W 6 / 12.11.2001

(E!)Reakcje podatników na obowiązek podatkowy:

1. unikanie podatku - forma legalna, która polega na podejmowaniu działań, których efektem jest unikanie w pełni bądź w części podatku obowiązującego w dotychczasowej wysokości, zwiększonego podatku, obowiązującego lub podatku nowego.

Formy unikania podatku:

1. wykorzystanie możliwości tkwiących w systemie podatkowym;

2. wykorzystanie luk (niedoskonałości) w prawie podatkowym;

3. przeniesienie działalności powodującej obowiązek podatkowy na inny teren, gdzie ciężary podatkowe są mniejsze;

4. zaniechanie działalności będącej przedmiotem opodatkowania.

2. uchylanie się od podatku - forma nielegalna, która polega na podejmowaniu działań o charakterze nielegalnym, których efektem jest uchylanie się od obowiązku poniesienia w pełni bądź w części ciężaru podatkowego (np. zatajenie, zmniejszenie)

(E!)Zasady rozłożenia ciężarów opodatkowania:

1. Zasada korzyści (J.Fisher) - podatek powinien być proporcjonalny do korzyści jakie uzyskuje obywatel z tytułu działalności państwa.

2. Zasada zdolności płatniczej - podstawą opodatkowania obywatela powinna być jego indywidualna zdolność płacenia podatku (nurt interwencjonistyczny).

(Formy powstawania)

Kategorie zobowiązania podatkowego:

1. z chwilą doręczenia decyzji (np. podatek od nieruchomości od osób fizycznych);

2. z chwilą zaistnienia przewidzianego w przepisach prawa podatkowego (np. podatek od nieruchomości od osób prawnych).

Formy wygasania zobowiązania podatkowego:

1. zapłata podatku;

2. umorzenie zaległości podatkowych;

3. przedawnienie.

E! 2) Opłaty - świadczenia pieniężne o charakterze przymusowym bezzwrotnym, odpłatnym, jednostronnie ustalane i pobierane przez władze publiczne z tytułu określonych czynności urzędowych oraz usług jednostek sektora publicznego.(*Opłaty - to daniny publicznoprawne, które w przeciwieństwie do podatku są świadczeniem odpłatnym. Opłata jest formą zapłaty za rozmaite świadczenia organów państwa lub samorządu terytorialnego na rzecz obywateli lub innych podmiotów.)

E! 3) Cła - świadczenia pieniężne, ogólne, bezzwrotne, przymusowe, nieodpłatne, jednostronnie ustalane przez państwo.

Funkcje ceł:

1. f. fiskalna - polega na podejmowaniu środków pieniężnych przez władzę publiczną w postaci stawek celnych;

2. f. protekcjonistyczna - polega na ochronie gospodarki (rynku krajowego) przed towarami zagranicznymi.

Wydatki publiczne (ok.23mld)

Wydatki - ponoszone przez władzę publiczną w celu realizacji zadań związanych z zaspokojeniem potrzeb zbiorowych lub/i potrzeb indywidualnych tzn. całkowite lub częściowe sfinansowanie z środków publicznych.

Cechy wydatków:

1. są one ustalane w sposób arbitralny, tzn. decyzją organów publicznych;

2. są one limitami, których nie można przekroczyć w danym roku / kto przekroczy - narusza dyscyplinę finansów publicznych;

3. niebezpieczeństwo marnotrawstwa środków publicznych;

4. obowiązek stosowania procedur przewidzianych ustawą o finansach publicznych (o zamówieniach publicznych);

5. niebezpieczeństwo nadużyć i korupcji podmiotów wydatkujących środki publiczne.

Przyczyny wzrostu wydatków publicznych:

1. socjologiczne - im bardziej są aktywne podmioty publicznoprawne, tym silniejszą mają tendencję do rozszerzania swojej działalności;

2. historyczne - państwa pożyczając współcześnie na spłatę dawnych długów, utrzymują, a nawet zwiększają realny poziom ogólnego zadłużenia;

3. polityczne - wiążą się ze zmianą doktryny polityki gospodarczej;

4. ekonomiczno-społeczne - postęp techniczny, poszerzenie zakresu potrzeb zbiorowych.

Klasyfikacja wydatków:

I kryterium: funkcjonalne (realizacja wydatków przez podmioty publicznoprawne)

1. wydatki na działalność niezbędną dla funkcjonowania organów władzy i administracji państwowej, utrzymanie porządku wewnętrznego;

2. wydatki socjalno-kulturalne - oświata, nauka, kultura, ochrona zdrowia, opieka społeczna, dofinansowywanie funduszów ubezpieczeń społecznych;

3. wydatki na gospodarkę w celu zapewnienia równomiernego wzrostu gospodarczego - dotacje przedmiotowe i podmiotowe, budowa dróg i mostów,

4. wydatki na obsługę długu publicznego.

