Rynek jest kategorią ekonomiczną, nierozerwalnie związaną z produkcją i wymianą towarową. Istnieje już wtedy, gdy co najmniej dwóch partnerów wymienia towary, ale z pełnym rozwojem rynku mamy dopiero do czynienia wówczas, gdy występuje większa liczba aktów kupna i sprzedaży, gdy do wymiany staje więcej uczestników i gdy istnieje określony stan napięcia oraz bogactwo form, w jakich transakcje wymienne dochodzą do skutku.
Za rynek w znaczeniu technicznym uważa się miejsce spotkań kupujących i sprzedających, którzy dokonują transakcji wymiennych. W znaczeniu technicznym rynkiem są place targowe, bazary, hale targowe, sklepy i wszelkie miejsca, w których dokonuje się aktów kupna - sprzedaży.
Za rynek w znaczeniu geograficznym uważa się obszar o zbliżonych warunkach dokonywania zakupu i sprzedaży.
Obszar o zbliżonych warunkach zakupu i sprzedaży, to obszar o podobnej gęstości sieci handlowej, o zbliżonych formach sprzedaży, o tym samym stopniu zaopatrzenia w masę towarową, o zbliżonych cenach artykułów, o podobnym profilu dokonywanych zakupów, itp.
Za rynek w znaczeniu ekonomicznym uważa się ogół stosunków wymiennych (towarowo - pieniężnych) między sprzedającymi oferującymi do sprzedaży towary i usługi po określonej cenie i reprezentującymi podaż, a kupującymi zgłaszającymi zapotrzebowanie na te towary i usługi znajdujące pokrycie w funduszach nabywczych i reprezentującymi popyt.
Rynek obejmuje podmioty rynkowe, którymi są sprzedający i kupujący oraz przedmioty rynkowe, którymi są towary i usługi oraz środki płatnicze, a także wzajemne relacje między tymi elementami, które wpływają na kształtowanie się stosunków wymiennych.
W definicji ekonomicznej pojawiają się dwie ważne kategorie: podaż i popyt, które w powiązaniu z ceną tworzą mechanizm dostosowawczy, zwany mechanizmem równowagi.
Za rynek w znaczeniu cybernetycznym uważa się celowo określony zbiór elementów i relacji zachodzących między nimi, w wyniku czego zachodzą procesy sterowania.
Rynki formalne to instytucje organizujące obrót towarami w ściśle określonych miejscach i czasie oraz wg ustalonych statutowo reguł zachowania się kupców. Do rynków tych zalicza się: jarmarki, targi, giełdy, aukcje i przetargi.
Nazwa jarmark (z niem. jahr - rok, markt - rynek) - roczny rynek - targ. Cechą jarmarków jest to, że odbywają się one zawsze w tym samym miejscu i czasie, raz lub dwa razy do roku (regularnie).
Wyróżnia się jarmarki: lokalne, na których handlowało się przeważnie towarami pochodzenia rodzimego i naturalnego, dalekosiężne, na których handlowało się towarami luksusowymi.
Tragi wywodzą się z jarmarków. Odgrywały kiedyś ważną rolę w wymianie handlowej Europy Środkowej ze wschodem. Najbardziej znane targi to: szampańskie, genewskie, liońskie, frankfurckie, antwerpskie.
Wystawy i salony międzynarodowe różnią się od targów tym, że nie są obliczone na zawarcie transakcji handlowych w czasie ich trwania, lecz na ekspozycje najnowszych osiągnięć naukowo - technicznych uczestniczących w nich krajów i firm.
Wystawy między narodowe są przeglądem osiągnięć związanych tematycznie z określoną dziedziną postępu i wiedzy ludzkości. Salony międzynarodowe są przeglądem osiągnięć techniki i wzornictwa przemysłowego.
Muzea handlowe to instytucje prezentujące postęp w danej dziedzinie techniki bądź sztuki w układzie chronologicznym. Od eksponatów muzealnych po najnowsze wzory współczesności, aż do wizji przyszłości z dziedziny science - fiction.
Giełda to zorganizowany rynek, na którym spotykają się regularnie kupujący i sprzedający w celu zawierania umów kupna - sprzedaży towarów dopuszczonych do obrotu na danej giełdzie.
