O tym samym inaczej- czyli słownictwo nacechowane emocjonalnie.

Cele:

- omówienie zdrobnień i zgrubień w języku polskim,

- wykorzystanie zdrobnień i zgrubień w ocenianiu, charakteryzowaniu i opisywaniu,

- kształtowanie świadomości językowej

Metody:

- praca z tekstem, praca w grupach, burza mózgów

Formy pracy:

- indywidualna, zbiorowa, grupowa

Środki dydaktyczne:

- tekst przygotowany przez nauczyciela

- podręcznik

Czas: 1 lekcja

Przebieg zajęć:

1. Na początku lekcji nauczyciel prosi do siebie chętnego ucznia, który przeczyta głośno tekst. Jest to wypowiedz psychologa na temat tolerancji. Zadaniem uczniów będzie uważne wysłuchanie tekstu i zwrócenie uwagi na poruszany w nim problem. ( czas ok. 10 min)

Tekst:

Kiedyś letnią porą odwiedził mnie znajomy. Podczas naszej rozmowy przez otwarte okno dobiegały okrzyki dzieci bawiących się na podwórku. W pewnym momencie zdenerwowana zamknęłam okno, mówiąc: -- Te okropne dzieciaki nie mają boiska i hałasują pod moimi oknami. W tym momencie znajomy zaskoczył mnie swoją reakcją: -- O co ci chodzi -- zapytał -- przecież one się bawią, są szczęśliwe.
Nie lubisz śmiechu zadowolonych dzieci?
Zastanowiło mnie to i po namyśle stwierdziłam, że przyjaciel ma rację. Uzmysłowiłam sobie, że nigdy nie myślałam w ten sposób. Krzyczące dzieci przeszkadzały mi, bo ulegałam własnym nastrojom. Od tego czasu zmieniłam swoje nastawienie, już mi nie przeszkadzają odgłosy dzieci bawiących się nawet pod moim oknem.
Znajomy udzielił mi lekcji tolerancji.
Taka sytuacja jest typowa dla wielu osób. Drażnią je zachowania innych, ale nie zastanawiają się dlaczego. Od razu ostro reagują, bo ktoś im przeszkadza, bo jest inny, zachowuje się niekonwencjonalnie. Sąsiad słucha muzyki, której akurat nie lubimy, nie akceptujemy jego psa, bo czasem zaszczeka pod naszymi drzwiami. Gdy dzieci zza ściany są muzykalne i ćwiczą grę na jakimś instrumencie, wówczas często dochodzi do konfliktów (...)

2. Następnie nauczyciel zwraca uczniom uwagę na fakt, że nasz stan emocjonalny, pozytywne lub negatywne nastawienie wobec przedmiotu wypowiedzi często ujawnia się poprzez słownictwo -- wyrazy o różnym odcieniu uczuciowym. ( czas ok. 2 min)

3. Nauczyciel dzieli uczniów na 3 grupy i przydziela każdej grupie zadanie, najpierw dookreślając sytuacje:

Macie jutro ważny sprawdzian w szkole, uczycie się z koleżanką (kolegą). Zza ściany dochodzą was dźwięki gitary. To wasz sąsiad ćwiczy grę na instrumencie.

Pierwsza grupa:
-- jesteście zdenerwowani, hałas rozprasza was, drażni; nie lubicie dźwięku gitary;

Druga grupa:
-- to, co dzieje się za ścianą zupełnie wam nie przeszkadza; kiedy się uczycie, umiecie "się wyłączyć";

Trzecia grupa:
-- uwielbiacie dźwięk gitary, uspokaja was jej ton; zawsze marzyliście o tym, by grać na jakimś instrumencie, podziwiacie ludzi, którzy posiedli tę umiejętność.

Nauczyciel prosi uczniów, aby „weszli” w określone role i krótko przygotowali się do odegrania scenki. ( przygotowanie czas ok. 5 min, scenki ok. 10 min)

Ćwiczenie to uzmysłowi uczniom, że pozytywne, negatywne bądź neutralne nastawienie do osób, przedmiotów, zjawisk wpływa na dobór słownictwa; istnieją wyrazy o dodatnim bądź ujemnym zabarwieniu uczuciowym. Zabarwienie to zawiera się w samym znaczeniu słowa albo uzyskuje się je poprzez odpowiednio dobrany formant.

4. Nauczyciel dopiero teraz zapisuje na tablicy temat lekcji: O tym samym inaczej- czyli słownictwo nacechowane emocjonalnie.

5. Nauczyciel pod tematem lekcji zapisuje na tablicy pojęcia zgrubienie oraz zdrobnienie i wyjaśnia ich znaczenie:

Zgrubienie- wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego formantu oznaczającego rzecz albo osobę większą od nazywanej wyrazem podstawowym. Zgrubienie może oznaczać pogardliwy stosunek do omawianego obiektu, szczególnie, kiedy wiąże się ze zmianą rodzaju, np. baba → babsko.

Zdrobnienie- wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego formantu oznaczającego rzecz albo osobę mniejszą od nazywanej wyrazem podstawowym. Zdrobnienie oznaczać może też pozytywny (lub pogardliwy) stosunek do omawianego obiektu.( czas ok. 5 min)

6. Nauczyciel rozdaje uczniom poniższą tabelkę do uzupełnienia. Taka samą tabelkę rysuje na tablicy:

Zgrubienie	Wyraz podstawowy	Zdrobnienie
	chłopczyk
	dziecko
	kobieta
	dzbanek
	torebka
	książka
	kot
	nos
	krowa

Nauczyciel prosi uczniów o samodzielne uzupełnienie tabelki( czas wykonania ok. 5 min), po czym wybrani uczniowie czytają głośno swoje propozycje, najciekawsze i te które najczęściej się powtarzają, jeden z uczniów zapisuje w tabelce narysowanej na tablicy. (czas ok. 5 min)

Praca domowa

1. Znajdź w prasie tekst, w którym występują wyrazy nacechowane emocjonalnie. Zastanów się, jakiego rodzaju emocje nam przekazują. Przekształć ten tekst w taki sposób, aby powstał nowy o innym nacechowaniu emocjonalnym.

2. Postaraj się uzupełnić podana niżej tabelkę:

Klasyfikacja wyrazów ekspresywnych

Ekspresywizmy	pełniona funkcja	przykłady
pieszczotliwe - zdrobnienia	wyraz aprobaty, sympatii, życzliwości
żartobliwe - ekspresywizmy	ujawnienie poczucia humoru, ukazanie na wesoło zjawisk
ironiczne - eksprezywizmy	pozorna aprobata, zawierająca rzeczywistą krytykę, drwinę, szyderstwo
lekceważące - kolokwializmy	wyrażenie poczucia wyższości
pogardliwe - kolokwializmy	nazywanie osób i rzeczy z pogardą
rubaszne - kolokwializmy	dosadne nazywanie rzeczy
grubiańskie - kolokwializmy	manifestacja negatywnych uczuć, agresja słowna
obelżywe - kolokwializmy	używane celowo, aby kogoś obrazić, upokorzyć, agresja słowna
wulgarne - wulgaryzmy	łamanie norm obyczajowych, niedbanie o uczucia i wrażenia estetyczne

---