1. Rodzaje wychowania.
Dyrektywne – zakazy i nakazy.
Niedyrektywne – czuwanie nad dzieckiem, wspomaganie rozwoju.
Cechy procesu wychowania: złożoność (wpływy zew. i wew. uwarunkowania), intencjonalność wychowania, interakcyjność (sprężenie zwrotne), relatywność (względność), długotrwałość (osobowość kształtuje się całe życie).
Cel – doprowadzić do samowychowania.
2. Wychowanie podmiotowe.
Podmiot – jednostka ludzka mająca poczucie własnej odrębności wobec innych osób i otaczającego świata (cechy: indywidualność, podmiotowość – kierująca własnym postępowanie i odpowiedzialna za własne decyzje).
Warunki podmiotowego traktowania: akceptacja (dziecko jako człowiek), empatia (wczuwanie się w sytuację drugiej osoby), szacunek, autentyczność.
3. Socjometria.
Socjometria – badanie stosunków nieformalnych w grupie formalnej (stopień nieformalności – więzi: sympatie i antypatie). Dzięki socjometrii możemy poznać pary przyjaciół, osoby odrzucone, osoby nieakceptowane, osoby izolowane, osoby obojętne (nikt nie wybrał i nie odrzucił), gwiazdy socjometryczne, paczki przyjaciół (układ wyborów przechodnich, zamykających), łańcuchy socjometryczne (układ wyborów wzajemnie przechodnich, ale nie zamykających się w kręgu).
Techniki socjometryczne: klasyczna technika Moreno – poprawnie skonstruowane pytanie powinno zobowiązywać do wyboru określonej osoby, zawierać kryterium pozytywne i negatywne, ukazywać sytuację socjometryczną (Z kim chciałabyś/nie chciałbyś spędzić wakacji?).
Warunki przeprowadzenia socjometrii: sprawdzić możliwość odbycia się działania, absencja nie może przekroczyć 10%, osoby nieobecne w tym dniu należy przebadać w ciągu tygodnia, liczebność grupy 10 – 50 (technika „zgadnij kto…” – celem jest poznanie ról uczniów pełnionych w grupie; plebiscyt życzliwości i niechęci – ustalenie skali, według której badany ocenia swój stosunek do pozostałych członków grupy; analiza rysunku dziecka; analiza swobodnych tekstów, opowiadań.
4. Koncepcje pedagogiczne (założenia).
Koncepcja bihewioralna – skrajna: Watson (każde zachowanie dziecka to reakcja na bodziec, bodziec – reakcja: połączenie mechaniczne; S – R: znając bodziec możemy przewidzieć reakcję), umiarkowana: Miller, Bandura (S – O – R: ‘O’ to zmienna pośrednicząca, która osłabia lub wzmacnia działanie bodźca; warunkowanie instrumentalne – stosowanie wzmocnień pozytywnych (nagrody) lub negatywnych (kary)).
Koncepcja humanistyczna – Maslow i Rogers, człowiek jest istotą w pełni aktywną samodzielnie, a nie reaktywną, człowiek rodzi się dobry i jest z natury dobry, jest wyposażony w proces samorealizacji (ciągle dąży do rozwoju), wychowanie podmiotowe (akceptacja, empatia, szacunek), dziecko powinno kierować się zarówno rozumem, jak i emocjami, wychowanie niedyrektywne.
Koncepcja psychospołeczna – Adler, Chrome, Sullivan – teoria interpersonalna; decydującym czynnikiem rozwoju człowieka są stosunki interpersonalne z innymi ludźmi, człowiek od urodzenia ma jakieś kontakty społeczne, od stopnia integracji zależy funkcjonowanie człowieka, postrzeganie nas przez innych oraz przez nas samych, samoocena dziecka zależy od: opinii i oceny innych ludzi, sukcesów i porażek, porównywania siebie z innymi.
Koncepcje pedagogiczne – Korczak (rozwój samorządności – sejm dziecięcy, rada koleżeńska; walka o prawa dziecka – prawo dziecka do szacunku; zakłady – w sensie pozytywnym), Kamiński (zabawy dydaktyczne; zajęcia w grupach – uczniowie dobierają się dobrowolnie; lista umiejętności – nawiązanie do harcerstwa), Freineit (metody naturalne: dziecko powinno mieć możliwość swobodnej ekspresji oraz przedstawiania świata takim, jakim go widzi, samorządność, zasada „złotego środka”).