Przedmiotem obrotu giełdowego są wyłącznie towary jednorodne, których dowolną partię można zastąpić inna o tej samej ilości i jakości. Towary te charakteryzują się również masowa konsumpcją trwałością oraz możliwością dokonywania standaryzacji.
Transakcje zawierane na giełdzie można podzielić na:
Transakcje natychmiastowe - zwane też gotówkowymi lub kasowymi - towar znajduje się w miejscu przewidzianej dostawy i jest wydawany kupującemu niezwłocznie (2 tygodnie) po zawarciu umowy.
Transakcje terminowe - towaru w chwili sprzedaży może jeszcze nie być lub może on w ogóle nie istnieć, a okres od zawarcia do rozliczenia transakcji wynosi zwykle kilka miesięcy.
Transakcje terminowe dzielą się na:
- transakcje dostawne (typu forward), w wyniku których dochodzi do rzeczywistego przekazania przedmiotu transakcji,
- Transakcje typu future, których zawieranie nie łączy się zwykle z przekazaniem towaru, a ich celem jest jedynie zabezpieczenie się przed zmianami cen lub spekulacji.
Wyróżnia się: giełdy towarowe,
- giełdy pieniężne (papierów wartościowych - głównie akcji),
- giełdy usług (głównie frachtowe i ubezpieczeniowe),
-giełdy mieszane (np. towarowo - frachtowe lub pieniężno - towarowe).
Aukcje to stałe lub doraźnie organizowane w określonych miejscach i czasie publiczne licytacje towarów niejednorodnych, czyli mieszanych i występujących w postaci naturalnej. Licytacja może być przeprowadzona w górę przez podbijanie cen przez kupujących lub w dół przez obniżanie cen przez prowadzącego licytację (aukcjonera).
Wadium to opłata wnoszona przez kupujących, którzy przed licytacją mają prawo dokładnego obejrzenia towaru. Wadium jest formą zabezpieczenia przed wycofaniem się z transakcji.
Formą rynku zbliżoną do aukcji są przetargi. Ich celem jest zebranie najkorzystniejszych ofert na sprzedaż bądź kupno różnych maszyn i urządzeń oraz wykonanie określonych robót.
Cechą szczególną przetargu jest przywilej przysługujący jednostce rozpisującej przetarg swobodnego wyboru oferty lub odstąpienie od przetargu bez podania przyczyny. Natomiast druga strona uczestnicząca w przetargu jest zobowiązana do wpłacenia wadium i złożenia oferty w ściśle określonym terminie. Przekroczenie tego terminu nawet o kilka minut może spowodować nie rozpatrzenie oferty.
Rozróżnia się przetarg: zamknięty (ograniczony do wybranej grupy uczestników), otwarty (nieograniczony).
Rynek geograficzny to układy przestrzenne wyodrębnione ze względu na terytorialny zasięg podaży, popytu lub ceny. Wyróżnia się: lokalny, regionalny, krajowy, zagraniczny, międzynarodowy, światowy.
Rynek lokalny - to najmniejszy układ przestrzenny wyodrębniony ze względu na sieć handlową o danym typie asortymentu. Wg W. Christallera obszar rynku lokalnego jest wyznaczony przez 1-godzinny czas dojścia do centrum, tj. w promieniu 4-5 km.
Rynek regionalny - to obszar obejmujący swym zasięgiem region, czyli kompleks przyrodniczo-prod. o wykształconych funkcjach profilu społeczno-ekonomicznego. Zasięg rynku reg zależy od wielu elementów struktury przestrzennej jak: lokalizacji sieci handlowej i osadniczej, rozmieszczenia przemysłu i rolnictwa, stanu urządzeń komunalnych i socjalnych, układu sieci komunikacyjnej i stanu dróg, warunków naturalnych i przyrodniczych, a także historii, kultury, zwyczajów.
Rynek turystyczny: jest pochodną rynku Reg, charakteryzuje się on umiejscowieniem podaży dóbr turystycznych w obszarach występowania walorów naturalnych i przeniesieniem popytu z obszarów zamieszkania do obszarów rekreacji i wypoczynku.
Rynek krajowy - to rynek wewnętrzny, obejmujący swym zasięgiem cały kraj w jego granicach administracyjnych i państwowych.
Rynek zagraniczny - to otoczenie handlowe danego kraju, które obejmuje kraje wchodzące w powiązania importowo-eksportowe z tym krajem.
