DYDAKTYKA - nazwa pochodzi z j. greckiego: didaktikos - pouczający; didasko - uczę; dotyczy ona wszystkiego, co jest związane z procesem nauczania i uczenia się.

• pierwsze użycie terminu: Niemcy, XVII w., dydaktyka traktowana jako sztuka nauczania

• 1657r., J.A. Komeński „Wielka Dydaktyka” - dydaktyka to sztuka nauczania ściśle powiązana z wychowaniem

• XIX w., Herbart - twórca nauczania wychowującego; rozumiał dydaktykę jako teorię nauczania

• XIX/XX w., J. Dewey odrzuca dotychczasowe koncepcje; dydaktyka to sztuka uczenia się; w centrum nie stoi nauczyciel, a uczeń

• okres międzywojenny: B. Nawroczyński, K. Sośnicki - dydaktyka to nauka o nauczaniu i uczeniu się

• współczesność: S. Pałka - dydaktyka to nauczanie, uczenie się, ale to również kształcenie i samokształcenie

FUNKCJE DYDAKTYKI (wynikające z przedmiotu badań):

• TEORETYCZNA (diagnostyczna i prognostyczna) - dostarcza wiedzy o stanie procesu nauczania-uczenia się oraz prognozuje dalszy ich rozwój

• PRAKTYCZNA/INSTRUMENTALNA - wskazuje nauczycielom skuteczne metody, środki i normy praktyczne, których zastosowanie przyczyni się do zwiększenia efektywności

PROCES KSZTAŁCENIA - (wg W. Okonia) uporządkowany w czasie ciąg zdarzeń obejmujących takie czynności nauczycieli i uczniów, ukierunkowane przez odpowiedni dobór celów i treści oraz takie warunki i środki, jakie służą wywołaniu zmian w uczniach stosownie do przyjętych celów kształcenia

ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE W DEFINIOWANIU PROCESU KSZTAŁCENIA:

• naturalizm (odnoszenie się do naturalnych zainteresowań ucznia)

• behawioryzm (środki dydaktyczne działające na zmysły)

• kognitywizm (stosowanie metod aktywizujących ucznia)

• koncepcja łączenia teorii z praktyką (wszelka teoria jest zademonstrowana w praktyce)

RODZAJE KSZTAŁCENIA:

• ogólne (daje kwalifikacje potrzebne we wszystkich zawodach)

• zawodowe (daje kwalifikacje potrzebne do konkretnego zawodu)

7 OGNIW PROCESU KSZTAŁCENIA WG W. OKONIA:

1. uświadomienie uczniom celów i zadań (3-5min/45min) - ogniwo w którym musimy zainteresować uczniów i zachęcić ich do aktywnego udziału w lekcji

2. zaznajomienie z nowym materiałem (25min/45min) - można to robić na 3 sposoby: słowo mówione; słowo mówione + środki dydaktyczne (tzw. pośredni kontakt z rzeczywistością); bezpośredni kontakt z rzeczywistością (np. lekcja w terenie)

3. uogólnienie (3-5min/45min) - chęć usystematyzowania wiedzy uczniów

4. utrwalenie przyswojonego materiału - rozmowa, odpytywanie ucznia; błędem jest łańcuchowe utrwalanie wiedzy (odpytywanie po kolei ze wszystkich informacji)

5. kształtowanie umiejętności i nawyków - zadanie praktyczne rozwiązywane przez nauczyciela

6. wiązanie teorii z praktyką - uczeń sam rozwiązuje zadania, nauczyciel jedynie nadzoruje

7. kontrola i ocena wyników nauczania - najczęściej jest to kontrola ustna lub pisemna

RODZAJE CELÓW:

• ogólne - wyznaczają ogólne kierunki pracy dydaktycznej z zakresu danego przedmiotu nauki szkolnej; cele ogólne są wieloznaczne, nieczytelne

• operacyjne (poznawcze, kształcące, wychowawcze, opiekuńcze) - wynikają z funkcji szkoły; jest zdaniem oznajmującym; cele operacyjne określają konkretne właściwości uczniów, ich wiedzę, umiejętności; I. H. Davis w budowie tegoż celu wyróżnia:

• czasownik operacyjny

• standard

• sytuację

Cele operacyjne powinny być jednoznaczne, jednakowo rozumiane.

Uczeń poprawnie czyta tekst na lekcji.

poprawnie - standard
czyta - czasownik operacyjny
na lekcji - sytuacja

Taksonomia to hierarchiczne uporządkowanie celów. W taksonomii celów nauczania B. Niemierko wyróżnia dwa poziomy i cztery kategorie.

