PRACA

Według leksykonu młodego człowieka, praca to celowa działalność człowieka polegająca na zdobytych kwalifikacji i umiejętności. Jej celem jest wytworzenie określonych dóbr materialnych lub kulturowych, które zaspokajają ludzkie potrzeby. W literaturze z pracą spotykamy się zazwyczaj w kontekście określonych działań wybranych bohaterów. Polega ona na pomnażaniu dobytku własnego lub działalności skierowanej dla uzyskania dobra wspólnego . Problem pracy nierozerwalnie związany jest z człowiekiem, jego działalnością, życiowymi wyborami; tak wiec genezą sięga czasów powstania pierwszych ludzi.

Biblia Stary Testament

Jedną z konsekwencji grzechu pierworodnego było skazanie człowieka na ciężką pracę przez całe życie. Odtąd człowiek w trudzie będzie zdobywał pożywienie, a ziemia będzie rodziła cierń i oset.

W biblijnej Księdze Rodzaju opisano życie prarodziców - Adama i Ewy w rajskim ogrodzie ( Edenie). W krainie wiecznej szczęśliwości, która dzięki boskiej dobroci oddana została we władanie człowiekowi powinien on jedynie opiekować się otaczającą go naturą. Pierwsi ludzie nie mają nawet świadomości, iż zajmowanie się Edenem jest pracą. Dla innych jest to szczęście i przyjemność. Popełniając grzech pierworodny - zrywając zakazany owoc z drzewa poznania dobra i zła, skazują się na wygnanie z boskiej arkadii, a zarazem na ciężką pracę przez całe życie. Od tego momentu , jak mówi Biblia , człowiek zmuszony będzie zdobywać pożywienie i uprawiać ziemię, którą porosną ciernie i osty.

Z motywem pracy spotkać się można również w Nowym Testamencie, m. in. W przypowieści o synu marnotrawnym. Tytułowy bohater opuścił dom ojca i, zabierając część majątku, ruszył w świat. Tam bardzo szybko strawił wszystko na przyjemności. Zhańbiony , bez środków do normalnej egzystencji, przyjął pracę świniopasa. Wtedy zrozumiał, jaki błąd popełnił oddalając się od dobrotliwego ojca. Powraca pełen pokory i świadomości, że nic nie przychodzi łatwo, a rozpustne i hulaszcze życie może być powodem głębokich rozczrowń.

Mitologia

Za zabicie swej żony, Magary, Herakles zmuszony był wykonać dwanaście prac w służbie u Eurysteusza, m.in. schwytać łanię kerynejską, zgładzić hydrę lernejską, sprowadzić Cerbera Hadesu, przynieść jabłka z ogrodu Hesperyd i oczyścić stajnie Augiasza.

Karą dla Syzyfa za nieposłuszeństwo wobec bogów było wtaczanie pod górę ogromnego głazu. Gdy Syzyf dochodził do wierzchołka góry, kamień spadał na dół, dlatego "syzyfowa praca" to praca bez sensu, nie przynosząca wymiernych korzyści.

W baśniach i legendach

praca przedstawiana jest jako zajęcie nobilitujące człowieka, świadczące o jego prawym charakterze, a także chęci służenia innym. Niekiedy nawet bohater z prostego ludu (szewczyk Dratewka) dzięki swej pracy i wytrwałości mógł osiągnąć najzaszczytniejsze stanowiska.

M. Rej "Żywot człowieka poczciwego"

Autor skupia się przede wszystkim na gospodarskich zajęciach szlachcica, zależnych od pory roku. Praca człowieka poczciwego opisywana jest jako przyjemność, a jeszcze większą rozkoszą są jej owoce. W rzeczywistości jednak sam szlachcic niewiele robi, a pełni raczej funkcję nadzorującego prace w gospodarstwie.

J. Kochanowski "Pieśń świętojańska o Sobótce"

Pieśń Panny XII to parafraza Epody II Horacego. Panna chwali życie na wsi, korzyści z niego płynące, a przede wszystkim przyjemną pracę. Obowiązki gospodarza (opieka nad sadem, bydłem, zdobywanie pożywienia na polowaniach) i gospodyni (zajmowanie się domem) opisane zostały jako mało wyczerpujące i przynoszące niezwykłą satysfakcję.

