1. Produkt Narodowy Brutto

Produkt narodowy brutto (Gross National Product - GNP) jest to pieniężny wyraz bieżącej wartości rynkowej wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych w gospodarce w danym okresie. PNB jest podstawowym miernikiem całkowitej produkcji dóbr i usług w gospodarce.

W podanej wyżej definicji należy podkreślić, że po pierwsze, produkcja krajowa mierzona jest według bieżącej wartości rynkowej, co oznacza stosowanie bieżących cen rynkowych. Ceny rynkowe czasami przewyższają, a czasami zaniżają wewnętrzną wartość dóbr. W związku z tym PNB może stanowić zniekształconą miarę ogólnego dobrobytu społecznego. Po drugie we wskaźniku PNB ujmowane są jedynie dobra i usługi finalne. PNB wyklucza wartość pieniężną dóbr pośrednich stosowanych w procesie produkcji, ponieważ gdyby te dobra były wliczone w PNB, to całkowita wartość produkcji kraju byłaby znacznie zawyżona. Wszystkie dobra pośrednie byłyby liczone co najmniej dwukrotnie - raz gdy byłyby sprzedane w celu zastosowania w produkcji dóbr finalnych i drugi raz gdy dobra finalne zostałyby sprzedane.

Produkt narodowy brutto (PNB, ang. Gross National Product, GNP) - miara wartości wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych przez obywateli danego państwa oraz przez osoby prawne z siedzibą na jego terenie niezależnie od tego, czy podmioty te działają w kraju, czy za granicą. Pomijane są dochody obcokrajowców w danym państwie.

• K - konsumpcja

• I - inwestycje

• G - wydatki rządowe

• En - eksport netto, czyli eksport-import

• Dn - dochód netto obywateli za granicą

Produkt Narodowy Brutto (PNB) to wielkość całkowitych dochodów uzyskanych przez obywateli i podmioty z danego kraju przy wykorzystaniu należących do nich czynników produkcji, niezależnie od kraju, w którym te czynniki wykorzystano. Miernik PNB może być wykorzystywany do charakterystyki gospodarek otwartych, w których odnotowuje się zjawisko handlu zagranicznego.

Wielkość PNB wyznacza się poprzez dodanie do PKB wartości dochodów netto z własności za granicą (Dn):

PNB = PKB + Dn

gdzie:

Dn (dochód netto z własności za granicą) stanowi różnicę pomiędzy dochodami z własności uzyskiwanymi za granicą a dochodami z własności zapłaconymi zagranicy.

Mierniki PKB oraz PNB można ujmować w dwóch rodzajach cen:

• w cenach rynkowych - cenach obowiązujących w danym okresie na rynku, zawierających podatki pośrednie, czyli podatki naliczane od zawieranych transakcji (np. podatek VAT, cło, akcyza),

• w cenach czynników wytwórczych - cenach rynkowych pomniejszonych o podatki pośrednie, czyli cenach otrzymywanych przez producentów po zapłaceniu przez nich podatków pośrednich.

Można zatem określić następujące relacje:

PKB (w cenach czynników produkcji) = PKB (w cenach rynkowych) - podatki pośrednie

oraz

PNB (w cenach czynników produkcji) = PNB (w cenach rynkowych) - podatki pośrednie

2. Produkt Narodowy Netto

Produkt narodowy netto, dochód narodowy, miernik efektów rocznej działalności gospodarki, obliczany poprzez odjęcie od produktu narodowego brutto wartości amortyzacji.

PNN jest to ilość pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi, po odłożeniu kwoty niezbędnej do odtworzenia zużytego w ciągu roku kapitału trwałego i utrzymania na dotychczasowym poziomie zasobu kapitału i rozmiarów produkcji.

Z uwagi na trudności w ustaleniu rzeczywistej wielkości amortyzacji (odpisy amortyzacyjne ustalane dla celów rachunku kosztów nie odzwierciedlają rzeczywistego zużycia kapitału, jest to tylko szacunek) w praktyce częściej wykorzystywany jest produkt narodowy brutto.

Dochód narodowy lub też Produkt Narodowy Netto (PNN) w cenach czynników wytwórczych, to miara produkcji wytworzonej w danym czasie za pomocą czynników produkcji należących do obywateli danego kraju (niezależnie od miejsca ich użycia), wyrażona w cenach tych czynników, uwzględniająca inwestycje netto. Dochód narodowy liczony jest jako różnica Produktu Narodowego Brutto i amortyzacji.

PNN lepiej niż PNB odzwierciedla dochód, który powstaje w gospodarce, ale z powodu trudności z dokładnym oszacowaniem amortyzacji w skali makroekonomicznej jest rzadziej stosowany niż PNB.