POZIOM I - WIADOMOŚCI	POZIOM II - UMIEJĘTNOŚCI
KATEGORIE: A, B A - zapamiętanie B - zrozumienie	KATEGORIE: C, D C - stosowanie w sytuacjach typowych D - stosowanie w sytuacjach nowych

operacjonalizacja celów kształcenia - to zamiana celu ogólnego na równoważny mu zbiór celów operacyjnych

ETAPY OPERACJONALIZACJI:

1. analiza znaczenia celu ogólnego (poprzez tworzenie intuicyjnego obrazu ucznia w pełni osiągającego ten cel na lekcji)

2. luźne zapisy pomysłów na cele operacyjne osiągane metodą burzy mózgów

3. selekcja i klasyfikacja tych pomysłów (odrzucamy pomysły zbyt ogólne, nie trafione, pozostawiając tylko te, które dotyczą czynności uczniów, a nie ich cech osobowościowych)

4. porządkowanie pozostawionych pomysłów na cele operacyjne z zastosowaniem taksonomii celów nauczania B. Niemierko

5. określanie warunków (sytuacji szkolnej lub życiowej), w której uczeń będzie wykonywał daną czynność oraz wymagań, co do biegłości jej wykonania (standardów)

6. ostateczne zredagowanie celów operacyjnych (2-3 cele operacyjne z jednego ogólnego)

7. sprawdzenie trafności naszych celów poprzez zaprojektowanie egzaminu, który sprawdzałby czy założone cele po przeprowadzonej lekcji zostaną osiągnięte.

PROGRAMY I TREŚCI KSZTAŁCENIA

PROGRAMY NAUCZANIA - określają jakim celom ma służyć i jakie zadania powinno realizować kształcenie szkolne, wskazując tym samym, że całość nauczania ma sprzyjać rozwojowi ucznia, a nie ograniczać się do realizacji materiału.

Wg W. Okonia program nauczania to „uporządkowany przez specjalistów zbiór tematów z wybranych dziedzin wiedzy i życia, przydatny do nauczania”.

Pojęcie programu najlepiej charakteryzuje jego łaciński odpowiednik - CURRICULUM - co oznacza „tor wyścigu rydwanów”. Curriculum, czyli program, zakłada więc: cel, drogę do celu i środki realizacji celu.

PLAN a PROGRAM NAUCZANIA

Plan nauczania obejmuje pełny rejestr realizowanych w szkole przedmiotów, ich rozkład na poszczególne lata nauki, a także liczbę godzin nauczania przeznaczoną dla każdego przedmiotu w pełnym cyklu pracy szkoły, jak i w poszczególnych klasach. Stanowi on podstawę opracowania programu nauczania.

Program nauczania ustala jakie wiadomości, umiejętności i nawyki o trwałych walorach poznawczych i wychowawczych oraz w jakiej kolejności uczniowie mają sobie przyswoić.

Na program nauczania składają się:

• uwagi wstępne (określa się tu cele nauczania danego przedmiotu)

• materiał nauczania (czyli podstawowe informacje, pojęcia, prawa i ważniejsze hipotezy, metody, techniki pracy, algorytmy, reguły postępowania itp. z zakresu dyscypliny naukowej odpowiadającej danemu przedmiotowi)

• uwagi (o realizacji programu i wskazówki na temat metod, form organizacyjnych i środków umożliwiających skuteczną realizację materiału).

Przedmioty objęte programem nauczania dzieli się na:

• obowiązkowe - wspólny dla uczniów kanon wykształcenia

• fakultatywne - dotyczą zagadnień bardziej szczegółowych i wiążą się z dążeniem do zaspokojenia indywidualnych potrzeb i zainteresowań uczniów

Dla realizacji celów dydaktyczno-wychowawczych konieczna jest odpowiednia treść kształcenia. Składa się na nią całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z dziedziny nauki, techniki, kultury i sztuki, oraz praktyki społecznej, przewidzianych do opanowania przez uczniów podczas ich pobytu w szkole.

TREŚCI KSZTAŁCENIA (wg słownika pedagogicznego) - to odpowiednio uporządkowany zasób informacji i czynności, których opanowanie umożliwi lub ułatwi człowiekowi ukształtowanie jego stosunków ze światem go otaczającym. Treść ta stanowi materiał nauczania-uczenia się podporządkowany celom kształcenia oraz regulowany przez władze oświatowe i wymagania programowe.