Sz. Szymonowic "Żeńcy"

W przeciwieństwie do sielankowej wsi u Kochanowskiego, w tym utworze nie ma idealizacji życia na roli. Pietrucha i Oluchna pracują ciężko pod okiem Starosty; praca ich zaczyna się przed świtem, a kończy po zmierzchu.

A. Mickiewicz "Pani Twardowska"

W zamian za duszę Twardowskiego diablik miał wykonać trzy prace o stopniu trudności podobnym do prac Herkulesa. Ostania z nich (życie przez rok z żoną Twardowskiego) była ponad siły diabła, który po prostu uciekł.

A. Mickiewicz "Pan Tadeusz"

Prace w Soplicowie trwają od wschodu do zachodu słońca. Uczestniczy w nich czeladź dworska, natomiast pan domu, Sędzia, jedynie je nadzoruje. Dba o to, by rzetelnie wykonywano obowiązki, a dzięki jego czujnemu oku Soblicowo uchodzi za jeden z najdostatniejszych majątków.

Juliusz Słowacki w „ Kordianie „ przedstawia pracę jako jeden ze sposobów wyzwolenia się z romantycznej choroby wieku. Tytułowy bohater to piętnastoletni młodzieniec , nie potrafiący odnaleźć celu i sensu życia. Wierny sługa Grzegorz, widząc ból panicza , próbuje gawędami przełamać dręczące go stany marazmu, nudy i zniechęcenia. Pierwszą opowieścią , jaką mu przedstawia , jest historia Jaśka, który szył psom buty . Tytułowy Janek, choć nie miał zdolności do nauki, wyszkolił się w fachu szewskim. Śniły mu się jednak figle, psoty, więc opuścił dom rodzinny i udał się na wędrówkę . Na drodze napotkał władcę, któremu przedstawił się jako psi szewc. Został na dworze i swą pracą udowodnił, że można osiągnąć sukces wykonując tak dziwne zajęcie.

W trzy dni został szambelanem, w sześć dni rządcą prowincji, w dni dwanaście został panem.

Opowieść starego sługi ma udowodnić zniechęconemu Kordianowi , że ideą przewodnią w życiu może być praca - nawet ta najbardziej absurdalna jest w stanie przynieść sławę, zaszczyty, uczynić człowieka wielkim, a przede wszystkim nadać sens egzystencji.

W publicystyce pozytywistycznej znalazły się dwa najważniejsze dla tamtego okresu hasła: praca organiczna i praca u podstaw.

Praca u podstaw była zasadniczym hasłem programowym młodych. To w oparciu o wysiłek intelektualny i fizyczny miała się odbywać przebudowa społeczeństwa polskiego. Podstawowym wyróżnikiem głoszonej przez Świętochowskiego pracy u podstaw była praca dla ludu na ludem, czyli tworzenie dla warstwy stojącej najniższej na drabinie społecznej szkół, bibliotek, instytucji kulturalnych.

Praca organiczna w koncepcji pozytywistów to przede wszystkim praca ogółu dla scalenia społeczeństwa rozumianego jako żywy organizm. Miało to polegać na rozpowszechnianiu nowoczesnych form ekonomicznych w rolnictwie i handlu oraz wzajemnym ich ze sobą powiązaniu. Tylko społeczeństwo , w którym wszystkie organy harmonijnie ze sobą współpracują , może być silne i ekonomicznie niezależne.

Stąd też nowy typ człowieka pozytywizmu , wyróżniającego się aktywnością , energią i zrozumieniem problemów warstw niższych. Popularna w tym okresie była filozofia zakładająca , iż pożytek jednostki powinien wiązać się z pożytkiem ogółu. Pracując, człowiek zarabia nie tylko na swoje utrzymanie , lecz również może być użyteczny dla społeczeństwa . Ciężka praca może mieć więc charakter twórczy i moralnie zalecany.

Pierwsza zakłada pracę ogółu dal scalenia społeczeństwa (rozumianego właśnie jako organizm); druga to kształcenie warstw najuboższych i stojących na dole drabiny społecznej (tzw. podstaw).

