Antropologia - jest nauką badającą człowieka jako biologiczne podłoże zjawisk

społecznych oraz badająca biologiczne skutki tych zjawisk

(J. Czekanowski)

fizyczna - jest nauką o zmienności cech biologicznych człowieka

(morfologicznych, fizjologicznych) w czasie i przestrzeni - biologia

porównawcza człowieka

Antropologia filogenetyczna - zmiany długotrwałe, ewaluacja na przestrzeni wieków

Antropologia populacyjna - badanie czl w przestrzeni - ludzie różnią się w zależności od miejsca zamieszkania ( rasy ludzkie).

Antropologia ontogenetyczna - zmiany w rozwoju osobniczym czl (od zapłodnienia do śmierci danego osobnika)

Antropometria - zbiór technik i metod opisowych i pomiarowych

właściwa - zajmuje się pomiarami czl, wszystkim tym, co da się zmierzyć (dl.,

szer., obwodów)

antroposkopia - opis - to cechy, których nie da się zmierzyć, można je opisać,

np. zabarwienie oczu, skory oraz kształty np., elem. Twarzy, jaki nos itp. Jest ważna przy ocenie masy.

Antropologia sportowa

1. Wpływ wysiłku fizycznego na org. czl.:

- krótkotrwałego

- długotrwałego (treningu)

2. Dobór do określonych dyscyplin sportowych osobników o optymalnych warunkach fiz.

3. Poznanie org. ludzkiego w aspekcie zmian ontogenetycznych (okresu dziecięcego i młodzieńczego) w celu odpowiedniego dozowania wysiłku fiz. (ilość i jakość)

Pod wpływem długotrwałego wysiłku o dużym natężeniu powtarzającego się cyklicznie mogą wystąpić zmiany: hipertrofie robocze. Są to zmiany nieodwracalne, niepatologiczne dotyczące wszystkich układów i narządów, a najbardziej układu krążenia (większe serce - lewa komora, niższe tętno), mm i szkieletowego.

Zadania antropometrii sportowej:

- podstawowe pomiary ciała

- pomiary w charakterystycznych dla danej dyscypliny pozycjach i postawach

- określenie składu ciała

- pomiary objętościowe (woluminometryczne) do wyznaczania ciężaru właściwego ciała ludzkiego

- określenie i kontrolowanie hipertrofii roboczych

- badania termo-, dynamo- i tonometryczne

KRYTERIA OCENY WIEKU KALENDARZOWEGO

Wiek kalendarzowy ( metrykalny) - to czas mierzony liczbą lat, miesięcy i dni, jaki upłynął

od momentu urodzenia do momentu badań.

Kolejne grupy wieku kalendarzowego ustalone sa w taki sposób, aby odpowiedni wiek był średnią arytmetyczna dolnej i górnej granicy przedziału klasowego dla danej grupy wieku

*5.6 <- 6 latek -> 6.6 m

kl wieku 6l - 6.5 - 7l

Wiek rozwojowy ( biologiczny):

- jest miarą biologicznej dojrzałości organizmu

- wskazuje na stopień zaawansowania rozwoju organizmu pod względem cech morfologicznych, fizjologicznych, psychicznych

• w celu określenia prawidłowego rozwoju progresywnego ( u dzieci i młodzieży)

• u starszych mierzymy tempo starzenia - bada się jądra komórkowe ( ich ruchliwość)

WARUNEK - cecha brana pod uwagę musi się zmieniać w rozwoju

Kryteria oceny wieku biologicznego:

- kryterium cech morfologicznych:

• wagowo - wzrostowe

• proporcje ciała

- kryterium szkieletowe (kostne)

- k. zębowe

- k. cech płciowych

- k. osiągania dojrzałości płciowej

- k. sprawności fizycznej

- k. sprawności intelektualnej

___________ - przez cały okres możemy je oceniać, gdyż zmieniają się poprzez cały okres

rozwoju

Najłatwiej zastosować kryterium wagowo - wzrostowe. Należy zmierzyć, zważyć i porównać z tabelami/kryteriami.