TEORIE DOBORU TREŚCI W PROGRAMACH:

• materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)

• materializm funkcjonalny

• formalizm dydaktyczny

• utylitaryzm dydaktyczny

• strukturalizm

• egzemplaryzm

• teoria problemowo-kompleksowa

MATERIALIZM DYDAKTYCZNY (ENCYKLOPEDYZM)

Twórca: F. W. Doerpfeld, niemiecki pedagog. Zwolennicy tej teorii uważali, że trzeba uczniom przekazać jak największą ilość materiału z możliwie różnych dziedzin nauki. Encyklopedyści sądzą, że proporcjonalnie do opanowania materiału kształtować się będzie stopień zrozumienia określonego fragmentu rzeczywistości. WADY: Brak korelacji między programami nauczania, programy obejmują obszerny materiał, wykazują przeładowanie wiadomościami ,realizacja takiego programu zmusza to pośpiechu, praca uczniów jest mało efektywna.

MATERIALIZM FUNKCJONALNY

Twórca: W. Okoń. Prócz wiedzy kładzie się tu nacisk na umiejętność posługiwania się nią w procesie przekształcania rzeczywistości. U podnóża tej teorii leży założenie o integralnym związku poznania z działanie. Zgodnie z tym założeniem podstawowym kryterium doboru i układu treści programu powinny być względy światopoglądowe, należy także umożliwić wykorzystanie zdobytej wiedzy do przekształcania poszczególnych wycinków rzeczywistości.

FORMALIZM DYDAKTYCZNY

Twórca: E. Schmid. Treści kształcenia są środkiem służącym do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów. Głównym kryterium doboru treści powinna być wartość kształcąca danego przedmiotu, jego przydatność do kształcenia i rozwijania sił poznawczych uczniów. Teoretyczną podstawę tego kierunku stanowiło przeświadczenie o tzw. transferze dodatnim, czyli przenoszeniu skutków jednego procesu uczenia się na inny. ZALETY: zwrócenie uwagi na potrzebę rozwijania uwagi i zainteresowań. WADY: w programach nauczania zbytnio faworyzuje się przedmioty instrumentalne.

UTYLITARYZM DYDAKTYCZNY

Twórca: J. Dewey. Kształcenie jest tu pojmowane jako ciągła rekonstrukcja doświadczenia, a proces kształcenia tożsamy jest z jego celem. Istotnym czynnikiem w zakresie korelacji określonych przedmiotów szkolnych jest indywidualna i społeczna aktywność ucznia. Przy doborze treści należy się więc koncentrować na zajęciach ekspresyjnych i konstrukcyjnych. Czynności te powinny umożliwić uczniowi uczenie się zgodne z idealnym programem, w którym nie ma żadnej kolejności i następstw przedmiotów. Jak z tego wynika rekonstrukcja społecznych doświadczeń ludzkości jest podstawowym kryterium doboru treści kształcenia.

STRUKTURALIZM

Twórca: K. Sośnicki. Ponieważ programy przeładowane są wiadomościami i nie można ich redukować pomijając niektóre wiadomości, gdyż jest to sprzeczne z rozwojem naukowym, należy włączyć do programu trwały dorobek każdej z nauk nawiązujący do jej historycznych źródeł i do osiągnięć najnowszych. Należy zarazem budować programy odzwierciedlające system wiedzy tak poszczególnych nauk, jak i ich całokształtu. Programy prócz poznania teoretycznego powinny zapewniać również poznanie realnej rzeczywistości. Zasady: strukturalności, nowoczesności, życiowości, kultury logicznej, łączenie teorii z praktyką (najważniejsza). Treść każdego przedmiotu dzielić na elementy podstawowe o trwałej wartości naukowej i kształcącej oraz na elementy wtórne.

EGZEMPLARYZM

Twórca: H. Scheuerl. Zwolennicy tej teorii uważają, że konieczna jest redukcja programu nauczania. Aby jednak uniknąć zubożenia obrazu świata odzwierciedlanego w świadomości uczniów opracowano dwa sposoby nauczania: pragmatyczne i egzemplaryczne.

• pragmatyczne (gr. pradeigma - wzór) - uczeń powinien poznać tyle, ile jest bezwzględnie konieczne, aby mógł wytworzyć sobie poprawny obraz zagadnienia przewidzianego tematem, jego istotę. Nie przestrzega się to rygorystycznie chronologicznego porządku, a nauczyciel ma swobodę wyboru określonych tematów z pośród innych zawartych w programie

• egzemplaryczny - zamiast przekazywać wiedzę w sposób ciągły należy operować jej egzemplarzami tematycznymi, przy czym każdy egzemplarz powinien być reprezentatywny dla tematu. Opracowanie wiadomości na temat jednego egzemplarza umożliwi scharakteryzowanie całego pojęcia, tematu, itp. Wada: egzemplaryzm koliduje z zasadą systematyczności, co w przedmiotach o liniowym charakterze nauczania jest nie do przyjęcia

