryzys ekonomiczny)

- nabywający (otwarcie supermarketu)

• Tłum ekspresyjny (demonstrujący inaczej)

• Audytorium - 1. publiczność bezpośrednia

2. jest to publiczność zebrana albo skupiona w jednym miejscu

3. powstaje na bazie wspólnych zainteresowań, charakteryzuje je gotowość do reagowania w identyczny sposób (gwizdy, oklaski)

4. łatwo może przekształcić się w tłum

5. występują w nim wszystkie styczności (przestrzenne, psychiczne i społeczne)

6. są to np. widzowie w kinie, w teatrze, kibice na stadionie

• Publiczność - 1. zbiorowość charakteryzująca się przestrzennym rozproszeniem, jest to publiczność pośrednia, ponieważ odbiór odbywa się za pośrednictwem mediów

2. jest zbiorowością heterogeniczną (zróżnicowaną) ponieważ wraz ze wzrostem ilości ludzi, rośnie liczba różnic; jest to społeczna baza tworzenia się kultu gwiazd

• Grupa społeczna - to pewna ilość osób (co najmniej 3) połączona systemem stosunków społecznych uregulowanych przez instytucje, posiadająca wspólny system wartości i oddzielona od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności.

1. między członkami grupy musi występować względnie trwała łączność przestrzenna, która umożliwia nawiązanie trwałych stosunków społecznych. W grupie więc muszą występować ośrodki skupienia, które zapewniają łączność w grupie. Jest to przestrzeń i wyposażenie w której grupa funkcjonuje

2. w grupie występuje poczucie więzi, rodzi się świadomość „my” oraz świadomość „oni”, czyli poczucie odrębności wobec tych, którzy do grupy nie należą.

3. w grupie występują wewnętrzne struktury takie jak: struktura władzy, zadaniowa, komunikacji, awansu, socjometryczna

4. członkowie grupy uznają ten sam system wartości

5. w grupie występuje przymus strukturalny

6. cele i zadania wzmacniają więź społeczną i solidarność

5. Socjologiczny portret grupy społecznej

1. Właściwości grupy

2. Struktura grupy

3. Struktura społeczna grupy - jest to układ powiązanych ze sobą i uzależnionych od siebie pozycji społecznych i odpowiadających im ról społecznych

4. Rodzaje grup społecznych

1. skład grupy - członkowie grupy i charakterystyczne dla nich cechy osobowościowe i społeczne

2. struktura społeczna

3. wartości grupy

4. ośrodki skupienia

5. cele i zadania

6. zasada odrębności

Kategorie pojęciowe umożliwiające opis struktur społecznych:

• pozycje społeczne - jest to miejsce jakie jednostka zajmuje w grupie wyznaczone przez ważność tej pozycji dla celów grupy (nasze miejsce wysokie lub niskie)

• rola społeczna - zachowanie jednostki zajmującej określoną pozycję społeczną

• prestiż społeczny - jest to społeczne uznanie jakim cieszy się jednostka za to kim jest w społeczeństwie, jak ważną osobą jest (wykształcenie, dochód, zakres władzy)

• status społeczny - to pozycja wyznaczona przez zakres prestiżu społecznego

• funkcja społeczna - jest to sposób w jaki członkowie grupy pełnią swoją rolę społeczną (można mieć męża lepszego lub gorszego)

• władza - możność kierowania innymi ludźmi, możność podejmowania decyzji niezależnie od woli osób, których te decyzje dotyczą.

---