Norma = średnia powiększona o odchylenie standardowe

Najczęściej stosowane tabele: Tabela PIRQUETA

WIEK	x wysokość ciała	S	x masa ciała	S
6 7 8 9 10 . . . 18	120	1	25	2

119 - 121

23 - 27

Siatki CENTYLOWE - służą do badań długofalowych powtarzanych cyklicznie

Kryterium proporcje ciała - wraz z wiekiem proporcje ciała się zmieniają (głowa, kkg, kkd w

stosunku do tułowia, tułów, kl. piersiowa)

Najczęściej stosowanymi wskaznikami do oceny wieku biologicznego sa:

• wskaźnik tułowia - inf. o wysokości tułowia

• wskaźnik klatki piersiowej - inf. stopnie klatki piersiowej

• wskaźnik miedzykonczynowy - jak dł. sa kkd w stosunku do dl kkg

Test filipiński - polega na tym, ze dziecko prostym lukiem musi dotknąć małżowiny usznej.

Wtedy dziecko może iść do szkoły, ponieważ ma ok. 7 lat.

Kryterium kostne - powstaje na bazie szkieletu chrzestnego. U każdego osobnika przebiega w

tych samych kryteriach

Czynniki wpływające na kostnienie: wapń, witaminy i minerały, dieta, wysiłek dynamiczny.

Podstawowe etapy kostnienia:

1. pojawienie się pierwotnych jąder kostnienia - ok. 3 m-ca życia płodowego

2. przyrost masy kostnej

3. pojawienie się nasad kostnych

4. uzyskanie przez każdą kość ostatecznego kształtu

5. zrastanie się nasad z trzonami kości - kości długie

Metody oceny wieku szkieletowego:

1. Metoda całościowa TODDA - zdjęcie rentgenowskie porównane ze zdjęciami z atlasu

2. Metoda punktowa ACHESSONA - zdjęcie ręki

Kryterium zębowe - ocenia się kolejność wyrzynania się zębów

HETORODONCJA - zróżnicowanie uzębienia ze względu na budowę i funkcje

DIFIODONCJA - wymiana uzębienia mlecznego na stałe

Kolejność wyrzynania się zębów:

- mleczne: i₁ , i₂, m₁, cm₂

- stałe: - żuchwa: H₁ I₁ I₂ C P₁ P₂ M₂ (M₃)

- szczęka górna: H₁ I₁ I₂ P₁ P₂ C M₂ (M₃)

Kryterium cech płciowych:

- u dziewcząt - gruczoły piersiowe, owłosienie łonowe

- u chłopców - owłosienie łonowe i zew narządy płciowe

Układ Tannera

1' stopień dziecięcy

5' stopień dorosłego osobnika

Kryterium osiągnięcia dojrzałości płciowej

- kobiety - wiek wystąpienia pierwszej menstruacji

- u K i M na rok po skoku pokwitaniowym

Kryterium sprawności fizycznej

- testy biorące pod uwagę cechy motoryczne. Mydlarski po raz pierwszy zastosował testy na koordynacje, dynamikę i sile

Kryterium sprawności intelektualnej

- testy na inteligencje, nie ma czystej inteligencji

WSKAŹNIKI ANTROPOLOGICZNE

Wskaźnik antropologiczny - to stosunek liczbowy dwóch lub więcej pomiarów, przy czym

pomiar mniejszy jest wyrażony w % pomiaru większego.

- informuje o kształcie określonej części ciała, o wzajemnych

proporcjach różnych jego odcinków, o stopniu odżywiania itp.

Wskaźnik prosty - stosunek dwóch pomiarów (do określenia proporcji ciała)

Wskaźnik złożony - stosunek trzech pomiarów lub więcej (stosowany np. do oceny

stanu odżywienia u dzieci)

- złożone wskazujemy gl u dzieci

Zastosowanie wskaźników:

- określają proporcjonalność budowy ciala

- sluza do określenia typu rasowego (antropologicznego) przede wszystkim wskaźniki głowy i twarzy służą do tego

- do określenia typu somatycznego (konstytucjonalnego)(proporcje części ciała, poza głową, głowy tu nie włączamy)

- do kontrolowania prawidłowości rozwoju dziecka

- do określenia różnic dymorficznych

- do określenia tendencji przemian międzypokoleniowych

- do określenia różnic miedzypopulacyjnych

- w ergonometrii

Ergonometria - zajmuje się dostosowywaniem budowy przedmiotów, sprzętów do

budowy przeciętnego człowieka

TYPOLOGIE SOMATYCZNE

Typologia Adama Wanke

Stwierdził 4 typy mężczyzn (na poborowych). Scharakteryzował te typy na podst. proporcjach ciała.