Kategoria dochodu narodowego odnosi się do całej gospodarki; wskazuje na wielkość produkcji wytworzonej w gospodarce. "Dochód narodowy określa ilość środków, jakie gospodarka może przeznaczyć na wydatki i inwestycje po odłożeniu odpowiedniej ilości środków na sfinansowanie amortyzacji i utrzymanie istniejącego zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie." (D. Begg 2007, s. 40)

Wskaźnikiem, który jest pomocny przy porównywaniu poziomu rozwoju i przeciętnego standardu życia jest, tzw. dochód narodowy per capita, czyli iloraz dochodu narodowego i liczby ludności. Trzeba jednak zauważyć, że wskaźnik ten nie jest idealny, ze względu na istnienie w gospodarce szarej strefy czy produkcji nielegalnej.

3. DEN

Dobrobyt ekonomiczny netto - uwzględnia przy obliczaniu PNB miernikowe dobra i straty w celu ustalenia lepszej miary jakości życia i dobrobytu narodowego .Modyfikacje:

1. Odejmuje od PNB pewne nieuwzględnione koszty obniżenia życia , które pojawiają się wraz z

objętą w PNB .

2. Dodaje do PNB niektóre pozycje np. pracę w gospodarstwach domowych i czas wolny .

3. Wyklucza z PNB niektóre usługi pośrednie np. ochronę policyjną i przeciwpożarową .

James Tobin i Wiliam Nordawus opracowali koncepcję miernika który nazwali wskaźnikiem dobrobytu ekonom. netto(DEN). Koryguje on PNB przez odjęcie odeń plag, oddanie wartości dóbr i usług o charakterze nierynkowym oraz włączenie wartości czasu wolnego. Wartość DEN jest większa od PNB, ale za to tempo jego wzrostu jest niższe niż dynamika PNB. Wskaźnik DEN uświadamia nam iż PNB jest bardzo niedoskonałą miarą dobrobytu w społeczeństwie. Ponieważ regularne przeprowadzanie i opracowywanie miernikowej i nie rejestrowanej produkcji dóbr i plag oraz systematyczna wycena wartości czasu wolnego byłyby  bardzo kosztowne PNB pozostaje nadal najbardziej powszechnym stosowanym miernikiem działalności gosp., choć dalekim od ideału. PNB jest najlepszą z miar jaką dysponujemy przy systematycznej ocenie sytuacji gosp. Wskaźnik DEN jest właśnie próbą oszacowania skali tych zjawisk i włączenia ich do PNB tak aby stał się on bardziej adekwatnym miernikiem poziomu dobrobytu w danym kraju ponieważ systematyczne dokonywanie pomiarów wszystkich tych rodzajów działalności jest kosztowne, a niekiedy wręcz niemożliwe. W praktyce PNB pozostaje najszerzej stosowanym miernikiem sytuacji gosp. Kraju.

4. HDI

Wskaźnik Rozwoju Społecznego - HDI - (ang. Human Development Index tłumaczone również jako Wskaźnik Rozwoju Ludzkiego) - to syntetyczna miara opisująca zmiany w zakresie społeczno-ekonomicznego rozwoju poszczególnych krajów. Określana jest także jako Wskaźnik Rozwoju społeczno-ekonomicznego. System ten wprowadzony został przez Organizację Narodów Zjednoczonych w celu umożliwienia porównań międzynarodowych. Wskaźnik został opracowany w roku 1990 przez pochodzącego z Pakistanu ekonomistę Mahbuba ul Haqa. Od 1993 roku wykorzystuje go w swoich corocznych raportach działająca w ramach ONZ Agenda ds Rozwoju (UNDP). Pomimo dużej popularności uważany jest  za mniej wiarygodny niż Wskaźnik Ubóstwa Ludzkiego.

Obliczanie

Do obliczenia syntetycznego miernika HDI wykorzystywane są następujące miary podstawowe:

• średnia długość życia

• ogólny wskaźnik skolaryzacji brutto dla wszystkich poziomów nauczania

• wskaźnik umiejętności czytania ze zrozumieniem i pisania

• PKB per capita w USD liczony wg parytetu nabywczego waluty (PPP $).

Skala HDI

Wyniki uzyskiwane dzięki zastosowaniu Wskaźnika Rozwoju Społecznego pozwalają pogrupować kraje ja trzy podstawowe kategorie :

• kraje wysoko rozwinięte 0,8 - 1,0

• kraje średnio rozwinięte 0,5 - 0,8

• kraje słabo rozwinięte 0,2- 0,5

Wskaźnik Rozwoju Społecznego z 2006 roku obejmuje 177 państw: 175 członków ONZ oraz Hongkong i Autonomię Palestyńską. Niestestety duża łiczba danych, które podlegają weryfikacji powoduje, iż często raporty zawierają wartości spóźnione w stosunku do stanu faktycznego o 2 a nawet 3 lata. Nie wszystkie państwa dostarczyły odpowiedich danych, dlatego w rankingu zabrakło 16 państw członkowskich ONZ, m.in. Andory czy Somalii.