TEORIA PROBLEMOWO-KOMPLEKSOWA

Twórca: B. Suchodolski. Wykształcenie ogólne stanowi konieczny składnik

wykształcenia zawodowego, ale jego treść nie może być wyznaczana wyłącznie przez potrzeby przyszłej pracy zawodowej lub studiów. Szkoła ogólnokształcąca nie powinna zatem przygotowywać specjalistów, lecz ułatwiać poznawanie rzeczywistości. Treści powinny dotyczyć problemów współczesnego świata (technika, socjologia, sztuka, itp.), układ treści w programach szkół podstawowych powinien być jednolity, natomiast zróżnicowanie należy wprowadzać na poziomach ponadpodstawowych. Można zatem nauczać kompleksowo.

KRYTERIA OPRACOWANIA PROGRAMU KSZTAŁCENIA

• rozwijający się człowiek, poddawany edukacji (dostosowanie treści kształcenia do możliwości, a zarazem indywidualnych potrzeb ucznia)

• zmieniające się społeczeństwo (treści umożliwiają młodemu człowiekowi kształtowanie twórczego stosunku do ojczyzny i własnego narodu, innych narodów, życia społeczno-obywatelskiego, edukacji, pracy zawodowej i rodziny)

• rozwój kultury, nauki (na program składają się treści ułatwiające poznanie dóbr kultury, przeżywanie wartości kulturalnych oraz wytwarzanie przez młodzież różnych wartości)

STRUKTURYZACJA TREŚCI KSZTAŁCENIA - polega na kształtowaniu i hierarchizowaniu struktur treściowych, to jest na takim porządkowaniu treści, jakie wiąże się z wyodrębnieniem dla danej treści układów, a w nich składników i związków między nimi. Zadaniem strukturyzacji treści jest ułatwianie przyswojenia treści uczniom.

FUNKCJE PROGRAMÓW NAUCZANIA:

1. f. społeczna (czego uczyć) - szkoła kształtuje w wychowanku cechy społeczne pożądane w danym czasie i artykułowane przez określone opcje polityczne

2. f. pedagogiczna - wyraża się przede wszystkim w doborze treści kształcenia pod kątem wspomagania indywidualnego rozwoju dziecka

MODELE PROGRAMÓW NAUCZANIA:

• analityczny

• hermeneutyczny

• krytyczny

MODEL ANALITYCZNY - uczyć się, by przyswoić: traktuje wiedzę jako obiekt, który należy zdobyć. Model ten koncentruje się na odpowiedzi na pytania: do jakiej wiedzy dążymy, jak możemy robić to najlepiej. Preferuje on encyklopedyczne fakty, a nie sprawność i umiejętności twórczego myślenia.

MODEL HERMENEUTYCZNY - uczyć się, by znaleźć odpowiedź: traktuje wiedzę jako produkty procesu współtworzenia, w którym uczestniczą nauczyciele i uczniowie. Wspólne dochodzenie do wiedzy możliwe jest dzięki porozumiewaniu się - komunikacji, która jest bardzo istotnym elementem w tym modelu.

MODEL KRYTYCZNY - uczyć się, by zmieniać: traktuje wiedzę jako uzyskanie możliwości zmiany otaczającego świata. Odpowiada zatem na pytanie: jak zmienić świat? Jest to model odchodzący od koncepcji wiedzy na rzecz wartości.

RODZAJE PROGRAMÓW NAUCZANIA

Ze względu na treść nauczania wyróżniamy:

• programy przedmiotowe - są zminiaturalizowanym obrazem dorobku danej dyscypliny naukowej

• programy zintegrowane - są siatką problemów, łączą niezalene dyscypliny w pewną całość, co sprawia, że są trudne dla autorów jak też dla nauczycieli praktyków

Ze względu na układ treści:

• układ liniowy - poszczególne partie nauczania tworzą nieprzerwany ciąg powiązanych i warunkujących się wzajemnie ogniw przerabianych zazwyczaj raz w ciągu okresu nauki

• układ koncentryczny - kiedy treść jak w układzie liniowym powtarza się co pewien czas, ale rozszerza się stopniowo ich zakres

• układ spiralny - jego cechą jest to, że uczniowie nie tracą z pola widzenia problemu wyjściowego stopniowo wzbogacającą zakres dotyczących go informacji. W układzie tym często powraca się do danego zagadnienia i nie poprzestaje się na jednorazowej ekspozycji poszczególnych tematów (np. tabliczka mnożenia)