Wskaźnik: - tułowia

- barków

- miednicy

- klatki piersiowej

- wagowo - wzrostowy Rohrera

I - długi tułów, wąskie barki, wąska lub średnio szeroka miednica, plaska klatka piersiowa,

mały ciężar ciała w stosunku do wysokości

A - długi tułów, wąskie barki, miednica szeroka, klatka piersiowa beczkowata, średnia masa

ciała w stosunku do wysokości

V - krotki tułów, barki szerokie, miednica wąska, klatka piersiowa plaska, duży ciężar ciała w

stosunku do wysokości

H - krotki tułów, barki szerokie, miednica szeroka, beczkowata klatka piersiowa, średnia lub

duża masa ciała w stosunku do wysokości

Ewa Kolasa (jego uczennica) zajęła się typologia u kobiet i tylko w V zmieniła, ze mały ciężar ciała w stosunku do wysokości, a pozostałe typy pozostały bez zmian.

Typologia Kretschmera

- typ pykniczny

- typ atletyczny

- typ leptosomatyczny (leptosomiczny)

pykniczny - przewaga pomiarów szerokościowych nad długościowymi

- przysadzista budowa ciała (krepa)

- słaby szkielet, słabe mm

- tendencje do odkładania się dużej masy tłuszczowej

- szerokość klatki piersiowej o kącie podzebrowym > 90 stopni

kąt podzebrowy = kąt Charpyego

atletyczny - najbardziej proporcjonalna budowa ciała

- mocny szkielet

- duża masa mm

- mała zawartość tkanki tłuszczowej

- duża głowa i masywny kark

- duże kk o dużych dłoniach i stopach

- kąt ~ 90 stopni

leptosomatyczny - najbardziej smukły

- przeważają wymiary długościowe nad szerokościowymi

- delikatny szkielet

- słabe mm

- mało tkanki tłuszczowej

- długie smukłe kk.

- wąska kl. piersiowa kąt < 90 stopni

typ skrajny leptosomatyczny to asteniczny - wyjątkowo smukły

- długi tułów i kończyny

- bardzo słaba budowa ciała

Typ dysplastyczny - zaburzone proporcje budowy ciała

TYPOLOGIA SCHELDONA

- badał na podstawie stopnia rozwoju poszczególnych narządów rozwijających się z listków zarodkowych

1 Typ ENDOMORF (iczny) - przeważają narządy i układy powstałe z entodermy (układ

pokarmowy, trawienny)

- duży brzuch i klatka piersiowa, tendencja do odkładania się

tkanki tłuszczowej

2 MEZOMORF (iczny) - z mezodermy - szkielet i mm

- masywny szkielet i mm

- dobrze wysklepiona i masywna klatka piersiowa

- szerokie barki, wąska miednica

3 EKTOMORF (iczny) - z ektodermy - układ nerwowy

- układy powstałe z mezo i entodermy sa słabo wykształcone

- charakteryzuje się wysokim współczynnikiem smukłości - smukła

budowa ciała, plaski brzuch, słaby szkielet

ENDOMORF MEZOMORF EKTOMORF

711 171 117

skala od 1-7

pierwsza - stopień otłuszczenia

druga - szkielet i masywność

trzecia - stopień smukłości

Najbardziej proporcjonalny typ budowy to 444 dla mężczyzny a dla kobiety to 433

TYPOLOGIA SIGAUD

- brał pod uwagę proporcje głowy i twarzy

1 Typ oddechowy - to typ smukły

- twarz wydłużona, silnie rozwinięta część oddechowa twarzy, długi nos i

szyja, wąska i długa klatka piersiowa, długie kk., kąt < 90 stopni

2 Typ trawienny - twarz szeroka, najbardziej rozbudowana żuchwa

- szeroka klatka piersiowa, kąt > 90 stopni

- wąskie barki, duży brzuch

3 Typ mięśniowy - najbardziej proporcjonalny

- twarz prostokątna (proporcjonalna)

- klatka piersiowa silnie rozwinięta kąt ~ 90 stopni

- silne umięśnienie ciała

4 Typ mózgowy - silny rozwój części mózgowej głowy

- smukła budowa ciała, słabe umięśnienie

- długie kk

- ostry kąt podżebrowy

ONTOGENEZA

Jest to rozwój osobniczy, czyli proces strukturalnych przemian, powstawanie nowych form. Cechą rozwoju jest progresywność, czyli stały postęp.