Wśród 31 państw słabo rozwiniętych, aż  29 to kraje afrykańskie.

5. Miary dobrobytu ekonomicznego

6. Metody obliczania dochodu narodowego

7. PKB per capita w przeliczeniu na 1 mieszkańca

PKB per capita (ang. GDP per capita) to jeden z najczęściej stosowanych na świecie mierników zamożności państwa (społeczności w nim mieszkającej). Sposób jego obliczania jest bardzo prosty - wartość Produktu Krajowego Brutto danego państwa dzielimy przez liczbę jego mieszkańców. Pojęcie PKB per capita pojawiło się na świecie ze względu na niespójność w podawaniu dochodu narodowego państw jako niepodważalnej miary ich zamożności. PKB nie uwzględnia kwot amortyzacyjnych. Toteż wzrost PKB nie przekłada się automatycznie na wzrost stopy życiowej.

8. Podział dochodu narodowego (pierwotny, wtórny, ostateczny)

Wyróżnia się trzy rodzaje podziału dochodu narodowego: </div>

podział pierwotny- polega "na podziale nowo wytworzonej wartości między pracowników przedsiębiorstwa w postaci wynagrodzeń i na akumulację finansową przedsiębiorstwa." (S. Marciniak 2005, s. 356) Dokonuje się on w miejscu wytworzenia dochodu narodowego, np. w przedsiębiorstwie. W wyniku tego podziału pracownicy otrzymują pensje, a przedsiębiorstwo zysk.

podział wtórny- "dochody pierwotne pracowników i przesiębiorstw podlegają, za pośrednictwem rynku i budżetu państwa, dalszemu podziałowi, kóry nazywa się podziałem wtórnym dochodu narodowego." (S. Marciniak 2005, s. 357) Podział ten dokonuje się poprzez system cen i system podatkowy, dzięki zakupom dóbr i usług. W wyniku tego podziału powstają dochody właścicieli przedsiębiorstw i punktów usługowych, dochody państwa oraz pracowników sfery nieprodukcyjnej. Ten rodzaj podziału dochodu narodowego jest związany z koniecznością finansowania zadań gospodarczych i społecznych państwa.

podział ostateczny- wyraża proces jego podziału na konsumpcję i akumulację. Do tego podziału dochodzi przez podział pierwotny i wtorny, czyli przez redystrybucję wynagrodzeń, podatków czy kredytów, tak, aby dochód narodowy mógł przyjąć postać dóbr finalnych. Podział ten polega na konkretnym zużytkowaniu dochodu, czyli konsumpcji i akumulacji, która jest, na przykład zużywana na przyrost rezerw i zapasów w gospodarce.

9. Determinanty dochodu narodowego

Produkcja potencjalna, to produkcja, którą można by wytworzyć w gospodarce, gdyby racjonalnie wykorzystać wszystkie czynniki produkcji (zasoby pracy, kapitału, ziemi). Rozmiary tej produkcji zależą od wielkości czynników produkcji oraz efektywności ich wykorzystania. Wzrost zasobów jest stosunkowo powolny, dlatego też rozważania nad wzrostem produkcji prowadzi się zazwyczaj w ramach analiz długoterminowych.

Produkcja faktyczna oznacza produkcję rzeczywiście wytwarzaną. W gospodarce rynkowej jej poziom wyznaczony jest przez możliwości opłacalnej sprzedaży. Przy odpowiednio wysokim popycie na towary produkcja faktyczna może osiągnąć poziom produkcji potencjalnej, co oznacza pełne wykorzystanie zasobów. Z reguły jednak popyt na towary jest niższy i zasoby czynników produkcji są wówczas częściowo niewykorzystane.

Agregatowy popyt jest to łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się kupić w danych warunkach. Zależy on przede wszystkim od ogólnego poziomu cen towarów i od wysokości dochodów ludności.

Agregatowa podaż to łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się wytworzyć w danych warunkach i dostarczyć na rynek. Jest ona uzależniona od zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania, od ogólnego poziomu cen towarów oraz od kosztów produkcji ponoszonych przy wytwarzaniu towarów. Im większe są te zasoby oraz im wyższa jest efektywność ich wykorzystania, tym wyższe są maksymalne rozmiary agregatowej podaży.