E. Orzeszkowa "Nad Niemnem"

Jednym z kryteriów wartościowania bohaterów powieści jest ich stosunek do pracy. Orzeszkowa widzi pracę sens życia (stała się nim dla Justyny), jako wartość nobilitującą (przykład Jana i Cecylii Bohatyrowiczów), a także jako swego rodzaju sacrum (np. opis żniw urasta do rangi opisu świąt). Pracują nie tylko mieszkańcy zaścianka Bohatyrowiczów, ale także Benedykt Korczyński (właściciel majątku ziemskiego) i jego siostra, Marta (prowadzi mu dom i zajmuje się dziećmi). Także młode pokolenie - Witold, Justyna, Jan Bohatyrowicz - traktować będą pracę jako niezbędny element życia ludzkiego.

B. Prus "Lalka"

Stanisław Wokulski dochodzi do fortuny nie tylko dzięki spadkowi po żonie, ale przede wszystkim dzięki pracy własnych rąk. Jako młody chłopak jednocześnie uczy się i pracuje, by zarobić na utrzymanie. Po powrocie z Syberii przejmuje sklep Minclów, by w końcu doprowadzić do jego rozkwitu. Nawet już jako człowiek bogaty zasiada codziennie w swym sklepie, by przejrzeć księgi rachunkowe, nadzorować pracę subiektów. W pewnym momencie jednak jego działalność wyda mu się bezcelowa, skoro nie potrafiła jej docenić ukochana kobieta.

H. Sienkiewicz "Latarnik"

Skawiński, tułacz bez ojczyzny, podejmuje się w swym życiu wielu zajęć. Ostatnim z nich ma być praca latarnika w Aspinwall, którą jednak traci po nocy spędzonej na lekturze "Pana Tadeusza" (na skutek jego zaniedbania okręt rozbił się o skały).

S. Żeromski "Siłaczka"

Stasia Bozowska, typowa bohaterka pozytywistyczna, rezygnuje z możliwości studiów w Paryżu, by zająć się edukacją wiejskich dzieci.

S. Żeromski "Syzyfowe prace"

Metaforyczny tytuł powieści dotyczy zabiegów rosyjskich nauczycieli zmierzających do wynarodowienia młodzieży polskiej. Rusyfikacja została nazwana "syzyfowymi pracami", ponieważ w klerykowskim gimnazjum nie odnosi zamierzonych skutków. Uczniowie, których zmusza się do poznawania literatury i kultury rosyjskiej, potrafią sami studiować dzieła polskie i rozumieć, co to znaczy być Polakiem.

S. Żeromski "Ludzie bezdomni"

Ludzie z nizin społecznych (warszawscy robotnicy, chłopi w Cisach czy górnicy) pracują ponad ludzkie siły w fatalnych warunkach wpływających ujemnie na ich zdrowie. Wynagrodzenie, jakie otrzymują, nie starca na to, by zapewnić sobie godziwe warunki życia.

Tomasz Judym zamierza swoją pracą ulżyć doli najbiedniejszych. Skoro nie udało mu się tego zrobić w Warszawie i Cisach, postanawia się bez reszty poświęcić się pracy lekarza w Zagłębiu. Jego poświęcenie i determinacja są tak wielkie, że rezygnuje z życia osobistego na rzecz pracy dal najbiedniejszych.

W.S. Reymont "Chłopi"

Praca potraktowana została jako pierwszy i niezbędny element ludzkiej egzystencji. Ponieważ bohaterowie przywiązani są do ziemi - żywicielki, ich obowiązkiem jest uprawa roli. Inne wykonywane przez nich zajęcia to: praca na gospodarstwie, wypasanie bydła, przygotowywanie zapasów na zimę itp. Stosunek bohatera do pracy decyduje o tym, jak widzą go inni ludzie, dlatego np. Boryna przychylniej będzie patrzył na gospodarną Hankę niż na Jagnę, która nie kwapi się do pracy w domu czy na roli.

M. Mitchell "Przeminęło z wiatrem"

Po zakończeniu wojny secesyjnej Tara, majątek rodzinny, wymaga odbudowania i reorganizacji. Scarlett O'Hara, jej siostry oraz Ashley Wilkes i Melania ciężko pracują, by niegdyś wspaniała plantacja odzyskała swą świetność. Wojna sprawia, że ci ludzie (nie nawykli do pracy fizycznej) zmuszeni są wyjść na pole i pracą własnych rąk zapewnić sobie utrzymanie.