KWALIFIKACJE I KOMEPETENCJE NAUCZYCIELI:

• od roku 2000 wszyscy nauczyciele muszą posiadać wykształcenie wyższe, magisterskie

• przyjmowani do pracy nauczyciele szkół podstawowych muszą posiadać kwalifikacje do nauczania minimum dwóch przedmiotów lub prowadzenia dwojakiego rodzaju zajęć specjalistycznych

Novum reformy 1999r., w kwestii statusu zawodowego nauczycieli była nowelizacja Karty nauczyciela i wprowadzenie systemu awansów zawodowych:

• stażysta

• nauczyciel kontraktowy

• nauczyciel mianowany

• nauczyciel dyplomowany

• „profesor oświaty” (honorowy tytuł dla najlepszych w zawodzie, dyplom od ministra edukacji i gratyfikacja finansowa w wysokości trzech miesięcznych pensji

ocena - to wszelka opinia o uczniu wyrażona gestem, słowem, mimiką, w tym także stopniem

stopień - to ilościowy wykładnik jakościowej wiedzy

Przedmiotem oceny winna być:

• ilość i jakość prezentowanej wiedzy

• zainteresowanie ucznia przedmiotem

• jego stosunek do przedmiotu

FUNKCJE OCENY I OCENIANIA:

• informacyjna - informuje ucznia, nauczyciela i rodzica m.in. o tym:

• w jakim stopniu zostały przez ucznia opanowane dane umiejętności i wiadomości

• czy nastąpił postęp czy regres w stosunku do stanu poprzedniego

• czy i jakie występują u ucznia specjalne trudności w nauce lub specjalne uzdolnienia

• motywacyjna - funkcja ta dotyczy osoby ocenianej:

• uwzględnia wysiłek włożony przez ucznia w uzyskanie możliwie najwyższej oceny

• stymuluje do podejmowania wysiłku i osiągania coraz wyższych ocen

• pomaga uczniowi w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju

Ocenianie ze względu na miejsce dokonywania oceny dzielimy na:

• ocenianie wewnątrzszkolne

• ocenianie zewnątrzszkolne

PROCEDURA OCENIANIA Z ZAJĘĆ EDUKACYJNYCH

Wymagania ramowe na poszczególne stopnie szkolne są następujące:

• konieczne (dop)

• podstawowe (dst)

• rozszerzające (db)

• dopełniające (bdb)

• wykraczające (cel)

Wymagania konieczne na stopień dopuszczający obejmują elementy treści nauczania:

• niezbędne w uczeniu się danego przedmiotu

• potrzebne w życiu

Wskazują one na braki w opanowaniu wiadomości i umiejętności określonych w podstawach programowych, a także na opanowanie w znacznym stopniu wiadomości i umiejętności podstawowych.

wymagania podstawowe na stopień dostateczny obejmują elementy treści:

• najważniejsze w uczeniu się danego przedmiotu

• łatwe dla ucznia nawet mało zdolnego

• niewielkim stopniu złożoności, a więc przystępne

• często powtarzające się w programie nauczania

• dające się wykorzystać w sytuacjach szkolnych i pozaszkolnych

• określone programem nauczania na poziomie nieprzekraczającym wymagań zawartych w podstawach programowych

• głównie proste, uniwersalne umiejętności, w mniejszym zakresie wiadomości

Warstwa treści podstawowych nie powinna przekraczać 30% treści całego programu.

Wymagania rozszerzające na stopień dobry obejmują elementy treści:

• istotne w strukturze przedmiotu

• bardziej złożone, mniej przystępne aniżeli elementy treści zaliczone do wymagań podstawowych

• przydatne, ale nie niezbędne w opanowaniu treści z danego przedmiotu i innych przedmiotów szkolnych

• o zakresie przekraczającym wymagania zawarte w podstawach programowych

• wymagające umiejętności stosowania wiadomości w sytuacjach typowych wg wzorów (przykładów) znanych z lekcji i z podręcznika

Wymagania dopełniające na stopień bardzo dobry obejmuje pełny zakres treści określonych programem nauczania. Są to więc treści:

• złożone, trudne, pełne

• wymagające korzystania z różnych źródeł

• umożliwiające rozwiązywanie problemów

• pośrednio użyteczne w życiu pozaszkolnym

Wymagania wykraczające na stopień celujący obejmują treści:

• znacznie wykraczające poza program nauczania

• stanowiące efekt samodzielnej pracy ucznia

• wynikające z indywidualnych zainteresowań

• zapewniające pełne wykorzystanie wiadomości dodatkowych

---