5. Błędy wychowawcze.
Błąd wychowawczy – zachowanie, które sprzyja powstaniu szkodliwych dla rozwoju wychowanka skutków.
Rodzaje błędów wychowawczych: rygoryzm (bezwzględność i sztywność ocen, brak swobody, dominują kary), agresja (atak, który zagraża lub poniża dziecko), hamowanie aktywności (ingerowanie we własną aktywność dziecka), obojętność (brak zainteresowania dzieckiem), eksponowanie siebie (koncentrowanie uwagi dziecka na walorach wychowawcy), uleganie (brak konsekwencji w ustalonych wcześniej wymaganiach), zastępowanie (wyręczanie dziecka), idealizacja (idealizowanie jednej osoby we wszystkich sferach), niekonsekwencja (przemienność zachowania).
Czynnikami powodującymi błędy wychowawcze są: właściwości osobowościowe, postawy wychowawcze, czynniki sytuacyjne.
6. Cele wychowania (metody + formy).
Cele wychowania – są stanem, który wychowawca pragnie osiągnąć w wyniku oddziaływań wychowawczych, to normy, które wskazują na pożądane zachowania społeczne i moralne – formalne (mają postać zwerbalizowaną – szkoła, placówki społeczno-opiekuńcze), nieformalne (realizowane w naturalnym środowisku wychowawczym – w rodzinie, są własnymi celami wychowawcy).
Cele według Guryckiej: kreatywne (ukształtowanie), optymalizujące (wzmocnienie), minimalizujące (osłabienie), korekcyjne (zmiany).
Metoda wychowawcza – celowy i świadomy, zgodny z potrzebami wychowanka i sprawdzony w praktyce pedagogicznej sposób działania.
Metody wpływu osobistego – autorytet wychowawczy (sugestia, persfazja – posłużenie się argumentami, działanie przykładem osobistym – obserwacja i naśladowanie, okazywanie aprobaty i dezaprobaty), desensytyzacja – odwrażliwienie, zacieranie się granicy pomiędzy światem wirtualnym, a rzeczywistym.
Metody wpływu sytuacyjnego – nagradzanie, karanie (kara adekwatna do winy i do wieku dziecka), organizowanie doświadczeń wychowanka (samodzielne naprawienie czegoś, co dziecko zepsuło), wywoływanie antycypacji następstw zachowań (uświadomienie konsekwencji), przydzielanie funkcji i ról społecznych, ćwiczenia.
Metody wpływu społecznego – wpływ grupy na jednostkę (modyfikacja celów zespołu, kształtowanie norm postępowania w zespole, przekształcania wewnętrznej struktury grupy – socjometria), etapy kierowania samowychowaniem (idealizacja, samopoznanie, aspiracje perfekcjonistyczne, decyzje samorealizacyjne, działania samowychowawcze, samoocena końcowa.
Formy oddziaływań werbalnych: burza mózgów, technika decyzji grupowej, sondaż opinii o uczniach, technika swobodnych tekstów, technika treningowa.
Formy oddziaływań niewerbalnych: improwizowana dramatyzacja (socjodrama, psychodrama, odmiany dramy: technika lustrzana, technika zmiany ról, technika postępowania na odległość), technika relaksacyjna, technika ekspresji plastycznej, muzykoterapia, zabawa w teatr.
Formy oddziaływań doraźnych: udzielanie indywidualnej pomocy uczniowi, wzmacnianie pozytywne (nagrody) lub negatywne (kary), technika ignorowania zachowań nieporządanych.
7. Rodzina (funkcje rodziny).
Rodzina – ujęcie socjologiczne, aspekt psychologiczny, aspekt pedagogiczny.
Funkcje rodziny: prokreacyjna (rozwój rodziny), produkcyjna (każda rodzina dostarcza państwu pracowników), usługowo-opiekuńcza (codzienne usługi), socjalizacyjna – wychowawcza (wzrastanie dzieci w społeczeństwie), psycho-higieniczna (kwestie emocjonalne).
8. Postawy rodzicielskie.
Postawy rodzicielskie: negatywne (unikająca, nadmiernie chroniąca, odtrącająca, nadmiernie wymagająca), pozytywne (współdziałanie, akceptacja, uznanie praw, rozumna swoboda).
9. Przemoc w rodzinie (po czym ją poznać).
Rodzaje przemocy: fizyczna, psychiczna, seksualna bierna lub czynna, zaniedbanie emocjonalne lub fizyczne.
Co czuje dziecko? Poczucie winy, poczucie wstydu, strach, lęk, obniżona samoocena.