Witkacy "Szewcy"

Pozbawieni pracy szewcy, osadzeni przez Scurvy'ego w leniwni, nie mogą poradzić sobie ze swoją bezczynnością. Doskwiera im ona tak bardzo, że wyłamują drzwi leniwni i włączają się do rewolucji.

W literaturze lagrowej i łagrowej

praca przedstawiona została jako sposób na fizyczne i psychiczne złamanie człowieka. Niemieckie obozy zagłady i sowieckie obozy pracy eksploatowały swoich więźniów, którzy umierali z przepracowania i wycieńczenia. Jakby na ironię nad bramą obozu w Oświęcimiu zawieszone było hasło: "Praca czyni wolnym" ("Abeit macht frei"); najczęściej uwalniała ona od życia.

G. Orwell "Folwark zwierzęcy"

Po rewolucji w folwarku zwierzęta ustanowiły podział obowiązków. Okazało się jednak z czasem, że świnie nie pracują fizycznie, natomiast sprawują władzę nad innymi. Ciesząc się wolnością, zwierzęta gotowe były harować i tracić zdrowie, byle tylko zachować folwark w swoich rękach (przykładem może być koń Boxer, który z każdym dniem chciał pracować coraz więcej). Jedynymi, które czerpały wymierne korzyści z tej pracy, były świnie.

A. Camus "Mit Syzyfa"

Praca Syzyfa to życie człowieka skazanego na popychanie swego kamienia do góry, by potem patrzeć, jak on spada. Camus każe jednak widzieć w tej pracy sens. Mówi o Syzyfie (człowieku): los jest jego własnością, kamień jego kamieniem; a wiec o sensie tej pracy decydować będzie wewnętrzna wolność "pracującego" i prawo do stanowienia o sobie.

A. Camus "Dżuma"

Praca doktora Rieux staje się przykładem dal wszystkich mieszkańców Oranu walczących z epidemią. Człowiek ten, ryzykując życiem, rezygnując z jakichkolwiek przywilejów, odcinając się od problemów osobistych, w dzień i w nocy pielęgnuje chorych; próbuje pokazać bakcyla dżumy, który nigdy nie umiera. Nierzadko wydaje mu się, że został pokonany przez chorobę (gdy zbiera ona jego pacjentów), jednakże walczy z nią do końca epidemii

U. Eco "Imię róży"

Podział pracy w opactwie jest doskonale zorganizowany. Jego kryterium stanowią umiejętności mnichów, jak też ich pozycja w zakonie. Najwybitniejsi pracują w bibliotece i skryptorium. Mniej znaczni zajmują się herbarium, kuchnią czy wreszcie jatką. Najbardziej uciążliwe zajęcia wykonuje jednak służba, a więc ci, którzy nie należą do zakonu.

T. Keneally "Lista Schindlera"

Praca w fabryce Schindlera stała się dla wielu Żydów szansą na lepsze życie w czasach pogardy. Zajęcia i obowiązki nie wyczerpywały ich, a ponadto otrzymywali oni wynagrodzenie w postaci pożywienia. Zupełnie inna będzie sytuacja w obozie w Płaszowie, gdzie nie może być mowy o odpoczynku, przerwach czy wykonywaniu obowiązków niezgodnie z poleceniami przełożonego.

Współczesny świat uczy raczej kunktatorstwa, cwaniactwa, lawiranctwa. Osoby zabijające się pracą, prawdziwi idealiści, traktowani są z pobłażliwością. Częściej towarzyszy im ironiczny uśmiech i znaczące pukanie się w czoło , niż słowa uznania i docenienia. Wszystko to wynika z faktu, iż od wieków nie potrafiło się należycie docenić ludzkiego wysiłku. A przecież praca może być sama w sobie przyjemnością, stanowić sens życia , dawać natchnienie i poczucie twórczego spełnienia. Otwartym wobec tego zostaje pytanie czy warto poświęcić się pracy , czy czekać na cud, wygraną w totolotka, spadek po bogatej cioci z Ameryki. Można więc podsumować te rozważania popularnym , choć nieco już wytartym przysłowiem „ Bez pracy nie ma kołaczy”

---