II kryterium: związek z wykorzystaniem PKB

1. wydatki nabywcze (realne) - zużywanie elementów PKB realizowane w drodze zakupu towarów i usług przez jednostki należące do sektora publicznego przy zastosowaniu procedury o zamówieniach publicznych;

2. wydatki transferowe - dokonywane są na rzecz innych podmiotów, wyróżnia się:

1. transfery wewnętrzne, czyli transfery dokonywane wewnątrz systemu finansów publicznych (np. z budżetu Państwa do budżetu Wrocławia);

2. transfery zewnętrzne, czyli na rzecz podmiotów znajdujących się poza sektorem publicznym (np. dopłaty do kredytów studenckich).

III kryterium: gospodarka krajowa - zagranica

1. 
   wydatki krajowe; realne i

2. wydatki zagraniczne. transferowe

(np. zakupy rządowe poza krajem; wydatki z tytułu kosztów obsługi zagranicznego długu publicznego)

IV kryterium: wydatki z budżetu

1. wydatki inwestycyjne przeznaczone na finansowanie inwestycji, zwiększenie kapitału własnego instytucji finansowych oraz na udziały Skarbu Państwa w spółkach, zakup środków trwałych i robót budowlano-montażowych;

2. wydatki bieżące sfery budżetowej, do których zalicza się:

• wydatki na wynagrodzenia i ??????? wynagrodzeń;

• wydatki rzeczowe (zakupy materiałów, opłaty za energię elektryczną, czynsz);

• dotacje dla jednostek gospodarki pozabudżetowej, funduszy celowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych;

• dotacje dla szkół wyższych;

• inne dotacje dla jednostek państwowych o szczególnym statusie oraz niepaństwowych podmiotów realizujących zadania państwowe.

Wydatki budżetu państwa:

Układ:

• wydatki bieżące >82%

• wydatki na obsługę długu 12%

• wydatki majątkowe 5%

Układ funkcjonalny:

• transfery socjalne >28% (dotacje do FP);

• wzmocnienie tendencji rozwojowych gospodarki 21% (reforma oświatowa);

• klasyczne funkcje państwa 19% (obrona, bezpieczeństwo);

• obsługa długu publicznego;

• subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego.

W 7 / 19.11.2001

Wydatki publiczne z Ustawy Budżetowej.

Cechy wydatków określonych w ustawie budżetowej:

1. są limitami i co do zasady nie mogą być przekroczone;

2. mogą być ponoszone tylko na cele i w wysokościach ustalonych w ustawie budżetowej;

3. wydatkowanie zgodne jest z procedurami ustawy o zamówieniach publicznych;

4. powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem uzyskania najlepszych efektów z danych nakładów.

Klasyfikacja wydatków budżetowych państwa:

I) Wydatki bieżące budżetu państwa:

1. subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;

2. dotacje:

1. celowe - na finansowanie lub dofinansowanie zadań jednostek samorządu terytorialnego, jednostek nie zaliczonych do sektora finansów publicznych, fundacji i stowarzyszeń oraz kosztów realizacji inwestycji;

2. podmiotowe - dofinansowanie działalności bieżącej ustawowo wskazanego podmiotu;

3. przedmiotowe - dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług kalkulowanych wg stawek jednostkowych;

3. wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane;

4. zakupy towarów i usług;

5. inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacja ich statutowych zadań.

II) Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa.

(≠ państwowy dług publiczny - to dług samorządu terytorialnego)

1. oprocentowanie i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych;

2. oprocentowanie zaciągniętych kredytów i pożyczek;

3. wypłaty związane z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami.

III) Wydatki majątkowe (szersze od wydatków inwestycyjnych)

1. wydatki n zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego;

2. wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji.

Pożyczki z Budżetu Państwa mogą być udzielone w zakresie ustalonym w Ustawie Budżetowej. Są one umową między Ministrem Finansów, a podmiotem, których chce pożyczkę.

E! Wydatki z budżetu państwa w trakcie wykonywania budżetu:

I) Przenoszenie planowanych wydatków:

1. upoważnienie dysponentów części(wojewoda, minister) do dokonywania przesunięć między rozdziałami i paragrafami;

2. zakaz zwiększania wydatków w jakiejkolwiek podziałce klasyfikacji o więcej niż 5% kwoty w niej zawartej;

3. zakaz zwiększania planowanych wydatków na wynagrodzenia.

II) Blokowanie wydatków:

1. niegospodarność;

2. opóźnienie w realizacji zadań.

III) Dysponowanie rezerwami.