Rynek międzynarodowy - to system powiązań importowo-eksportowych pomiędzy krajami należącymi do różnych ugrupowań, powstałych na bazie międzynarodowego podziału pracy. Rynki międzynarodowe wyodrębniają się jako systemy wewnętrznie spójne i zróżnicowane zewnętrznie. Spójność tę zabezpieczają wzajemne umowy handlowe, protokoły, uzgodnienia, itp.
Rynek światowy - jest zróżnicowanym obszarem obejmującym trwałe stosunki wymiany pomiędzy producentami standardowych dóbr a ich masowymi odbiorcami. Przedmiotem obrotu na rynku światowym są najczęściej surowce i materiały, dla których różnice technologiczne są nieznaczne i łatwo jest ustalić standardy jakościowe oraz ceny światowe.
Za rynek uważa się ogół stosunków wymiennych między sprzedającymi, którzy oferują do sprzedaży towary i usługi po określonej cenie a kupującymi, którzy wyrażają chęć zakupu tych towarów i usług popartą odpowiednimi środkami płatniczymi.
Rynek obejmuje podmioty rynkowe, którymi są sprzedający i kupujący oraz przedmioty rynkowe, którymi są towary i usługi oraz środki płatnicze a także wzajemne relacje między elementami, które wpływają na kształtowanie się stosunków wymiennych.
Analiza rynku - to całokształt analiz związanych z poznaniem zjawisk i procesów rynkowych. Zjawiskami rynkowymi są wszelkie zdarzenia losowe, które wpływają na stan rynku, natomiast procesami rynkowymi są ciągi zdarzeń powiązanych zależnościami przyczynowo - skutkowymi, w których można wyróżnić pewne prawidłowości o charakterze nielosowym. Analiza rynky wchodzi w zakres szerzej pojętych badań rynku, które obejmują również prognozowanie rynku.
Prognozowanie - polega na przewidywaniu przyszłej sytuacji rynkowej na podstawie analizy rozwoju zjawisk rynkowych w czasie.
Przez badanie rynku rozumie się rozpoznanie mechanizmu rynku, jego struktury, stanu i rozwoju jego elementów w celu stworzenia przesłanek do podejmowania decyzji.
1. Badania rynkowe mają char. obiektywny, badania marketingowe char. subiektywny.
2. B.R. są prowadzone w skali makro, B.M. w skali mikro.
3. W B.R. posługujemy się metodami ilościowymi, w B.M. - met. Jakościowymi.
4. W B.R. dane pochodzą ze źródeł wtórnych, w B.M. - ze źródeł pierwotnych.
5. B.R. mają z reguły char. Pełny i wyczerpującym B.M. - mają char. Niepełny i są oparte na próbach reprezentacyjnych.
Badania rynku stanowią pomost pomiędzy makro i mikroekonomią a Bad. Marketingowymi. Makro i mikroekonomia stwarzają podstawy dla analizy rynku i badań rynkowych, zaś Bad. Rynkowe są przesłanką dla badań marketingowych.
Mikro i makroekonomia zajmuje się procesami wytwarzania i podziału produktu społecznego, badania rynkowe obejmują swym zasięgiem sferę wymiany, natomiast badania marketingowe obejmują powiązania sfery wymiany ze sferą konsumpcji.
W ramach analizy rynku wyróżnić można 4 bloki zagadnień związanych z obszarami badań:
1. w 1 bloku: występują zagadnienia wyjaśniane bezpośrednio przez mikro i makroekonomię, a dotyczące teorii równowagi rynkowej,
2. w 2 bloku: występują problemy związane z analizą rozwoju zjawisk rynkowych w czasie, której efektem są prognozy i przewidywania przyszłej sytuacji rynkowej,
3. w 3 bloku: mamy do czynienia z pojemnością rynku, która daję podstawy do wyznaczania rozmiarów działalności przedsiębiorstw,
4. w 4 bloku: występują zagadnienia poświęcone chłonności rynku.
Badania rynkowe a zwłaszcza prognozowanie służą bezpośrednio dla podejmowania decyzji rynkowych, Decyzje te muszą być zawsze poprzedzone przewidywaniem sytuacji rynkowej, która może sprzyjać bądź nie sprzyjać przyszłej działalności.