Rozrost - cytogeneza

Różnicowanie- histogeneza, organogeneza

Czynniki ontogenezy

1 Endogenne: a) genetyczne - determinatory rozwoju ( zestaw genów, który dziedziczy się po

rodzicach)

- silnie zdeterminowane genetycznie jest: płeć, rasa i konstytucja

b) paragenetyczne i niegenetyczne matki - stymulatory i regeneratory rozwoju

- mogą powodować determinacje

pewnych cech, jest to

dziedziczenie cytoplazmatyczne

niegenetyczne matki - to czynniki, które wpływają na organizm

dziecka podczas ciąży

2 Egzogenne: a) ekologiczne ( środowiskowe) - modyfikatory naturalne

- np. klimat ( optymalny umiarkowany), temp., skład powietrza

- zanieczyszczenia obniżają rozwój

b) społeczno - ekonomiczne - modyfikatory kulturowe

- tryb życia, poziom wykształcenia, wysokość zarobków

rodziców, poziom wykształcenia rodziców ( ma

największe znaczenie), miejsce zamieszkania (wieś czy

miasto), odpowiednia higiena

Etapy ontogenezy

Podział pedagogiczny:

Faza embrionalna: - podokres jaja płodowego 8-14 dni po zapłodnieniu

- podokres zarodka do 8 tygodnia

- podokres płodu 8 tydzień do porodu

Faza postembrionalna: - okres noworodka do 3-4 tygodni

- okres niemowlęcia do 1 roku

- okres dzieciństwa:

a) podokres wczesnego dzieciństwa do ok. 3-4 roku życia

b) podokres przedszkolny do ok. 7 roku życia

c) podokres szkolny młodszy do 12-14 roku życia

d) podokres szkolny starszy od 12 roku życia do uzyskania

dojrzałości płciowej

- okres młodzieńczy - od uzyskania dojrzałości płciowej do

zakończenia procesu wzrastania 20-25 rok życia

- okres wieku dorosłego - do 30-35 roku życia u kobiet a u mężczyzn do 35-40 roku życia

- okres wieku dojrzałego

- okres starości: 1 : 65-70lat

2: do ok. 80 roku życia

3: po 80 roku życia

Trend sekularne - tendencje przemian międzypokoleniowych. Obserwujemy, ze na przestrzeni pokoleń występują pewne zmiany, które sa spowodowane zmianami cywilizacyjnymi i sa to zmiany pozytywne.

1. Akceleracja rozwoju - przyspieszenie występowania kolejnych etapów rozwoju

2. Retardacja procesów starczych - późniejsze występowanie procesów starczych

3. Odwrócenie kolejności występowania pewnych etapów rozwoju - np. w uzębieniu stałym zamiast 6 pierwszym zębem jest 1.

Stanowisko człowieka w przyrodzie

Cechy wspólne kręgowców:

1. Dwuboczna symetria ciała.

2. Szkielet wewnętrzny

3. Położenie układu nerwowego nad szkieletem osiowym, a pokarmowego i głównych naczyń krwionośnych pod nim

4. Ciało pokryte skórą

Cechy wspólne ssaków:

1. Żyworodność

2. Młode odżywiają się mlekiem matki

3. Stałocieplność

4. Owłosienie ciała

5. Obecność tkanki tłuszczowej i podskórnej

6. Obecności gruczołów wewnętrznych

7. Zamknięty krwiobieg

8. Zróżnicowanie uzębienia na siekacze, kły i trzonowe

9. Obecność trzech kostek słuchowych w uchu środkowym

10. Poleczenie stawowe żuchwy z mózgoczaszką

Cechy wspólne rzędu naczelnych:

1. Bardzo silny rozwój mózgowia (kresomózgowia)

2. obecność obojczyka w obręczy barkowej

3. Pieciopalczastosc kończyn

4. Stopochodność

5. Chwytności kończyn ( przeciwstawny kciuk i paluch lub tylko jeden z nich)

6. Obecność paznokci przynajmniej na jednym palcu

7. Listewki skórne na powierzchniach dotykowych dłoni i stop

8. Występowanie niezrosnietych kości przedramienia

9. Widzenie binokularne (obuoczne) i stereoskopowe (przestrzenne)

10. Oczodół zamknięty lub pierścieniowaty

11. Kategorie zębów: siekacze, kły, przedtrzonowe, trzonowe

12. Obecność jelita ślepego

13. Zwykle jedna para gruczołów sutkowych położonych piersiowo

14. Macica pojedyncza lub dwurożna

15. Mała liczba potomstwa z jednej ciąży

16. Łożysko tarczowe lub rozproszone

Cechy wyróżniające człowieka ze świata zwierzęcego:

1. Najsilniej rozwinięty centralny układ nerwowy

- redukcja ośrodka węchu

- największa powierzchnia kory mózgowej

- obecność ośrodka mowy

- silny rozwój ośrodków ruchowych kkg

- asymetria wielkości i kształtu półkul mózgowych

2. Spionizowana postawa, chód dwunożny

3. Daleko posunięte odwłosienie ciała.

DYMORFIZM PŁCIOWY

Dymorfizm płciowy - to zróżnicowanie osobników ze względu na płeć

- to różnice, jakie występują miedzy K i M w zakresie cech

morfologicznych, psychicznych

Płeć - to zespól cech odróżniających w obrębie jednego gatunku osobniki męskie od

osbnikow żeńskich

- chromosomalna - obecność chromosomów płciowych XX lub XY

- chromatyna - obecność ciałek Barra w komórkach żeńskich

- gonadalna - zależna od typu gonad

- hormonalna - metaboliczna

- somatyczna - fenotypowa - różnice w wyglądzie ciała, składzie tkankowym,

owłosieniu, barwie głosu - kończy się po osiągnięciu dojrzałości płciowej

- psychiczna - związana z poczuciem przynależności do danej płci

Cechy płciowe:

- I - rzędowe - wew. i zew. narządy płciowe i drogi wyprowadzające

- II-rzedowe - cechy somatyczne i czynnościowe, np. proporcje ciała, zawartość

komponentów tkankowych w ogólnej masie ciała, typ owłosienia, barwa głosu

- III-rzedowe - przejawy zachowań seksualnych związanych z instynktem płci

- IV rzędowe - pewne właściwości z sferze zachowań i psychiki

Przyczyny ostatecznego zróżnicowania płciowego u człowieka (wg. Tunera)

- sterowane hormonalnie różne tempo wzrastania chłopców i dziewcząt w okresie dojrzewania

- późniejsze występowanie skoku pokwitaniowego i ogólnie wolniejsze dojrzewanie

chłopców

- różne tempo wzrastania poszczególnych części ciała w całej ontogenezie ( u chłopców w

całym rozwoju przedramiona i podudzia zawsze sa dłuższe, u dziewcząt zawsze jest większy

przyrost tkanki tłuszczowej na udach)

- różnice występujące w konkretnym czasie (np. rozwój zew narządów płciowych)

skok pokwitaniowy - objawia się głównie szybkim wzrostem kości stóp i rąk, potem długa przerwa, po której następuje wzrost przedramion i podudzia, potem znowu długa przerwa, po czym uda i ramiona, a tułów dziecięcy. Tułów przyrasta na koniec. U kobiet jest to bardzo szybko - szybkie tempo, bardzo gwałtownie. U mężczyzn wolniej, dlatego sa wyżsi, bo maja wiecej czasu na wzrastanie

Roznice dymorficzne

- ostateczne różnice uzyskuje się po 2-3 latach po osiągnięciu dojrzałości płciowej