Rodzaje rezerw:

1. ogólna rezerwa na wydatki nieprzewidziane - jej wysokość nie może przekroczyć 0,2% wydatków budżetu państwa, dysponuje nimi Rada Ministrów;

2. rezerwy celowe na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu; muszą one być ustalone do października; dysponuje nimi Minister Finansów w porozumieniu z dysponentem części.

Dochody budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

Budżety jednostek samorządu terytorialnego:

• 16 budżetów województw (≠ 16 budżetów wojewodów - należą do B.P.);

• 46 budżetów miast na prawach powiatów / wykonują zadania przewidziane ustawą o samorządzie gminnym i samorządzie powiatowym);

• 306 budżetów powiatów;

• 2486 budżetów gmin.

(SFP: B.P., B.J.S.T., F.C., K.Ch.)

Klasyfikacja dochodów budżetów samorządowych:

I) dochody własne:

1. gmina

• dochody z podatków samorządowych:

• 
  podatek od nieruchomości;

• podatek od środków transportu; Urząd

• podatek rolny, leśny; Gminy

• 
  podatek od czynności cywilno-prawnych;

• podatek od spadków i darowizn; Urząd

• podatek z działalności gospodarczej płacony w formie karty podatkowej; Skarbowy

• udział w podatku dochodowym od osób fizycznych i od osób prywatnych (PIT, CIT 27-28%);

• dochody z opłat:

• miejscowych (klimatyczne) / lokalne, skarbowe

• targowych, administracyjnych;

• eksploatacyjnych (ochrona środowiska);

• dochody z majątku (najem, dzierżawa, mienie komunalne);

• pozostałe dochody (z lokat, wpłaty od gminnych zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych).

W 8 / 26.11.2001

2. powiaty (zasilają budżety województw)

• dochody z podatków - 1% udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych PIT - kwota ta zależy od stopnia zamożności mieszkańców gminy lub powiatu;

Organ gminy / powiatu nie ma elementów władztwa podatkowego.

• dochody z majątku (mienie powiatu);

• wkłady dokonywane przez zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze.

3. województwa

• udział w podatku dochodowym od osób fizycznych PIT i od osób prawnych CIT.

II) subwencje ogólne: to transfery nieodpłatne zasobów finansowych budżetu państwa przekazywane do budżetów jednostek samorządu terytorialnego, o przeznaczeniu których decyduje organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego.

Cechy subwencji:

• o wydatkowaniu pieniędzy decyduje organ stanowiący;

• podlega roszczeniom wobec Skarbu Państwa;

• JST ma prawo do roszczenia zgodnie z ustawą o finansach publicznych;

• kryteria kontroli - legalność - czy operacje są zgodne ze stanem prawdziwym;

• przekazywane tylko z budżetu państwa;

• zasady i kryteria przyznawania subwencji ogólnych wynikają z przepisów prawa;

• bezzwrotność - są wyjątki.

Klasyfikacja subwencji:

1. o charakterze zadaniowym - podstawą naliczania kwot jest zakres przejmowanych zadań publicznych od administracji rządowej do samorządowej;

2. o charakterze wyrównawczym - podstawą naliczania kwot jest poziom rozwoju społeczno - gospodarczego mierzony określonym wskaźnikiem - obrazuje sytuację danego regionu.

Konstrukcja prawno-finansowa subwencji ogólnych:

	Cz. oświatowa	Cz. drogowa	Cz. podstawowa	Cz. rekompensująca	Cz. wyrównawcza
Gminy	V	-	V	V	-
Powiaty	V	V	-	-	V
Województwa	V	V	-	-	V

Ustawa zasadnicza (konstytucja) musi być w zgodzie z ustawą o samorządach i dlatego występują części.

Część oświatowa ok. 3.000 - 12,8% dochodu budżetu państwa / szkoły podstawowe, gimnazja - podstawą naliczania kwot jest liczba uczniów.

Sośw = Sob + Soc

Soa - kwota bazowa *0.6 - szkoły niepubliczne; *1 - szkoły państwowe;

Sob - kwota przeliczeniowa; 14wag;

Soc - kwota na zadania pozaszkolne; 7wag (utrzymanie budynku, administracja).

Część drogowa - 30% wpływów z podatku akcyzowego z paliw silnikowych;

Kwota ta zależy od:

1. długości dróg;

2. położenia w sferze nadgranicznej.

Część podstawowa - 1% dochodu budżetu państwa + wpłaty dokonywane przez gminy „bogate”(funkcja redystrybucyjna). „Gminy bogate” to te, gdzie podstawowe dochody podatkowe na 1 mieszkańca są większe niż 150% analogicznego wskaźnika dla kraju (bez dochodów z obrotu mienia komunalnego).

Kwotę wyrównawczą otrzymują wybrane gminy, gdzie podstawowe dochody podatkowe na 1 mieszkańca są niższe niż 75% analogicznego wskaźnika dla kraju.