Keynesiści odrzucają przekonanie neoklasyków o doskonałej giętkości cen i dużej skuteczności działania mechanizmów rynkowych. Ich zdaniem mechanizmy rynkowe i leżące u ich podstaw zmiany cen nie są w stanie zagwarantować produkcji w pełni wykorzystującej czynniki wytwórcze. Ponadto założenie giętkości cen, a w szczególności giętkości płac w dół, jest mało realistyczne we współczesnym świecie, w którym dużą rolę odgrywają związki zawodowe, przeciwstawiając się obniżkom płac. Z tego powodu Keynesiści zakładają mało elastyczne ceny, a w krańcowym przypadku - ceny sztywne.
Dla takiego ekstremalnego stanowiska jest krzywa agregatowej podaży ( rys. 9.3 ), jest ona całkowicie płaska aż do osiągnięcia poziomu produkcji potencjalnej. Oznacza to, że przy tym samym poziomie cen producenci są gotowi wytworzyć i dostarczyć na rynek więcej towarów, o ile tylko gwarantowany jest ich zbyt. Gdy produkcja faktyczna osiąga poziom produkcji potencjalnej ( krzywa agregatowego popytu APp ), wówczas krzywa agregatowej podaży ma kształt linii prostej. Oznacza to, że dalsze zwiększanie popytu (APp') powoduje nie wzrost produkcji, lecz wzrost cen. Keynesiści nie wierzą, że samoczynne mechanizmy rynkowe są w stanie zagwarantować stabilizację popytu na poziomie odpowiadającym potencjalnej produkcji. Uważają, że agregatowy popyt ustala się na poziomie odpowiadającym produkcji przy niepełnym wykorzystaniu czynników produkcji. Ilustruje to krzywa APp która leży na lewo od krzywej APp', odpowiadającej pełnemu wykorzystaniu czynników produkcji.

Z tych dwóch ekstremalnych stanowisk wyłaniają się dwie odmienne koncepcje czynników determinujących faktyczny dochód narodowy. Zgodnie ze stanowiskiem neoklasycznym dochód narodowy określony jest przez zasoby czynników produkcji
i efektywność ich wykorzystania, takie podejście nazywane jest podejściem podażowym. Według stanowiska keynesistowskiego, faktyczny dochód narodowy zdeterminowany jest przez wielkość agregatowego popytu na towary, podejście to nazywamy podejściem popytowym. Obydwa opisują gospodarkę funkcjonującą w innych warunkach, w podejściu podażowym wg analizy długookresowej opisywana jest gospodarka w warunkach pełnego wykorzystania czynników produkcji, natomiast w podejściu popytowym - gospodarka w warunkach niepełnego wykorzystania czynników produkcji wg analizy krótkookresowej.

Produkcja potencjalna - wielkość produkcji, którą wytworzyłaby gospodarka, gdyby wszystkie czynniki produkcji zostały w pełni wykorzystane.

Rozporządzalne dochody osobiste - dochody, jakie gospodarstwa domowe otrzymują od przedsiębiorstw, powiększone o wypłaty transferowe otrzymywane od państwa i zmniejszone o podatki bezpośrednie płacone państwu. Są to inaczej dochody, jakie gospodarstwa mogą przeznaczyć na wydatki lub oszczędności.

Funkcja konsumpcji - obrazuje wielkość zamierzonej konsumpcji globalnej przy każdym poziomie rozporządzalnych dochodów osobistych.

Krańcowa skłonność do konsumpcji - część każdej dodatkowej jednostki dochodu rozporządzalnego, którą gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć na konsumpcję.

Popyt inwestycyjny - oznacza zamierzone (planowane) przez przedsiębiorstwa powiększenie zasobów kapitału trwałego (fabryki i maszyny) oraz stanu zapasów.

Popyt globalny - suma, którą przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe planują wydać na dobra i usługi przy różnej wielkości dochodu.

Przy stałych cenach i płacach równowaga krótkookresowa na rynku dóbr istnieje wtedy, kiedy popyt globalny lub - inaczej - planowane globalne wydatki dokładnie zrównają się z faktycznie wytworzoną produkcją.

Mnożnikiem nazywamy stosunek zmiany produkcji w punkcie równowagi do powodującej ją zmiany w wydatkach autonomicznych.

Zmiana rozmiarów oszczędności, jakie gospodarstwa domowe pragną poczynić przy każdym poziomie dochodu, prowadzi do zmiany wielkości dochodu zapewniającej równowagę. Nie następuje natomiast zmiana oszczędności w punkcie równowagi; nadal muszą się one równać planowanym inwestycjom. Zjawisko to określa się mianem paradoksu zapobiegliwości.

---