Z każdą decyzją, która podejmowana jest z wyprzedzeniem w stosunku do przyszłej sytuacji rynkowej, wiąże się pewne ryzyko, które polega na niespełnieniu się oczekiwań co do zajścia tej sytuacji.
Analiza rynku jest procesem wieloetapowym. Najczęściej wyróżnia się:
- fazę podejmowania badań - w tej fazie problem badawczy określony jest w sposób hipotetyczny,
- fazę gromadzenia danych - problem badawczy określany jest w sposób empiryczny,
- fazę opracowywania wyników - problem badawczy określany jest w sposób analityczny.
Postawienie problemu jest pierwszym etapem procesu badawczego i polega na sformułowaniu ogólnych pytań rodzaju: co, jak, kto, dlaczego, kiedy. Pytania te mogą dotyczyć sfer działalności, zachowań nabywców, wyników finansowych, oceny sytuacji rynku, itp.
Analiza sytuacji jest drugim etapem procesu badawczego, prowadzi do określenia realności rozwiązania problemu. Polega on na ocenie stopnia ważności problemu, możliwości jego rozw., wysokości niezbędnych kosztów, opłacalności przedsięwzięcia, itp.
Określenie zadania badawczego jest trzecim etapem procesu badawczego. Prowadzi on na uściśleniu tematyki badań. Polega on na wyborze odpowiednich wykonawców, ustaleniu zakresów czynności, określeniu warunków i terminów realizacji, ustalenia harmonogramu prac, określeniu zasad rozliczeń, itp.
Postawieni hipotez jest ostatnim etapem fazy projektowania. W etapie tym formułuje się założenia, które w późniejszych badaniach należy zweryfikować.
Analiza danych wtórnych rozpoczyna fazę gromadzenia danych, stanowiących podstawę źródłową badań. Od tych danych zawsze rozpoczyna się proces zbierania danych empirycznych.
Określenie metod zbierania danych pierwotnych polega na wyborze metod i technik pozyskiwania danych o ściśle określonych charakterystykach ilościowych i jakościowych.
Planowanie wyboru próbki jest jednym z najważniejszych etapów procesu badawczego. Chodzi o taki dobór zbiorowości próbnej, aby można było na jej podstawie sformułować wnioski odnoszące się do całej zbiorowości generalnej.
Zbieranie danych to czynność techniczna, polegająca na umiejętności dotarcia do samego źródła danych i uzyskania w miarę jasnych i poprawnych odpowiedzi.
Redukcja danych jest 1 etapem fazy opracowywania wyników badań. Polega ona na wyselekcjonowaniu poprawnych odpowiedzi przez wyeliminowanie przypadków skrajnych i nietypowych, które mogą zniekształcać prawidłowy obraz wyników.
Źródła informacji można podzielić na:
- źródła pierwotne - obejmujące informacje zbierane specjalnie dla określonych celów badawczych,
- źródła wtórne - są danymi zbieranymi już wcześniej dla innych celów.
Informacje pierwotne pochodzą z obserwacji i wywiadów różnych grup respondentów, którymi mogą być przedstawiciele różnych przedsiębiorstw i instytucji, personel handlowy i branżowy, a także członkowie gospodarstw domowych, a także mieszkańcy miast , wsi i osiedli.
Wśród źródeł wtórnych można wyróżnić następujące grupy: publikacje książkowe i czasopiśmiennicze, przeglądy bibliograficzne i dokumentacyjne, wydawnictwa statystyczne GUS, informacje statystyczne ministerstw, wyniki badań placówek naukowo - badawczych, sprawozdawczość przedsiębiorstw i organizacji gosp. Itp.
Źródła informacji można podzielić na wyczerpujące (mające wymiar pełny, gdyż inf pochodzą od wszystkich jednostek badanej zbiorowości) i niewyczerpujące (mające char niepełny, gdyż inf pochodzą od wybranej jednostki badanej zbiorowości).
Metody doboru próby:
1 - metody doboru losowego - polegające na znanym i określonym prawdopodobieństwie dostania się każdej jednostki do próby ( dobór losowy prosty, warstwowy, systematyczny, zespołowy, wielostopniowy, wielofazowy),
2 - metody doboru nielosowego - polegające na ustaleniu z gry pewnych charakterystyk, jakimi maja odpowiadać poszczególne jednostki w próbie ( dobór kwotowy, jednostek typowych, przez eliminacje, celowy, przypadkowy)
1