Kwota obligatoryjna - zasila wszystkie budżety. Ma ona preferować gminy o niskiej liczbie mieszkańców.

Część rekompensująca - subwencje te rekompensują:

• ustawowe zwolnienia w podatku leśnym i rolnym;

• ograniczenia przedmiotu opodatkowania - podatek od środków transportu.

Część wyrównawcza - próba wyrównania dysproporcji (różnic) w uzyskiwanych dochodach własnych.

Wskaźnikiem są podstawowe dochody podatkowe na 1 mieszkańca odnoszone do najwyższych w kraju.

(10zł w W-wie, 6zł w W-wiu - różnica 4x75% x liczba mieszkańców)

W 9 / 10.12.2001

III) Dotacje celowe (do budżetu JST) to transfer środków pieniężnych z zasobów budżetów podmiotów publicznoprawnych, przekazywane zgodnie z postanowieniami ustawy o finansach publicznych i innych przepisów prawnych niższej rangi.

Cechy dotacji celowych:

• dotacja celowa przekazywana jest nie tylko z budżetu państwa, ale też z innych budżetów samorządowych (np. z innego miasta, z Funduszu Pracy, Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z Narodowej Fundacji Środowiska i Gospodarki Wodnej);

• przeznaczenie - wydane na ściśle sprecyzowane cele; jeżeli nie są one wydatkowane zgodnie z celem, to osoba dysponująca narusza dyscyplinę i podlega karze;

• podlegają zwrotowi;

• kryteria kontroli: celowość, legalność, rzetelność, gospodarność (występuje uchylenie w gospodarce, jeśli któreś z kryteriów nie jest spełnione);

• uznaniowość.

Dotacje celowe pojawiają się pod koniec roku.

Dotacje z budżetu państwa do budżetu samorządu przekazywane są za pośrednictwem budżetu wojewody.

(Subwencje nie!)???

Rodzaje dotacji:

1. dotacje celowe na zadania własne JST (np. remont dróg gminnych, oświata podstawowa, - np. zakończenie budowy szkoły) - wyłącznie dofinansowanie do 50% wartości kosztorysowej wykonywanego zadania; potrzebne jest porozumienie między samorządami przy remoncie dróg publicznych, turystyce;

2. dotacje celowe na zadania zlecone przez administrację rządową administracji samorządowej (no. Przygotowanie i przeprowadzenie wyborów); dysponentem pieniędzy jest Krajowa Komisja Wyborcza z Funduszu Pracy na walkę z bezrobociem.

Równowaga budżetowa.

Procedura budżetowa JST - projekt budżetu ma być przekazany do parlamentu miejskiego (Rady, Sejmiki) do 15 listopada; w formie uchwały do końca marca. Jeżeli nie dotrzymany jest termin budżet ustala Regionalna Izba Obrachunkowa.

Projekt ustawy budżetowej - 30 września.

Czynniki równowagi budżetowej:

1. ekonomiczne:

• dochody budżetowe - koniunktura na rynku zagranicznym, wzrost PKB, wzrost o 1% - wzrost o kilka mld zł, około 6 mld;

• wydatki budżetowe - związane z wydatkami na transfery ??? o charakterze socjalnym (zasiłki, świadczenia gwarantowane ustawowo)

2. organizacyjne:

• budowa systemu finansów publicznych;

• zakres i zasoby pozabudżetowych funduszy celowych (powinny być z budżetu państwa lub z budżetów samorządowych - nie odrębnie);

3. techniczne:

• planowanie budżetowe;

• techniki rozdysponowania wydatków związane z wydatkami sztywnymi, rozwojowymi;

4. polityczne: (związane z doktryną polityczną gospodarki - nurt neutralny)

• zaniechanie redukcji wydatków;

• zakres ulg i zwolnień podatkowych.

Argumenty zwolenników równowagi budżetowej:

1. ograniczanie inflacji;

2. ograniczanie „efektu wypychania”; gdy nie ma równowagi występuje deficyt; aby go spłacić trzeba zaciągnąć kredyty i pożyczki; wypycha się w ten sposób przedsiębiorców prywatnych z rynku;

3. negatywny wpływ salda obrotów bieżących;

4. pułapka zadłużeniowa; z wydatków nie da się spłacić kredytów, które są brane na wyrównanie budżetu; są one coraz większe;

5. osłabienie skłonności do oszczędzania.

Argumenty przeciwników równowagi budżetowej:

1. aktywna polityka makroekonomiczna - wymaga deficytu; pieniądze podatników są przeznaczane na ograniczenie bezrobocia;

2. odniesienie do równowagi gospodarczej- większe daniny;

3. związek z polityką monetarną.

W 10 / 17.12.2001

Finanse publiczne

- 1 -

---