MĘŻCZYŹNI	KOBIETY
- większy wzrost i ciężar o ok. 10% - większa głowa,masywny kark, szerokie barki, plaska klatka piersiowa, wąska miednica, dłuższe kk w stosunku do tułowia (zwlaszca kkg sa dlugie w stosunku do kkd) - długie przedramiona i podudzia - wyżej położony środek ciężkości	- mniejsza głowa, węższe barki i szyja - bardziej wysklepiona klatka piersiowa - szersza miednica - krótsze kk w stosunku do tułowia (szczególnie krótkie sa przedramiona i podudzia) - niżej położony środek ciężkości - bardziej infantylne (dziecięce) proporcje ciała (bo szybciej dojrzewają, mniejsza różnica od budowy wyjściowej
Najwięcej różnic jest w szkielecie: - cięższy, o silnie zaznaczonych przyczepach mm (bo mm sa silniejsze)	- szkielet jest delikatniejszy, lżejszy, o bardziej gładkich powierzchniach kosci (bo sa słabsze mm)
ROZNICE W BUDOWIE CZASZKI: - ma 1400-1450 cm^3 pojemności mózgoczaszki - część twarzoczaszki jest bardziej wysunięta w stosunku do mózgoczaszki (prognatyzm twarzoczaszki) - zaokrąglona od góry - wysklepione luki nadoczodołowe - czoło pochylone do tylu - pochylenie głowy do przodu - wyrostek sutkowy jest większy i dłuższy - oczodoły sa głębsze, bardziej oddalone od siebie - zuchwa wieksza, masywniejsza, silnie zaznaczone kąty żuchwy - większe zęby	- 1300-1350 cm^3 - ontognatyzm twarzoczaszki - bardziej spłaszczona od góry - bardziej zaokrąglona potylica - wysklepione guzy czołowe - posiadanie guzów ciemieniowych - krótszy i mniejszy wyrostek sutkowy - oczodoły bardziej płytkie i bliżej siebie położone - luźniejszy aparat stawowo więzadłowy w stawie żuchwowym
MIEDNICA: - węższa, wyższa - talerz kości biodrowych bardziej pionowy - kość krzyżowa węższa i dłuższa - wierzchołek kości krzyżowej jest zagięty do środka - dolny otwór jest okrągły lub sercowaty - otwory zasłonowe maja kształt owalny - wyższe spojenie łonowe - kat podlonowy jest ostry - tylopochylenie miednicy	- szersza, płytsza - talerze kości biodrowych rozchylone bardziej na boki - kość krzyżowa jest szersza i krótsza - dolny otwór jest owalny, dł. oś to oś poprzeczna - otwory zasłonowe maja kształt trójkątny - niższe spojenie łonowe - kąt podlonowy rozwarty - przodopochylenie miednicy
- kręgosłup bardziej prosty	- kręgosłup bardziej wygięty - wszystkie naturalne krzywizny sa pogłębione szczególnie lordoza lędźwiowa
KOŚĆ UDOWA: - kąt szyjkowo-trzonowy jest rozwarty - tendencja do szpotawości	- kąt zbliżony jest do kąta 90 stopni - tendencja do koślawości
OBOJCZYK: - jest bardziej wyprostowany	- wygięty w kształcie litery S
APARAT WIĘZADŁOWO-STAWOWY: - zwarty	- luźniejszy
OTŁUSZCZENIE CIAŁA: - 15-18% - najwięcej w okolicy obręczy barkowej i klatki piersiowej	- 24-28% w stosunku do ogólnej masy ciała - na brzuchu, biodrach i udach

Różnica w sile mm- ok. 50% (w kkg K o te 50% sa słabsze).

Mm uda maja inny kształt: u K stożkowaty, u M cylindryczny.

Łydki - M -bardziej wykształcony brzusiec przyśrodkowy

- K - boczny

Wszystkie narządy wew. poza śledzioną i tarczyca sa wieksze u M.

M - maja płuca o poj. 1 litra większą.

- 10-15% większa pojemność serca (dlatego K szybciej bije serce i szybciej się męczą)

- serce położone bardziej pionowo

K - maja wolniejsza przemianę materii.

- wyżej położona przepona i serce położone bardziej poprzecznie

M posiadają wyższy poziom fizyczny ( wszystkie elementy poza gibkością).

K sa bardziej odporne biologicznie, łatwiej przystosowują się do nowych warunków środowiskowych.

M mniej odporni na stres, ból, ciężej przechodzą choroby

Cechy psychiczne, intelektualne:

MĘŻCZYŹNI	KOBIETY
- ośrodki sa bardziej skupione - noworodek zwraca uwage na przedmioty - wyższy poziom agresji - lepsi w przedmiotach ścisłych	- ośrodki sa bardziej rozproszone - noworodek żeński zwraca uwagę na osobę - zdolności werbalne

---